ΠΕΡΙ ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑΣ-Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΙΡΕΣΗ (31)

Συνέχεια από: Tετάρτη 4 Μαίου 2016

Ο  ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ

του Jean-Pierre Torrell.

ΣΑΝ ΜΙΑ ΑΓΚΥΡΑ ΑΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΣΤΟ "ΠΙΟ ΥΨΗΛΟ" ΣΗΜΕΙΟ, στό summum bonnum.

        

  Εάν ο Ακινάτης επαναλαμβάνει, με επιμονή άξια προσοχής, ότι αυτή η πρώτη πρόγευση τής αιωνίου ζωής αφορά ακριβώς την πίστη, πρέπει να έχουμε κατά νού επίσης ότι η πίστη δέν είναι μόνη της στην έρευνα, είναι στενά ενωμένη με την ελπίδα και την αγάπη! Και για να διατηρήσουμε την τάξη, ο ρόλος τής ελπίδας μνημονεύεται με δύναμη στο "εγχειρίδιο της Θεολογίας"!

          "Επειδή το ανθρώπινο όν έχει την φυσική επιθυμία τής γνώσεως αυτή η επιθυμία μπορεί να ικανοποιηθεί στην γνώση κάθε αλήθειας εφόσον πρόκειται για μία οποιαδήποτε γνώση. Απο την στιγμή που γίνει γνωστή (ή αναζητούμενη αλήθεια) η επιθυμία παύει. Αλλά όταν πρόκειται για την γνώση τής πίστεως η επιθυμία είναι χωρίς τέλος, διότι η πίστη είναι μία ατελής γνώση: αυτό που πιστεύουμε είναι αυτό που δέν βλέπουμε. Γι'αυτό και ο Απόστολος (Εβρ 11,1) λέει πώς η πίστη είναι των αοράτων η υπόσταση. Η παρουσία τής πίστης αφήνει λοιπόν στην ψυχή μία τάση για ένα άλλο πράγμα, δηλαδή για να δεί τέλεια την αλήθεια που πιστεύει και να οικειοποιηθεί αυτό που μπορεί να εισάγει σ'αυτή την αλήθεια. Και επειδή ανάμεσα στις διδασκαλίες τής πίστεως ομολογούμε ότι πιστεύουμε πώς ο Θεός καθοδηγεί τα ανθρώπινα πράγματα με την πρόνοιά του, γι'αυτόν τον λόγο υψώνεται στην καρδιά του πιστού μία ορμή ελπίδος, για να αποκτήσει με την βοήθεια τής πίστεως εκείνα τα αγαθά που επιθυμεί κατά φύσιν και τα οποία η ίδια η πίστη του γνωρίζει. Γι'αυτό μετά την πίστη, είναι αναγκαία η ελπίδα για την τελειότητα τής Χριστιανικής πίστης".

          Δέν μπορούμε να μήν εντυπωσιαστούμε σ'αυτό το χωρίο, ακόμη περισσότερο απο άλλα, απο την επιμονή με την οποία ο συγγραφεύς παρουσιάζει την έννοια τής επιθυμίας: "η ελπίδα προϋποθέτει την επιθυμία" καί θα σφάλλαμε εάν θεωρούσαμε αυτόν τον όρο με μία σημασία στενά ψυχολογική δεδομένου ότι έχει ένα εύρος καθαρά μεταφυσικό. Σύμφωνα με τον Ακινάτη κανένα πλάσμα στο σύμπαν δέν είναι αυτό που πρέπει να είναι εξ'αρχής. Καθένα φτάνει στην τελειότητά του μόνον στο τέλος μίας εξελίξεως και "επιθυμεί" αυτή την πραγματοποίηση με ολο του το Είναι. Απολύτως θεμελιώδης και συστατικός τού Είναι, αυτός ο πόθος αυτός ο σκοπός πρός την ολοκλήρωση φέρει το όνομά τής "φυσικής ορέξεως", αλλά όταν ομιλούμε για τον άνθρωπο μιλούμε ευχαρίστως για μία "φυσική επιθυμία" ή για μία επιθυμία τής φύσεως". Κατ'αρχάς θολή και απροδριόριστη, αυτή η όρεξη τής ευτυχίας περισσότερο ανώνυμη, θα γίνει, κάτω απο την έννοια τής χάριτος και την παρακίνησή της, μία αλθινή επιθυμία τής μακαριότητος, ταυτισμένη εν τέλει με τον μοναδικό ζωντανό και αληθινό Θεό.

          Στην σχολή τού Ακινάτη η αναζήτησή τής μακαριότητος παίζει έναν κεντρικό ρόλο. Κατανοούμε πάντως αρκετά καλά με τα στοιχεία που διαθέτουμε ήδη ότι αυτό που πρίν δέν είναι παρά μία ανικανοποίητη τάση τής φύσεως η οποία σιγά-σιγά λαμβάνει στον άνθρωπο την μορφή τής ελπίδος, προσλαμβάνεται απο την Θεολογική αρετή και οδηγείται στην ολοκλήρωσή της. Όπως κάθε Θεολογική αρετή, η ελπίδα έχει τον Θεό σαν αντικείμενο και σαν αιτία: καί απο τον Θεό δέν μπορούμε να περιμένουμε κάτι που είναι κατώτερο του ίδιου του Θεού. Αλλά στην προσπάθειά του να παρομοιάσει την συμβολή ακριβώς των τριών Θεολογικών αρετών ο Ακινάτης εισάγει μία ιδιαίτερη λεπτομέρεια Θεολογικών αρετών. Ο Ακινάτης εισάγει μία ιδιαίτερη λεπτομέρεια την οποία έχει κατακτήσει σιγά-σιγά στην διάρκεια τής νοητικής του εξελίξεως, για να καταστήσει σαφέστατη την λειτουργία της ελπίδος : ενώ η ελεημοσύνη και η αγαθοεργία μας προσκολλά στον Θεό λόγω του εαυτού του, ενώνοντας το πνεύμα του ανθρώπου στον Θεό με ένα αίσθημα αγάπης, και η πίστη ενώνει με τον Θεό καθότι είναι η πηγή τής γνώσεως τής αλήθειας, η ελπίδα μας ενώνει με τον Θεό σαν μία αρχή μέσα μας τού τέλειου αγαθού, καθώς μ'αυτή θεμελιωνόμαστε στην Θεία βοήθεια για να αποκτήσουμε την μακαριότητα".

Τονίζεται λοιπόν η Θεία βοήθεια και είναι κατανοητό απο την στιγμή που αντικατοπτρίζεται στις συνθήκες τής ελπίδος. Αυτή προϋποθέτει την επιθυμία, διότι είναι φανερό ότι δέν ελπίζουμε αυτό που δέν επιθυμούμε. Το φοβούμαστε ή το σιχαινόμαστε, αλλά δέν το ελπίζουμε, παρ'όλα αυτά όμως αυτό δέν είναι αρκετό για να υπάρχει η ελπίδα. Εάν επιθυμούμε ένα αντικείμενο δύσκολο να αποκτηθεί, δέν έχουμε ελπίδα. Η έννοια της ελπίδας προσθέτει σ'εκείνην τής επιθυμίας το γεγονός ότι θεωρείται δυνατή, εφικτή η απόκτηση του επιθυμητού. Επιπλέον είναι απαραίτητο επίσης αυτό το αγαθό να είναι ανώτερο αγαθό, δύσκολο να αποκτηθεί, διότι εάν πρόκειται για εύκολο, τότε το υποτιμούμε περισσότερο ή ακόμη και αν αποφασίσουμε να το απαιτήσουμε, δέν αποτελεί ένα αντικείμενο ελπίδος για το μέλλον. Και παρ'όλα αυτά όμως το ελπιζόμενο αγαθό μπορεί να αποδειχθεί τόσο δύσκολο στην απόκτησί του ώστε να είναι αδύνατον να το πλησιάσουμε με τις δικές μας δυνάμεις. Τότε λοιπόν θα είναι απαραίτητο να προστρέξουμε σε κάτι άλλο για να το αποκτήσουμε. Έτσι εάν πρόκειται για έναν άνθρωπο που τίθεται η ερώτηση, εάν πρόκειται όμως για τον Θεό τότε τού απευθύνουμε την προσευχή.[Είναι εντελώς παιδαριώδης]

          "Επειδή η αρετή τής ελπίδος στην πραγματικότητα δέν συνίσταται στην ελπίδα που έχουμε για τον εαυτό μας, ούτε σε εκείνη που μας δίνεται απο έναν άλλον άνθρωπο, αλλά μόνον σ'εκείνη που έχουμε απο τον Θεό. Γι'αυτό οι πραγματικότητες (ή τα πράγματα) που μας διδάσκει ο Κύριος να ζητάμε στην προσευχή του (στο Πάτερ Ημών) αποκαλύπτονται σαν επιθυμητές και εφικτές. Τόσο δύσκολες όμως ώστε δέν είναι δυνατόν να αποκτηθούν με τις ανθρώπινες δυνάμεις μόνον, αλλά έχουν την ανάγκη της Θείας βοήθειας.

          Δέν είναι μόνον η ανάλυσή του που ωθεί τον Ακινάτη να βεβαιωθεί ότι η ελπίδα προσθέτει στην απλή επιθυμία την σταθερή εμπιστοσύνη στην πραγματοποίηση, καθότι θεμελιώνεται στην Θεία Βοήθεια, η οποία δέν μπορεί να λείψει. Συναντά την ίδια ιδέα στην εικόνα που χρησιμοποιήθηκε στην πρός Εβραίους Επιστολή (6,18-19), η οποία προσκαλεί τους πιστούς "κρατήσαι της προκειμένης ελπίδος" ήν ώς άγκυραν έχομεν τής ψυχής ασφαλή τε και βεβαίαν και εισερχομένην εις το εσώτερον τού καταπετάσματος". 

          "...εάν ο άνθρωπος πρέπει να προσδεθεί στην ελπίδα όπως το πλοίο στην άγκυρα, υπάρχει παρ'όλα αυτά μία διαφορά ανάμεσα στην άγκυρα και την ελπίδα: η άγκυρα στερεώνεται κάτω στα χαμηλά, ενώ η ελπίδα στερεώνεται στα πιό υψηλά, δηλαδή στον Θεό. Δέν υπάρχει τίποτε εδώ κάτω αρκετά στέρεο που να επιτρέπει στην ψυχή να στερεώνεται και να αναπαύεται. [Το πέραν του παραπετάσματος στο οποίο η άγκυρα της ελπίδος στερεώνεται, είναι η μελλοντική δόξα]. Εκεί ακριβώς η κεφαλή μας εστερέωσε την ελπίδα μας, έτσι όπως λέγεται στον έρανο της παραμονής και της ημέρας της Αναλήψεως".

          Παρά το ότι δέν είναι σπάνια, η αναφορά στην λειτουργία αξίζει την προσοχή μας. Συνιστά ένα απο τα σημεία του κλίματος της προσευχής μέσα στο οποίο ο Ακινάτης πραγματοποιεί την έρευνά του και την διδασκαλία του. Δέν διστάζει δέ, όταν το κείμενο τού προσφέρει την ευκαιρία να σταθεροποιήσει έναν δεσμό ανάμεσα στην Θεολογική εξήγηση και την Χριστιανική ζωή. Αυτό το χαρακτηριστικό το συναντούμε ήδη πολύ συχνά, αλλά παραμένει πολύτιμο για μας!

          "[Σύμφωνα με τον Άγιο Παύλο(Ρωμ 5,3-5): ...και καυχώμεθα επ'ελπίδι τής δόξης του Θεού...η δέ ελπίς του καταισχύνει, ότι η αγάπη του Θεού εκκέχυται εν ταις καρδίαις ημών διά Πνεύματος Αγίου του δοθέντος ημίν]. Αυτή η δόξα, η οποία θα αποκαλυφθεί στο μέλλον, έχει αρχίσει ήδη απο τώρα σε μας μέσω της ελπίδος. [Ο Παύλος φανερώνει την αξία της όταν υπογραμμίζει ότι γεννιέται απο τον πόνο και την θλίψη]. Και πράγματι όποιος ελπίζει με πάθος κάτι, υπομένει με την θέλησί του γι'αυτή τις δοκιμασίες, ακόμη και αν είναι δύσκολες και πονεμένες. Ο ασθενής ο οποίος επιθυμεί διακαώς την υγεία πίνει με ευχαρίστηση το πικρό φάρμακο για να θεραπευθεί. Το σημείο του πάθους τής ελπίδος μας στο όνομα του Χριστού υπάρχει στο γεγονός ότι όχι μόνον είμαστε υπερήφανοι για την μελλοντική δόξα, αλλά είμαστε ακόμη και μέσα στις δυσκολίες μέσω τών οποίων φθάνουμε στην δόξα. Πράξεις 14,21 ¨΄οτι διά πολλών θλίψεων δεί ημάς εισελθείν εις την βασιλείαν του Θεού"¨ : Είναι γνωστό εξάλλου ότι αντέχουμε εύκολα τις δυσκολίες γι'αυτό που αγαπούμε. Εάν λοιπόν κάποιος ανέχεται με υπομονή τις δυσκολίες τού κόσμου προκειμένου να αποκτήσει τα αιώνια αγαθά, μ'αυτό αποδεικνύει ότι αγαπά περισσότερο τα αιώνια αγαθά παρά εκείνα του κόσμου τούτου".

Συνεχίζεται

Αφιερωμένο στόν κ. Τσελεγγίδη, γιά τόν οποίο ο Ακινάτης αποτελεί πηγή εμπνεύσεως.

Αμέθυστος.