Συνέχεια από: Κυριακή 31 Αυγούστου 2025
Giovanni Reale ΠΛΑΤΩΝ
ΧΙ
ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΜΙΜΗΣΗ ΣΤΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣΘεμελίωση του ηθικο-πολιτικού κόσμου
στηριγμένου στη «σωστή μεσότητα» από τον άνθρωπο
και του φυσικού κόσμου από τον Δημιουργό
στηριγμένου στη «σωστή μεσότητα» από τον άνθρωπο
και του φυσικού κόσμου από τον Δημιουργό
Ιδού πώς ο Πλάτων παρουσιάζει τον Θαλή ακριβώς ως σύμβολο της «θεωρητικής ζωής» στη υπαρξιακή της διάσταση:
Σωκράτης: – […] Οι αληθινοί φιλόσοφοι, νομίζω, πρώτα απ’ όλα, από τη νεότητά τους κιόλας, δεν γνωρίζουν τον δρόμο που οδηγεί στην αγορά, ούτε πού βρίσκεται το δικαστήριο ή το βουλευτήριο ή οποιοσδήποτε άλλος χώρος δημόσιων συναθροίσεων της πόλης· για νόμους και ψηφίσματα, προφορικά ή γραπτά, ούτε τα βλέπουν ούτε τα ακούν. Για μηχανορραφίες εταίρων, πολιτικών συντροφιών και συλλόγων για δημόσια αξιώματα, για συνεστιάσεις, δείπνα και γλέντια με αυλητρίδες, ούτε κατά διάνοιαν τους περνά να ασχοληθούν. Αν κάποιος στην πόλη είναι ευγενικής ή ταπεινής καταγωγής, ή αν φέρει κάποιο ψεγάδι από τους προγόνους του, είτε από την πλευρά του πατέρα είτε της μητέρας, το γνωρίζει ακόμη λιγότερο από όσο ξέρει κανείς πόσες είναι οι στάλες του νερού στη θάλασσα. Και όλα αυτά ούτε καν ξέρει ότι δεν τα γνωρίζει. Γιατί δεν απέχει από αυτά για να αποκτήσει καλή φήμη, αλλά επειδή πράγματι είναι μόνο το σώμα του που βρίσκεται στην πόλη και παρεπιδημεί (κατοικεί εκεί)· ο νους του, θεωρώντας όλα αυτά ευτελή, μάλλον μηδαμινής αξίας, δεν τους αποδίδει καμία σημασία, και πετά παντού, όπως λέει ο Πίνδαρος, «πάνω από τη γη», μετρώντας τις επιφάνειες σαν γεωμέτρης, και πετάει «πέρα από τον ουρανό» μελετώντας τ’ άστρα «εκεί ψηλά στον ουρανό», και εξερευνώντας από κάθε πλευρά ολόκληρη τη φύση των υπαρκτών πραγμάτων, το κάθε τι στην ολότητά του, χωρίς να καταδέχεται τίποτε από όσα βρίσκονται κοντά του.
Θεόδωρος: – Τι θέλεις να πεις μ’ αυτό, Σωκράτη;
Σωκράτης: – Αυτό, Θεόδωρε, που διηγούνται και για τον Θαλή: πως, ενώ μελετούσε τ’ άστρα και κοίταζε ψηλά, έπεσε μέσα σ’ ένα πηγάδι. Και τότε μια δούλη από τη Θράκη, έξυπνη και χαριτωμένη, τον περιγέλασε, λέγοντας ότι αν και ήθελε να γνωρίσει όσα βρίσκονται στον ουρανό, δεν έβλεπε αυτά που είχε μπροστά στα πόδια του. Το ίδιο αστείο ταιριάζει σε όλους όσοι αφιερώνουν τη ζωή τους στη φιλοσοφία. Γιατί πράγματι, σε έναν τέτοιο άνθρωπο διαφεύγει όχι μόνο τι κάνει ο διπλανός του, ακόμη και ο γείτονάς του, αλλά σχεδόν και το αν είναι άνθρωπος ή κάποιο άλλο ζώο. Εκείνο, όμως, που αναζητά είναι τι είναι ο άνθρωπος και ποιο είναι το πρέπον στη φύση του να πράττει ή να υφίσταται, διαφορετικά από τις άλλες φύσεις· κι εκεί αφιερώνει με ζήλο την έρευνά του. Το καταλαβαίνεις, φαντάζομαι, Θεόδωρε, ή όχι;
Θεόδωρος: – Ναι, και έχεις δίκιο. (Θεαίτητος, 173 C-174 B)
Παρόμοιο ήταν το χαρακτηριστικό που η παράδοση απέδιδε και στον Πυθαγόρα και στον Αναξαγόρα, όπως φαίνεται από το ακόλουθο απόσπασμα του Προτρεπτικού του Αριστοτέλη:
«Ποιος είναι, λοιπόν, ο σκοπός για τον οποίο η φύση και ο Θεός μάς γέννησαν; Ερωτηθείς γι’ αυτό, ο Πυθαγόρας απάντησε: “το να παρατηρεί κανείς τον ουρανό”, και συνήθιζε να λέει ότι ήταν κάποιος που θεωρούσε τη φύση και ότι γι’ αυτόν τον σκοπό είχε έρθει στον κόσμο. Και λένε ότι ο Αναξαγόρας, όταν τον ρώτησαν ποιος ήταν ο σκοπός για τον οποίο θα μπορούσε κανείς να επιθυμεί να έχει γεννηθεί, απάντησε: “το να παρατηρεί τον ουρανό και τα άστρα γύρω του, και τη σελήνη και τον ήλιο”, σαν να θεωρούσε πως όλα τα άλλα δεν άξιζαν καμία απολύτως αξία.»(Αριστοτέλης, Προτρεπτικός, απ. 11 Ross. Μετάφραση του E. Berti.)
Η αντίληψη του Πλάτωνα, ήδη εκφρασμένη στο παραπάνω απόσπασμα του Θεαιτήτου, επιβεβαιώνεται ξανά στην Πολιτεία:
«Οι αληθινοί φιλόσοφοι είναι εκείνοι που αγαπούν να θεωρούν την αλήθεια.»(Πολιτεία, V 475 E.)
Αλλά είναι ακριβώς στη σημασία και στην εμβέλεια αυτής της «θεωρίας της αλήθειας» για τον Πλάτωνα που πρέπει τώρα να σταθούμε.
Η θεωρία της Αλήθειας, όπως παρουσιάζεται από τον Πλάτωνα στον Φαῖδρο ως δημιουργό ανθρώπων
Ο ΠΛΑΤΩΝ ΉΤΑΝ ΙΣΩΣ Ο ΠΡΩΤΟΣ φιλόσοφος που ανέδειξε πλήρως τη δομική οντολογική σχέση που υφίσταται ανάμεσα στη θεωρία (θεώρηση, ενατένιση, contemplazione) της αλήθειας και στο Είναι (στην ύπαρξη) του ανθρώπου. Στον μεγάλο μύθο του Ὑπερουρανίου που παρουσιάζει στον Φαῖδρο, διηγείται πώς οι ψυχές, πριν από τη γέννησή τους σε σώματα, επιδιώκουν να βλέπουν και να θεωρούν όσο το δυνατόν περισσότερο εκείνα που βρίσκονται στον «Λειμώνα της Αλήθειας», για τον εξής λόγο:
«Η κατάλληλη τροφή για το καλύτερο μέρος της ψυχής προέρχεται από τον Λειμώνα (το Λιβάδι) που είναι εκεί, και η φύση του φτερού με το οποίο μπορεί να πετάξει η ψυχή τρέφεται ακριβώς από αυτό» (Φαίδρος, 248 B-C).
Λοιπόν, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, στον διαφορετικό βαθμό Αλήθειας που είδε η ψυχή αντιστοιχεί το διαφορετικό ηθικό βάρος που αποκτά: στον ανώτατο βαθμό θέασης και θεωρίας της Αλήθειας αντιστοιχεί το να είναι κανείς φιλόσοφος· στον κατώτατο βαθμό θέασης της Αλήθειας αντιστοιχεί ο κατώτατος βαθμός της ηθικής ζωής του ανθρώπου, που είναι η ζωή του τυράννου.
Ας διαβάσουμε το απόσπασμα, καθοριστικό για να κατανοήσουμε την εμβέλεια της έννοιας της θεωρίας στον Πλάτωνα:
«Η ψυχή που έχει δει τον μεγαλύτερο αριθμό όντων είναι νόμος να μεταφυτευθεί σε σπέρμα ανθρώπου που θα γίνει φίλος της γνώσης και φίλος του ωραίου, ή φίλος των Μουσών, ή εραστής. Εκείνη που έρχεται δεύτερη, είναι νόμος να μεταφυτευθεί σε βασιλιά που σέβεται τον νόμο ή σε άνδρα ικανό στον πόλεμο και κατάλληλο για ηγεσία. Η τρίτη σε πολιτικό ή σε οικονομολόγο ή σε έμπορο. Η τέταρτη σε άνθρωπο που αγαπά τους κόπους, ή σε κάποιον που ασκεί τη γυμναστική ή που αφοσιώνεται στη θεραπεία των σωμάτων. Η πέμπτη προορίζεται να έχει τη ζωή μάντη ή μυσταγωγού. Στην έκτη θα ταιριάξει η ζωή ποιητή ή κάποιου άλλου που ασχολείται με την μίμηση. Στην έβδομη η ζωή τεχνίτη ή γεωργού. Στην όγδοη η ζωή σοφιστή ή δημαγωγού. Στην ένατη η ζωή τυράννου» (Φαίδρος, 248 D-E).
Η θεμελιώδης έννοια που εκφράζει ο Πλάτων είναι, λοιπόν, η εξής: μόνο χάρη στην Αλήθεια είσαι άνθρωπος, και χωρίς τη θεωρία της Αλήθειας δεν μπορείς να είσαι άνθρωπος. Ιδού τα κατηγορηματικά και αιχμηρά του λόγια:
«Η ψυχή που δεν έχει ποτέ θεωρήσει την Αλήθεια δεν θα μπορέσει ποτέ να φτάσει στη μορφή του ανθρώπου»(Φαίδρος, 249 Β).
Πράγματι, ανάμεσα στη πλατωνική θεωρία και στον επιστημονιστικό αναγωγισμό του Havelock υπάρχει μια δομική ασυμβατότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου