ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗ ΣΕ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ

Συνέντευξη του διευθυντή της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών, Δρ. Παντελή Καλαϊτζίδη, δημοσιεύτηκε πρόσφατα στον δικτυακό τόπο του Πανεπιστημίου του Έρφουρτ (Γερμανία). Η συνέντευξη δόθηκε στον μεταδιδακτορικό ερευνητή του Πανεπιστημίου, Δρ. Ευστάθιο Κεσσαρέα, και εντάσσεται στο ερευνητικό πρόγραμμα «Η πρόκληση της κοσμικότητας στον σύγχρονο Χριστιανισμό: Ορθόδοξες Χριστιανικές Προοπτικές σε Διάλογο με τον Δυτικό Χριστιανισμό» (“The Challenge of Worldliness to Contemporary Christianity: Orthodox Christian Perspectives in Dialogue with Western Christianity”). Και καλύπτει θέματα που αφορούν την πορεία της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών από τη δημιουργία της το 2000 ως σήμερα, την αποδοχή αλλά και τις αντιδράσεις που έχει προκαλέσει το έργο της. Η εκτεταμένη συνέντευξη θίγει επίσης θέματα που αφορούν τη σχέση της Ορθόδοξης θεολογίας με την κάθε είδους ετερότητα, τη σχέση εκκλησίας και κράτους στις χώρες όπου η Ορθοδοξία κυριαρχεί, το ρόλο των Ορθόδοξων Εκκλησιών στις διεθνείς πολιτικές εξελίξεις, τη δυσκολία της Ορθόδοξης Εκκλησίας να αποδεχθεί την ισότητα των φύλων και τους νέους ρόλους της γυναίκας, την ανάγκη για μεγαλύτερη συμμετοχή των λαϊκών στις εκκλησιαστικές διαδικασίες αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται ο οικουμενικός διάλογος από τις συντηρητικές εστίες του Ορθόδοξου κόσμου.

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη (στα αγγλικά) εδώ: https://bit.ly/3PseHdw

Πηγή

Μια Συνέντευξη με τον Δρ Παντελή Καλαϊτζίδη
Από τον Ευστάθιο Κεσσαρέα*
2 Νοεμβρίου 2022

Ο δρ. Παντελής Καλαϊτζίδης είναι διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου (Βόλος, Ελλάδα), μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Θρησκευτικών Επιστημών (Μπολόνια, Ιταλία) και πρόεδρος (μαζί με τον καθηγητή Αριστοτέλη Παπανικολάου) της Πολιτικής Θεολογίας της Διεθνούς Ορθόδοξης Θεολογικής Ένωσης (IOTA). Υπηρετεί ως εκδότης της θεολογικής σειράς "Doxa & Praxis: Exploring Orthodox Theology" (εκδόσεις WCC), ενώ είναι μέλος της Διοικητικού Συμβουλίου ή της Συμβουλευτικής Επιτροπής διαφόρων θεολογικών περιοδικών (The Journal of Orthodox Christian Studies, Political Theology, Review of Ecumenical Studies, The Wheel). Ο Δρ Καλαϊτζίδης έχει διατελέσει ερευνητής σε διάφορα ακαδημαϊκά ιδρύματα, μεταξύ των οποίων η Ελληνορθόδοξη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού, η Θεολογική Σχολή του Princeton, το Πανεπιστήμιο Princeton, το Πανεπιστήμιο DePaul, τη Σχολή Θεολογίας και Θρησκευτικών Σπουδών, KU Leuven, και τη Σχολή Προτεσταντικής Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο Münster. Έχει διδάξει Θρησκευτικές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας στην Ελλάδα καθώς και συστηματική θεολογία στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και στο Ινστιτούτο Αγίου Σεργίου Ορθόδοξης Θεολογίας στο Παρίσι. Είναι συγγραφέας των βιβλίων Nel mondo ma non del mondo: Sfide e tentazioni della chiesa nel mondo contemporaneo (Magnano: Qiqajon, 2016). [Στον κόσμο, αλλά όχι του κόσμου: Προκλήσεις και πειρασμοί της εκκλησίας στον σύγχρονο κόσμο], Ορθοδοξία και πολιτική θεολογία (Γενεύη: Εκδόσεις ΠΣΕ, 2012), και Ορθοδοξία και νεωτερικότητα: Προλεγόμενα, (Εκδόσεις Ίνδικτος, 2007), στα ελληνικά και σε αγγλική έκδοση: Orthodoxy and Modernity: Paderborn: Εισαγωγή σε μια εποικοδομητική συνάντηση: (Brill/Schöningh, 2023). Έχει δημοσιεύσει πολυάριθμα άρθρα σε πολλές γλώσσες σχετικά με την εσχατολογική διάσταση του χριστιανισμού, τον διάλογο μεταξύ Ορθοδοξίας και νεωτερικότητας/μετανεωτερικότητας, τον θρησκευτικό εθνικισμό και τον φονταμενταλισμό, την πολιτική θεολογία, τη σύγχρονη ορθόδοξη και δυτική θεολογία, ζητήματα ανανέωσης και μεταρρύθμισης στην Ανατολική Ορθοδοξία, τον οικουμενικό και διαθρησκευτικό διάλογο και πολλά άλλα θέματα.

Αγαπητέ Δρ Καλαϊτζίδη, σας ευχαριστώ πολύ που βρήκατε το χρόνο να μου δώσετε αυτή την συνέντευξη.

Είστε ο διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου στην Ελλάδα, ένα γνωστό ερευνητικό κέντρο που διοργανώνει διαλέξεις, εργαστήρια και συνέδρια για διάφορα θέματα που σχετίζονται με τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό και επίσης δημοσιεύει σημαντικά έργα με τον δικό του εκδοτικό οίκο. Θα μπορούσατε, παρακαλώ, να αναφέρετε εν συντομία την αποστολή και τις βασικές αξίες αυτού του ερευνητικού κέντρου και αν πρόκειται για μια καινοτόμο προσπάθεια στο χώρο της Ελληνικής Ορθοδοξίας;

Από την ίδρυσή της, το 2000, η Ακαδημία Βόλου ακολουθεί μια δημιουργική και κριτική συζήτηση σχετικά με τις προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία (π.χ, το καθήκον και η αποστολή της ορθόδοξης θεολογίας στον μεταβαλλόμενο κόσμο μας, ο οικουμενικός και διαθρησκευτικός διάλογος, ο θεολογικός διάλογος με τη νεωτερικότητα/μετανεωτερικότητα, η εκκοσμίκευση, οι σχέσεις εκκλησίας και κράτους, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός). Επιδίωξε επίσης  να εντάξει το μήνυμα του Ευαγγελίου στην εποχή μας, να διασφαλίσει τον εποικοδομητικό ρόλο της Ορθοδοξίας στη δημόσια σφαίρα, και να αναδείξει την προφητική και εσχατολογική δυναμική της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης στον διάλογο με τις ανθρωπολογικές, πολιτικές και άλλες παραμέτρους της (δυτικής) νεωτερικότητας.

Μεταξύ των στόχων και των τομέων της ενεργού παρουσίας της Ακαδημίας Βόλου, κάποιος θα πρέπει να απαριθμήσει:

α) την προώθηση της σύγχρονης ορθόδοξης θεολογίας και το άνοιγμά της προς την σύγχρονες προκλήσεις του (δυτικού) σύγχρονου και μεταμοντέρνου κόσμου,

β) την έκδοση μιας σειράς σημαντικών έργων για την προώθηση του διαδραστικού και οικουμενικού χαρακτήρα της ορθόδοξης θεολογίας,

γ) την κριτική συζήτηση επειγόντων θεμάτων και προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι χριστιανοί στην εποχή μας (όπως το ζήτημα των χριστιανών στη Μέση Ανατολή, οι προκλήσεις του πλουραλισμού και της εκκοσμίκευσης, τα θρησκευτικά κινήματα της Νέας Εποχής, τα ζητήματα φύλου, καθώς και η θέση και ο ρόλος της γυναίκας στην Εκκλησία),

δ) την επιμόρφωση των καθηγητών θρησκευτικών στα Νέα Προγράμματα Σπουδών της ελληνικής Δημόσιας Εκπαίδευσης και την εξοικείωσή τους με σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους και πρακτικές, καθώς και τη συνεχή επιμόρφωση των κληρικών και των λαϊκών της Μητρόπολης Δημητριάδος στο Βόλο με στόχο την προσφορά της πλέον ορθής ποιμαντικής προσέγγισης σε διάφορα σύγχρονα θεολογικά και ευρύτερα πολιτιστικά ζητήματα,

ε) τη διοργάνωση διαφόρων εκδηλώσεων, συνεδρίων και σεμιναρίων.

Η Ακαδημία Βόλου έχει διοργανώσει, είτε μόνη της είτε σε συνεργασία με καταξιωμένα θεολογικά ινστιτούτα, πανεπιστημιακές σχολές και άλλους φορείς από την Ελλάδα και το εξωτερικό, μια σειρά συνεδρίων, σεμιναρίων και εκδηλώσεων τόσο για τους ειδικούς όσο και για το ευρύτερο κοινό, προκειμένου να μελετήσει με νηφαλιότητα και σεβασμό, αλλά και με την απαραίτητη κριτική διάσταση, τα προαναφερθέντα θέματα, καθώς και θέματα που σχετίζονται με επιφανείς προσωπικότητες και ρεύματα της σύγχρονης ορθόδοξης θεολογίας, και ιδιαίτερα με εκείνα που έχουν έχουν συμβάλει αποφασιστικά στην άνθηση και την πρόοδο της θεολογίας.

Ποια είναι η πραγματική επιρροή της Ακαδημίας του Βόλου στις εκκλησιαστικές υποθέσεις; Μήπως αντιπροσωπεύει επίσης ένα κυρίαρχο και με επιρροή ρεύμα θεολογικής σκέψης εντός του ελληνορθόδοξου χώρου;

Η επιρροή της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου στο εσωτερικό του ελληνικού Ορθόδοξου πλαισίου θα πρέπει να θεωρηθεί εξαιρετικά σημαντική. Δεν θα ήταν μια υπερβολή να υποστηρίξουμε ότι ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της Ακαδημίας Βόλου κατά τα χρόνια της λειτουργίας της ήταν η συμβολή της στη διαμόρφωση μιας νέας θεολογικής ατζέντας της σύγχρονης ορθόδοξης θεολογίας, πρώτα στην Ελλάδα και στη συνέχεια παγκοσμίως, φέρνοντας στο προσκήνιο θέματα (π.χ. νεωτερικότητα, παραδοσιοκρατία, θρησκευτικός εθνικισμός, πολιτική θεολογία, κριτική ενασχόληση με την παράδοσή μας) που άλλα θεολογικά ιδρύματα απέφυγαν να θέσουν για διάφορους λόγους. Ο ρόλος της Ορθοδοξίας στο πλαίσιο της (μετα)νεωτερικότητας, η θέση της γυναίκας στην Εκκλησία, το καθεστώς της θρησκευτικής εκπαίδευσης και της Εκκλησίας στη δημόσια σφαίρα, η αυθεντία της Εκκλησίας των Πατέρων σήμερα, και η επιτακτική ανάγκη της λειτουργικής ανανέωσης μαζί με την ανάγκη μιας ζωντανής και δημιουργικής συμμετοχής της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Οικουμενική Κίνηση, ακολουθούμενη από μια εποικοδομητική και τεκμηριωμένη κριτική προσέγγιση του παρελθόντος της Ορθοδοξίας, ήταν μερικά από τα θέματα που συζητήθηκαν σοβαρά για πρώτη φορά ως αποτέλεσμα των διαφόρων δραστηριοτήτων (συνέδρια, σεμινάρια, δημοσιεύσεις) που διοργάνωσε η Ακαδημία Βόλου. Αυτή δεν είναι μόνο η προσωπική μου και -θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί- μεροληπτική περιγραφή, αλλά αυτή που έχει ήδη καταγραφεί στη διεθνή βιβλιογραφία. Αρκεί εδώ να αναφέρω μόνο ένα παράδειγμα: την καλά τεκμηριωμένη μελέτη της Trine Stauning Willert, Νέες φωνές στην ελληνορθόδοξη σκέψη (Farnham: Ashgate, 2014).

Υπάρχουν ορθόδοξοι σκληροπυρηνικοί ποικίλης προελεύσεως που απορρίπτουν τις θεολογικές θέσεις και τη συνολική πορεία της Ακαδημίας του Βόλου ως αποκλίνουσες από την παραδοσιακή Ορθοδοξία, ως προϊόντα καθαρού διανοουμενισμού, ακόμη και ως αιρέσεις. Πώς απαντάτε σε αυτές τις επικρίσεις και τις κατηγορίες;

Πράγματι, υπάρχουν ορισμένες ομάδες στο εσωτερικό της "παραδοσιακής" Ορθοδοξίας, οι οποίες κατηγορούν την Ακαδημία Βόλου ως αποκλίνουσα από την κυρίαρχη αντίληψη της Ορθοδοξίας. Υπάρχουν επίσης πολλοί από διαφορετικά υπόβαθρα (τόσο παραδοσιακοί, αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις λίγοι από την πλευρά των ανοιχτόμυαλων), οι οποίοι επικρίνουν την Ακαδημία του Βόλου ότι δεν ακολουθεί την πίστη των Πατέρων και προτιμά να συμβιβάζεται με τις απαιτήσεις της του μοντερνισμού. Αν κάποιος θα ήθελε να απαντήσει σε αυτές τις κατηγορίες, θα πρέπει να τονίσει τη σημασία της ερμηνευτικής στην εποχή μας. Αν όλοι συμφωνούμε ότι η Εκκλησία είναι η κιβωτός της σωτηρίας, τότε πρέπει να βρούμε πιθανούς τρόπους ερμηνείας των καλών ειδήσεων, του Ευαγγελίου, με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις υπαρξιακές ανάγκες των ανθρώπων του σήμερα. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε όλα τα διαθέσιμα ερμηνευτικά εργαλεία, ώστε να κάνουμε την μήνυμα της Εκκλησίας αξιόπιστο και ελκυστικό σε έναν κόσμο που φαίνεται να αδιαφορεί για το ένδοξο παρελθόν της Ορθοδοξίας ή τη μακρά παράδοσή της. Θέτοντας υπό εξέταση τα δεδομένα έθιμα και τις παραδόσεις της Εκκλησίας, δεν αγνοεί κανείς ούτε ακυρώνει τη τεράστια συμβολή των προηγούμενων γενεών (π.χ. των Πατέρων) στην εννοιολόγηση και εδραίωση της πίστης μας. Αντίθετα, εφαρμόζοντας μια "ερμηνευτική της καχυποψίας", αυτό που προσπαθεί κανείς να κάνει είναι να καταδείξει το υπάρχον χάσμα του Zeitgeist (πνεύματος) μεταξύ των δύο εποχών που μας υποχρεώνει να βρούμε τρόπους να εξετάσουμε τη σημασία αυτής της μακράς παράδοσης για τη δική μας με εντελώς διαφορετικό πλαίσιο. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί προδοσία της πίστης μας, αλλά μάλλον μια προσπάθεια για την αναζωογόνησή της.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΟΝ

       Του Hans – Georg  Gadamer

Μια διάλεξη που δόθηκε στην Αθήνα το 1972

Για να μιλήσουμε για την σημασία της Ελληνικής φιλοσοφίας για το παρόν πρέπει να προσπαθήσουμε να σκεφθούμε με τρόπο ερμηνευτικό. Ήδη όλη η προβληματική: ποια σημασία έχει η Ελληνική φιλοσοφία για το παρόν, δεν είναι δυνατόν να τύχει οποιασδήποτε επεξεργασίας με λογικό τρόπο, εάν δεν συνειδητοποιήσουμε τις προϋποθέσεις που φέρουμε μαζί μας, ήδη με την ερώτησή μας. Αυτές οι προϋποθέσεις είναι όμως μιας διπλής τάξεως. Αυτό που μας αντιδιαστέλλει από τα 150 χρόνια της  ελληνο-χριστιανικής παραδόσεως της κουλτούρας μας είναι το γεγονός πως εμείς δεν θεωρούμαστε πλέον οι φορείς και οι φύλακες αυτής της κληρονομιάς, αλλά τοποθετούμεθα σε μια συνειδητή σχέση με αυτή. Αυτό που μας χωρίζει από το άμεσο βίωμα μέσα στην παράδοση και μας εμποδίζει να την αναπτύξουμε λέγεται κοινώς ιστορική συνείδηση. Αυτή μας υποχρεώνει ξεκινώντας από τον Ρομαντισμό, να δούμε το σύνολο του παρελθόντος και της παραδόσεως με μάτια ξένα ας πούμε. Έχουμε συνείδηση, όταν θέλουμε να το κατανοήσουμε, ότι έχουμε να κάνουμε με κάτι τόσο ξένο που μόνο η αυτοεξαφάνιση και η πλήρης μεταφορά σ’ αυτήν την αποξένωση, στον χώρο και στον χρόνο, θα μπορούσε να μας δώσει την ελπίδα κάποιας κατανοήσεως. Από το άλλο μέρος όμως, σαν αυτοσυνειδησία ακριβώς η οποία συνιστά το θεμέλιο των ιστορικών επιστημών και του ιστορικισμού των επιστημών, πρέπει να θέσουμε την αντίθετη ερώτηση, εάν είναι δηλαδή σωστή αυτή η προϋπόθεση, της ανώνυμης ας πούμε εισόδου μας σ’ έναν ξένο κόσμο για να αποκωδικοποιήσουμε κάτι. Και ίσως δεν είναι καί τόσο σωστό 1800 χρόνια μετά, όπως δεν ήταν στα σίγουρα σωστό και 1800 χρόνια πριν, όταν όλα ζούσαν ακόμη στην ακέραιη ενότητα του Χριστιανισμού και της Αρχαιότητος ;

ΔΥΣΤΥΧΩΣ, ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ, Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗΣ, ΜΑΣ ΦΑΝΕΡΩΝΕΙ ΤΗΝ ΜΕΤΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΠΙΣΤΗΣ ΜΑΣ. ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΔΕΝ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΣΕ ΤΙΠΟΤΕ.