Συνέχεια από: Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου 2025
Giovanni RealeΠΛΑΤΩΝ
ΣΕ ΔΥΟ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣΧΙΙ
ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ
ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ
Ισότητα άνδρα και γυναίκας και η αρετή ως τάξη μέσα στην αταξία
Ο Δημιουργός πραγματοποιεί κατ’ αρχάς μία «μίξη» αντιθέτων Ιδεών: των «αδιαιρέτων» Ιδεών του Όντος, της Ταυτότητας και της Διαφοράς (που είναι «αδιαίρετες»), με τις αντίστοιχες «διαιρετές». Έτσι προκύπτουν οι «ενδιάμεσες» Ιδέες του Όντος, της Ταυτότητας και της Διαφοράς. Κατόπιν «αναμειγνύει» εκ νέου αυτές τις τρεις ενδιάμεσες Ιδέες, σχηματίζοντας από αυτές μία ενιαία ιδέα, που προκύπτει από αυτές τις τρεις πραγματικότητες· και κατόπιν οργανώνει αυτήν τη μείξη σύμφωνα με περίπλοκες αριθμητικές σχέσεις αρμονίας (σύνθετες αρμονικές αριθμητικές σχέσεις), κατά τρόπο πρόσφορο. (Τίμαιος, 35Α–36Β).
Όπως κάθε μορφή του Είναι, έτσι και η ψυχή διαθέτει μία διπολική δομή· πλην όμως με ιδιαίτερο τρόπο, δηλαδή με διττή μορφή. Διότι η ψυχή, όπως και τα μαθηματικά όντα, βρίσκεται στο μέσον, μεσιτεύουσα μεταξύ του νοητού και του αισθητού κόσμου. Έτσι εξηγείται γιατί, αρχίζοντας από τον Φαίδωνα, ο Πλάτων δηλώνει όχι ότι το είναι της ψυχής ταυτίζεται με το είναι των Ιδεών, αλλά ότι είναι συγγενές και ομοειδές προς αυτές, δηλαδή ευρίσκεται σε αναλογική αντιστοιχία με αυτές.
Η ψυχή, κατά κάποιον τρόπο, καθρεφτίζει την ολότητα της πραγματικότητος, και είναι ακριβώς εκείνο που οι πλατωνικοί της Αναγεννήσεως θα ονομάσουν copula mundi, σύνδεσμος του κόσμου.
Η σχέση αυτής της συλλήψεως με τη μεταφορά του πτερωτού άρματος καθίσταται πλέον σαφής: τα δύο άλογα σημαίνουν τη «δυαδικότητα», η οποία φέρει ανομοιότητα και ανισότητα, ενώ ο ηνίοχος παριστά την λογική δύναμη που επιβάλλει τάξη και «ενότητα». Ο Robin είχε από παλαιά παρατηρήσει το εξής: «Η άμαξα της ψυχής, σύμφωνα με τον Φαίδρο, έχει πάντοτε δύο ίππους, ακόμη και για τις θεϊκές ψυχές· αλλά η δυαδικότητα αυτή δεν είναι αφ’ εαυτής κίνδυνος, εφόσον η ανισότητα υποτάσσεται στην τάξη· γίνεται κίνδυνος μόνο στις ψυχές όπου αυτή η υποταγή εκλείπει, δηλαδή, σε μυθικούς όρους, όταν ο ηνίοχος παύει να εξουσιάζει τους ίππους· τότε η πτώση των ίππων είναι το αποτέλεσμα της αρχής της αταξίας. Έτσι τα δύο άλογα του Φαίδρου φαίνεται να εκφράζουν ακριβώς την ουσία του διαφορετικού· άλλοτε κυριαρχούμενη από τον λόγο, άλλοτε επαναστατούσα εναντίον του» [L. Robin, Η πλατωνική θεωρία του έρωτα, Πρόλογος του G. Reale, μετάφραση του D. Gavazzi Porta, Μιλάνο 1964, σ. 184 (ο αρχικός τίτλος είναι: La théorie platonicienne de l’amour, Παρίσι 1908; 1964)].
Η μεταφορά του πτερωτού άρματος αποτυπώνει λοιπόν την ουσία της ψυχής· και κατ’ εξοχήν την λογική ψυχή, την οποία και στην Πολιτεία ο Πλάτων θεωρεί σύνθετο εκ πολλών και θαυμάσιαν σύναψη. Οι επιθυμητικές και οι θυμοειδείς ψυχές δεν είναι παρά εκδηλώσεις, εντός της αισθητής διαστάσεως, δυνάμεων που προϋπάρχουν στο αρχέτυπο της ψυχής, όταν αυτή ενώνεται με τα σώματα· δηλαδή, όπως λέγει ρητώς ο Πλάτων, είναι «καταστάσεις και μορφές που η ψυχή αναλαμβάνει μέσα στον ανθρώπινο βίο», δηλαδή μέσα στην επίγεια ζωή. (Πολιτεία, X 612 A)
Όσο για τις αναλογίες και τις διαφορές ανάμεσα στις ψυχές των θεών και στις ψυχές των ανθρώπων, που μνημονεύονται στον Φαίδρο, ιδού πώς επαναλαμβάνονται και αποσαφηνίζονται στον Τίμαιο:
Ο Δημιουργός, και πάλι στον ίδιο κρατήρα όπου είχε αναμίξει και ανατάξει την ψυχή του κόσμου, έριξε τα υπολείμματα από τα υλικά που είχε χρησιμοποιήσει προηγουμένως· τα ανακάτεψε μεν κατά παρόμοιο τρόπο, αλλά δεν ήταν πλέον τόσο καθαρά, παρά δεύτερα και τρίτα ως προς την καθαρότητα (Τίμαιος, 41 D).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου