Συνέχεια από: Πέμπτη 18 Σεπτεμβρίου 2025
Ὁ Τεχνο-πίθηκος καὶ ἡ ἀλήθεια: εἶναι δυνατὴ μιὰ σχετικὴ ἐπανερμηνεία τῆς Ὀρθόδοξης θεολογίας σήμερα;
Σάββατο, 14 Ὀκτωβρίου 2023
Μέγαρο Μουσικῆς Ἀθηνῶν
Εἰδική Διάλεξη
π. Νικολάου Λουδοβίκου
Ἂς κάνουμε λοιπὸν μία πρώτη σύνθεση: Ἔχουμε, ὅπως εἴδαμε, ἀπὸ τὴ μία θέληση γιὰ δύναμη, ὡς διηνεκῆ ἐσωτερικὴ αὐθυπέρβαση, καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη ἀνάγκη ἀναβάθμισης τῆς ἀνθρώπινης φύσης. Αὐτὴ ἡ σύνθεση ἱστορικὰ λαμβάνει χώρα πάνω στὸν καμβᾶ τῆς χαρακτηριστικῆς, ἤδη πρὶν ἀπὸ τὸν Διαφωτισμό, ἀμφισημίας τῆς ἔννοιας τῆς φύσεως στὴ Δύση. Κατὰ τὴ γνώμη μας, αὐτὴ ἡ ἀμφισημία ἐμφανίσθηκε γιὰ πρώτη φορά, ἤδη πρὶν ἀπὸ τὸν Διαφωτισμό, στὴ σχετικὴ διαφωνία μεταξύ Grotius καὶ Hobbes23. Μὲ ἁπλᾶ λόγια, ἐνῶ καὶ οἱ δύο συμφωνοῦν πὼς ἡ φύση τίθεται, ὡς μόνη ὀντολογικὴ πραγματικότητα, ὡς θεμέλιο τῆς ἀλήθειας τῶν ὄντων (στὴ θέση ποὺ κάποτε καταλάμβανε ὁ Θεός), διαφωνοῦν ὡς πρὸς τὸ ἐὰν ἡ φύση αὐτὴ διαθέτει λογικότητα καὶ κανονιστικὴ ὑφή, ἐκπηγάζει δηλαδὴ καὶ κανόνες καὶ φυσικοὺς νόμους, τοὺς ὁποίους ὀφείλουν οἱ ἄνθρωποι νὰ ἐφαρμόζουν (: ἡ θέση τοῦ Grotius), ἢ εἶναι ἁπλῶς τὸ ἀτομικὸ ψυχοβιολογικὸ συμφέρον αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἡ φύση διδάσκει (:ἡ θέση τοῦ Hobbes). Παρὰ τὸ ὅτι ἡ σχετικὴ συζήτηση συνεχίσθηκε στὸν Διαφωτισμό, ἱστορικὰ εἶναι ἡ δεύτερη θέση αὐτὴ ποὺ ἐπικράτησε – ἀπολήγοντας, μετὰ εἰδικὰ τὴν νεωτερικὴ παράλληλη ἀνάγνωση τῆς Ἱστορίας ὡς κλειστῆς καὶ αὐτο-δικαιούμενης, σ’ αὐτὸ ποὺ ὀνομάζουμε Βελούδινο Ὁλοκληρωτισμό.
Ἔχουμε ἀφιερώσει δεκάδες σελίδων γιὰ νὰ ὁρίσουμε τὸν τελευταῖο στὸ ὁμότιτλο βιβλίο μας. Γιὰ τὶς ἀνάγκες τῆς παρούσας μελέτης, θὰ ἀναφέρουμε μόνον πὼς πρόκειται γιὰ τὸ τρίτο εἶδος Ὁλοκληρωτισμοῦ: Τὸ πρῶτο εἶναι αὐτὸ ποὺ περιέγραψε ὁ Popper, ὡς ἄρνηση τῆς ἀτομικότητας πρὸς χάρη μιᾶς μαζικῆς καὶ περιούσιας συλλογικότητας. Αὐτὸ πραγματοποιήθηκε ἱστορικὰ στοὺς Ὁλοκληρωτισμοὺς τοῦ 20οῦ αἰῶνα. Τὸ δεύτερο εἶδος εἶναι αὐτὸ τοῦ Huxley καὶ τοῦ Orwell, ὅπου ἀφανίζεται ἡ ἀνθρώπινη σωματοψυχικὴ καὶ συναισθηματικὴ πληρότητα, πρὸς χάρη τῆς ὀρθολογικῆς ὁλοκληρωτικῆς κυριαρχίας τοῦ σκοποῦ τοῦ κράτους καὶ τῆς ἱστορίας. Αὐτὸς ὁ Ὁλοκληρωτισμὸς νομίζουμε πὼς εἶναι ἴσως δυνατὸν νὰ ἀποφευχθεῖ. Ὁ τρίτος Ὁλοκληρωτισμὸς εἶναι ὁ Βελούδινος, ὁ ὁποῖος προσφυέστατα καταφάσκει ἀπόλυτα ὅλα αὐτὰ ποὺ οἱ προηγούμενοι ἀπέκλειαν: τὴν ἀτομικότητα, τὴ δημιουργικότητα, τὸ συναίσθημα, τὴ σωματικότητα, τὸν ἔρωτα σὲ ὅλες του τὶς μορφές, τὸν ἀπόλυτο δικαιωματισμό, τὸν ναρκισσισμό. Αὐτὸς εἶναι ὁ Ὁλοκληρωτισμὸς τοῦ μέλλοντος.
Τὸ πρόβλημα εἶναι πὼς ὅλη αὐτὴ ἡ κατάφαση λαμβάνει χώρα ἀκριβῶς μέσα στὴν μετανεωτερικὴ συνθήκη τῆς ναρκισσιστικῆς ἰδιοποίησης τῆς ἱστορίας καὶ τῆς φύσεως, ὅπως τὶς περιγράψαμε παραπάνω, κλειστὲς στὸν ἑαυτό τους, χωρὶς κανόνες, στὸ πλαίσιο μιᾶς ἠθικῆς τοῦ γούστου, καθὼς καὶ τῆς θελήσεως γιὰ δύναμη ποὺ πάντοτε ἀκολουθεῖ ὅλα τὰ παραπάνω καὶ ἀποτελεῖ τὸ ὄργανο ἐπιβολῆς τῆς ἠθικῆς τοῦ γούστου. Καὶ ἀφοῦ κάθε ὑπέρβαση θεωρεῖται ὡς ἐσωτερικὴ καὶ μόνον ὑπέρβαση, καθὼς τίποτε δὲν ὑπάρχει ἔξω ἀπὸ τὸ ὑποκείμενο, πραγματοποιεῖται ἡ ὑπέρβαση ἀπὸ ἐδῶ κι ἐμπρὸς ὡς χωρὶς ὅρια φαντασιωτικὴ διόγκωση τοῦ ὑποκειμένου (καὶ μάλιστα ἀκριβῶς τῆς κλεισμένης στὸν ἑαυτό της σωματικότητάς της, ἡ ὁποία φαντασιωτικὰ ἐπεκτείνεται ὣς τὸ ἄπειρο), μέσῳ τῆς Βιοτεχνολογίας, τῆς Τεχνητῆς Νοημοσύνης καὶ τῶν διαδικτυακῶν καὶ ψηφιακῶν τεχνικῶν. Ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ τὸ unum, verum καὶ bonum ἔχουν ὁριστικὰ ἐξαφανισθεῖ καὶ μαζί τους καὶ ἡ δυνατότητα ἄρθρωσης κάθε ὀντολογίας, μὲ τὴν κλασικὴ ἔννοια τοῦ ὅρου, ἀπομένει μόνον ἡ ψυχολογικὴ ἀναζήτηση τεχνικῶν εὐτυχίας χωρὶς ὀντολογικοὺς ἢ κοσμολογικοὺς κανόνες, κατὰ τὸ δυνατόν. Τὸ ὂν τὸ ὁποῖο προκύπτει, ὅπως τὸ ἔχουμε ὀνομάσει, εἶναι ὁ «Τεχνο-πίθηκος», ἀφοῦ συνειδητὰ ἀδιαφορεῖ γιὰ τὴν ἀνθρωπολογική του ρίζα καὶ ἀντ’ αὐτοῦ ἀναζητεῖ καὶ ἤδη ἐγκαταλείπεται σὲ μία νέα, ἐπερχόμενη οὐσία, ὁ μόνος ὅρος τῆς ὁποίας μοιάζει νὰ εἶναι ἡ ἐλευθερία ἀπὸ κάθε οὐσία, μιὰ ἐλευθερία συνεπῶς χωρὶς καμμία κληρονομημένη σοφία, χωρὶς καμμία συνέχεια μὲ τὸ πνευματικὸ παρελθὸν τῆς ἀνθρωπότητας. Καὶ εἶναι ἀκριβῶς αὐτὴ ἡ συγκυρία ποὺ καθιστᾶ τὴν ψηφιακὴ πραγματικότητα τελικὰ ἄκρως ἀπρόβλεπτη, ἀδιάγνωστη καὶ σκοτεινή, ἀφοῦ, ὅπως τὸ λέγει τὸ παλιὸ τραγούδι των King Crimson μὲ τίτλο “Epitaph”, “no one sets the rules”. Στὴν περίπτωση αὐτή, πράγματι “confusion will be our epitaph”.
Οἱ συνήθεις φιλοσοφικὲς λύσεις ἐδῶ καταρρέουν. Ἕνας φιλόσοφος τοῦ διαμετρήματος τοῦ Hans Jonas, ἕνας ἀπὸ τοὺς πρώτους καὶ κορυφαίους ποὺ ἔγραψαν γιὰ τὰ προβλήματα αὐτά, μᾶς ἐξηγεῖ τὸ γιατί24. Στὴ Δύση, μᾶς λέγει, ἡ ἱστορία εἶναι «προοδο-καθοριζόμενη»· ἡ συνεχὴς πρόοδος τῆς κοινωνίας θεωρεῖται ὡς δόγμα ἐγγενὲς στὴν ἱστορικὴ πορεία καὶ μαζὶ ἀπόλυτη ἱστορικὴ προσταγή: πρόκειται γιὰ ἀναγκαστικὴ πρόοδο μέσῳ μιᾶς, ἀδιερώτητης σχεδόν, «αὐτοεκπληρούμενης προφητείας»25. Ὅλα ὅσα κάνουμε ἁπλῶς στὸ ὄνομα τῆς προόδου καὶ ὡς «προοδευτικοί» εἶναι ἐξ ὁρισμοῦ «σωστά», διότι «ἡ κοινωνία πάει μπροστά» καὶ μάλιστα αὐταποδείκτως, κανεὶς δὲν τρομάζει ἐπαρκῶς μὲ τὸ ἱστορικὰ γνωστὸ γεγονὸς πὼς ἄνθρωποι σὰν τὸν Λένιν, τὸν Τρότσκυ, τὸν Χίτλερ, τὸν Μουσολίνι, χρησιμοποιοῦσαν ἀκριβῶς παρόμοιες ἐκφράσεις γιὰ νὰ ἐπιχειρηματολογήσουν γιὰ τὸ ἱστορικὰ ἐπιβεβλημένο καὶ ἀναπόφευκτο τῆς ἐπικράτησης καταστροφικῶν ἰδεῶν καὶ πρακτικῶν ποὺ ἐφάρμοσαν. Προσωπικὰ πιστεύουμε πὼς ἡ στάση αὐτὴ εἶναι ἀπότοκος μιᾶς ἐκκοσμίκευσης τῆς ἐσχατολογίας, ἡ ὁποία κατάγεται ἀπὸ τόν Hegel26. Κατὰ τὸν Jonas πάντως, αὐτὸ ὁδήγησε στὴν ἐγκατάσταση τῆς οὐτοπίας στὸ κέντρο τῆς Δυτικῆς αὐτοσυνειδησίας, μαζὶ μὲ τὰ ὄνειρα μιᾶς δῆθεν ἀνθρώπινης τελειότητας, χωρὶς μάλιστα ἀντιφάσεις, μέσα στὸν οὐτοπικὸ χωρόχρονο. Ἀλλοίμονο ὅμως· ἡ τρομερὴ ἱστορικὴ ἐμπειρία τοῦ 20οῦ αἰ. κατέδειξε, κατὰ τὸν φιλόσοφό μας, κάτι ἐντελῶς ἄλλο: ὅτι ὁ «Ὁ πραγματικὰ μὴ ἀντιφατικὸς ἄνθρωπος τῆς οὐτοπίας μπορεῖ μόνον νὰ εἶναι ὁ ἰσοπεδωμένος, συμπεριφορικὰ ρυθμισμένος ἀνθρωπάκος τῆς μελλοντολογικῆς ψυχικῆς μηχανικῆς»27. Καὶ ταυτόχρονα ὁ τερατώδης δήμιος τῶν Ναζιστικῶν στρατοπέδων καὶ τῶν Σοβιετικῶν γκουλάγκ. Γι’ αὐτό, κατὰ τὸν φιλόσοφο, «εἶναι ζωτικὰ ἀναγκαῖο νὰ ξεαγκιστρώσουμε τὰ αἰτήματα γιὰ δικαιοσύνη, φιλευσπλαχνία καὶ λογική, ἀπὸ τὸ δόλωμα τῆς οὐτοπίας [...] νὰ τὰ διαφυλάξουμε ἀπρόσβλητα ἀπὸ τὶς ὑπερβολικὲς προσδοκίες, ἀποφεύγοντας ἔτσι τὸν πειρασμὸ νὰ πληρώσουμε ὑπερβολικὰ πολλὰ γι’ αὐτά, ἀντίτιμο ποὺ κάθε κοσμικὸς χιλιασμός, φύσει ‘ὁλοκληρωτικός’, εἶναι ἕτοιμος νὰ βάλει νὰ πληρώσουν ἐκεῖνοι ποὺ ζοῦν στὴ σκιὰ τῆς ὑποτιθέμενης ἔλευσής του»28. Μαζὶ μὲ τὴν τεχνολογία καὶ τὸ ὅραμα τῆς χωρὶς ὅρια ἰσχύος, ἡ οὐτοπία τῆς διαρκοῦς προόδου καθίσταται μιά «οὐτοπία διαρκοῦς αὐθυπέρβασης πρὸς τὴν κατεύθυνση ἑνὸς σκοποῦ χωρὶς τέλος»29.
Ὡστόσο, ὁ Γερμανὸς στοχαστὴς θεωρεῖ πὼς ἡ ὑπερβολικὴ ἐξειδίκευση τῶν τεχνολόγων σήμερα γεννᾶ τρομακτικὴν ἄγνοια ὡς πρὸς πάμπολλα οὐσιώδη πράγματα, γεννώντας ἔμμονες ἰδέες, ψευδο-επιστῆμες καὶ ἀνόητες προκαταλήψεις30, μαζὶ μὲ παχυλὴ ἄγνοια –προσθέτουμε ἐμεῖς– τῶν οὐσιωδῶν τῶν μεγάλων παραδόσεων γύρω ἀπὸ τὰ μέγιστα ἀνθρωπολογικὰ προβλήματα. Συχνά, οἱ προσωπικὲς θέσεις κορυφαίων ἐκπροσώπων τῆς τεχνολογίας σήμερα γύρω ἀπὸ τὰ οὐσιώδη τοῦ βίου σοκάρουν μὲ τὴν νηπιώδη τους ἀφέλεια καὶ ἀγνωσία. Αὐτὸ τὸ πρόσεξε πρῶτος ἴσως ὁ Aldus Huxley, πρὶν ἀπὸ πολλὲς δεκαετίες, περιγράφοντας στὸ μυθιστόρημά του Ὁ Μεγαλοφυὴς καὶ ἡ Θεὰ ἕναν ἰδιοφυῆ φυσικό, ὁ ὁποῖος σὲ ὑπαρξιακὸ ἐπίπεδο ἄγεται ἀνοήτως ἀπὸ τὴν ὄμορφη καὶ ὀλιγοφρενῆ του σύζυγο.
Ὁ Jonas προτείνει ὡς φιλοσοφικὴ λύση τὴν ἀνάγκη ἀναζήτησης μιᾶς νέας ἔλλογης μεταφυσικῆς (ἡ ὁποία θὰ μπορέσει ἴσως νὰ προσφέρει ἐρείσματα γιὰ μιὰ κοινῶς παραδεκτὴ ἠθικὴ στάση) – παρὰ τὸ γεγονὸς πὼς ὁ Kant ἔχει ρητῶς ἀπαγορεύσει κάτι τέτοιο. Τὸ βασικό του ἐπιχείρημα εἶναι ἀκριβῶς πὼς αὐτὸ τό «ἔλλογο», στὴν κοσμολογικὴ καὶ ἀνθρωπολογική του πληρότητα «δὲν ἀποφασίζεται ἀποκλειστικὰ ἀπὸ τὰ δεδομένα τῆς θετικῆς ἐπιστήμης»31. Θεωροῦμε τὴν τελευταία φιλοσοφικὴ αὐτή «ἀνακάλυψη» ὡς ἄκρως ἐλπιδοφόρα, διότι ἐπιτρέπει κατ’ οὐσίαν τὴν ἐπιστροφὴ τῆς μεταφυσικῆς, ὡς ἐξερεύνηση τοῦ ἐλλόγου, ἀκριβῶς πέρα ἀπὸ τὰ ὅρια τῆς ἀντικειμενοποιητικῆς καὶ χρησιμοθηρικῆς σκέψεως. Εἶναι ὅμως ἡ σημερινὴ φιλοσοφία ἐπαρκὴς γιὰ κάτι τέτοιο;
Τίθεται ἔτσι στὴν κυριολεξία τὸ ἐρώτημα γιὰ ἕναν νέο ἀνθρωπισμό. Ἡ θεολογία ἐδῶ εἶναι πλέον ζωτικὴ ἀνάγκη. Καὶ τοῦτο διότι ἡ ἠθική, γιὰ παράδειγμα, τὴν ὁποία προτείνει τελικὰ ὁ Jonas, εἶναι τῆς ἑξῆς μορφῆς: «Πρᾶττε ἔτσι ὥστε οἱ συνέπειες τῶν πράξεών σου νὰ εἶναι συμβατὲς μὲ τὴν σταθερὴ διατήρηση τῆς αὐθεντικῆς ἀνθρώπινης ζωῆς»· ἢ μὲ ἀρνητικὴ διατύπωση: «Πρᾶττε ἔτσι ὥστε οἱ συνέπειες τῶν πράξεών σου νὰ μὴν καταστρέφουν τὴν δυνατότητα μιᾶς τέτοιας ζωῆς στὸ μέλλον»· ἢ ἁπλῶς «Μὴν θέτεις σὲ κίνδυνο τὶς προϋποθέσεις γιὰ μιὰ ἀπεριόριστη συνέχιση τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς ἐπὶ τῆς γῆς», ἤ, γιὰ νὰ τὸ ξαναπᾶμε θετικά: «Στὶς ἐπιλογὲς τοῦ παρόντος νὰ συμπεριλαμβάνεις στὰ ἀντικείμενα τῆς θελήσεώς σου τὸ ὅλον τοῦ ἀνθρώπου»32.
Δύο πράγματα παρατηροῦμε ἐδῶ: ἀφ’ ἑνός, πὼς ὅλες οἱ παραπάνω διατυπώσεις ἐπαφίενται στὴν ἀτομικὴ κρίση τοῦ ὑποκειμένου ὡς πρὸς τὸ τί θὰ ἀποτελέσει τὸ κατάλληλο περιεχόμενο αὐτῶν τῶν πράξεων, μιᾶς καὶ ὁ καθένας ἔχει προσωπικὴ ἄποψη σχετικὰ μὲ τὸ τί ὠφελεῖ καὶ τί βλάπτει τὴν ἀνθρωπότητα. Πρόκειται γιὰ αὐτούσιο τὸ πρόβλημα τῆς Καντιανῆς κατηγορικῆς προσταγῆς, στὴν πραγματικότητα, ἀφοῦ ἐδῶ, ὅπως καὶ ἐκεῖ, ὁ καθένας ἀποφασίζει κατὰ τὴν κρίση του καὶ μόνον ποιά εἶναι αὐτὴ ἡ δραστηριότητα, ἡ ὁποία ὄντως ἀξίζει νὰ ἀποτελέσει καθολικὸ νόμο καὶ εἶναι σωτήρια γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα. Ἐὰν ρωτούσαμε τὸν Γκαίριγκ, γιὰ παράδειγμα, δὲν θὰ εἶχε πρόβλημα νὰ ἀπαντήσει πὼς ὁ ἀφανισμὸς τῶν Ἑβραίων θὰ ἦταν μιὰ τέτοια δραστηριότητα! Ἀφ’ ἑτέρου, παρατηροῦμε πὼς σὲ ἐποχὴ δύσκολη γιὰ τὴ φιλοσοφικὴ μεταφυσική, χρειάζονται νέες πηγὲς γι’ αὐτήν, ἂν εἶναι πράγματι νὰ διαγνώσουμε βαθύτερα τὴν ἀνθρώπινη πραγματικότητα, πρᾶγμα ἀπαραίτητο προκειμένου ἡ δράση μας πρὸς ὄφελος τῆς πραγματικότητας αὐτῆς νὰ εἶναι ἐπιτυχὴς καὶ ὄχι καταστροφική. Μὲ τὸ σκεπτικὸ αὐτό, ὁ Henri Corbin κινητοποίησε τὴ Μεσαιωνικὴ Ἰσλαμικὴ σκέψη, οἱ Buber καὶ Levinas τὴν Ἑβραϊκὴ παράδοση, ὁ Siderits καὶ ἄλλοι τὸν Βουδισμὸ κ.λπ.
Μιλώντας τώρα γιὰ τὸν δικό μας, Ἑλληνο-δυτικὸ Χριστιανικὸ κόσμο, ἡ ἀνθρωπολογικὴ πρόταση μιᾶς ἀνοικτῆς οὐσίας ἐν διαλόγῳ ποὺ μᾶς προτείνει ἡ Πατερικὴ θεολογία εἶναι ποὺ πρέπει κατ’ ἀρχὴν νὰ ἀξιοποιηθεῖ διασκεπτικὰ ἐν προκειμένῳ. Πρόκειται γιὰ τὴ θέση, ἐμπνεόμενη θεμελιωδῶς ἀπὸ τὴ θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ (καὶ τοῦ ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, θὰ προσθέταμε, ἐμπνεόμενη ὡστόσο ἀπὸ τὸν Μέγα Βασίλειο καὶ ἰδίως τὸν Γρηγόριο Θεολόγο, ὅπως εἴδαμε παραπάνω), σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία οἱ φύσεις/οὐσίες τῶν κτιστῶν ὄντων δὲν εἶναι κλειστές, δεδομένες πραγματικότητες, ἀλλὰ ἀγαπητικοὶ λόγοι/ προθέσεις τοῦ Θεοῦ, πραγματωνόμενοι ὡς διάλογοι μεταξὺ τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν ἀνθρώπων καὶ ταυτόχρονα τῶν ἀνθρώπων μεταξύ τους. Τὰ ὄντα ἔτσι εὑρίσκονται σὲ ἕνα συνεχὲς γίγνεσθαι θεοειδοῦς τελειώσεως, ἀποκτώντας μιὰν ἀναλογικὴ ταυτότητα συνεργητικοῦ διαλόγου μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὸν κόσμο33. Οἱ ἐπεμβάσεις μας πάνω στὰ ὄντα δὲν ἔχουν σκοπὸ νὰ ἀντικαταστήσουν τὴ σοφία τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ νὰ συνεργήσουν μαζί της. Στὴν περίπτωση αὐτὴ ἡ Τεχνολογία εἰσέρχεται καὶ αὐτὴ σὲ αὐτὸν τὸν θεανθρώπινο διάλογο, ἀποσκοπώντας στὸ νὰ τὸν βαθύνει καὶ νὰ ἐπεκτείνει καὶ νὰ ἀναπτύξει συνεργητικὰ τὴ σοφία καὶ τὴ φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ, οἱ ὁποῖες ὑποκρύπτονται στὰ βάθη τῶν ὄντων. Ἡ Τεχνολογία καὶ ἡ Βιοτεχνολογία συνδέονται ἔτσι μὲ νέες θεολογικὲς ἀρετὲς καὶ ἐπιγνώσεις.
Σὲ δεύτερο πλάνο πρέπει, στὴν προοπτικὴ αὐτῆς ἀκριβῶς τῆς δυνατότητας σύζευξης τῆς (Βιο)Τεχνολογίας μὲ τὴ θεολογικὴ ἐμπειρία, νὰ στοχασθοῦμε τὴν τεράστια δυναμικὴ αὐτοῦ ποὺ ὀνομάσαμε θέληση γιὰ ὁμοούσιο. Εἶναι λοιπὸν ἀλήθεια πὼς ἡ θέληση γιὰ ὁμοούσιο θὰ ἀντιρροποῦσε τὴν ἀνελέητη σημερινὴ θέληση γιὰ δύναμη καὶ ἡ ἐπὶτέλους κατανόηση τῆς Σάρκωσης τοῦ Λόγου καὶ τῆς ἐν Πνεύματι ἐνοίκησής του στὸν ἄνθρωπο, ὡς αὐθεντικῆς καὶ ἀπολύτως πραγματικῆς ἀναβάθμισης καὶ διάνοιξης τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, καὶ μάλιστα χωρὶς τὴν κατάργησή της, ἀποτελεῖ συγκλονιστικὴ πρόταση, προκειμένου ἡ νέα τεχνολογία νὰ καταστεῖ φιλάνθρωπη βοηθὸς καὶ ὄχι ἀπειλή. Σὲ μία τέτοια προοπτικὴ ὁ ἄνθρωπος εἶναι, κατὰ τὸν ἅγ. Μάξιμο, ὄχι ἁπλῶς νοῦς ἢ ἔστω ἐνσώματος νοῦς ἀλλὰ τό «ὅλον αὐτοῦ», τὸ ὅλον τῆς θεοειδοῦς Δημιουργίας δηλαδὴ ἐντός του, μαζὶ μὲ τὴν χωρὶς ὅρια ἁγία Ἐπιθυμία θεοποιητικῆς ἀναβάθμισης καὶ κατὰ χάρη ἀκτιστοποίησης. Ἀποκτᾶ δηλαδὴ ὁ ἄνθρωπος μία «ἀναλογικὴ ταυτότητα», συνεχοῦς διυποστατικῆς συν-ενέργειας μὲ τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἄλλους.
Βεβαίως, θὰ παρατηροῦσε κανεὶς πὼς μία τέτοια προοπτικὴ θὰ προϋπέθετε μία γενικὴ θρησκευτικὴ μεταστροφὴ μιᾶς πλειοψηφίας τῶν ἐμπλεκομένων στὴν ἀνάπτυξη τῶν τεχνολογιῶν αὐτῶν. Στὴν πραγματικότητα ὅμως, παρὰ τὸ ὅτι κάτι τέτοιο εἶναι ἀπολύτως εὐκταῖο, δὲν σημαίνει πὼς ἡ ἀπουσία του ἀποκλείει καὶ τὴν ἀξιοποίηση τῶν παραπάνω, θεολογικῆς προελεύσεως, θέσεων. Καὶ τοῦτο διότι, στὴν πραγματικότητα, οἱ θέσεις αὐτὲς ἀποτελοῦν θεμελιώδεις ὑπαρξιακοὺς τρόπους καὶ διαστάσεις ποὺ ἀφοροῦν τὸν ἄνθρωπο ἐν γένει, εἴτε θέλει συνειδητὰ νὰ σχετίζεται μὲ τὸν Θεὸ εἴτε ὄχι, καὶ ὡς τέτοιες ἀπαντοῦν σὲ σειρὰ σημερινῶν φιλοσοφικῶν καὶ ψυχολογικῶν ἐρωτημάτων. Ἀπομένει βεβαίως τὸ νὰ ἐργασθοῦν κάποιοι στὴν προοπτικὴ αὐτῆς τῆς πολύτιμης θεολογικο-φιλοσοφικῆς ἑρμηνευτικῆς. Μία τέτοια πάντως προοπτικὴ θὰ πρέπει νὰ προχωρήσει μὲ οὐσιαστικὸ διάλογο καὶ μὲ τὴν νεώτερη Δυτικὴ θεολογία, ἡ ὁποία, σὲ κάποιες ἐκδοχές της, οἱ ὁποῖες μάλιστα σχετίζονται καὶ μὲ μία ἰδιαίτερη ἀνάγνωση τῶν ἑλληνικῶν θεολογικῶν πηγῶν, ἔχει πολλὰ νὰ προσφέρει, ἀπὸ τὴν Νεο-θωμιστικὴ διόρθωση τοῦ Καρτεσιανισμοῦ καὶ τὴν ἀνάπτυξη μιᾶς δυναμικὰ τελειούμενης πλήρους ἀνθρωπίνης φύσεως μέχρι μιὰ ριζοσπαστικὴ ὀντολογία τῆς σχέσεως ὡς πλέγμα πραγματικῶν σχετιζόμενων ὄντων καὶ ὄχι ἐνδο-υποκειμενικὴ φαντασίωση. Μία σειρὰ δυτικῶν στοχαστῶν, ἀπὸ τὸν Garrigou-Lagrange ὣς τὸν Gilson, τὸν Marion καὶ τὸν Taylor, εἶναι ἐδῶ χρήσιμοι. Ἔχουμε ἤδη ἀργήσει...
ΤΕΛΟΣ
23. Βλ. π. Ν. Λουδοβῖκος, Ἡ Ἀνοικτὴ Ἱστορία καὶ οἱ Ἐχθροί της. Ἡ ἄνοδος τοῦ Βελούδινου Ὁλοκληρωτισμοῦ, ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 2020, σσ. 51-56.
24. Στὸ βιβλίο του: The Imperative of Responsibility. In Search of an Ethics for the Technological Age· ἑλλην. ἔκδοση: Hans Jonas, Ἡ Ἀρχὴ τῆς Εὐθύνης. Ἀναζητώντας μιὰ Ἠθικὴ γιὰ τὸν Τεχνολογικὸ Πολιτισμό, μετάφρ. Ντίνα Σαμοθράκη, Θ. Στουφῆς, ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 2018.
25. Ὅ.π., σσ. 424-425.
26. Βλ. τὸ πρῶτο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου μας Ἡ Ἀνοικτὴ Ἱστορία καὶ οἱ Ἐχθροί της, ὅ.π.
27. Jonas, ὅ.π., σ. 518.
28. Ὅ.π., σσ. 518-519.
29. Ὅ.π., σ. 438.
30. Ὅ.π., σ. 435.
31. Ὅ.π., σ. 136.
32. Ὅ.π., σ. 56.
33. Βλ. τὸ βιβλίο μας Ἀναλογικὲς Ταυτότητες…, ὅ.π. (βλ. σημ. 1).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου