Πρωτοπρ. Θεόδωρος Ζήσης, Υπόμνημα για την απόρριψη του συνοδικού κειμένου "Σχέσεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας προς τον λοιπόν χριστιανικόν κόσμον" (5)

13. Τὰ φρικτὰ κείμενα τοῦ Πόρτο Ἀλέγκρε καὶ τοῦ Πουσὰν ἐγκρίνει ἡ Σύνοδος, ἀλλὰ τὸ κρύβει

Καὶ γιὰ νὰ γίνει ἀντιληπτὸ τὶ προσπαθοῦν νὰ ἐγκρίνουν καὶ νὰ περάσουν μὲ τὴν θετικὴ ἐκτίμηση τῶν θεολογικῶν κειμένων τοῦ ΠΣΕ θὰ κάνουμε μικρὴ μνεία τῶν ἀποφάσεων τοῦ Πόρτο Ἀλέγκρε (2006) καὶ τοῦ Πουσάν (2013), ποὺ ξεσήκωσαν θύελλα διαμαρτυριῶν. Μὲ ὅσα ἐκεῖ ἀποφάσισαν καὶ ὑπέγραψαν καὶ οἱ «Ὀρθόδοξοι» ἀντιπρόσωποι ἀρνοῦνται βασικὰ δόγματα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὅπως τὸ δόγμα τῆς ἑνότητος καὶ καθολικότητος τῆς Ἐκκλησίας, ἀναγνωρίζουν τὸ βάπτισμα τῶν αἱρετικῶν, τὴν διαβόητη «βαπτισματικὴ Θεολογία» ὡς καὶ τὴν πολυμορφία στὴν διατύπωση τῶν δογμάτων τῆς πίστεως, νὰ λέγει δηλαδὴ γιὰ τὴν πίστη ὁ καθένας ὅ,τι θέλει. Ἔτσι π.χ. δέχονται ὅτι ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας δὲν εἶναι δεδομένη ἀλλὰ ζητούμενη, ἡ Ἐκκλησία δηλαδὴ δὲν εἶναι Μία κατὰ τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως ἀλλὰ πολλές, ποὺ τώρα δὲν ἔχουν ὁρατὴ ἑνότητα· αὐτὴ θὰ ἐπιτευχθεῖ, ὅταν φθάσουν οἱ «ἐκκλησίες» στὴν ὁρατὴ ἑνότητα, πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ἀποδοχὴ καὶ τῆς προτεσταντικῆς αἱρετικῆς διδασκαλίας περὶ ἀόρατης ἐκκλησίας ὅπου ἐκεῖ ὑπάρχει ἑνότητα: «Ἐπαναβεβαιώνουμε ὅτι ὁ πρωταρχικὸς στόχος τῆς κοινωνίας τῶν Ἐκκλησιῶν στὸ Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν εἶναι νὰ προσκαλέσουμε ὁ ἕνας τὸν ἄλλον σὲ μιὰ ὁρατὴ ἑνότητα (§ Ι 1) ....Οἱ Ἐκκλησίες ποὺ εἶναι μέλη τοῦ ΠΣΕ, παραμένουμε ἀφοσιωμένες ἡ μία στὴν ἄλλη στὸν δρόμο πρὸς ἐπίτευξη τῆς πλήρους ὁρατῆς ἑνότητας (§Ι 2). Ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι τώρα οὔτε Καθολική, διότι ὅπως λέγει προκλητικὰ τὸ κείμενο, καὶ εἶναι νὰ ἀπορεῖ καὶ πάλι κανεὶς πὼς τὸ ὑπέγραψαν τὸ κείμενο αὐτό «Ὀρθόδοξοι ἀντιπρόσωποι», «κάθε ἐκκλησία εἶναι ἡ Καθολικὴ Ἐκκλησία καὶ ὄχι ἁπλὰ ἕνα μέρος της. Κάθε ἐκκλησία εἶναι ἡ Ἐκκλησία καθολική, ἀλλὰ ὄχι στὴν ὁλότητά της. Κάθε ἐκκλησία ἐκπληρώνει τὴν καθολικότητά της, ὅταν εἶναι σὲ κοινωνία μὲ τὶς ἄλλες ἐκκλησίες (ΙΙ, 6)». Δηλαδὴ τώρα ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι Καθολική· θὰ γίνει Καθολικὴ ὅταν ἑνωθεῖ μὲ τὶς αἱρέσεις καὶ τὶς ψευδοεκκλησίες. Τὸ «βάπτισμα» καθορίζει πλέον τὰ ὅρια τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὄχι ἡ κοινὴ ὀρθὴ Πίστη, ἡ Παράδοση καὶ ἡ Ἀποστολικὴ Διαδοχή, τὸ βάπτισμα ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ πῶς γίνεται καὶ ἀπὸ ποιὸν γίνεται ἀκόμη καὶ ὅταν γίνεται χωρὶς νερό: «Ὅλοι οἱ βαπτισμένοι ἐν Χριστῷ εἶναι ἑνωμένοι στὸ σῶμα του... Ὑπάρχουν μερικοὶ ποὺ δὲν χρησιμοποιοῦν νερὸ στὴν ἱεροτελεστία τοῦ βαπτίσματος, ἀλλὰ μετέχουν στὴν πνευματικὴ ἐμπειρία τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς» (ΙΙΙ 8). Καὶ ἀλλοῦ:«Διαβεβαιώνουμε ὅτι ὑπάρχει ἕνα βάπτισμα, ὅπως ἀκριβῶς ὑπάρχει ἕνα σῶμα καὶ ἕνα Πνεῦμα, μία ἐλπίδα τῆς κλήσεώς μας, ἕνας Κύριος, μία Πίστη ἕνας Θεὸς καὶ Πατέρας ὅλων μας (ΙΙΙ 9). Καὶ ἐπαναλαμβάνοντας τὴν «Δήλωση» τοῦ Τορόντο καὶ οἱ «Ὀρθόδοξοι» δέχονται ὅτι εἶναι ἐλλιπὲς νὰ ἀνήκουμε στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία· πληρέστερο εἶναι νὰ ἀνήκουμε στὴν Ἐκκλησία ποὺ ἀνήκουν ὅλοι: «Ἡ μετοχὴ στὴν ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ εἶναι πληρέστερη ἀπὸ τὴν μετοχὴ στὸ σῶμα τῆς δικῆς τους ἐκκλησίας. Ἑπομένως, ἐπιδιώκουν νὰ ἐπιτύχουν μιὰ ζωντανὴ ἐπαφὴ μὲ ἐκείνους ποὺ βρίσκονται ἔξω ἀπὸ τὰ ὅρια τῆς δικῆς τους ἐκκλησίας καὶ ὁμολογοῦν τὸν Χριστὸ ὡς Κύριο» (ΙΙΙ 9). Ὅλες οἱ κακοδοξίες καὶ αἱρέσεις αὐτῶν τῶν ψευδοεκκλησιῶν δὲν εἶναι πλάνες, ἀλλὰ διαφορετικοὶ τρόποι διατύπωσης τῆς ἴδιας Πίστης καὶ ποικιλία χαρισμάτων τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: «Σᾶς διαβεβαιώνομε ὅτι ἡ Πίστη τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως αὐτὴ ἐκφράσθηκε ἀπὸ τοὺς Ἀποστόλους, εἶναι μία, ὅπως ἀκριβῶς ἕνα εἶναι καὶ τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Παρὰ ταῦτα, εἶναι θεμιτὸ ἡ Πίστη αὐτὴ νὰ διατυπώνεται μὲ διαφορετικοὺς τρόπους» (ΙΙ 5)[31].

Αὐτὸ τὸ προφανὲς γκρέμισμα τῶν δογμάτων τῆς πίστεως καὶ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Παραδόσεως συντελεῖται μὲ τὶς ἀποφάσεις καὶ τὰ κείμενα τοῦ «Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν», τὶς τελευταῖες δεκαετίες, μὲ εὐθύνη αὐτῶν ποὺ τὶς ὑπέγραψαν καὶ αὐτῶν ποὺ τὶς ἐπαινοῦν καὶ τὶς προωθοῦν. Ὁ πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος μὲ καύχηση καὶ ἐπαίνους ἀναφέρθηκε στὶς ἀποφάσεις τοῦ Πόρτο Ἀλέγκρε. Τώρα θέλουν νὰ πάρουν καὶ πανορθόδοξη ἔγκριση καὶ ἐπικύρωση μέσω τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Συνόδου. Θὰ τὸ ἐπιτρέψουν αὐτὸ οἱ ἄλλοι ἐπίσκοποι, τὴν πλειονότητα τῶν ὁποίων ἀπέκλεισαν ἀπὸ τὰ νὰ λάβει μέρος στὶς ἐργαστίες τῆς Συνόδου; Ἡ «Σύναξη Ὀρθοδόξων Κληρικῶν καὶ Μοναχῶν» καὶ ἄλλα Ὀρθόδοξα σωματεῖα ἔπραξαν τὸ χρέος τους καὶ ἀνήρεσαν αὐτὲς τὶς ἐκτροπές, ὅπως τὸ ἔπραξαν καὶ εὐάριθμοι ἐπίσκοποι γιὰ τὸ ἑπόμενο χειρότερο κείμενο τοῦ Πουσάν.

Στὰ χνάρια τοῦ Πόρτο Ἀλέγκρε βάδισε καὶ ἡ ἑπόμενη 10η Γενικὴ Συνέλευση τοῦ ΠΣΕ στὸ Πουσὰν τῆς Ν. Κορέας, ἡ ὁποία ἐξέδωσε κείμενο μὲ τίτλο «Δήλωσις Ἑνότητος» (Unity Statement) μὲ ἀπαράδεκτες ἐκκλησιολογι-κὲς θέσεις. Οἱ πλάνες αὐτὲς τοῦ κειμένου δικαιολογημένα προκάλεσαν τὴν ἀντίδραση πέντε ἱεραρχῶν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τῶν μητροπολιτῶν Κονίτσης Ἀνδρέου, Γλυφάδας Παύλου, Κυθήρων Σεραφείμ, Αἰτωλίας Κοσμᾶ καὶ Γόρτυνος Ἱερεμία οἱ ὁποῖοι μὲ ἡμερομηνία 30 Ἀπριλίου 2014 ὑπέβαλαν πρὸς τὴν Ἱερὰ Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος «Ὑπόμνημα κατὰ τῶν ἀποφάσεων τοῦ ΠΣΕ ἐν Πουσάν», στὸ ὁποῖο ἐκφράζουν τὴν βαθύτατη λύπη τους γιὰ ὅσες ἐκκλησιολογικὲς θέσεις συμφωνήθηκαν στὸ Πουσὰν καὶ ζητοῦν στὸ τέλος νὰ ἀποχωρήσει ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἀπὸ τὸ ΠΣΕ καὶ νὰ παύσει νὰ συμμετέχει στοὺς Θεολογικοὺς Διαλόγους. Ἀπὸ τὸ ἱστορικῆς σημασίας αὐτὸ κείμενο στὸ ὁποῖο δι᾽ ἐπιφανῶν ἀρχιερέων ἐκφράζεται ὁ προβληματισμὸς γιὰ τὴν δῆθεν μαρτυρία τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως στοὺς Θεολογικοὺς Διαλόγους καὶ στὸ Π.Σ.Ε παραθέτουμε τὴν ἑνότητα «Αἱ ἐκκλησιολογικαὶ πλάναι τοῦ κειμένου τοῦ Πουσάν»: «Τὸ ἐν λόγῳ ἐπίσημον κείμενον «Δήλωσις Ἑνότητος» (Unity Statement) τῆς 10ης Συνελεύσεως τοῦ Π.Σ.Ε. ἐπιτίθεται κατὰ τῆς Ὀρθοδοξίας, τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, ἀποδεχόμενον (α) ὅτι καὶ ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μετὰ τῶν λοιπῶν «ἐκκλησιῶν» πρέπει νὰ μετανοήσῃ διὰ τὴν διάσπασιν τῶν χριστιανῶν, (β) ὅτι ἡ Ἐκκλησία, οὖσα Σῶμα Χριστοῦ, δὲν διέπεται παρὰ ταῦτα ἀναγκαίως ὑπὸ δογματικῆς ὁμοφωνίας, οὔτε καὶ ἐν αὐτῇ τῇ ἀποστολικῇ ἐποχῇ, (γ) ὅτι ὑφίσταται νῦν ἀόρατος ἐκκλησιαστικὴ ἑνότης τοῦ χριστιανισμοῦ καὶ προσδοκᾶται ἡ ὁρατὴ ἑνότης τῆς Μιᾶς Ἐκκλησίας, (δ) ὅτι ἡ προσευχὴ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ «ἵνα πάντες ὦσιν ἕν», δὲν ἔχει ἐκπληρωθῇ, ἀλλ᾽ ἀπόκειται εἰς ἡμᾶς τὸ καθῆκον τοῦτο, (ε) ὅτι ἡ Ἐκκλησία δύναται νὰ ἐμπλουτισθῇ καὶ ὠφεληθῇ ἐκ τῶν χαρισμάτων τῶν ἑτεροδόξων, (στ) ὅτι εἴμεθα ὑπόλογοι ἔναντι τοῦ Θεοῦ, ἂν δὲν ἐπιδιώκωμεν διαρκῶς τὴν χριστιανικὴν ἑνότητα πρὸς ὄφελος τῆς ἔξωθεν καλῆς μαρτυρίας, (ζ) τὴν πονηρὰν ἀσάφειαν, ὅτι ὁ Θεός «πάντοτε μᾶς ἐκπλήσσει» καὶ ὅτι ἡ Ἐκκλησία προοδεύει εἰς τὴν ἐπίγνωσιν τοῦ θείου θελήματος, (η) ὅτι πρέπει νὰ χρησιμοποιηθοῦν νέοι τρόποι προσεγγίσεως τῶν θεολογικῶν διαφωνιῶν καί (θ) ὅτι ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἀλληλένδετος μετὰ τῆς ἑνότητος τῆς ἀνθρωπότητος καὶ τῆς κτίσεως.

Πέραν τούτων τὸ κείμενο (ι) ἔχει καὶ σαφῆ μὴ χριστιανικὸν οἰκολογικὸν προσανατολισμόν, ὁμιλοῦν περὶ ἀναμονῆς ἐγκοσμίου ἀνακαινισμοῦ τῆς κτίσεως καὶ ἐπιγείου εὐημερίας αὐτῆς καὶ τῆς ἀνθρωπότητος καὶ περὶ τῆς πρὸς τοῦτο ἀνθρωπίνης εὐθύνης, ποιεῖται δὲ λόγον (ια) καὶ περὶ συνεργασίας τῶν χριστιανῶν καὶ μεθ᾽ ἑτεροθρήσκων ἢ ἀθρήσκων ὑπὲρ τῆς ἐπιγείου ταύτης εὐημερίας! «Οὐδὲν θαυμαστόν», λοιπόν, ὅτι τὸ κείμενον χρησιμοποιεῖ καὶ τὸν πασίγνωστον ἀποκρυφιστικὸν ὅρον «ὁλιστικός» ἐκ τοῦ μονισμοῦ, διὰ νὰ χαρακτηρίσῃ τὴν ἀποστολὴν τῆς Ἐκκλησίας ("holistic mission-evangelism"). Ὑπονοούμενα ἀφίνει τὸ κείμενο καὶ ὑπὲρ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀποδοχῆς «περιθωριακῶν» τρόπων ζωῆς, ἄνευ διευκρινήσεων περὶ ἁμαρτίας καὶ μετανοίας, ἡ τελικὴ στόχευσις τῶν ὁποίων δέον νὰ συνεκτιμηθῇ μετὰ τῆς γενικωτέρας θετικῆς στάσεως τῆς Συνελεύσεως τοῦ Πουσὰν ἔναντι τῆς ὁμοφυλοφιλίας»[32].

14. Ἡ ἀστυνομικὴ καὶ τρομοκρατικὴ παράγραφος 22

Ἂς σχολιάσουμε καὶ τὴν ἀστυνομικοῦ τύπου καὶ τρομοκρατικὴ στὴν ἐπιδίωξη, ἐντελῶς πρωτότυπη γιὰ συνοδικὸ κείμενο, παράγραφο 22, στὴν ὁποία οὐσιαστικῶς ἀπαγορεύεται σὲ ἄτομα καὶ ὁμάδες νὰ ἐκφράζουν τὴν γνώμη τους, γιατὶ δῆθεν οἱ σύνοδοι μόνον ἀποτελοῦν «τὸν ἁρμόδιον καὶ ἔσχατον κριτὴν περὶ τῶν θεμάτων πίστεως». Δὲν ἔχουν ἀκούσει ἢ διαβάσει, φαίνεται, οἱ λογιώτατοι συντάκτες τοῦ κειμένου πόσες ψευδοσυνόδους καὶ ληστρικὲς συνόδους ἔχει ἀπορρίψει ἡ συνείδηση τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ ἀποτελεῖ τὸν ἔσχατο κριτὴ τῶν ἀποφάσεων, καὶ ὅτι ὅπως λέγει ἀξιωματικὰ ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς κριτήριο γιὰ τὸ ἂν μία Σύνοδος εἶναι ἀληθὴς ἢ ψευδὴς εἶναι ἡ «ὀρθότης τῶν δογμάτων»[33]. Τὸ πλῆθος τῶν ἐκκλησιολογικῶν πλανῶν ποὺ διατρέχει τὸ προσυνοδικὸ κείμενο δὲν ἀφήνει καμμία προοπτικὴ ἀποδοχῆς τῶν ἀποφάσεων τῆς Συνόδου, ὅσες ἀπειλὲς καὶ ὅσα μέτρα καὶ ἂν ληφθοῦν ἐναντίον αὐτῶν ποὺ διαπιστώνουν τὶς δογματικὲς ἐκτροπὲς καὶ τὶς πλάνες. Ἁπλῶς ἡ παράγραφος αὐτὴ φανερώνει ὅτι οἱ συντάκτες τοῦ κειμένου δὲν εἶναι βέβαιοι γιὰ τὴν ἀλήθεια αὐτῶν ποὺ γράφουν καὶ φοβοῦνται τὴν κριτική, θέλουν ἐκ τῶν προτέρων νὰ θεωρήσουμε ἀλάθητες τὶς ἀποφάσεις τους, στεροῦνται ἐπιχειρημάτων γιὰ νὰ ἀποκρούσουν τὸν ἀντίλογο καὶ ἐπιδιώκουν νὰ δεσμεύσουν τὴν Σύνοδο νὰ πάρει μέτρα ἐναντίον ὅσων δῆθεν «διασποῦν τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας». Ἂν ἦσαν βέβαιοι ὅτι αὐτοὶ ποὺ γράφουν εἶναι σύμφωνα μὲ τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ τὴν Πατερικὴ Παράδοση καὶ μποροῦσαν νὰ βάλουν στὰ συνοδικὰ κείμενα, ὅπως ἔκαναν οἱ προηγούμενες σύνοδοι, τὸ «ἑπόμενοι οὖν τοῖς θείοις Πατράσι», δὲν ὑπῆρχε λόγος νὰ ἀνησυχοῦν. Εἶναι μόνον κρίμα ποὺ μία σύνοδος ἀποδέχεται τὴν ἐμπάθεια καὶ τὴν κακία κάποιων προσώπων, ποὺ συνιστοῦν τὴν λήψη μέτρων ἐναντίον τῶν ἀντιλεγόντων τέκνων τῆς Ἐκκλησίας. Φέρονται ἀγαπητικὰ πρὸς τοὺς αἱρετικοὺς καὶ σχισματικοὺς καὶ ἀποστρέφονται τοὺς ἀδελφούς των Ὀρθοδόξους.

15. Γιὰ τὶς συμπροσευχὲς οὔτε κουβέντα

Δὲν μποροῦμε, τέλος, νὰ παραλείψουμε νὰ ἐπισημάνουμε τὴν ἐκκω­φαντικὴ σιωπὴ τοῦ κειμένου γιὰ τὸ θέμα τῶν συμπροσευχῶν. Δὲν ὑπάρχει ἐμφανέστερη καὶ αὐθαδέστερη καταπάτηση τῶν Ἱερῶν Κανόνων ἀπὸ τὸ φαινόμενο αὐτὸ ποὺ τείνει νὰ προσλάβει διαστάσεις ἐπιδημικῆς νόσου, μὲ βασικοὺς φορεῖς αὐτοῦ τοῦ συγκρητιστικοῦ ἰοῦ τοὺς πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως ἀπὸ τὸν Ἀθηναγόρα μέχρι τὸν Βαρθολομαῖο, μὲ τὶς κατὰ καιροὺς συναντήσεις καὶ ἀσεβέστατες συμπροσευχὲς μὲ τοὺς αἱρεσιάρχες πάπες τῆς Ρώμης. Οἱ συμπροσευχὲς αὐτὲς ἀποτελοῦν στὴν πράξη ἐφαρμογὴ τῶν αἱρετικῶν δογμάτων τῆς διευρυμένης ἐκκλησιο­λογίας, τῆς βαπτισματικῆς Θεολογίας κ.τ.λ. Προκαλοῦν ὅμως καὶ κατα­σκανδαλισμὸ πολλῶν Ὀρθοδόξων, τοὺς ὁποίους ὠθοῦν ἔξω ἀπὸ αὐτὴν τὴν Ἐκκλησία, τῆς ὁποίας οἱ ποιμένες δὲν προστατεύουν τὰ ἐκκλησιαστικά της σύνορα καὶ ἀφήνουν ὅλους τοὺς λύκους νὰ κατασπαράσσουν τὸ ποίμνιο.

Θὰ ἔπρεπε νὰ εἶχαν σχίσει τὰ πτυχία τους καὶ ὅλες τὶς ἄλλες θεολογικὲς διακρίσεις ὅσοι ψευδῶς ἰσχυρίζονται ὅτι δῆθεν ἡ μόνη συμπροσευχὴ ποὺ ἀπαγορεύεται μὲ τοὺς αἱρετικοὺς εἶναι ἡ συμμετοχὴ στὴν Θ. Εὐχαριστία, τὸ συλλείτουργο. Πρέπει νὰ ντρέπονται καὶ ὅσοι θεολογικὰ εἰσηγοῦνται αὐτὴν τὴν ἄποψη, ἀλλὰ περισσότερο ὅσοι τὴν ἐφαρμόζουν. Διότι, ἐκτὸς τοῦ ὅτι ἀποδεικνύονται ἀγράμματοι καὶ ἀδιάβαστοι, ἔρχονται σὲ σύγκρουση διαχρονικὰ μὲ ὅλη τὴν Ὀρθόδοξη Πατερικὴ καὶ Ἱεροκανονικὴ Παράδοση, ποὺ ἀπαγορεύει ὁποιαδήποτε ἁπλὴ συμπροσευχή, ἀκόμη καὶ τὴν ἀπὸ κοινοῦ ἀπαγγελία τοῦ «Πάτερ ἡμῶν». Εὐτυχῶς ποὺ στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος δὲν ἔχει μεγάλη διάδοση ὁ ἰὸς τῶν συμπροσευχῶν, ἂν καὶ ἔχει προσβάλει ἀρκετοὺς κληρικοὺς καὶ λαϊκοὺς, ἰδιαίτερα κατὰ τὴν ἐτήσια ἑβδομάδα συμπροσευχῶν τὸ τελευταῖο δεκαήμερο τοῦ Ἰανουαρίου. Γιὰ ἄρση κάθε παρεξηγήσεως γιὰ τὴν αὐστηρότητά μας παραθέτουμε ἀπὸ τοὺς πολλοὺς σχετικοὺς κανόνες μόνον ἕναν, τὸν 45ο τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων καὶ τὴν ἑρμηνεία τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου: «Ἐπίσκοπος ἢ Πρεσβύτερος ἢ Διάκονος, αἱρετικοῖς συνευξάμενος μόνον, ἀφοριζέσθω, εἰ δὲ ἐπέτρεψεν αὐτοῖς, ὡς Κληρικοῖς ἐνεργῆσαί τι, καθαιρείσθω». Ἀντιδιαστέλλει, ἐδῶ ὁ Κανὼν τὴν ἁπλὴ συμπροσευχή, «αἱρετικοῖς συνευξάμενος μόνον», γιὰ τὴν ὁποία προβλέπει ἐλαφρότερη ποινή, τὴν τοῦ ἀφορισμοῦ, ἀπὸ τὴν διενέργεια, τὴν τέλεση κάποιας ἱεροτελεστίας, κορυφαία τῶν ὁποίων εἶναι ἡ Θ. Λειτουργία. Σ᾽ αὐτὴν τὴν περίπτωση ἐπιβάλλει βαρύτερη ποινή, τὴν τῆς καθαιρέσεως, χωρὶς βέβαια αὐτὸ νὰ σημαίνει ὅτι ἐπιτρέπει τὴν ἁπλῆ συμπροσευχή, ἀφοῦ τὴν τιμωρεῖ μὲ ἀφορισμό. Ἑρμηνεύει ὁ Ἅγιος Νικόδημος: «Ὁ παρὼν Κανὼν διορίζει, ὅτι ὅποιος Ἐπίσκοπος ἢ Πρεσβύτερος, ἢ Διάκονος ἤθελε συμπροσευχηθῆ μοναχά, ἀλλ᾽ ὄχι καὶ νὰ συλλειτουργήσῃ μὲ αἱρετικοὺς ἂς ἀφορίζεται. Ἐπειδὴ ὅποιος μὲ τοὺς ἀφορισμένους συμπροσεύχεται (καθὼς τοιοῦτοι εἶναι οἱ αἱρετικοί), πρέπει νὰ συναφορίζεται καὶ αὐτὸς κατὰ τὸν ι´ τῶν αὐτῶν Ἀποστόλων. Εἰ δὲ καὶ ἐσυγχώρησεν εἰς τοὺς αἱρετικοὺς αὐτοὺς νὰ ἐνεργήσουν κανένα λειτούργημα ὡσὰν Κληρικοί, ἂς καθαίρηται, ἐπειδὴ ὅποιος Κληρικὸς συλλειτουργήσει μὲ καθηρημένους (καθὼς τοιοῦτοι εἶναι καὶ οἱ αἱρετικοί, κατὰ τὸν β´, καὶ δ´, τῆς γ´) συγκαθαιρεῖται καὶ αὐτὸς κατὰ τὸν ια´ τῶν Ἀποστόλων». Μερικοὶ ἢ ξέχασαν καὶ τὰ λίγα ἀρχαῖα τοῦ Γυμνασίου ἢ μᾶλλον σοφιστικῶς πρὸς τὸ συμφέρον παρερμηνεύουν ἁπλὰ νοήματα[34].

Ἐπίλογος

Ἡ Γ´ Πανορθόδοξη Προσυνοδικὴ Διάσκεψη (1986), εἶχε ἑτοιμάσει καὶ ἐγκρίνει γιὰ τὸν Οἰκουμενισμὸ δύο κείμενα: α) Σχέσεις τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πρὸς τὸν λοιπὸν χριστιανικὸν κόσμον καὶ β) Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καὶ Οἰκουμενικὴ Κίνησις. Στὸ πρῶτο ἐδίδετο καλὴ εἰκόνα τῶν διμερῶν σχέσεων πρὸς τοὺς ἑτεροδόξους ξεχωριστά, μὲ ἀναφορὰ σὲ ὅλους τοὺς Θεολογικοὺς Διαλόγους, καὶ στὸ δεύτερο γινόταν κυρίως λόγος γιὰ τό «Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν» ὡς κύριο ἐκφραστὴ τῆς Οἰκουμενικῆς Κίνησης.

Ἀπὸ τότε πέρασαν τριάντα χρόνια, (1986-2016) καὶ τὰ ὅποια ὁράματα καὶ οἱ ἐλπίδες γιὰ τὴν ἐνίσχυση τοῦ Οἰκουμενισμοῦ ξέφτυσαν. Οἱ Θεολογικοὶ Διάλογοι ἀπέτυχαν παταγωδῶς, κατὰ μαρτυρίες τῶν ἰδίων ποὺ τοὺς διεξάγουν, καὶ τό «Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν» μὲ τὰ φρικτὰ καὶ προδοτικὰ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησιολογίας κείμενα τοῦ Τορόντο (1950), τοῦ Πόρτο Ἀλέγκρε (2006) καὶ τοῦ Πουσάν (2013) ἐξήγειραν τὶς συνειδήσεις τῶν Ὀρθοδόξων, ὥστε δύο αὐτοκέφαλες ἐκκλησίες τῆς Βουλγαρίας καὶ τῆς Γεωργίας νὰ ἀποχωρήσουν, ἐνωρίτερα καὶ τῶν Ἱεροσολύμων, πολλὲς δὲ ἄλλες ὅπως τῆς Σερβίας τῆς Ρωσίας, τῆς Κύπρου καὶ τῆς Ἑλλάδος ἦσαν ἕτοιμες, μερικὲς μάλιστα εἶχαν ἀποφασίσει, νὰ τὸ πράξουν. Πλῆθος ἀντιοικουμενιστικῶν ἐκδηλώσεων καὶ ὑπομνημάτων μὲ κορυφαῖο τὸ Ὑπόμνημα τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος τοῦ Ἁγίου Ὄρους πρότειναν τὴν ἀποχώρησή μας ἀπὸ τὸν συγκρητιστικὸ Ὀργανισμὸ τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν.

Τὰ κείμενα ἐχρειάζοντο ὄντως ἐπικαιροποίηση, ἐν ὄψει τῆς νέας ζοφερῆς εἰκόνος καὶ προσαρμογὴ ἐπὶ τὸ αὐστηρότερον. Δυστυχῶς ἔγινε τὸ ἀντίθετο. Γιὰ νὰ ἀποκρυβοῦν ἡ ἀποτυχία τῶν Θεολογικῶν Διαλόγων καὶ οἱ ἀρνητικὲς ἐξελίξεις στὸ χῶρο τῆς Οἰκουμενικῆς Κίνησης, τὰ δύο ἀνεξάρτητα κείμενα ἑνοποιήθηκαν σὲ ἕνα, ἔγιναν προσθαφαιρέσεις παραγράφων, ποὺ ἀντὶ νὰ διαφωτίζουν, συσκοτίζουν τὴν κατάσταση, μὲ κύριο στόχο νὰ νομιμοποιηθεῖ μὲ ὕποπτες μεθοδεύσεις καὶ μὲ ὑποκλοπὴ τῶν ψήφων, κάτω ἀπὸ ἕνα ἀπαράδεκτο ἀντισυνοδικὸ μοναρχικὸ σύστημα ψηφοφορίας, ὁ ἀπὸ ὅλους ἀπορριπτόμενος Οἰκουμενισμός.

Αὐτὴν τὴν ἀκτινογραφία τοῦ συνοδικοῦ κειμένου προσπαθήσαμε νὰ παρουσιάσουμε καὶ εὐχόμαστε ὁ Θεὸς νὰ προστατεύσει γιὰ ἄλλη μιὰ φορὰ τὴν Ἐκκλησία Του.

---

[1]. Ἀρχιμ. Ιουστινου Ποποβιτς, (τώρα Ἁγίου) Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καὶ Οἰκουμενισμός,Θεσσαλονίκη 1974, σελ. 224.

[2]. Συνδιοργανώνουν τὴν Ἡμερίδα οἱ Ἱερὲς Μητροπόλεις Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως, Γλυφάδας, Κυθήρων, Πειραιῶς καὶ ἡ Σύναξις Ὀρθοδόξων Κληρικῶν καὶ Μοναχῶν.

[3]. Ὁ Μ. Πρωτοπρεσβύτερος Γεωργιοσ Τσετσησ, στὸ ἔργο του «Οἰκουμενικὸς Θρόνος καὶ Οἰκουμένη. Ἐπίσημα Πατριαρχικὰ Κείμενα (Ἐκδόσεις «Τέρτιος», Κατερίνη 1989) ἀναφερόμενος στὴν Πατριαρχικὴ καὶ Συνοδικὴ Ἐγκύκλιο τοῦ 1902 ἐκτιμᾶ ὅτι «στὴν ἱστορία τῆς Οἰκουμενικῆς Κινήσεως ἀποτελεῖ τὴν πρώτη, στὸν εἰκοστὸ αἰώνα, ἐκδήλωση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ὑπὲρ τῆς προσεγγίσεως τῶν Ἐκκλησιῶν καὶ τῆς προωθήσεως τῆς χριστιανικῆς ἑνότητος». Χρησιμοποιώντας δὲ ἔκφραση τοῦ καθηγητοῦ Γερ. Κονιδάρη καμαρώνει ὅτι εἶναι «γραμμένη μὲ νέον πνεῦμα» (σελ. 25). Τὸ ἴδιο πράττει μὲ λιγώτερο διπλωματικὴ γλώσσα καὶ ἡ Ευαγγελια Βαρελλα. Στὴ διδακτορική της διατριβή «Διορθόδοξοι καὶ Οἰκουμενικαὶ Σχέσεις τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως κατὰ τὸν Κ´ αἰῶνα» (Ἀνάλεκτα Βλατάδων 58, Θεσσαλονίκη 1994) ἐκτιμᾶ ὅτι τὰ κείμενα αὐτὰ τέμνουν «νέας ὁδούς» ποὺ καταλήγουν στὴν ἵδρυση τοῦ «Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν» καὶ ὅτι ἐγκαταλείπονται ἡ «μισαλλοδοξία» καί «προκαταλήψεις αἰώνων» (σελ. 159).

[4]. Βλ. Ι. Καρμιρη, Τὰ Δογματικὰ καὶ Συμβολικὰ Μνημεῖα τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας,τόμος 2ος, Graz - Austria 1968, σελ. 1036-1037.

[5]. Αὐτόθι, σελ. 1056 «Μετὰ πόθου ἐκζητοῦντες καὶ ἀπεκδεχόμενοι τὴν κρίσιν καὶ τὴν γνώμην καὶ τῶν λοιπῶν τῶν τε κατὰ τὴν Ἀνατολὴν ἀδελφῶν καὶ τῶν ἐν τῇ Δύσει καὶ ἁπανταχοῦ σεβασμίων χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν» (Αὐτόθι)

[6]. Ἐφ. 3, 6.

[7]. Στὶς παραγράφους 13 καὶ 14 τοῦ κοινοῦ Κειμένου τοῦ Διαλόγου π.χ. γράφονται ἐπὶ λέξει τὰ ἑξῆς: «Καὶ ἀπὸ τὶς δύο πλευρὲς ἀναγνωρίζεται ὅτι αὐτὸ ποὺ ὁ Χριστὸς ἐνεπιστεύθη στὴν Ἐκκλησία Του -ὁμολογία τῆς ἀποστολικῆς πίστεως, συμμετοχὴ στὰ ἴδια μυστήρια, πρὸ πάντων στὴ μοναδικὴ Ἱερωσύνη ποὺ τελεῖ τὴ μοναδικὴ θυσία τοῦ Χριστοῦ, ἀποστολικὴ διαδοχὴ τῶν ἐπισκόπων- δὲν δύναται νὰ θεωρῆται ὡς ἰδιοικτησία τῆς μιᾶς μόνον ἀπὸ τὶς Ἐκκλησίες μας. Στὰ πλαίσια αὐτὰ εἶναι προφανὲς ὅτι κάθε εἴδους ἀναβαπτισμὸς ἀποκλείεται. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος ποὺ ἡ Ὀρθόδοξος καὶ ἡ Καθολικὴ Ἐκκλησία ἀναγνωρίζονται ἀμοιβαίως ὡς «ἀδελφὲς Ἐκκλησίες», ὑπεύθυνες ἀπὸ κοινοῦ γιὰ τὴ διατήρηση τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Θεοῦ στὴν πιστότητα πρὸς τὸ Θεῖο Σχέδιο». Ὁλόκληρο τὸ κείμενο καὶ εὐρύτερη κριτικὴ βλ. εἰς Πρωτοπρεσβυτέρου Θεοδωρου Ζηση, Οὐνία. Ἡ καταδίκη καὶ ἡ ἀθώωση, Θεσσαλονίκη 2002.

[8]. Τίτ. 3,10.

[9]. Ι. Καρμιρη, Αὐτόθι, σελ. 489.

[10]. Βλ. ὅλη τὴ γνωμάτευση εἰς Θεοδρομία 14 (2012) 425-432.

[11]. Ὁλόκληρη τὴν ἐπιστολὴ ποὺ ἐστάλη τὸ 1969 βλ. εἰς Θεοδρομία 12 (2010) 420-423.

[12]. Ὁλόκληρο τὸ Ὑπόμνημα βλ. εἰς Θεοδρομία 10 (2008) 207-272.

[13]. Οἰκουμενισμός. Γένεση - Προσδοκίες - Διαψεύσεις. Πρακτικὰ Διορθοδόξου Ἐπιστημο­νικοῦ Συνεδρίου. Αἴθουσα Τελετῶν Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσσαλονίκης, 20-24 Σεπτεμβρίου 2004, Ἐκδόσεις Θεοδρομία, Θεσσαλονίκη 2008, τόμ. 2ος, σελ. 1027-1028.

[14]. Ἐκυκλοφορήθη σὲ ξεχωριστὸ μικρὸ βιβλίο: Ὁμολογία Πίστεως κατὰ τοῦ Οἰκουμενισμοῦ,Θεσσαλονίκη 2004. Δημοσιεύεται καὶ στὴν Θεοδρομία 11 (2009) 176-202, μὲ πολλὰ ὀνόματα αὐτῶν ποὺ ὑπέγραψαν στὴν ἀρχή.

[15]. Δημοσιεύθηκαν καὶ στὴν Θεοδρομία 13 (2011) 592-640.

[16]. Καιρὸς συνεσταλμένος τὸ λοιπόν.... Ἡ μέλλουσα Πανορθόδοξη Σύνοδος. Ζητήματα-Διλήμματα-Προοπτικές, ἐκδόσεις «Ἐν πλῷ», Ἀθήνα 2015, σελ. 487-489. Ἀναγνωρίζει πάντως, ἔστω καὶ μὲ τὸν δικό του τρόπο, ὅτι «καμία συνοδικὴ ἀπόφαση, ἀκόμα καὶ πανορθόδοξη, δὲν θὰ μπορέσει νὰ γίνει ἀποδεκτὴ στὴν πράξη, ἂν δὲν ἔχει ἐκ τῶν προτέρων ἐπιτύχει τὴν ἔγκριση αὐτῶν τῶν ὑπερ-ορθόδοξων κινημάτων». Γράφει λοιπὸν μὲ πολλὴ ἀγάπη: «Οσον ἀφορᾶ δὲ στὸ πρόβλημα τοῦ φονταμενταλισμοῦ, πρέπει νὰ γίνει κατανοητὸ ὅτι συνδέεται ἄμεσα μὲ τὰ ζητήματα ποὺ ἐξετάσαμε σ᾽ αὐτὸ τὸ συνέδριο. Πράγματι, ὅσο πολλαπλασιάζονται χρόνο μὲ τὸν χρόνο οἱ προσυνοδικὲς συναντήσεις, ὅσο ἐμεῖς συναζόμαστε προσπαθώντας νὰ κατανοήσουμε καὶ νὰ συζητήσουμε τὰ διακυβεύματα τῆς μέλλουσας Συνόδου τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, τὸ ὀρθόδοξο φονταμενταλιστικὸ καὶ ἀντι-οικουμενικὸ στρατόπεδο ἐνισχύεται μέρα μὲ τὴ μέρα καὶ ἐντείνει τὸν ἀγώνα του γιὰ νά «θέσει τέρμα», καθὼς λέει, «στὴν προδοσία τῆς ὀρθοδοξίας καὶ στὴν οἰκουμενιστική της παρεκτροπή» Εἶναι πολὺ χαρακτηριστικὸ ἐπ᾽ αὐτοῦ τὸ παράδειγμα τῆς πρόσφατης «Ὁμολογίας πίστεως», ἑνὸς ἑλληνικοῦ μανιφέστου καὶ κινήματος ἀντι-οικουμενικοῦ ἐξτρεμισμοῦ, ποὺ στοχεύει στὴν ἀκύρωση τοῦ διαλόγου τῆς ὀρθοδοξίας μὲ τὶς ἄλλες χριστιανικὲς παραδόσεις. Ἐκκινώντας ἀπὸ μιὰ μικρὴ ὁμάδα ζηλωτῶν, ἡ «Ὁμολογία πίστεως» ἀναπτύχθηκε στὴ συνέχεια σὲ τέτοιο βαθμὸ (καθὼς οἱ ἁρμόδιες ἐκκλησιαστικὲς ἀρχὲς δὲν ἀντέδρασαν), ὥστε νὰ ἀπαιτεῖ νὰ ἀσκεῖ ἕνα εἴδος veto σὲ κάθε ἀπόφαση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας ποὺ σχετίζεται μὲ τὸν οἰκουμενικὸ διάλογο. Ἔστω κι ἂν λίγοι ἐπίσκοποι τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος τὸ ἔχουν ὑπογράψει μέχρι σήμερα, αὐτὸ τὸ ἀντι-οικουμενικὸ κείμενο τείνει νὰ ἔχει μιὰ ἰδιαίτερη ἀπήχηση στὰ μοναστικὰ περιβάλλοντα, ἰδιαίτερα τὰ ἀθωνικά, ὅπως καὶ σ᾽ αὐτὰ τῶν φονταμενταλιστῶν, ἐνῶ συνεχίζεται σ᾽ ὁλόκληρο τὸν κόσμο ἡ συλλογὴ ὑπογραφῶν ὑπὲρ αὐτῆς τῆς «Ὁμολογίας πίστεως». Αὐτὸ στὸ ὁποῖο μᾶς καλοῦν οἱ φονταμεταλιστικὲς ὁμάδες ποὺ δροῦν λίγο-πολὺ παντοῦ στὸν ὀρθόδοξο κόσμο σήμερα, δὲν εἶναι μόνο ἡ ἐχθρότητα ἀπέναντι σὲ κάθε προσέγγιση τῶν ἄλλων χριστιανῶν· εἶναι συνάμα καὶ ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἀνυπακοή, ἡ διακοπὴ τῶν κανονικῶν μας δεσμῶν μὲ τοὺς οἰκείους ἐπισκόπους, καθὼς οἱ ἐπίσκοποι ἢ οἱ ἐκκλησιαστικὲς ἀρχὲς βρίσκονται, σύμφωνα μὲ τοὺς φονταμενταλιστές, «μέσα στὴν αἵρεση καὶ τὴν ἀποστασία»!

Ὑπὸ τὶς παρούσες πριστάσεις εἶναι ξεκάθαρο, κατὰ τὴ γνώμη μας, ὅτι καμία συνοδικὴ ἀπόφαση, ἀκόμα καὶ πανορθόδοξη, ὅποιο κι ἂν εἶναι τὸ θέμα της (τὸ κοινὸ ἡμερολόγιο καὶ ὁ κοινὸς ἑορτασμὸς τοῦ Πάσχα, ἡ νηστεία, ἡ ἀναγνώριση τοῦ βαπτίσματος τῶν ἄλλων χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν, ἡ λεγόμενη «διασπορά» κ.λπ.) δὲν θὰ μπορέσει νὰ γίνει ἀποδεκτὴ στὴν πράξη, ἂν δὲν ἔχει ἐκ τῶν προτέρων ἐπιτύχει τὴν ἔγκριση αὐτῶν τῶν ὑπερ-ὀρθόδοξων κινημάτων καὶ τῶν συμμάχων τους ἐντὸς τῶν μοναστικῶν κύκλων, ὅσο, μὲ ἄλλα λόγια, τὰ κινήματα αὐτὰ θὰ συνεχίζουν νὰ ἐξασκοῦν ἕνα εἴδος πνευματικῆς καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἐπιτροπείας στοὺς ἀνὰ τὸν κόσμο ὀρθοδόξους, ἕνα εἴδος παγκόσμιας δικαιοδοσίας ὑπεράνω τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν καὶ τῆς κανονικῆς τους δικαιοδοσίας. Εἶναι καιρὸς πιά, γιὰ τοὺς ὑπεύθυνους ἐκκλησιαστικοὺς ἠγέτες καὶ γιὰ ὅλους ἐμᾶς, νὰ τελειώνουμε μ᾽ αὐτὴ τὴν καρικατούρα τῆς δῆθεν πιστότητας στὴν Παράδοση, μ᾽ αὐτοὺς τοὺς ὀρθοδόξους «ἀγιατολάχ», ποὺ θεωροῦν πὼς ἔχουν τὴν εὐθύνη τῆς ἀνὰ τὸν κόσμο ὀρθοδοξίας καὶ πού, ἐνῶ καταγγέλουν τὸν Πάπα τῆς Ρώμης γιὰ τὴν ἀξίωση τοῦ παγκοσμίου πρωτείου καὶ τὴ διεκδίκηση παγκόσμιας δικαιοδοσίας, κάνουν μὲ τὴ σειρά τους ἀκριβῶς ὅ,τι κατηγοροῦν, ὄχι βέβαια ὡς ἄτομα, ἀλλὰ ὡς σύναξη τῶν πεφωτισμένων καὶ θεουμένων γερόντων καὶ πνευματικῶν πατέρων».

[17]. Ἔκδοση Ἁγιορειτῶν Πατέρων, Ἅγιον  Ὄρος 2014.

[18]. Βλ. τὸ κείμενο τῆς «Νέας Ὁμολογίας Πίστεως κατὰ τοῦ Οἰκουμενισμοῦ» εἰς Θεοδρομία 17 (2015) 73-83.

[19]. Β´. Ἡ Νέα Ἐκκλησιολογία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου καὶ Ἐπίκαιρα Ὁμολογιακὰ Κείμενα, Ἐκδόσεις «Σύναξη Ὀρθοδόξων Κληρικῶν καὶ Μοναχῶν», Ἰανουάριος 2015. Βλ. καὶ Θεοδρομία 16 (2014) 557-570.

[20]. Δήλωση Ὀρθοδόξων στὴ Λωζάνη, 1927, βλ. Β. Σταυριδου, Ἱστορία τῆς Οἰκουμενικῆς Κινήσεως Πατριαρχικὸν Ἵδρυμα Πατερικῶν Μελετῶν, Ἀνάλεκτα Βλατάδων 47, Θεσσαλονίκη 1984, σελ. 348.

[21]. Αὐτόθι, σελ. 349.

[22]. Αὐτόθι, σελ. 352.

[23]. Αὐτόθι, σελ. 356.

[24]. Αὐτόθι, σελ. 363.

[25]. Αὐτόθι, σελ. 364.

[26]. Γεωργιου Τσετση, Μεγάλου Πρωτοπρεσβυτέρου Οἰκουμενικὰ Ἀνάλεκτα. Συμβολὴ στὴν ἱστορία τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν, Ἐκδόσεις «Τέρτιος», Κατερίνη 1987, σελ. 162.

[27]. Βλ. ὑποσημ. 10. Τὰ ἀποσπάσματα ἀπὸ τήν «Δήλωση» τοῦ Τορόντο βλ. εἰς Β. Σταυριδου,Αὐτόθι, σελ. 121-122 καὶ εἰς Γεωργιου Τσετση, Οἰκουμενικὰ Ἀνάλεκτα, ἔνθ᾽ ἀνωτ. σελ. 20-21.

[28]. Βλ. Πηδάλιον τῆς νοητῆς νηὸς τῆς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησία. Αγαπιου Ἱερομονάχου καὶ Νικοδημου μοναχοῦ, Ἐκδ. οἶκος «᾽Αστήρ», Ἀθῆναι 1990, σελ. 304.

[29]. Πηδάλιον, Αὐτόθι, σελ. 50-51.

[30]. Α´ Τιμ. 1, 6-7: «Ἐξετράπησαν εἰς ματαιολογίαν, θέλοντες εἶναι νομοδιδάσκαλοι, μὴ νοοῦντες μήτε ἃ λέγουσι μήτε περὶ τίνων διαβεβαιοῦνται».

[31]. Περὶ τοῦ κειμένου τοῦ Πόρτο Ἀλέγκρε, βλ. Φιλορθοδοξος Ενωσις «Κοσμασ Φλαμιατοσ», «Ἕνα ἐπαίσχυντο καὶ προδοτικὸ γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία κείμενο», Θεοδρομία 10, (2008) 130-140. Ἐπίσης, Τῆς αὐτῆς, «Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης καμαρώνει γιὰ τὴν παναίρεση τοῦ Οἰκουμενισμοῦ»,Θεοδρομία 10 (2008) 141-153. Τὶς φρικτὲς πλάνες τοῦ Πόρτο Ἀλέγκρε ἐπεσήμανε καὶ ἡ Συναξισ Ορθοδοξων Κληρικων Και Μοναχων σὲ κείμενό της μὲ τίτλο «”Οὐκ ἐσμὲν τῶν Πατέρων σοφώτεροι”». Ἀναίρεση τῆς ἐπιχειρηματολογίας τοῦ Οἰκουμενισμοῦ μὲ ἀφορμὴ τὴν ὁμιλία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου στὴ Μεγίστη Λαύρα», Θεοδρομία 13 (2011) 595-640. Ὑπάρχει ἐδῶ ἰδιαίτερο κεφάλαιο μὲ τίτλο: «Τὸ κείμενο τοῦ Πόρτο Ἀλέγκρε, 2006, ὡς κατάργηση τῆς ἐκκλησιολογίας τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως», σελ. 628-634. Περιελήφθη καὶ στὴν μνημονευθεῖσα ἔκτακη ἔκδοση τῆς Συνάξεως Ὀρθοδόξων Ρωμηῶν "Φώτης Κόντογλου" μὲ τίτλο «Ἀφιέρωμα στὴν ἀναίρεση τῆς ἐπιχειρηματολογίας τοῦ Οἰκουμενισμοῦ», Τρίκαλα 2011.

[32]. Ὁλόκληρο τὸ Ὑπόμνημα τῶν πέντε μητροπολιτῶν βλ. εἰς Θεοδρομία 16 (2014) 69-94.

[33]. Μαξιμου Ομολογητου, Περὶ τῶν πραχθέντων ἐν τῇ πρώτη αὐτοῦ ἐξορίᾳ, ἤτοι ἐν Βιζύη, 12, PG 90, 148A: «...Ἐκείνας οἶδεν ἁγίας καὶ ἐγκρίτους συνόδους ὁ εὐσεβὴς τῆς Ἐκκλησίας κανών, ἇς ὀρθότης δογμάτων ἔκρινεν».

[34]. Πηδάλιον, Αὐτόθι, σελ. 50-51.

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ