Περί του ομώνυμου βιβλίου τού Martin Heidegger
Του Gerhard Krüger
στο περιοδικό Theologische Blätter, 1929, σελίδες 57-64
ΑΣ ΔΟΥΜΕ ΣΕ ΠΟΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΑΝΗΚΕΙ Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΝΟΜΙΖΟΝΤΑΣ ΟΤΙ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΗ.
Το ανθρώπινο Dasein είναι σύμφωνα με τον Heidegger ως προς την ουσία του (και όχι τυχαία) «δικό μου» ή «δικό σου». Η «ουσία» (Wesen) του ανθρώπου δεν διακρίνεται από την «πραγματοποίησή» της (Realisierung). Η ουσία συνίσταται στην ουσία τής «υπάρξεως», στο ότι δηλαδή ο κάθε ένας βρίσκεται «ερριμμένος μέσα στο Da (το εδώ, η ανοικτοσύνη κατά τον Heidegger) του», που σημαίνει, πως χωρίς να έχει ερωτηθεί, είναι παραδομένος (έχει αναλάβει την ευθύνη) στον εαυτό του, και το είναι του «πρέπει να είναι» κατανοητό ως δικό του, ως κάτι που τον αφορά. Η ύπαρξη χαρακτηρίζεται μέσα σε αυτή την «κατάσταση να βρίσκεται ριγμένος» (Geworfenheit) ή «η κατάσταση του Dasein που ως ιστορικό δεδομένο έχει ριφθεί στην ύπαρξη» (Faktizität), από το γεγονός πως το τέλος της βρίσκεται μπροστά της, ο θάνατος ο οποίος θα βρει οπωσδήποτε τον κάθε ένα μόνο του, αλλά άγνωστο πότε, και τότε ως ακρότατη δυνατότητα, θα καταστρέψει κάθε άλλη δυνατότητα ύπαρξης. Με τον τρόπο αυτό, η ύπαρξη καθίσταται ουσιαστικά ανησυχία, μέριμνα (Sorge) για την ύπαρξη. Η έννοια αυτή (Sorge) προέκυψε από την ερμηνεία τού Αυγουστίνου που έκανε ο Heidegger. Το ότι το ανθρώπινο Dasein «είναι» με αυτό τον τρόπο, ακόμα και όταν βρίσκεται σε μια διάθεση ανεμελιάς, σπάνια επισημαίνεται. Το άτομο ζει καταρχάς, και ως επί τω πλείστον, όχι στην φοβισμένη κατάσταση τού «είναι προς θάνατον», αλλά με ένα φανταστικό, ακαθόριστο τρόπο, αδιαφανή για το ίδιο, όχι όπως ο συγκεκριμένος άνθρωπος, αλλά όπως κάποιος, γενικά (man). Το Dasein, όπως και το Sein zu sich selbst, (είναι προς τον εαυτό του) είναι ένα συν-είναι (Mitsein) με τους άλλους, και μάλιστα με ένα τρόπο, ώστε το προσωπικό Dasein, το πώς δηλαδή «κάποιος» υπάρχει, συμπαρασύρεται και αποξενώνεται από τον εαυτό του. Το μαζί (λόγω του συν-είναι) διεξάγεται ως ένα κρυφό εναντίον, αυτό όμως το εναντίον μέσα σε μια κοινή «μέριμνα» για τον κοινό κόσμο (και του «εν τω κόσμω όντος». Εδώ δεν γίνεται λόγος για το «υποκείμενο» της σύγχρονης ψυχολογίας και γνωσιολογίας. Ο Heidegger ανακαλύπτει στην μείωση των φιλοσοφικών προβλημάτων σε «υποκείμενο» και «αντικείμενο», που θεωρούνται δυο πράγματα δεδομένα (αλλά και ένα άκοσμο ιδεατό υποκείμενο) ένα πρώτο ψεύδος τής μοντέρνας φιλοσοφίας, μια εσφαλμένη ερμηνεία τού προκειμένου φαινομένου, από την οποία προκύπτουν μόνο φαινομενικά προβλήματα. Το Dasein, όπως και το είναι προς εαυτόν και το το συν-είναι με τους άλλους, είναι ένα εν-τω-κόσμω-είναι (In-der-Welt-Sein). Δεν μπορεί να γίνεται λόγος περί Dasein χωρίς να γίνεται ταυτόχρονα λόγος για τον κόσμο του (του Dasein) ως περιβάλλοντος κόσμου (Umwelt), «μέσα» στον οποίο είναι ανέκαθεν όπως και ο κόσμος, και αυτό το οποίο «συναντά» μέσα στον κόσμο μπορεί να κατανοηθεί οντολογικά μόνο σε αναφορά προς το Dasein. Το Dasein διαφεύγει από την τρομακτικότητα (Unheimlichkeit) του μέσα στο φροντίζον (besorgend) είναι μαζί με τους άλλους σε ένα κόσμο: «πέφτει στον πειρασμό» (verfällt der Welt) του κόσμου, καθώς πιάνεται από «τα λόγια», από την «περιέργεια» και από την «δισημεία» του «κάποιος» (man) που μειώνει κάθε τι το αληθινό. Για να το πούμε ακριβέστερα, πέφτει στην παγίδα τού «ενδοκόσμιου όντος» (Innerweltlich-Seiendes), στο οποίο μένει με την φροντίδα (besorgend). Κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από την πτώση αυτή (Verfallen). Αυτή η πτώση ανήκει στο είναι του Dasein. Αυτό είναι όμως είναι τέτοιο, ώστε μέσα στην φροντίδα να βρίσκεται μπρος στον εαυτό του: είναι ένα «μπορεί να είναι» (Sein können). Στο Dasein ανήκει και η άλλη δυνατότητα, να απελευθερωθεί, μέσα σε ένα αποφασισμένο, «έτοιμο για τον φόβο προ-δρόμο» προς την ακρότατη δυνατότητα, το Dasein του «πραγματικά» (eigentlich, αυτό που χαρακτηρίζει κάτι, το δικό του), στο διαφανές μαζί της πεπερασμένης του ύπαρξης, μέσα στην οικειοποίηση (Sich-Aneignen) των πραγματικά κληρονομημένων δυνατοτήτων να είναι. Σε αυτό το δεδομένο στηρίζεται και η δυνατότητα αληθινής εξάσκησης της φιλοσοφίας (Philosophieren). Μέσα στο Dasein υπάρχει μια φωνή, που μαρτυρεί την δυνατότητα αυτού που το είναι μπορεί να γίνει (Seinkönnen), «καλώντας» το Dasein προς αυτή την δυνατότητα. O Heidegger ερμηνεύει το φαινόμενο τής συνείδησης, ως τέτοιο, που κατ’ αρχάς δεν αναφέρεται σε καλές και κακές πράξεις. Αυτό σημαίνει πως η πρωταρχική αναφορά δεν είναι η με μέριμνα αντιμετώπιση του κόσμου ούτε το μεριμνόν είναι μαζί με τους άλλους. Αντιθέτως, αναφέρεται μόνο και μόνο στην απόφαση, που προέρχεται από το ίδιο το Dasein, για τη δυνατότητα του είναι, δια της οποίας όλες οι άλλες αναφορές του είναι, το είναι δηλαδή στον κόσμο και το συν-είναι, άγονται κατ’ αρχάς στην δυνατότητα της αληθινότητας τους.Η συνείδηση είναι «το κάλεσμα της μέριμνας», με το οποίο το Dasein, που βρίσκεται στον «βυθό της τρομακτικότητας του», καλεί τον εαυτό του, με τέτοιο τρόπο, ώστε στον τρόπο ύπαρξης εν σιωπή (Modus des Schweigens) να καλεί τον εαυτό του από τον θόρυβο της δημοσιότητας «πίσω στην εχεμύθεια της υπαρκτής δυνατότητας ύπαρξης» (σελ 277). Στο ίδιο σημείο αναφέρει: «Η τρομακτικότητα ακολουθεί το Dasein και απειλεί την κατάσταση του χαμού την οποία το Dasein ξέχασε». Το «κακό» όμως δεν είναι η πτώση στην παραπλάνηση, και η αποφασιστική επιλογή τής πραγματικής ύπαρξης δεν είναι το «καλό». Η κλήση τής συνείδησης είναι «προτροπή-κλήση στην προσωπική ενοχή» (σελ. 269). Η παραπλάνηση είναι δυνατή, και ήδη πραγματική, μόνο όταν το Dasein είναι ένοχο (σελ. 285). Το Dasein δεν είναι ένοχο λόγω «δεδομένων» πράξεων/αποδόσεων, τις οποίες εγκαταλείπει, ή λόγω κανόνων που οι αποδόσεις αυτές απαιτούν- όλα αυτά θα συλλάμβαναν την ενοχή μόνο βάσει των ενδοκοσμικών δεδομένων, και και όχι βάσει του είναι του Dasein. Το Dasein είναι ένοχο, καθώς υπάρχει ως «ριγμένο», αφημένο στον εαυτό του. Αλλά και η ηθική ενοχή, η ενοχή για την ύπαρξη των άλλων, προϋποθέτει αυτή την ενοχή. Αυτή η ενοχή δεν είναι ένα απλό δεδομένο, αλλά μια πραγματικότητα την οποία προσλαμβάνει το η ύπαρξη (Existenz). Δεν είναι όμως και ένα φταίξιμο που μπορεί να αποφευχθεί, δεν είναι επομένως μια ορισμένη πράξη, αλλά μια υπαρξιακή κατάσταση, η οποία αποδίδεται στο Dasein, μόλις αυτό αρχίζει να υπάρχει. Προτρέχοντας μέσα στον θάνατό του, ο οποίος το περιμένει, το Dasein είναι ένοχο με την κυριολεκτική έννοια του όρου. «Η μέριμνα (Sorge) κρύβει από την αρχή τον θάνατο και την ενοχή (σελ. 306). Μέσα στην «αποφασιστικότητα» (Entschlossenheit), δηλαδή μέσα στην «αποσιωπημένη, έτοιμη προς φόβο ρίψη μέσα στην ενοχή» (σελ 296), έτσι όπως κατανοείται μέσα στο προ-τρέξιμο, βρίσκει ο Heidegger μια πρωταρχική ολότητα του Dasein, και με τον τρόπο αυτό ένα επαρκές έδαφος για την οντολογική του ερμηνεία (σελ. 45). Η ολότητα του Dasein μέσα στην ενότητα του, η μέριμνα, επιτρέπει την ερμηνεία του είναι του ως χρόνου. Μέριμνα είναι «να είναι εκ των προτέρων (μέσα στον κόσμο)» ως πεσμένο-περιπλανόμενο «είναι-με (το υπαρκτό που βρίσκεται μέσα στον κόσμο)» (σελ 192). Αυτό το μέσα στον εαυτό του οργανωμένο θεμελιώδες φαινόμενο κατανοείται σε αναφορά προς «πρόδρομο», «ήδη, «μαζί με» : αυτές οι λέξεις χαρακτηρίζουν την χαρακτηριστική χρονικότητα του είναι. Αυτή η χρονικότητα δεν είναι ο «κοσμικός χρόνος» τον οποίο μετρά το ρολόι, μέσα στον οποίο το ένα «τώρα» διαδέχεται το άλλο: το πραγματικό μέλλον του Dasein, το κάθε φορά δικό μου μέλλον (Zukunft), δεν είναι κάτι που «αργότερα»θα γίνει «πραγματικό», αλλά μια διαρκής δυνατότητα, μέσα στην οποία ήδη ανέκαθεν υπάρχω. Είναι «αυτό που αντέχει την προβεβλημένη δυνατότητα, μέσα στην οποία επιτρέπει να έρθει (Zukommen) προς αυτό» το ίδιο το Dasein, είναι αυτό που βρίσκεται ήδη στο ερχόμενο (Kunft). Το ίδιο και το «ήδη» (Schon) του Dasein μέσα στον κόσμο, η κατάσταση του να είναι ριγμένο, την οποία πρέπει να αναλάβει, δεν σημαίνει το «πριν», το οποίο μπορεί να διαχωριστεί από το μέλλον του ως περασμένο και εξαφανισμένο: είναι ως Dasein που πρέπει να αναληφθεί, το οποίο «είναι όπως ήταν πάντα», το γεγονός πως το Dasein υπήρξε-ήταν (Gewesensein), στο οποίο πρέπει διαρκώς να επιστρέφω, το οποίο «ήμουν» ακόμα «είμαι» (σελ. 325).
Συνεχίζεται
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου