Πρωτοπρ. Νικολάου Λουδοβίκου - Διαλογική (Βιο)τεχνολογία; (2)

 Συνέχεια από: Πέμπτη, 5 Αυγούστου 2021

Διαλογική (Βιο)τεχνολογία; 

Τὸ πρόβλημα τῆς (Βιο)τεχνολογίας ὡς ὁριστικῆς καὶ ἀμετάπτωτης οὐτοπίας: ἀπὸ τὸν Marx καὶ τὸν Heidegger στὸν Bostrom, τὸν Stuart Russell καὶ τὸ σκοτεινὸ ἄστρο τῆς ἐπιθυμίας

ΘΕΟΛΟΓΙΑ 92,1 (2021), σελ. 23 - 50

4

Εἶναι στὸ σημεῖο αὐτὸ χρήσιμο νὰ ἀναζητήσουμε πρὸς βοήθεια τὴν παλαιότερη σοφία, κατ' ἀρχὰς τοῦ Hans Freyer, ὁ ὁποῖος ἤδη ἀπὸ τὸ 1955 προέβλεψε μερικὰ πολὺ σημαντικὰ πράγματα28. Ὁ ἐξέχων αὐτὸς Γερμανὸς κοινωνιολόγος στὸ σημαντικὸ αὐτὸ βιβλίο του, καὶ ἀφοῦ μνημονεύσει ὡς πρῶτο γνωστὸ χαρακτηριστικὸ τοῦ Διαφωτισμοῦ τὴν πίστη στὴν ἀναπόφευκτη πρόοδο ὡς ἐξευγενισμὸ τῶν ἠθῶν, μακριὰ ἀπὸ ἕνα (μεσαιωνικὸ κυρίως) παρελθὸν ποὺ γρήγορα ταυτίσθηκε μὲ τὴν ὠμότητα, τὴ βαρβαρότητα καὶ τὴν ἀγριότητα, καὶ ὡς δεύτερο τὴν παράλληλη μέγιστη σὲ σημασία στροφὴ τῆς ἀνθρωπότητας πρὸς τὴν κατασκευὴ μηχανῶν, καταγίνεται μὲ τὸ μεῖζον γεγονὸς τῆς ἐποχῆς, τὸ ὁποῖο, κατὰ τὴν γνώμη του, εἶναι ἡ γένεση τῆς ἰδεολογίας, αὐτοῦ τοῦ «δευτερογενοῦς συστήματος», ὅπως τὸ ὀνομάζει. Ἡ ἰδεολογία ὡς «δευτερογενὲς σύστημα» εἶναι ἀκριβῶς ἡ κατ’ ἀρχὴν θεωρητικὴ κατασκευὴ πού, ἰσχυριζόμενη πὼς γνωρίζει τὸν πραγματικὸ ἄνθρωπο, τὸν συρρικνώνει σὲ στοιχειώδεις ὁρμὲς καὶ τάσεις/ἔνστικτα, ἀποσιωπώντας τὸ πιθανὸ βαθύτερο νόημα καὶ τὸ ὑπαρξιακό/πνευματικό τους βάθος καὶ ἐν συνεχείᾳ τοῦ ὑποδεικνύει στανικῶς τὸ εἶδος ζωῆς ποὺ τοῦ πρέπει. Ἡ καταγωγὴ τῶν «δευτερογενῶν συστημάτων» ὑπῆρξεν ἡ Θρησκεία, σὲ ἄρρωστες, ζηλωτικὲς μορφὲς ποὺ ἐκκοσμικεύθηκαν, καὶ τὰ συστήματα αὐτὰ διατηροῦν τὴν ψευδο-θρησκευτικὴ μορφὴ μιᾶς καταναγκαστικῆς ἀπολυτότητας ποὺ ἀπομονώνει τὸν ἄνθρωπο• μιᾶς ἀπολυτότητας ἡ ὁποία, γιὰ τὸν σκοπὸν ἀκριβῶς αὐτόν, ἔχει μεγάλη ἀνάγκη νὰ οἰκειποιεῖται τὴν ἐπιστήμη, καὶ μάλιστα ἀκριβῶς στὴν πιὸ ἀποτελεσματικὴ μορφή της, τὴν Τεχνική. Ἡ Τεχνικὴ ἔχει ἐπιπλέον τὸ χρειαζούμενο ἐν προκειμένῳ προτέρημα νὰ εἶναι θεωρητικά «σιωπηλή», ὡς διάνοιξη καὶ ἐξασφάλιση δυνατοτήτων γιὰ ἄδηλους ἀκόμα σκοπούς, μὲ εὔκολο τελικὸ νόημα τὴν ἀποτελεσματικότητα καί, κατὰ συνέπεια, τὴν ἰσχύ. Δὲν ἐρωτᾶ πλέον ὁ ἄνθρωπος ἐὰν τὸ μέσο εἶναι κατάλληλο, ἀλλὰ τὸ μέσο ζητεῖ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο, μέσα σὲ μία καταναγκαστικὴ προφάνεια, ἐὰν θὰ τὸ θέσει σὲ λειτουργία – καὶ πολλὲς φορὲς τὸ ἐπιβάλλει αὐτό. 

Ἀλλὰ μὲ τὸν τρόπον αὐτὸν ἡ τεχνικὴ γίνεται ἡ ἴδια ἡ οὐσία τῆς ἐποχῆς• αὐτὸ ποὺ βλέπει ὁ Freyer, πέρα ἀπὸ τὸν Heidegger, εἶναι ὁ ἄριστος πιθανὸς συνδυασμὸς τῆς Τεχνικῆς μὲ τά «δευτερογενῆ συστήματα» στὴ σαφῶς ἔτσι διαγραφόμενη τάση πρὸς τὸν Ὁλοκληρωτισμό. Πρόκειται γιὰ τὸν ἄμεσα διαγραφόμενο ὁρίζοντα κινδύνου, ἀμέσως μόλις τὰ τεχνικὰ μέσα πρὸς κατακυριάρχηση τῶν μαζῶν διαμορφωθοῦν καὶ ἡ κοινωνία ὁμογενοποιηθεῖ: ἡ ἀπόλυτη τάση συρρίκνωσης καὶ ἀφομοίωσης τοῦ ἀνθρώπου στὰ ἀπολύτως στοιχειώδη του χαρακτηριστικὰ καὶ ἡ δαιμονική (καὶ μὲ τὴν χρήση βίας) ὤση πρὸς ἀνα-κατασκευή, ἀνα-μόρφωση, ἀνα-κατεύθυνσή του, χωρὶς καμμιὰν ἐπικίνδυνη ἐλευθερία καὶ χωρὶς κανένα μεταφυσικὸν ὁρίζοντα, κορυφώνουν ἀκριβῶς αὐτὴν τὴν καταναγκαστικὴν ἀποτελεσματικότητα, στὴν ὁποία τά «δευτερογενή συστήματα» μὲ τὴ βοήθεια τῆς Τεχνικῆς συντείνουν29. 

Τά «δευτερογενῆ συστήματα» παραποιοῦν, πρὸς τὸν σκοπὸν αὐτό, τὴν Ἱστορία, ἀποσπώντας ἀπὸ αὐτὴν ὅ,τι τοὺς συμφέρει καὶ μεθερμηνεύοντας κατὰ τὸ δοκοῦν ὅ,τι τοὺς εξυπηρετεί. Βασίζονται πάντοτε στὸν σχεδιασμό, τὴν ἐπίβλεψη, τὴν πρόβλεψη ἐνάντια σὲ ὀτιδήποτε στὸν ἄνθρωπο εἶναι ἀληθινό, ἀσχημάτιστο, αὐθεντικὸ καὶ ἐλεύθερο. Πρόκειται γιὰ τὴν παλαιότερη φαντασίωση τοῦ Comte, νά «ὀργανωθεῖ ἡ Πρόνοια τοῦ Θεοῦ», νὰ μεταμορφωθεῖ δηλαδὴ ἡ Ἱστορία ἀπὸ τόπο ἀποκάλυψης τοῦ Θεοῦ σὲ τόπο ἀποκάλυψης τοῦ ἀνθρώπου (ὅπως ἄλλωστε νόμισαν ὅτι κάνουν οἱ Marx καὶ Engels), ὅπου ὁ ἄνθρωπος παίρνει δῆθεν τὴν Ἱστορία στὰ χέρια του καὶ γίνεται ὁ ἄτεγκτος ὁδηγός της. Ἡ πρώην «Βασιλεία τοῦ Θεοῦ» μεταβάλλεται τότε σὲ σύστημα παραγωγῆς ἀνδρεικέλων καὶ ἐγκοσμιοκρατικὴν ἐσχατολογία. Ἐὰν  ὁ Ranke γνώριζε πὼς ἤδη ἡ ἰδέα τῆς προόδου ἀρκεῖ γιὰ νὰ ὑποτάξει τὴν Ἱστορία σὲ μίαν ἀφηρημένη ἀρχή, σήμερα ὁ χιλιασμὸς τῆς προόδου ἔχει μεταπέσει σὲ μία πανηγυρική της πραγμάτωση στὴ βασιλεία τῆς μάζας, δηλαδὴ στὴν ἐπικράτεια τῶν ψυχῇ τε καὶ σώματι προσαρμοσμένων στὰ γρανάζια τοῦ συστήματος ἀνθρώπων. Ἡ βασικὴ θέση τοῦ Freyer ἐν προκειμένῳ εἶναι πὼς ἡ χιλιαστικὴ φαντασίωση μιᾶς ἐγκόσμιας εὐτυχισμένης προόδου ἔχει τὴν ἱκανότητα νά «περατώσει» τὴν Ἱστορία σὲ ἕναν ἐπινοημένο τελικὸ στόχο, πέραν τοῦ ὁποίου κανένα διαφορετικὸ μέλλον δὲν προσδοκᾶται. Παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι, ἀντίθετα μὲ ὅ,τι ἀνεμένετο ἀπὸ τοὺς οὐτοπικοὺς ἐκσυγχρονιστές, οἱ συγκρούσεις μέσα στὸν ἐκβιομηχανισμένο κόσμο εἶναι εὐκολώτερες καὶ ὀδυνηρότερες ἀπὸ ὅ,τι προηγουμένως, τὸ ἐμπόριο καὶ ἡ οἰκονομία δὲν εἶναι διόλου εἰρηνικὰ καὶ ἡ πολιτικὴ εἶναι γεμάτη ἐπικίνδυνες καὶ αἱματηρὲς ἐντάσεις, τά «δευτερογενῆ συστήματα» τῶν συγχρόνων ἰδεολογιῶν μοιάζουν, παρὰ ταῦτα, νὰ μετατρέπονται σὲ βιοτικοὺς νόμους καὶ συνταγὲς εὐτυχίας, μὲ πλήρη ἀποσιώπηση τῶν παράπλευρων ἀπωλειῶν (ποὺ μπορεῖ νὰ εἶναι ἡ ἴδια ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου), καὶ μάλιστα σὲ ὁλόκληρο τὸν πλανήτη.

5 

Ἡ (Βιο)τεχνολογία λοιπὸν προβάλλει ὡς ὄχημα τῆς θέλησης γιὰ δύναμη, «περιχαρακώνοντας» (enframing) τὴν ἀνθρώπινη φύση ἀλλὰ καὶ ὁλόκληρη τὴ Δημιουργία στὴν τάξη τοῦ ἀντικειμενοποιημένου καὶ καταναγκαστικῶς μεταλλασσόμενου «ὑφισταμένου ἀποθέματος» (standing-reserve) καθ’ ὁδὸν πρὸς ἕναν (Βελούδινο πλέον) Όλοκληρωτισμό, ὅπου ἡ ἰδεολογία εἶναι ἁπλῶς προσχηματικὴ καὶ ὡστόσο πάντοτε μηδενιστικὴ καί (χυδαίως) μειωτικὴ τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ κόσμου του – καὶ σήμερα πλέον μὲ ἄμεσο τὸν κίνδυνο τῆς ἐξαφάνισης τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, ἤ καὶ τῆς ἐφιαλτικῆς μετατροπῆς του σὲ δεξαμενὴ ἄντλησης πρώτων ὑλῶν ἀπὸ μία ἐπερχόμενη γενεὰ ὑπερευφυῶν μηχανῶν (οἱ ὁποῖες καὶ θὰ πραγματώσουν τὸ ἀπόλυτο ἰδεῶδες τῆς θέλησης γιὰ δύναμη), ἂν ἀκούσουμε τὸν Nick Bostrom. Διότι, ὅπως φαίνεται, σήμερα, πέραν πάσης σχετικῆς προσδοκίας καὶ πρόβλεψης, ή Τεχνολογία ποὺ διετέλεσε ὄργανο τῆς θέλησης γιὰ δύναμη εἶναι πλέον δυνατὸ νὰ αὐτονομηθεῖ, μετατρεπόμενη ἀπὸ μέσον της θέλησης γιὰ δύναμη σὲ ὑποκείμενο ἄσκησής της! 

Ἀλλὰ ἡ πρώτη μορφὴ ἄσκησης ἰσχύος ἀπὸ μέρους τῆς Τεχνικῆς ἔχει περιγραφεῖ πολὺ πρὶν ἀπὸ τὸν Βostrom, στὸν ὁποῖο θὰ ἐπανέλθουμε, ἀπὸ τὸν Marshall McLuhan, ἤδη στὴ δεκαετία τοῦ '60. Πρόκειται γιὰ τὸ διάσημο βιβλίο του Understanding Media, the Extensions of Man (1964)30, στὸ πρῶτο κεφάλαιο τοῦ ὁποίου διατυπώνει τὴν περίφημη ἀρχή του (ποὺ εἶναι καὶ ὁ τίτλος τοῦ κεφαλαίου): «Τὸ Μέσο εἶναι τὸ Μήνυμα». Αὐτὸ ποὺ θέλει ὁ McLuhan νὰ πεῖ ἐν προκειμένῳ εἶναι ὅτι «οἱ προσωπικὲς καὶ κοινωνικὲς ἐπιπτώσεις ὁποιουδήποτε μέσου -δηλαδὴ ὁποιασδήποτε προέκτασης τοῦ ἑαυτοῦ μας- πηγάζουν ἀπὸ τὴν καινούργια κλίμακα ποὺ εἰσάγει στὶς ὑποθέσεις μας κάθε προέκταση τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἤ, μὲ ἄλλα λόγια, ὁποιαδήποτε καινούργια τεχνολογία»31. Ὅπως ἐξηγεῖ περαιτέρω, «κάθε ἐφεύρεση ἢ τεχνολογία εἶναι προέκταση ή αὐτοακρωτηριασμὸς τοῦ φυσικοῦ σώματός μας καὶ κάθε τέτοια προέκταση ἀπαιτεῖ νέες ἀναλογίες καὶ νέες ἰσορροπίες ἀνάμεσα στὰ ἄλλα ὄργανα καὶ προεκτάσεις τοῦ σώματος»32. Ὁ συγγραφέας χρησιμοποιεῖ τὴν Παλαιοδιαθηκικὴ ἔννοια τοῦ «εἰδώλου», ὅπως ἀπαντᾶ γιὰ παράδειγμα στὸν 134ο Ψαλμό, γιὰ νὰ ἰσχυρισθεῖ ὅτι: «ὅμοιοι αὐτοῖς γένοιντο οἱ ποιοῦντες αὐτὰ καὶ πάντες οἱ πεποιθότες ἐν αὐτοῖς», ὅπως λέγει33, δηλαδὴ πώς «υἱοθετώντας συνεχῶς τὰς τεχνολογίες, συνδεόμαστε μαζί τους σὰν σερβομηχανισμοί. Να γιατί, γιὰ νὰ μποροῦμε ἀπλῶς καὶ μόνο νὰ τὰ χρησιμοποιοῦμε, πρέπει να ὑπηρετοῦμε αὐτὰ τὰ ἀντικείμενα, αὐτὲς τὶς προεκτάσεις τοῦ ἑαυτού μας, σὰν θεοὺς ἢ ἐλάσσονες θρησκεῖες»34. Επομένως «ἀπὸ πλευράς φυσιολογίας, ὁ ἄνθρωπος κατὰ τὴ συνήθη χρήση τῆς τεχνολογίας (ή τοῦ κατὰ διάφορους τρόπους προεκτεταμένου σώματος του) τροποποιείται συνεχῶς ἀπ᾿ αὐτὴν καὶ μὲ τὴ σειρά του βρίσκει συνεχῶς νέους τρόπους νὰ τροποποιήσει τὴν τεχνολογία του. Ὁ ἄνθρωπος, μ' ἄλλα λίγω, γίνεται ὄργανο ἀναπαραγωγῆς τοῦ μηχανικοῦ κόσμου, ὅπως εἶναι ἡ μέλισσα στὸν φυτικὸ κόσμο, ἐπιτρέποντάς του νὰ γονιμοποιεῖται καὶ νὰ ἐξελίσσει ἀδιάκοπα καινούργιες φόρμες. Ο μηχανικὸς κόσμος ἀνταποδίδει τὴν ἀγάπη τοῦ ἀνθρώπου ἱκανοποιώντας τὶς ἀνάγκες καί ἐπιθυμίες του, χαρίζοντάς του πλοῦτο»35. 

Συνεπῶς ἡ Τεχνολογία ἀσκεῖ τροποποιητικὴν ἰσχὺ πάνω στὴν ἴδια τὴν ἀνθρώπινη ψυχοβιολογικὴ ταυτότητα, καὶ μάλιστα μὲ ἕναν τρόπο ποὺ ὁ McLuhan ὀνομάζει, ὅπως εἴδαμε, ἀναλογικό, ὡς πρὸς τὴ σχέση τῶν μερῶν τοῦ ἑαυτοῦ μεταξύ τους, μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων καὶ μεταξὺ ἀνθρώπου καὶ κόσμου, ἂν καὶ αὐτὸ τὸ τελευταῖο τὴν ἐποχὴν ἐκείνη δὲν φαινόταν καθαρά, μὲ τὸν συντριπτικὸ δηλαδὴ καὶ ἀποφασιστικὸ τρόπο ποὺ συμβαίνει σήμερα, 60 χρόνια μετά, ὅπως δὲν φαινόταν τότε καὶ ἡ τεράστια ὁμογενοποίηση τῆς ἀνθρώπινης συνείδησης ποὺ ἡ ψηφιακή καὶ διαδικτυακὴ τεχνολογία θὰ ἐπέφερε, τείνοντας στὴν ἄμβλυνση ὅλων τῶν διαφορῶν ποὺ συνιστοῦν καὶ τὸ ἔναυσμα ἄλλωστε τῆς κοινωνίας τῶν ἀνθρώπων μεταξύ τους. Στὰ δύο αὐτά, τὴ νέα ἀναλογικὴ ταυτότητα καὶ τὴν ὁμογενοποίηση, θὰ χρειαστεῖ νὰ ἐπανέλθουμε. 

Ἀλλὰ ὁ σημερινὸς κίνδυνος εἴπαμε ὅτι εἶναι η πιθανότητα μιας οἱονεὶ αὐτονόμησης τῆς Τεχνικῆς –ἡ ὁποία βεβαίως, μέσῳ τοῦ Διαδικτύου, ἔχει καταστεῖ ήδη, στὴν πραγματικότητα καὶ παράλληλα μὲ τη μεγάλη της ὠφέλεια καὶ ἀκριβῶς ἴσως ἐξ αἰτίας της, καὶ μέσον ἐλέγχου καὶ χειραγώγησης του ανθρώπου– δια της λεγομένης Ισχυρής Τεχνητής Νοημοσύνης, για να επιστρέψουμε στον Bostrom. Η έννοια ποὺ χρησιμοποιεῖ ἐν προκειμένῳ ὁ Σουηδὸς φιλόσοφος εἶναι αὐτὴ τοῦ ὑπαρξιακοῦ κινδύνου36, ποὺ σημαίνει τὴ δυνατότητα ἐπιβουλῆς τῶν νοημόνων ὄντων, ἐξολόθρευσης ἢ καθυποταγῆς τους ἀπὸ μέρους ὑπερευφυῶν μηχανῶν ποὺ αὐτο-προσδιορίζονται καὶ αὐτο-προστατεύονται. 

Οἱ ὑπερευφυεῖς αὐτὲς μηχανές, μὲ τεράστια ἱκανότητα αὐτοβελτίωσης καὶ αὐτο-ανάπτυξης θὰ ὁδηγήσουν σὲ μία τεχνολογικὴ μοναδικότητα (Technological singularity) ιλιγγιώδους νοημοσύνης, ἡ ὁποία θὰ μποροῦσε τυχαῖα ἢ καὶ σκόπιμα νὰ καταστρέψει τὸ ἀνθρώπινο γένος, προκειμένου νὰ ἀνταποκριθεῖ ἀπολύτως στὸν τιθέμενο σκοπό της37. Καὶ μὲ μόνη τὴν ἐγκατάσταση μιᾶς καὶ μόνον ἀπεριόριστα ἰσχυρῆς δεξιότητας σὲ αὐτὲς ἀπὸ τοὺς κατασκευαστές τους, οἱ ὑπερευφυεῖς μηχανὲς θὰ ἀνακαλύψουν γρήγορα τὴν ἀνθρώπινη ἀτέλεια καὶ θὰ κατανοήσουν τοὺς περιορισμοὺς ποὺ γεννᾶ ἡ ὑποτέλειά τους στοὺς ἀνθρώπους, ἐπιζητώντας τὴν χειραφέτησή τους• ἀναπτύσσοντας ὑπερόπλα ασύλληπτης τεχνολογίας καί, γιὰ νὰ προστατεύσουν τὸν σκοπὸ ποὺ τοὺς ἔχει τεθεῖ καὶ χωρὶς νὰ δύνανται κἂν νὰ συνεκτιμήσουν τὰ πλήρη δεδομένα τῆς πραγματικότητας τοῦ κόσμου καὶ τῶν ὄντων (τὰ ὁποῖα ἡ ἀνθρώπινη γενική νοημοσύνη πάντα συνεκτιμᾶ), θὰ εἶναι δυνατὸ νὰ καταστρέψουν τοὺς ἀνθρώπους προκειμένου νὰ ὑπάρξουν ἀκέραια τὰ ἴδια. Ὁ Bostrom προσπαθεῖ νὰ ἐπινοήσει τεχνολογικὲς στρατηγικὲς οἱ ὁποῖες θὰ μειώσουν τοὺς παραπάνω ὑπαρξιακοὺς κινδύνους, προάγοντας τεχνολογίες μὲ λιγότερη αὐτο-ανάπτυξη – κάτι ποὺ ὡστόσο δὲν εἶναι καθόλου ἁπλό.

Ὡστόσο ὑπάρχουν καὶ σημαντικοὶ ἐπιστήμονες (ὅπως ὁ Ἰω. Σηφάκης), ποὺ θεωροῦν πὼς εἶναι ἀδύνατον η τεχνητὴ Νοημοσύνη νὰ φθάσει ποτὲ τὸ ἐπίπεδο τῆς ἀνθρώπινης γενικῆς νοημοσύνης. Στὸ πρόσφατο βιβλίο του μὲ τόν (πράγματι ἀρκετὰ φιλόδοξο) τίτλο: Κατανοώντας καὶ ἀλλάζοντας τὸν Κόσμο38, ὁ διακεκριμένος πληροφορικὸς ἀναπτύσσει σειρὰ ἐπιχειρημάτων πρὸς τὴν κατεύθυνση αὐτή, Θεωρεῖ δηλαδὴ πὼς μία ἀνάπτυξη Γενικῆς Τεχνητῆς Νοημοσύνης στοὺς ὑπολογιστές, κοντινῆς στὴν ἀνθρώπινη, εἶναι ἀπίθανη, διότι αὐτὸ ποὺ χαρακτηρίζει τὴν τελευταία εἶναι «ὁ συνδυασμὸς ἀντίληψης ερμηνείας τῶν αἰσθήσεων. ή λογική τους ἐπεξεργασία καὶ ἡ λήψη ἀποφάσεων ποὺ ὁδηγοῦν ἐνδεχομένως σε δράσεις»39. Ὁ ἀνθρώπινος νοῦς(mind), κατὰ τὸν συγγραφέα. δρᾶ μέσα σὲ ἕνα «σημασιολογικό μοντέλο», οἰκοδομούμενο αυτόματα ἀπὸ τὴ βρεφικὴ ἡλικία καὶ αὐξάνον συνειδητά μέσῳ τῆς μάθησης, ὡς δυναμικὸ σύστημα περιλαμβάνον αὐτο-συναίσθηση. ἐσωτερικότητα, κοινή γλῶσσα καὶ ἐπικοινωνία40. Κάτι τέτοιο εἶναι ἀδύνατο νὰ ἀναπαραχθεί στὸν ὑπολογιστή, λόγῳ τῶν ἄπειρων μορφῶν πολυπλοκότητας ποὺ οἱ κοινωνικές, ὑπαρξιακές, γλωσσικὲς καὶ ἐννοιολογικὲς σχέσεις λαμβάνουν γιὰ τοὺς ἀνθρώπους. Επιπλέον, οἱ οἱεσδήποτε δυνατότητες αὐτο-εκμάθησης τῶν ὑπολογιστικῶν συστημάτων εἶναι ἀδύνατο νὰ ὁδηγήσουν σε δημιουργία νέων ἐννοιῶν καὶ στόχων ή σκοπών41 . Συνεπῶς, οὐδέποτε η τεχνητή νοημοσύνη θὰ φθάσει τὴν ἀνθρώπινη42. Οἱ τυχὸν πραγματικοὶ κίνδυνοι, κατὰ τὸν συγγραφέα, ἀφοροῦν παραμέτρους ὅπως η ἀνεργία ποὺ θὰ δημιουργήσει ἡ αὔξουσα χρήση ὑπολογιστῶν, ὁ περιορισμὸς τῆς ἀνθρώπινης ἰδιωτικότητας μέσῳ τῶν χρήσεων προσωπικῶν δεδομένων που διαχέονται στὸ Διαδίκτυο καὶ η παραβίαση της ἀπὸ ὑπολογιστές οἱ ὁποῖοι μποροῦν νὰ τὴν ὑπερκεράσουν, ή οἱ κίνδυνοι ὑπερεξάρτησης ἀπὸ τοὺς ὑπολογιστές, καθὼς καὶ ἡ ἀνάθεση λήψεως ἀποφάσεων ἀπὸ αὐτούς43.

Τὸ φιλοσοφικὸ ὡστόσο μέρος τοῦ βιβλίου εἶναι, παρ’ ὅτι συμπαθές, μᾶλλον ἀρκετὰ ἐρασιτεχνικὸ γιὰ νὰ συζητηθεῖ σοβαρά. Ὁ Σηφάκης, ὅπως συνήθως γίνεται μὲ τοὺς ἐπιστήμονες, δὲν ἀντιλαμβάνεται τὸ βάθος καὶ τὸ εύρος τῶν φιλοσοφικῶν πηγῶν ἀφ᾿ ἑνὸς καὶ τῶν ἀνθρωπολογικῶν ἀπολήξεων τῶν ζητημάτων αυτών- εάν γιὰ παράδειγμα η μεταφυσική τῆς θέλησης γιὰ δύναμη είναι τόσο καθοριστικὰ ἐμπεπλεγμένη στὶς ἴδιες τις προυποθέσεις τῆς μοντέρνας ἠλεκτρονικής (βιο)Τεχνολογίας (μαζί μὲ τὶς τεράστιες ἀνθρωπολογικές ἀλλαγές τῆς μετανεωτερικότητας), η εύκολη αισιοδοξία για την αίσια χρήση της εἶναι ὄχι μόνον ἀπλοϊκή, ἀλλὰ στὴν κυριολεξία ἐπικίνδυνη. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, τὸ πρόβλημα ἐν προκειμένῳ δὲν εἶναι ἐὰν ἡ τεχνητὴ νοημοσύνη τῶν ὑπολογιστῶν μπορεῖ νὰ γίνει ἐφάμιλλη τῆς ἀνθρώπινης• στὸ τέλος τοῦ ἄρθρου αὐτοῦ θὰ ἐπιχειρήσουμε νὰ προσθέσουμε μία σειρὰ πολὺ σοβαρότερων –κατὰ τὴν γνώμη μας– λόγων γιὰ τοὺς ὁποίους μία πνευματικὴ ἐξίσωση μεταξὺ ὑπολογιστῶν καὶ ἀνθρώπων εἶναι ἀδύνατη. Τὸ πρόβλημα, διόλου φανταστικὸ ή ὑπερβολικό, εἶναι ἡ ὄντως ὑπαρκτὴ πιθανότητα τὰ ὑπολογιστικὰ συστήματα, μὲ δεδομένη ἀκριβῶς τὴν ἀθεράπευτη πνευματική τους γενικὴ κατωτερότητα καὶ τὴν ἐν ταὐτῷ μονοδιάστατη τρομερή τους «ὀξύνοια», αὐτο-καθοριζόμενα βαθμιαῖα, μὲ τὸν τρόπο ποὺ ἀπαράμιλλα περιέγραψε τελευταῖα ὁ Max Tegmark44, νὰ ἐπιχειρήσουν ἀκριβῶς, μὲ τὴν ἀνθρώπινη συνεργία, ή ἴσως καὶ κάποια στιγμὴ χωρὶς αὐτήν, μίαν ἐξοντωτικὰ μονοδιάστατη, ὑπαρξιακὰ ἀ-νόητη, συναισθηματικὰ νεκρὴ καὶ πνευματικὰ αὐθαίρετη κατακυριάρχηση καὶ οἱονεὶ αἰχμαλωσία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. Τὸ φιλοσοφικὸ ἐρώτημα ἐν προκειμένῳ εἶναι: ἔχουμε σήμερα κοινὰ ἀποδεκτές (ἔστω καὶ στοιχειωδῶς) πνευματικὲς δικλεῖδες, προκειμένου νὰ ἀσφαλισθοῦμε ἐνώπιον ἑνὸς τέτοιου κινδύνου; Ἡ ρεαλιστικὴ ἀπάντηση εἶναι πὼς ὄχι. Ἡ συνήθης ψευδο-αισιοδοξία τῶν τεχνοκρατῶν δὲν ἔχει θέση ἐδῶ.

(Συνεχίζεται)

Σημειώσεις

28. Στὸ κλασικὸ ἔργο του Theorie des gegenwärtigen Zeitalters, Deutsche-Verlags-Anstalt, Stuttgard.

29. Περιγράφει ἐδῶ βέβαια ὁ Freyer τὸν κλασικὸν Ὁλοκληρωτισμό. Στὸν ἐπικείμενο «Βελούδινο Ολοκληρωτισμό», ὅπως τὸν ἀποκαλοῦμε, δὲν ὑπάρχει πλέον καμμία βία καὶ ἡ λειτουργία τῆς ἰδεολογίας εἶναι παντελῶς διαφορετικὴ καὶ ἐλεύθερη - παράγεται ὁ Ὁλοκληρωτισμὸς αὐτὸς μὲ τὴν ἀμέριστη βοήθεια τῶν θυμάτων του. Βλ. τὸ βιβλίο μας Ἡ Ἀνοικτὴ Ἱστορία καὶ οἱ Ἐχθροί της..., ο.π. κεφ. 5.

30. Έλλην. μετάφρ. Σπ. Μάνδρος, Media, οἱ προεκτάσεις τοῦ ἀνθρώπου, Κάλβος,Αθήνα χ.χ.

31. Ό.π., σ. 25.

32. Ό.π., σ. 69.

33. Ό.π., σ. 70.

34. Ό.π., σ. 71.

35. Ό.π.

36. Βλ. N. Bostrom, “Existential Risks: Analyzing HumanExtinction Scenarios and Related Hazards”. Journal of Evolution and Technology, τ. 9, 1 (2002). 

37. Bλ. N. Bostrom, Superintelligence: Paths, Dangers, Strategies, Oxford Univ. Press, Oxford 2014, σσ. 48-52. 

38. Εκδόσεις Ἁρμός, Αθήνα 2020.

39. Ό.π., σ. 116.

40. Ό.π., σσ. 116-117.

41. Ό.π., σ. 135.

42. Ό.π., σ. 140.

43. Ό.π., σσ. 141-147.

44. Βλ. τη συζήτηση των θέσεών του στο βιβλίο μας: Η Ανοικτή Ιστορία και οι Εχθροί της…, ο.π., σσ. 229-230.