Συνέχεια από: Τρίτη 30 Αυγούστου 2016
Του Ernst Lewalter
Στον τόμο: Zeitschrift für
Kirchengeschichte 53, 1934
IΙΙ. Urbs και Orbis (Πόλη και
κόσμος) γ
Η πολεμική κατεύθυνση του έργου πρέπει
να κατανοηθεί ξεκινώντας από αυτόν τον σκοπό. Και όσον αφορά στην πολεμική αυτή
κατεύθυνση του έργου, μπορεί να ειπωθεί πως γράφτηκε “από τα δεδομένα της
εποχής για την εποχή”. Και σε όσο μικρό
βαθμό εμφανίζεται στην πολεμική αυτή το περιεχόμενο της σκέψης τού μεγάλου
έργου (ingens
opus), σε τόσο μικρό βαθμό θα βρούμε και την έκθεση τής σκέψη
του περί “ιδανικής πολιτείας”.
Μερικοί (Troeltsch, Salin...) πίστεψαν,
πως έπρεπε στο σημείο αυτό να βρουν και να αποδώσουν στον Αυγουστίνο το
“ιδανικό των μικρών κρατών” και “πολεμική κατά της μεγάλης αυτοκρατορίας”. Μια
ματιά στις αποδείξεις που προσφέρει ο Troeltsch (σελ. 37) μπορεί να
μας εισάγει καλύτερα στο πλαίσιο αυτό.
Το επαναλαμβανόμενο επιχείρημα των
εθνικά περήφανων Ρωμαίων-από τον Cicero μέχρι τον Claudian-ήταν η
απόδειξη της θεϊκής προέλευσης της ρωμαϊκής κυριαρχίας από το γεγονός τού orbis
pacatus (ειρηνικός
κόσμος). Ο
Αυγουστίνος δεν απορρίπτει το γεγονός της pacificatio (επιβολή
της ειρήνης),
απορρίπτει όμως το γεγονός πως η πηγή της είναι η δικαιοσύνη. Μήπως η
καθαρή βούληση για δικαιοσύνη ήταν η κινητήριος δύναμη για την κατάκτηση του
κόσμου; Εδώ βέβαια πρέπει να γίνει διάκριση μόνο μεταξύ των δυο μεγάλων
αυτοκρατοριών-της ανατολικής και της δυτικής. Η ανατολική αυτοκρατορία προήλθε
από την regni cupiditas (λαγνεία προς εξουσία), και με τον
τρόπο αυτό αδικεί την άμεση πηγή της. Στο σημείο αυτό η pacificatio ήταν μια
άνομη subiectio (υποταγή). Όχι μόνο η
ρίζα, αλλά και η άσκηση της εξουσίας ήταν κάτι κακό. Με την ρωμαϊκή
αυτοκρατορία είναι αλλιώς τα πράγματα. Ο Αυγουστίνος παραδέχεται στους
περήφανους για την Ρώμη, πως ήταν bella Roms iusta (δίκαιοι πόλεμοι της Ρώμης), και πως όσα
έγιναν, έγιναν για την προάσπιση της Ρώμης από άδικες επιθέσεις. Με αυτό όμως
λέει, πως η ρωμαϊκή αυτοκρατορία βασίζεται στην αδικία, δηλαδή στην iniustitia (αδικία) των
νικημένων εχθρών! Αν οι κακοί γείτονες δεν προκαλούσαν την Ρώμη σε πόλεμο, θα
ήταν ακόμα πόλη-κράτος, όπως στην εποχή του Numa (III, 10). „Αν
η res
humanae (τα ανθρώπινα) ήταν σε καλύτερη κατάσταση, όλα τα
βασίλεια (regna)
θα ήταν μικρότερα” (IV,
15). Δεν υπάρχει λοιπόν κανένας λόγος για να είμαστε
περήφανοι για τους δίκαιους πολέμους (bella
iusta).
Γιατί τους sapiens
(το λέει ειρωνικά ο Αυγουστίνος) πρέπει να τους πονάει η dura
et dira necessitas
(σκληρή και φοβερή ανάγκη) της διεξαγωγής του πολέμου. “Η αδικία του
αντιπάλου οδηγεί τον σοφό στην διεξαγωγή δίκαιων πολέμων. Η αδικία αυτή όμως πρέπει
να πονάει τους ανθρώπους, καθώς προέρχεται από τον άνθρωπο. Και θα πρέπει να
πονάει και όταν δεν υπάρχει ανάγκη πολέμου. (XIX, 7-II, 367, 6)”
Αν θέλει κανείς να μεταφέρει στην
πραγματικότητα αυτό που ο Αυγουστίνος αναφέρει ως casus
irrealis [στην
λατινική γραμματική μια διάθεση του ρήματος](καθώς τα πράγματα για τα
ανθρώπινα, res humanae, δεν είναι καλά), θα μπορούσε να πει πως μια πλειάδα κρατών, όπου “boni
regnant” (οι καλοί κυβερνούν), εφόσον σε αυτά “verus
Deus colatur eique sacris veracibus et bonis moribus servitur”
(λατρεύοντας τον αληθινό Θεό, με ειλικρινείς θυσίες και ευσεβή ζωή(;)IV,3),
δεν έχει για τον Αυγουστίνο κάτι το αποκρουστικό. Δεν τον δεσμεύει η θεωρία
περί τεσσάρων αυτοκρατοριών! Ο ρεαλιστής Αυγουστίνος, έχοντας ενώπιον του την
αυτοκρατορία κάτω από την εξουσία του Θεοδοσίου και των ευσεβών (και όχι
αιρετικών) του διαδόχων, δεν μπορεί να φανταστεί κάποιο άλλο σύστημα κράτους,
που να υπερβαίνει αυτό ως προς την utilitas (χρησιμότητα). Ο
Θεοδόσιος, ο κυρίαρχος της αδιαίρετης αυτοκρατορίας, είναι η πραγματικότητα του
ιδανικού χριστιανού κυβερνήτη!
Συνεχίζεται
Συνεχίζεται
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου