Συνέχεια απο: Σάββατο 5 Ιουνίου 2021
GIOVANNI REALE
5. Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΛΩΤΙΝΟΥ ΣΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΟΛΟΥ.
....Πρέπει να τρέχει πάντοτε πίσω απο το όλον και απο το πάν τού θεϊκού και τού ανθρώπινου.Και συμπληρώνει πώς ο φιλόσοφος πρέπει να’χει έναν νού...ο οποίος διαθέτει και κατέχει τον διαλογισμό για όλον τον χρόνο, όλου τού Είναι.
Τον «διαλογισμό όλου τού Είναι»: να ένας καταπληκτικός ορισμός που μπορούμε να δώσουμε της φιλοσοφία των Ελλήνων.Όλα τα υπόλοιπα φιλοσοφικά ρεύματα που πήραν την έμπνευσή τους απο τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη θα επαναλάβουν αυτές τις έννοιες και μάλιστα κάτω απο ορισμένες απόψεις θα τις εντείνουν.
Σύμφωνα με τον Πλωτίνο, για παράδειγμα, και με τους Νεοπλατωνικούς, όχι μόνον ο φιλόσοφος πρέπει να θεωρήσει το Όλον, αλλά όπως είδαμε, πρέπει να ταυτιστεί εκστατικά και να γίνει ένα με το Όλον.Αύξεις τoίνυν σ’εαυτόν αφείς τα άλλα και πάρεστί σοι το πάν αφέντι (αύξανε λοιπόν τον εαυτό σου, εγκαταλείποντας όλα τα άλλα, και θα σου παρουσιαστεί, μετά απο αυτή την εγκατάλειψη, το πάν) (Εννεάδες, VI, 5,12)
6. ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ Η ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΩΝ ΣΟΦΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΝΕΤΑΙ ΣΤΟ «ΟΛΟΝ», ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΤΑΝΟΗΤΟ ΜΕ ΜΙΑ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΣΗΜΑΣΙΑ.
Σύμφωνα με τον Πλωτίνο, για παράδειγμα, και με τους Νεοπλατωνικούς, όχι μόνον ο φιλόσοφος πρέπει να θεωρήσει το Όλον, αλλά όπως είδαμε, πρέπει να ταυτιστεί εκστατικά και να γίνει ένα με το Όλον.Αύξεις τoίνυν σ’εαυτόν αφείς τα άλλα και πάρεστί σοι το πάν αφέντι (αύξανε λοιπόν τον εαυτό σου, εγκαταλείποντας όλα τα άλλα, και θα σου παρουσιαστεί, μετά απο αυτή την εγκατάλειψη, το πάν) (Εννεάδες, VI, 5,12)
6. ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ Η ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΩΝ ΣΟΦΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΝΕΤΑΙ ΣΤΟ «ΟΛΟΝ», ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΤΑΝΟΗΤΟ ΜΕ ΜΙΑ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΣΗΜΑΣΙΑ.
Θα μπορούσε όμως σ’αυτό το σημείο να εγερθεί η εξής αντίρρηση: όμως οι Σοφιστές και ο Σωκράτης, οι οποίοι απώθησαν κυριολεκτικά τις απαιτήσεις τών Φυσικών για να επικεντρώσουν την έρευνά τους στον άνθρωπο, όπως επίσης και οι μεγάλες φιλοσοφίες της Ελληνιστικής περιόδου οι οποίες με την σειρά τους απώθησαν την Πλατωνική-Αριστοτελική μεταφυσική και πόλωσαν τα ενδιαφέροντα τους στην ηθική, πώς μπορούν να υπεισέλθουν μέσα σ’αυτό το πλαίσιο που χαράχτηκε λίγο πρίν; Δέν εγκατέλειψαν ίσως το «Όλον» χάριν ενός «μέρους» του, ακόμη και αν αυτό το μέρος είναι τελικώς τόσο ξεχωριστό, όπως είναι ο άνθρωπος;
Ας απαντήσουμε λοιπόν γρήγορα, διότι αυτό το θέμα, τοποθετημένο μ’αυτόν τον τρόπο, μπορεί να γεννήσει πολλές αντιφάσεις.Θα μπορούσαμε βεβαίως να απαντήσουμε πολύ εύκολα φανερώνοντας πώς ακριβώς μέσα στη διάσημη πρόταση τού Πρωταγόρα, η οποία δηλώνει ότι «ο Άνθρωπος είναι μέτρο όλων των πραγμάτων εκείνων που είναι καθότι είναι και εκείνων που δέν είναι καθότι δέν είναι», εκφράζεται ξεκάθαρα το Όλον, όπως εκφράζεται επίσης στον ίδιο τον τίτλο ενός απο τα κύρια έργα του Γοργία, που έχει τον τίτλο: «Περί Φύσεως ή περί του μή-είναι»
Εκείνο που αλλάζει στην περίπτωση τους, δέν είναι η προβληματική του ΟΛΟΥ, αλλά απλώς η οπτική γωνία απο την οποία ερευνάται.Όμως αυτό που προσπαθούμε να εξηγήσουμε θα ξεκαθαρίσει απο μερικές σκέψεις γύρω απο την θέση τού Σωκράτη.
Στην φιλοσοφία της Φύσεως ο Σωκράτης αντιπαραβάλλει μία «ανθρώπινη σοφία» δηλ, μία σοφία η οποία δέν αφορά τον κόσμο, αλλά τον ίδιο τον άνθρωπο.Αλλ’όμως εάν ο κόσμος και η Φύσις για τους προσωκρατικούς ήταν το Όλον, πώς είναι δυνατόν ο άνθρωπος, γύρω απο τον οποίο ερευνά ο Σωκράτης να μήν φανεί σαν ένα μέρος, και επομένως και η ίδια η ανθρώπινη σοφία, πώς είναι δυνατόν να αποφύγει να φανεί σαν ένας τρόπος δομικά διαφορετικός σε σχέση με την προηγούμενη έρευνα των Φυσικών;
Για να λύσουμε την δυσκολία που προκύπτει, ας αναρωτηθούμε κατ’αρχάς, ποιόν τύπο προβλήματος έθεσε ο Σωκράτης όσον αφορά τον άνθρωπο και ποιόν τύπο απαντήσεως έδωσε!Ε λοιπόν, όλες οι μαρτυρίες που έχουμε στην διάθεσή μας, μάς επιτρέπουν να καθορίσουμε το γεγονός πώς ο Σωκράτης μετακίνησε απλώς πάνω στον άνθρωπο εκείνο τον τύπο τής ερωτήσεως που οι φυσικοί έθεταν γύρω απο τον κόσμο. Οι οποίοι είχαν σαν σκοπό να εξηγήσουν όλα τα πράγματα που σχετίζονται με το σύμπαν, μειώνοντάς τα στην ενότητα μίας Αρχής (η μερικών αρχών). Ο Σωκράτης έβαλε λοιπόν σαν σκοπό να εξηγήσει όλα τα πράγματα που είναι σχετικά με τον άνθρωπο και την ζωή του, μειώνοντας τα επίσης στην ενότητα μίας αρχής : ήθελε να φθάσει στην ουσία τού ανθρώπου και μέσω αυτής, λόγω αυτής, να ερμηνεύσει όλη την ζωή τού ανθρώπου.
Έτσι η Σωκρατική έρευνα δέν έχει καμμία σχέση με όλες τις άλλες επιστήμες που θεραπεύουν κάποιες ιδιαιτερότητες του ανθρώπου, όπως η Ιατρική ή η γυμναστική. Αυτές οι επιστήμες ασχολούνται μόνον με μέρη δηλ, με πλευρές του ανθρώπου, όχι με το ΟΛΟΝ του ανθρώπου.Μετά τον πολλαπλασιασμό τών ανθρώπινων επιστημών,στα τέλη του 19ου αιώνος και την ανάπτυξή τους τον 20ο αιώνα, όπως η κοινωνιολογία, η ψυχολογία και παρόμοια, τα παραδείγματα που επιβεβαιώνουν πλέον τους λόγους μας είναι πάρα πολλά. Αυτό που διαφεύγει απο αυτές τις επιστήμες, δομικά είναι ακριβώς εκείνο το ΟΛΟΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ που ενδιέφερε τον Σωκράτη και το οποίο σε τελευταία ανάλυση είναι η ιδιαιτερότης τής φιλοσοφίας, μέχρι σήμερα.
7. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ «ΟΛΟΥ» ΣΤΙΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ.
Ας απαντήσουμε λοιπόν γρήγορα, διότι αυτό το θέμα, τοποθετημένο μ’αυτόν τον τρόπο, μπορεί να γεννήσει πολλές αντιφάσεις.Θα μπορούσαμε βεβαίως να απαντήσουμε πολύ εύκολα φανερώνοντας πώς ακριβώς μέσα στη διάσημη πρόταση τού Πρωταγόρα, η οποία δηλώνει ότι «ο Άνθρωπος είναι μέτρο όλων των πραγμάτων εκείνων που είναι καθότι είναι και εκείνων που δέν είναι καθότι δέν είναι», εκφράζεται ξεκάθαρα το Όλον, όπως εκφράζεται επίσης στον ίδιο τον τίτλο ενός απο τα κύρια έργα του Γοργία, που έχει τον τίτλο: «Περί Φύσεως ή περί του μή-είναι»
Εκείνο που αλλάζει στην περίπτωση τους, δέν είναι η προβληματική του ΟΛΟΥ, αλλά απλώς η οπτική γωνία απο την οποία ερευνάται.Όμως αυτό που προσπαθούμε να εξηγήσουμε θα ξεκαθαρίσει απο μερικές σκέψεις γύρω απο την θέση τού Σωκράτη.
Στην φιλοσοφία της Φύσεως ο Σωκράτης αντιπαραβάλλει μία «ανθρώπινη σοφία» δηλ, μία σοφία η οποία δέν αφορά τον κόσμο, αλλά τον ίδιο τον άνθρωπο.Αλλ’όμως εάν ο κόσμος και η Φύσις για τους προσωκρατικούς ήταν το Όλον, πώς είναι δυνατόν ο άνθρωπος, γύρω απο τον οποίο ερευνά ο Σωκράτης να μήν φανεί σαν ένα μέρος, και επομένως και η ίδια η ανθρώπινη σοφία, πώς είναι δυνατόν να αποφύγει να φανεί σαν ένας τρόπος δομικά διαφορετικός σε σχέση με την προηγούμενη έρευνα των Φυσικών;
Για να λύσουμε την δυσκολία που προκύπτει, ας αναρωτηθούμε κατ’αρχάς, ποιόν τύπο προβλήματος έθεσε ο Σωκράτης όσον αφορά τον άνθρωπο και ποιόν τύπο απαντήσεως έδωσε!Ε λοιπόν, όλες οι μαρτυρίες που έχουμε στην διάθεσή μας, μάς επιτρέπουν να καθορίσουμε το γεγονός πώς ο Σωκράτης μετακίνησε απλώς πάνω στον άνθρωπο εκείνο τον τύπο τής ερωτήσεως που οι φυσικοί έθεταν γύρω απο τον κόσμο. Οι οποίοι είχαν σαν σκοπό να εξηγήσουν όλα τα πράγματα που σχετίζονται με το σύμπαν, μειώνοντάς τα στην ενότητα μίας Αρχής (η μερικών αρχών). Ο Σωκράτης έβαλε λοιπόν σαν σκοπό να εξηγήσει όλα τα πράγματα που είναι σχετικά με τον άνθρωπο και την ζωή του, μειώνοντας τα επίσης στην ενότητα μίας αρχής : ήθελε να φθάσει στην ουσία τού ανθρώπου και μέσω αυτής, λόγω αυτής, να ερμηνεύσει όλη την ζωή τού ανθρώπου.
Έτσι η Σωκρατική έρευνα δέν έχει καμμία σχέση με όλες τις άλλες επιστήμες που θεραπεύουν κάποιες ιδιαιτερότητες του ανθρώπου, όπως η Ιατρική ή η γυμναστική. Αυτές οι επιστήμες ασχολούνται μόνον με μέρη δηλ, με πλευρές του ανθρώπου, όχι με το ΟΛΟΝ του ανθρώπου.Μετά τον πολλαπλασιασμό τών ανθρώπινων επιστημών,στα τέλη του 19ου αιώνος και την ανάπτυξή τους τον 20ο αιώνα, όπως η κοινωνιολογία, η ψυχολογία και παρόμοια, τα παραδείγματα που επιβεβαιώνουν πλέον τους λόγους μας είναι πάρα πολλά. Αυτό που διαφεύγει απο αυτές τις επιστήμες, δομικά είναι ακριβώς εκείνο το ΟΛΟΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ που ενδιέφερε τον Σωκράτη και το οποίο σε τελευταία ανάλυση είναι η ιδιαιτερότης τής φιλοσοφίας, μέχρι σήμερα.
7. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ «ΟΛΟΥ» ΣΤΙΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ.
Οι φιλόσοφοι τής Ελληνιστικής εποχής επικεντρώθηκαν οπωσδήποτε στην ηθική, αλλά τοποθέτησαν την ηθική τους σε μία ακριβέστατη θεωρία του Ειναι και του κόσμου, ακόμη και σε θεματικό επίπεδο.
Μετά τις κατακτήσεις τού Αλεξάνδρου και την κυριαρχία τής Ρώμης, με την ολική διάλυση της πόλεως, απο την οποία αντλούσε αξίες ο αρχαίος Έλληνας, ο Πολίτης μεταλλάχτηκε σε υπήκοο. Η κουλτούρα έγινε κοσμοπολίτικη, ο πολίτης άφησε σιγά-σιγά την θέση του στο άτομο. Η ηθική ξεχώρισε απο την πολιτική. Η Φιλοσοφία απο Ελληνική έγινε Ελληνιστική. Έγινε η μοναδική πηγή απο την οποία ο άνθρωπος της εποχής μπορούσε πλέον να αντλήσει τις αξίες που λάβαινε απο την πόλη και απο την θρησκεία τής πόλεως. Προσφέρει νέο περιεχόμενο στην πνευματική ζωή, φωτίζει τις συνειδήσεις, βοηθά τον άνθρωπο να ζήσει και τού διδάσκει τον τρόπο να είναι ευτυχισμένος ακόμη και μέσα στην τραγική εποχή στην οποία ζεί.Εγκαταλείπεται ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, διότι στηρίχτηκαν σε μία πόλη, η οποία δέν υπήρχε πλέον και η Φιλοσοφία επιστρέφει στον Σωκράτη. Η Φιλοσοφία είναι πλέον μία «τέχνη του ζείν». Μία αρμονία ή μία συμφωνία ανάμεσα στην θεωρία και στην ζωή, ανάμεσα στην θεωρία και στον τρόπο ζωής ή τον τρόπο θανάτου. Ο Φιλόσοφος είναι αυτός που γνωρίζει να ζεί και να πεθαίνει σε συμφωνία με το σύστημά του.
Η Φιλοσοφία έγινε σοφία, ζωή,πρακτική.Γι’αυτό ο Πλωτίνος (Εν. II, 9,9) σε συμφωνία με τον Μάρκο Αυρήλιο, γράφει: «Όποιος μέμφεται τον κόσμο μας, για την παρουσία πλούτου και φτώχειας, για την έλλειψη ισότητος, δέν γνωρίζει πώς ο σοφός δέν επιδιώκει την ισότητα σ’αυτό το είδος των πραγμάτων. Διότι δέν πιστεύει πώς έχει κάτι παραπάνω όποιος συγκέντρωσε πλούτη ή ότι το έχουν όσοι διαθέτουν την εξουσία απέναντι στους πολίτες. Ο σοφός γνωρίζει ότι είναι δύο τύπων η ζωή μας. Του ενάρετου και εκείνου τής πλειονότητος των ανθρώπων (ο φαύλος όχλος). Για να καταλήξει : Ου γαρ προς το εκάστω καταθύμιον (επιθυμία), αλλά προς το παν δει βλέπειν.
Απο την αρχή της μέχρι το τέλος της η Ελληνική φιλοσοφία εννόησε τον εαυτό της, σαν την προσπάθεια να κατανοηθούν όλα τα πράγματα: ανάγοντας τα στο τελευταίο τους θεμέλιο δηλ. αναμετρήθηκε με το ΟΛΟΝ. Και ο λόγος του Πλάτωνος μπορεί να γίνει η καλύτερη μαρτυρία : ΟΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΙΚΑΝΟΣ ΝΑ ΔΕΙ ΤΟ ΟΛΟΝ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ, ΕΑΝ ΟΧΙ, ΟΧΙ (Πολιτεία VII 537 C)
Μετά τις κατακτήσεις τού Αλεξάνδρου και την κυριαρχία τής Ρώμης, με την ολική διάλυση της πόλεως, απο την οποία αντλούσε αξίες ο αρχαίος Έλληνας, ο Πολίτης μεταλλάχτηκε σε υπήκοο. Η κουλτούρα έγινε κοσμοπολίτικη, ο πολίτης άφησε σιγά-σιγά την θέση του στο άτομο. Η ηθική ξεχώρισε απο την πολιτική. Η Φιλοσοφία απο Ελληνική έγινε Ελληνιστική. Έγινε η μοναδική πηγή απο την οποία ο άνθρωπος της εποχής μπορούσε πλέον να αντλήσει τις αξίες που λάβαινε απο την πόλη και απο την θρησκεία τής πόλεως. Προσφέρει νέο περιεχόμενο στην πνευματική ζωή, φωτίζει τις συνειδήσεις, βοηθά τον άνθρωπο να ζήσει και τού διδάσκει τον τρόπο να είναι ευτυχισμένος ακόμη και μέσα στην τραγική εποχή στην οποία ζεί.Εγκαταλείπεται ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, διότι στηρίχτηκαν σε μία πόλη, η οποία δέν υπήρχε πλέον και η Φιλοσοφία επιστρέφει στον Σωκράτη. Η Φιλοσοφία είναι πλέον μία «τέχνη του ζείν». Μία αρμονία ή μία συμφωνία ανάμεσα στην θεωρία και στην ζωή, ανάμεσα στην θεωρία και στον τρόπο ζωής ή τον τρόπο θανάτου. Ο Φιλόσοφος είναι αυτός που γνωρίζει να ζεί και να πεθαίνει σε συμφωνία με το σύστημά του.
Η Φιλοσοφία έγινε σοφία, ζωή,πρακτική.Γι’αυτό ο Πλωτίνος (Εν. II, 9,9) σε συμφωνία με τον Μάρκο Αυρήλιο, γράφει: «Όποιος μέμφεται τον κόσμο μας, για την παρουσία πλούτου και φτώχειας, για την έλλειψη ισότητος, δέν γνωρίζει πώς ο σοφός δέν επιδιώκει την ισότητα σ’αυτό το είδος των πραγμάτων. Διότι δέν πιστεύει πώς έχει κάτι παραπάνω όποιος συγκέντρωσε πλούτη ή ότι το έχουν όσοι διαθέτουν την εξουσία απέναντι στους πολίτες. Ο σοφός γνωρίζει ότι είναι δύο τύπων η ζωή μας. Του ενάρετου και εκείνου τής πλειονότητος των ανθρώπων (ο φαύλος όχλος). Για να καταλήξει : Ου γαρ προς το εκάστω καταθύμιον (επιθυμία), αλλά προς το παν δει βλέπειν.
Απο την αρχή της μέχρι το τέλος της η Ελληνική φιλοσοφία εννόησε τον εαυτό της, σαν την προσπάθεια να κατανοηθούν όλα τα πράγματα: ανάγοντας τα στο τελευταίο τους θεμέλιο δηλ. αναμετρήθηκε με το ΟΛΟΝ. Και ο λόγος του Πλάτωνος μπορεί να γίνει η καλύτερη μαρτυρία : ΟΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΙΚΑΝΟΣ ΝΑ ΔΕΙ ΤΟ ΟΛΟΝ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ, ΕΑΝ ΟΧΙ, ΟΧΙ (Πολιτεία VII 537 C)
Συνεχίζεται
ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟ-ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ.
Για πολλούς σήμερα δεν είναι πρόβλημα να δημιουργήσουν ένα μπλόγκ, να χρησιμοποιήσουν ένα πρόγραμμα βιντεογραφής ή Twitter με το κινητό. Είναι πολύ εύκολο διότι είναι εύκολο να ακολουθήσουμε τις οδηγίες της μηχανής. Μοιάζουν τελείως προσαρμοσμένες στην ανθρώπινη διάνοια. Για πολλούς όμως από εμάς είναι δύσκολο να θυμηθούμε τί κάναμε είκοσι λεπτά πριν μ’αυτό το κομπιούτερ, και είναι πιο δύσκολο να παραδεχθούμε ότι κάναμε κάτι επειδή μάς το συμβούλεψε το κομπιούτερ.
ΚΑΜΜΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΕΙ ΣΤΟΝ ΝΟΥ, ΟΠΩΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΝΟΙΑ.
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου