Πού οδεύει η ζωή μας από τότε που έχασε την επαφή της με τον ουρανό και τη γη, με την προέλευση και το πεπρωμένο, με την αρχή και το τέλος, με την αναζήτηση της αλήθειας και την αίσθηση της πραγματικότητας; Έπεσε στη μέση, στο κενό που άνοιξε όταν οι δύο όχθες απέκλιναν, απομακρύνθηκε μέχρι να εξαφανιστεί από το βλέμμα μας. Έτσι, ο σύγχρονος άνθρωπος, σύμφωνα με τον Νίτσε, πέφτει από όλες τις πλευρές, αφού δεν υπάρχει πια ένα πάνω και ένα κάτω, ένα δεξί και ένα αριστερό, και δεν ξέρει καν αν πέφτει ή πετάει, όπως φαίνεται να υποδηλώνει η θαυμαστή ανάπτυξη της τεχνολογίας. Ένα αποκαλυπτικό σενάριο, αλλά στη δραματοποίησή του δίνει μια ιδέα της σημερινής κατάστασης και του βαθύ αποπροσανατολισμού της. Επιτρέψτε μου μερικές φορές να προχωρήσω πέρα από τη σπορά των ημερών (από την καθημερινότητα) για να θίξω τα θέματα που αφορούν τη ζωή μας και το νόημά της. Είναι δύσκολο, αντιλαμβάνομαι, να αφιερώσουμε έναν προβληματισμό και ακόμη περισσότερο έναν διάλογο σε αυτό το όραμα, αλλά είναι ακόμα πιο δύσκολο να αποδώσουμε οπτικά αυτή τη συνθήκη και τις υποθέσεις της σε μια έκθεση. Στην Μπολόνια, το Ίδρυμα Golinelli προσπάθησε και έστησε μια σημαντική έκθεση που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αρχαιοφουτουριστική, για την προέλευση και το πεπρωμένο, συνοδευόμενη από έναν κατάλογο κειμένων και εικόνων, συμβόλων, έργων τέχνης και συμβολικών αντικειμένων, πλαισιώνοντάς την με μια σειρά διαλόγων που άνοιξαν χθες. Συμμετείχα με τον πρόεδρο του Ιδρύματος Golinelli Andrea Zanotti, τον επιμελητή της έκθεσης Antonio Danieli και τον Adriano Fabris που διδάσκει ηθική φιλοσοφία και φιλοσοφία των θρησκειών στο Πανεπιστήμιο της Πίζας. Εδώ και χρόνια, το Ίδρυμα προτείνει ένα ταξίδι στα όρια μεταξύ τέχνης και επιστήμης, αλλά η αναζήτηση της σύνθεσης ή της ώσμωσης μεταξύ καλλιτεχνικής αναπαράστασης και επιστημονικής έρευνας δεν μπορεί παρά να είναι μια σκέψη, ίσως κατανοητή με όρους του Vico ως μια νέα επιστήμη και πέρα από τη φιλοσοφία, προς τη θεολογία και μια οργανική γνώση που συνδέει μύθο και θεολογία. Ιστορία και φιλοσοφία, επιστήμη και τέχνη. Ο Vico ερεύνησε την προέλευση της ανθρωπότητας και το πεπρωμένο της, σε σχέση με τη θεία πρόνοια. Η έκθεση, γράφει ο Zanotti, «θέλει να υπενθυμίσει το αναφαίρετο αυτής της θεϊκής σπίθας που κατοικεί μέσα μας, η οποία μας ωθεί να αναρωτιόμαστε αδιάκοπα ποιος είναι ο στόχος της πορείας μας και η κατεύθυνση της πορείας μας». Και μετά προσθέτει: «Στο διαζύγιο μεταξύ καταγωγής και πεπρωμένου έχουμε χάσει τον ουρανό»· Αλλά θα μπορούσε κανείς να προσθέσει, όπως είπαμε στην αρχή, ότι σε αυτόν τον διαχωρισμό χάνουμε επίσης τη γη, δηλαδή τη φύση, την πραγματικότητα, τη συγκεκριμένη ζωή και τον βιολογικό ορίζοντα. Ο πολιτισμός, δεν θα κουραστώ να επαναλαμβάνω, γεννιέται από τη σύνθεση μεταξύ λατρείας και καλλιέργειας, δηλαδή μεταξύ του βλέμματος στραμμένου προς τον ουρανό και του σκαλοπατιού σταθερά φυτεμένου στη γη και τείνοντας προς τους καρπούς του. Αν χάσεις το ένα, καταλήγεις να χάσεις καί το άλλο. Και αν χάσεις την καταγωγή σου, χάνεις το πεπρωμένο σου.Η Hannah Arendt στο Vita activa σημείωσε ότι η ατομική ζωή είναι ευθύγραμμη, ενώ η βιολογική ζωή – που εισάγεται στον κύκλο της φύσης – είναι κυκλική: «Κινούμαστε κατά μήκος μιας ευθείας γραμμής σε ένα σύμπαν όπου τα πάντα με κίνηση κινούνται σε κυκλική σειρά». Η σύνθεση μεταξύ ευθύγραμμης κίνησης και κυκλικής κίνησης είναι η σπείρα. Αυτή είναι η διαίσθηση που είχε ο Vico στην αδιατάρακτη αλληλουχία των ρευμάτων και των αναρρευμάτων (corsi e recorsi), όταν αναζητούσε μια σύνθεση μεταξύ ιστορίας και φύσης, αλλά και μεταξύ του χριστιανικού οράματος της ιστορίας, γραμμικής, και της κλασικής θεώρησης του κόσμου, κυκλικής και επομένως καμπυλόγραμμης. Ο άνθρωπος περνάει τη ζωή του σαν μια ευθεία γραμμή, αλλά στο τέλος ανακαλύπτει ότι η προέλευση συμπίπτει με το πεπρωμένο. ο κύκλος κλείνει και βρίσκει νόημα και πληρότητα.
Ποιος είναι ο δρόμος της επιστροφής, δηλαδή πώς μπορούμε να επιστρέψουμε στην προέλευση και το πεπρωμένο που έχουμε ξεχάσει; Η προέλευση και το πεπρωμένο είναι, σύμφωνα με τα λόγια του Γκαίτε, «ο πρόλογος στον ουρανό» του παρελθόντος και του μέλλοντος· ή από ανθρώπινη και γήινη άποψη, το παρελθόν και το μέλλον είναι το ιστορικό ταξίδι που κάνει ο άνθρωπος στην επίγεια παραβολή του. Δηλαδή, η εκκοσμίκευση, η χρονική μετάφραση, στο ανθρώπινο ύψος, της προέλευσης και του πεπρωμένου που υπενθυμίζουν το μυστήριο της αρχής και το μυστήριο του τέλους.
Η πρώτη πράξη αφύπνισης της συνείδησής μας είναι λοιπόν να επανεισάγουμε το παρελθόν και το μέλλον στους ορίζοντές μας, σε μια εποχή που μοιάζει να τα έχει χάσει ή να τα έχει απομακρύνει, επιλύοντας τον εαυτό της ολοκληρωτικά στο παρόν, στη στιγμιαία ζωή. Η ζωή μας, έχω υποστηρίξει εδώ και πολύ καιρό, στηρίζεται σε πέντε συστατικές διαστάσεις του μυαλού μας: το παρελθόν, το παρόν, το μέλλον, το μυθικό και το αιώνιο. Δεν είμαστε μόνο αυτό που βιώνουμε αυτή τη στιγμή, αλλά είμαστε ο καρπός, η μνήμη, η ανάμνηση αυτού που ήμασταν και αυτού που προηγήθηκε της ζωής μας. Είμαστε η προσδοκία, η ελπίδα, το έργο που μας «προβάλλει» ακριβώς στο μέλλον και στις μελλοντικές γενιές. Αλλά καλλιεργούμε επίσης την ανάγκη να πούμε στον κόσμο, τη ζωή και την ιστορία μέσα από τον μύθο, το παραμύθι, την καλλιτεχνική και δημιουργική μεταμόρφωση. Και τέλος, αν και θνητοί, εμπνεόμαστε και στηριζόμαστε από την αίσθηση του αιώνιου, αυτού που δεν δύει ενώ εμείς δύουμε.
Αυτές είναι οι πέντε συνθήκες της ανθρώπινης ψυχής και δεν μπορούμε να κάνουμε χωρίς καμία από αυτές. Τώρα, οι ακραίοι όροι με τους οποίους χαρακτηρίζεται αυτός ο χώρος ζωής είναι η προέλευση και το πεπρωμένο. Και τα δύο βρίσκονται πέρα από τις δυνατότητές μας, πέρα από τους περιορισμούς μας, δεν εξαρτώνται από εμάς, ακριβώς όπως η γέννηση και η θνητότητά μας δεν εξαρτώνται από εμάς. Αυτοί είναι οι ακραίοι όροι που μας μεταφέρουν πίσω στον ουρανό, ας πούμε, πέρα από τον ανθρώπινο, ιστορικό-χρονικό ορίζοντα. Η φυσική μας εμπειρία είναι παγιδευμένη ανάμεσα σε αυτά τα δύο μεταφυσικά όρια, που είναι οι πύλες του ουρανού.
Η εκ νέου ανακάλυψη του παρελθόντος και του μέλλοντος, της μνήμης και της προσδοκίας, είναι επομένως το πρώτο βήμα για να ανακαλύψουμε τις άλλες δύο συνθήκες του νου μας, μεταξύ μύθου και αιωνιότητας, μέχρι να βρούμε την προέλευση και το πεπρωμένο, την αρχή και το τέλος. Να συνειδητοποιήσουμε τελικά ότι η γραμμική μας πορεία στην πραγματικότητα ανεβαίνει και δύει κάμπτοντας, μέχρι να ενώσει τα δύο άκρα στον κύκλο. Και αυτή η ανακάλυψη δεν προέρχεται από το τίποτα, από μια δημιουργική πράξη. Βρίσκει όμως στην τέχνη, την επιστήμη, τη σκέψη, την ιστορία, τη θρησκεία και τη φύση, τα αποτυπώματα και τους οιωνούς, τις μορφές και τις διαισθήσεις που επιβεβαιώνουν τη θεμελίωση και τη σύνδεσή τους. Η αληθινή σκέψη δεν είναι «πρωτότυπη» με την έννοια του πρωτοφανούς και υπερβολικού, αλλά «αρχέγονη» με την έννοια ότι συνδέεται με κάτι που τής προηγείται, τη θεμελιώνει και την καθοδηγεί, εκείνη την προέλευση που οδηγεί στο πεπρωμένο, εκείνη την αρχή που οδηγεί στο τέλος. Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει μια έκθεση...
Η πρώτη πράξη αφύπνισης της συνείδησής μας είναι λοιπόν να επανεισάγουμε το παρελθόν και το μέλλον στους ορίζοντές μας, σε μια εποχή που μοιάζει να τα έχει χάσει ή να τα έχει απομακρύνει, επιλύοντας τον εαυτό της ολοκληρωτικά στο παρόν, στη στιγμιαία ζωή. Η ζωή μας, έχω υποστηρίξει εδώ και πολύ καιρό, στηρίζεται σε πέντε συστατικές διαστάσεις του μυαλού μας: το παρελθόν, το παρόν, το μέλλον, το μυθικό και το αιώνιο. Δεν είμαστε μόνο αυτό που βιώνουμε αυτή τη στιγμή, αλλά είμαστε ο καρπός, η μνήμη, η ανάμνηση αυτού που ήμασταν και αυτού που προηγήθηκε της ζωής μας. Είμαστε η προσδοκία, η ελπίδα, το έργο που μας «προβάλλει» ακριβώς στο μέλλον και στις μελλοντικές γενιές. Αλλά καλλιεργούμε επίσης την ανάγκη να πούμε στον κόσμο, τη ζωή και την ιστορία μέσα από τον μύθο, το παραμύθι, την καλλιτεχνική και δημιουργική μεταμόρφωση. Και τέλος, αν και θνητοί, εμπνεόμαστε και στηριζόμαστε από την αίσθηση του αιώνιου, αυτού που δεν δύει ενώ εμείς δύουμε.
Αυτές είναι οι πέντε συνθήκες της ανθρώπινης ψυχής και δεν μπορούμε να κάνουμε χωρίς καμία από αυτές. Τώρα, οι ακραίοι όροι με τους οποίους χαρακτηρίζεται αυτός ο χώρος ζωής είναι η προέλευση και το πεπρωμένο. Και τα δύο βρίσκονται πέρα από τις δυνατότητές μας, πέρα από τους περιορισμούς μας, δεν εξαρτώνται από εμάς, ακριβώς όπως η γέννηση και η θνητότητά μας δεν εξαρτώνται από εμάς. Αυτοί είναι οι ακραίοι όροι που μας μεταφέρουν πίσω στον ουρανό, ας πούμε, πέρα από τον ανθρώπινο, ιστορικό-χρονικό ορίζοντα. Η φυσική μας εμπειρία είναι παγιδευμένη ανάμεσα σε αυτά τα δύο μεταφυσικά όρια, που είναι οι πύλες του ουρανού.
Η εκ νέου ανακάλυψη του παρελθόντος και του μέλλοντος, της μνήμης και της προσδοκίας, είναι επομένως το πρώτο βήμα για να ανακαλύψουμε τις άλλες δύο συνθήκες του νου μας, μεταξύ μύθου και αιωνιότητας, μέχρι να βρούμε την προέλευση και το πεπρωμένο, την αρχή και το τέλος. Να συνειδητοποιήσουμε τελικά ότι η γραμμική μας πορεία στην πραγματικότητα ανεβαίνει και δύει κάμπτοντας, μέχρι να ενώσει τα δύο άκρα στον κύκλο. Και αυτή η ανακάλυψη δεν προέρχεται από το τίποτα, από μια δημιουργική πράξη. Βρίσκει όμως στην τέχνη, την επιστήμη, τη σκέψη, την ιστορία, τη θρησκεία και τη φύση, τα αποτυπώματα και τους οιωνούς, τις μορφές και τις διαισθήσεις που επιβεβαιώνουν τη θεμελίωση και τη σύνδεσή τους. Η αληθινή σκέψη δεν είναι «πρωτότυπη» με την έννοια του πρωτοφανούς και υπερβολικού, αλλά «αρχέγονη» με την έννοια ότι συνδέεται με κάτι που τής προηγείται, τη θεμελιώνει και την καθοδηγεί, εκείνη την προέλευση που οδηγεί στο πεπρωμένο, εκείνη την αρχή που οδηγεί στο τέλος. Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει μια έκθεση...
ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου» ΤΗΣ ΜΕΝΔΩΝΗ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου