ΤΙ ΝΟΗΜΑ ΕΧΕΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ; (4)

 Συνέχεια από: Δευτέρα 28 Ιουνίου 2021

ΤΙ ΝΟΗΜΑ ΕΧΕΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ 

ΤΟΥ ENRICO BERTI.

Ο ίδιος ο Αριστοτέλης λοιπόν, αξιοποιώντας την ίδια την έννοια τής σοφίας, ανακτά στην ιστορία τής φιλοσοφίας μια για πάντα τούς προσωκρατικούς. Σ’ένα γνωστό απόσπασμα τού διαλόγου που έγραψε όταν ήταν ακόμη μαθητής στην σχολή του Πλάτωνος και είχε τον τίτλο "Περί φιλοσοφίας", ο Αριστοτέλης διαγράφει μία ιστορία τών διαφόρων σημασιών που ο όρος σοφία είχε στις διάφορες εποχές, δηλαδή εκείνη τής ανακάλυψης τών μέσων για την κάλυψη των υλικών αναγκών τής ζωής, τής επινοήσεως τών καλών τεχνών, τής δημιουργίας τών νόμων και τών κρατών, τής “έρευνας στα σώματα και στην φύση, η οποία είναι ο τεχνίτης τους και τέλος τής γνώσεως των Θείων πραγμάτων, τών υπερκόσμιων και αναλλοίωτων”. Σε καθένα από αυτά τα στάδια τής σοφίας προσδίδει πάντοτε την υψηλότερη γνώση που είναι δυνατόν να αποκτηθεί, μέχρις ότου χαρακτηρισθεί, στους χρόνους τού Πλάτωνος, σαν γνώση τών υπέρτατων αρχών (Θεία και υπερκόσμια και αμετάβλητα).

          Αλλά ήδη αυτοί που ερευνούσαν “τα σώματα και τήν φύση τών οποίων ήταν η τεχνουργός”, δηλαδή οι προσωκρατικοί, στην πραγματικότητα ερευνούσαν τήν αρχή του παντός, την υπέρτατη αρχή. Τέτοια ήταν πράγματί η αρχή του Θαλή ο οποίος την έδειξε στο νερό, και ο Αναξίμανδρος τήν συλλαμβάνει καθαρά σαν απόλυτη, λέγοντας ότι το άπειρον είναι καθαυτό αρχή δική του, διότι δεν έχει αρχή, ξεκίνημα και γι’αυτό είναι Θεία, αθάνατη και άφθαρτη. Και τέτοια είναι η φύσις, την οποία εμείς τώρα μεταφράζουμε σαν φύσις, εννοώντας το σύνολο των φαινομένων των φυσικών, ενώ στην πρωταρχική της σημασία ήταν η γέννηση, το φύεσθαι, δηλαδή η καταγωγή όλων των πραγμάτων.

          Είναι αλήθεια επίσης ότι πρώτος ο Αριστοτέλης δηλώνει ότι οι προσωκρατικοί υπήρξαν μόνον φυσικοί, καθότι δεν κατόρθωσαν να υψωθούν στην έννοια μίας άυλης αρχής, δηλαδή μεταφυσικής. Αλλά λέγοντας το ο Αριστοτέλης δεν κάνει τίποτε άλλο από το να αντιπαραβάλλει τα αποτελέσματα στα οποία έφθασαν, δηλαδή το νερό, τον αέρα, την φωτιά, με την δική του έμπνευση τού Θεού σαν καθαρή ενέργεια τής σκέψης. Εάν εμείς σήμερα θέλουμε να εννοήσουμε την σημασία τής προσωκρατικής σκέψης, οφείλουμε να επανέλθουμε στην αριστοτελική παρατήρηση, διότι αυτή είναι η μοναδική διαμεσολάβηση μέσω της οποίας μπορούμε να έχουμε γνώση εκείνης, αλλά οφείλουμε να έχουμε κατά νού και την φιλοσοφία η οποία θεμελιώνει αυτή την σκέψη και συνιστά την απαραίτητη συνθήκη της.

          Αντίθετα από αρκετή ιστοριογραφία μοντέρνα και σύγχρονη, η οποία απορρίπτει την φιλοσοφία τού Αριστοτέλη και έπειτα δέχεται την αξιολόγηση των προσωκρατικών από την οποία κατάγεται κατηγορώντας αυτούς τους τελευταίους για φυσιοκρατία, πρέπει να γυρίσουμε από την αριστοτελική συστηματοποίηση στον καθαρό προβληματισμό της προσωκρατικής φιλοσοφίας. Εάν πράγματι στο συστηματικό συμπέρασμα δεν μπορεί να κριθεί παρά σαν μία φυσική, στην προβληματική της τοποθέτηση είναι αυθεντική μεταφυσική, δηλαδή έρευνα τής αρχής όλων τών πραγμάτων, χωρίς διάκριση υλικότητος και αύλου. Γι’αυτό το πράγμα υπήρξε απολύτως συνειδητοποιημένος ο Αριστοτέλης, όταν, στο πρώτο βιβλίο τής μεταφυσικής του, ξεκίνησε ακριβώς από τους προσωκρατικούς την ιστορία αυτής τής έρευνας και γι’αυτό τους ονόμασε “οι πρώτοι φιλοσοφήσαντες”.

          Στην εποχή τού Πλάτωνος και τού Αριστοτέλη πάντως η έννοια τής φιλοσοφίας σαν ολοκληρωτική ερώτηση, πρόβλημα τού παντός, δηλαδή της υπέρτατης αρχής από την οποία εξαρτώνται όλα τα πράγματα, είχε ήδη εδραιωθεί όχι μόνον από θεωρητικής απόψεως, αλλά και με την σημασία μίας ανάληψης (πρόσληψης) σαν μίας έννοια οδηγού για την επανασύσταση όλης της προηγούμενης παραδόσεως της σκέψης, εκείνης της παραδόσεως η οποία από τότε έγινε η ίδια η ιστορία της φιλοσοφίας. Το όνομα με το οποίο επιλέχθηκε να ονομάζεται από τους διαδόχους τού Πλάτωνος και τού Αριστοτέλη αυτή η φιλοσοφία είναι εκείνο τής μεταφυσικής. Ένα όνομα απαξιωμένο σήμερα ιδιαιτέρως από όσους φτιάχνοντας συχνά κάθε χορταράκι ένα δέμα, ανακατεύουν μαζί με την ονομασία τής “αρχαίας μεταφυσικής” ή τής “παραδοσιακής μεταφυσικής”, τον στοχασμό τών μέγιστων Ελλήνων στοχαστών, την διανοουμενίστικη συστηματοποίηση που τής δόθηκε από την μεσαιωνική σχολαστική, τον γνωσιολογικό δογματισμό τού προ-Καντιανού ορθολογισμού και μερικές φορές μέχρι τον υπερβατικό δογματισμό τού μετά-Καντιανού ιδεαλισμού.

          Απέναντι σε αυτή τήν προκατειλημμένη και πολύ συχνά πειρασμική πρόσληψη είναι φρόνιμο να τονίσουμε ότι η σημασία με την οποία πρέπει να μιλήσουμε για μεταφυσική αναφερόμενοι στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη δεν είχε καμία σχέση με την έννοια που έλαβε ο όρος κοντά στους σημερινούς υποτιμητές της. Αλλά είναι εκείνη η σημασία μίας έρευνας αυθεντικά προβληματικής και κριτικής, η οποία ακριβώς επειδή προσλαμβάνει σε όλη της τήν καθαρότητα τήν προβληματική τής εμπειρίας, δεν μπορεί να μην αναγνωρίζει τήν ανάγκη πραγματικής υπέρβασης αυτής τής “φυσικής”.

Συνεχίζεται

ΑΣ ΜΗΝ ΚΛΑΙΓΕΤΑΙ ΛΟΙΠΟΝ Ο ΚΑΘΕ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ ΓΙΑΤΙ ΧΑΘΗΚΕ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ. 

ΜΕ ΤΙΣ ΕΝΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΙΝ ΑΠΟΚΤΟΥΜΕ ΑΠΛΩΣ ΜΕΡΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΙΚΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΘΑΙΝΟΥΜΕ ΜΕ ΤΙΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥΣ.

Αμέθυστος.