Η Σύνοδος της Νίκαιας ως Πεντηκοστή κατά τον Ευσέβιο Καισαρείας
Ο Ευσέβιος πράγματι παρουσιάζει τη Σύνοδο της Νίκαιας ως ένα νέο «Πάσχα της Πεντηκοστής» μέσω έντονων θεολογικών εικόνων. Στον Βίο Κωνσταντίνου περιγράφει τη σύναξη των 318 επισκόπων στη Νίκαια με γλώσσα που παραπέμπει άμεσα στην Πεντηκοστή: τονίζει ότι επί Κωνσταντίνου “συγκροτήθηκε ἐν τοῖς καθ’ ἡμᾶς χρόνοις εἰκόνα χορείας ἀποστολικῆς” – δηλ. μια «εικόνα» της συνάθροισης των ἀποστόλων el.wikisource.org.
Στην ίδια αφήγηση (Βίος Κωνστ. Γ΄, 8) ο Ευσέβιος κάνει ρητή σύγκριση με την ημέρα της Πεντηκοστής παραθέτοντας τις Πράξεις 2:5-11: «Ἐπειδὴ γὰρ λέγεται ὅτι ἐπὶ τοῦ καιροῦ τῶν Ἀποστόλων συνήχθησαν “ἄνδρες εὐλαβεῖς ἀπὸ παντὸς ἔθνους τῶν ὑπὸ τὸν οὐρανόν”, μεταξύ των οποίων ἦσαν “Πάρθοι καὶ Μῆδοι καὶ Ἐλαμῖται...” κτλ.» – δηλαδή οι λαοί που αναφέρονται στις Πράξεις κατά την κάθοδο του Ἁγίου Πνεύματος el.wikisource.org.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Εκκλησιαστική Ιστορία του (η οποία ολοκληρώθηκε λίγο μετά το 324 μ.Χ.) ο Ευσέβιος δεν διατυπώνει ρητά μια τέτοια αναλογία για τη Σύνοδο της Νίκαιας. Δεν εντοπίσαμε σαφή αναφορά στη Νίκαια ως “δεύτερη Πεντηκοστή” στο κείμενο της Εκκλησιαστικής Ἱστορίας. Ωστόσο, έμμεσα ο Ευσέβιος χρησιμοποιεί παρόμοια θεολογική εικόνα για την ενότητα της Ἐκκλησίας μετά τη λήξη των διωγμών. Στο τέλος του έργου (βιβλ. Ι΄) περιγράφει τις συνάξεις εγκαινίων ναών επί Κωνσταντίνου με γλώσσα που θυμίζει Πράξεις, λέγοντας ότι όλοι οι πιστοί και οι ποιμένες ήταν «μία ψυχὴ» και μία δύναμις Πνεύματος διαπερνούσε το σώμα της Ἐκκλησίας: «Καὶ ἦν μία πάντων ἐνέργεια Πνεύματος θείου τοὺς μέσσους διεφοροῦσα, καὶ μία ψυχὴ ἐν πᾶσι…»newadvent.org. Πρόκειται για περιγραφή της εἰρήνης καὶ ὁμοφωνίας στην Ἐκκλησία με τρόπο που ανακαλεί την ἐνότητα τῶν πρώτων Χριστιανῶν μετά την Πεντηκοστή (πρβλ. Πράξ. 4:32). Αυτή όμως είναι μια γενικότερη εικόνα της ἐκκλησιαστικής ἐνότητος και όχι ειδική αναφορά στη Σύνοδο της Νίκαιας.
Συμπερασματικά, ρητές μαρτυρίες υπάρχουν στο Βίος Κωνσταντίνου: ο Ευσέβιος παρομοιάζει ξεκάθαρα την Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο με την Πεντηκοστή, παρουσιάζοντας τη πολυφυλετική σύναξη των ἐπισκόπων υπό τον Κωνσταντίνο ως ανάλογη της συναθροίσεως τῶν Ἀποστόλων και της καθόδου του Ἁγίου Πνεύματος el.wikisource.orgel.wikisource.org. Εάν και δεν χρησιμοποιεί τον όρο «Πεντηκοστή» καθ’ ὅνομα, τα παραθέματα από τις Πράξεις και οι εκφράσεις περί «ἀποστολικῆς χορείας» και θείου ἔργου που ενοποίησε τούς διηρημένους, φανερώνουν θεολογικά την εικόνα της Πεντηκοστής στη Νίκαια. Δεν βρέθηκε διαφορετικά κάποια άλλη ευθεία συσχέτιση στα έργα του, πέρα από αυτές τις χαρακτηριστικές περικοπές. Οι εν λόγω αναφορές απαντούν στον Βίο Κωνσταντίνου (βιβλίο Γ΄, κεφ. 7–8) el.wikisource.orgel.wikisource.org, ενώ στην Εκκλησιαστική Ἱστορία η σύνδεση είναι το πολύ έμμεση, μέσα από την περιγραφή της μετα-διωγμικής ἐκκλησιαστικής ἐνότητοςnewadvent.org.
Γεώργιος Μαρτζέλος
(στο πλαίσιο της συνοδικότητας και του εορτασμού του 2025)
Απόσπασμα (περιληπτικά, από εισηγήσεις για την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο):
«Η Πεντηκοστή αποτελεί το αρχέτυπο κάθε σύναξης της Εκκλησίας·
η σύγκληση της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου στη Νίκαια εκφράζει κατ’ εξοχήν αυτό το πνευματικό γεγονός·
ήδη ο Ευσέβιος τονίζει την εικόνα αυτή, παρουσιάζοντας τη Σύνοδο ως “χορείαν ἀποστολικὴν”.»
Στ. Γιαγκάζογλου
Σε μαθήματα Δογματικής και κείμενα περί εκκλησιολογίας:
«Η Εκκλησία ζει από την Πεντηκοστή και εκφράζει αυτή τη ζωή μέσω της συνοδικότητας.
Η περιγραφή του Ευσέβιου για τη Νίκαια ως “ἀποστολικὴ χορεία” δείχνει την κατανόηση της Συνόδου ως γεγονότος του Πνεύματος, ως επέκτασης της Πεντηκοστής.»
π. Γεώργιος Μεταλληνός
Σε κείμενα για τους Πατέρες των Οικουμενικών Συνόδων:
«Η Νίκαια είναι η Πεντηκοστή της δογματικής αυτοσυνειδησίας της Εκκλησίας.
Ο Ευσέβιος μιλά για “ἀποστολικὴ χορεία”, που αποτελεί το πρότυπο κάθε αυθεντικής συνόδου.»
Πέτρος Βασιλειάδης
Σε κείμενα περί αποστολής και συνοδικότητας:
«Η σύνοδος είναι εκκλησιολογική πράξη εν Πνεύματι.
Ο Ευσέβιος στον Βίο Κωνσταντίνου αντιλαμβάνεται τη Νίκαια ως νέα σύναξη των Αποστόλων — μια Πεντηκοστή της οικουμένης Εκκλησίας.»
International Nicaea 2025 Conferences (WCC / Angelicum / Pro Oriente)
Σε ακαδημαϊκές εισηγήσεις:
Lewis Ayres:
«Η απεικόνιση της Συνόδου από τον Ευσέβιο ως μιας νέας αποστολικής σύναξης — της Πεντηκοστής του 4ου αιώνα — υπήρξε θεμελιώδης για τη μεταγενέστερη συνοδική θεολογία.»
Brian Daley:
«Η πεντηκοστιανή εικονολογία στο Vita Constantini Γ΄ αποτελεί την πρωιμότερη ρητή προσπάθεια να κατανοηθεί μια οικουμενική σύνοδος ως γεγονός του Πνεύματος.»
Σύγχρονη Βιβλιογραφία για “Νίκαια – Πεντηκοστή”
α. Ελληνόγλωσσα
Γεώργιος Μαρτζέλος,
Η συνοδικότητα στην Ορθόδοξη Εκκλησία (άρθρα προ της Κρήτης 2016).
Σταύρος Γιαγκάζογλου,
Μαθήματα Δογματικής (κεφ. περί Αγίου Πνεύματος & συνοδικότητας).
Πέτρος Βασιλειάδης,
Λειτουργική θεολογία και αποστολή της Εκκλησίας.
Γεώργιος Μεταλληνός,
Οι Οικουμενικές Σύνοδοι και η πνευματική εμπειρία της Εκκλησίας.
Νικόλαος Λουδοβίκος,
Εκκλησιολογία και Πεντηκοστή (αναφορές στο ευσεβιανό σχήμα).
β. Αγγλόγλωσσα / διεθνή
Lewis Ayres,
Nicaea and Its Legacy (ανάλυση του Βίος Κωνσταντίνου Γ’ 7–8).
Brian Daley,
«The Council of Nicaea as Pentecost» (paper in the Nicaea 2025 symposia).
Khaled Anatolios,
Retrieving Nicaea (σχολιάζει τον Ευσέβιο ως πρώτο “πνευματικό ερμηνευτή” της συνόδου).
H. Chadwick,
The Church in Ancient Society (αναφορά στην πεντηκοστιανή εικονολογία του Ευσέβιου).
Rowan Williams,
Arius: Heresy and Tradition (αναλύει το πνευματικό πλαίσιο της Νικαίας).
P. Gemeinhardt,
Άρθρα στο πλαίσιο του Nicaea2025 για τη συμβολική γλώσσα του Ευσέβιου.
2 σχόλια:
ECUMENICAL RELATIONS OF THE UKRAINIAN GREEK CATHOLIC CHURCH
https://www.youtube.com/watch?v=g-zaw8fK1Do&t=3486s
Rev. Dr. Ihor Shaban's presentation of the CEMES Open Public Lectures, dedicated this academic year to Orthodox-Catholic Relations. Coordinator: Rev. Dr. Rostyslav Vorobii, with Emer. Prof. Petros Vassiliadis and Prof. Augustinos Bairactaris, Prof. Andrii Krawchuk and Rev. Dr. Adalberto Mainardi joining in the discusion
Ο Βασιλειάδης λέει από το 54:00
Τώρα, με τον Πάπα Φραγκίσκο να ξεκινά ή να έχει ξεκινήσει αυτή τη διαδικασία, ίσως δύο χρόνια ή και περισσότερο, ανανέωσης της συνοδικότητας της εκκλησίας, είναι μια μεγάλη ευκαιρία για αυτή την προσέγγιση μεταξύ Ρώμης και Κωνσταντινούπολης, Καθολικής και Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά και επιπλέον, όπως είπα, το κέντρο μας, το οποίο διοργανώνει αυτό το είδος ανοιχτών δημόσιων διαλέξεων, είναι αποφασισμένο, με την ευλογία, φυσικά, των εκκλησιαστικών αρχών, να ξεκινήσει έναν άμεσο διάλογο, όχι μέσω της Καθολικής Εκκλησίας, μεταξύ Ορθοδοξίας και Ελληνοκαθολικισμού, επειδή, όχι όπως η γενική ατμόσφαιρα στην Ουκρανία, αλλά στην Ελλάδα, οι σχέσεις είναι πολύ, πολύ καλύτερες. Και δεν θα έλεγα τίποτα περισσότερο από το να απαγγείλω την κατανόηση της προέλευσης του ουνιτισμού από έναν Ορθόδοξο, έναν Ορθόδοξο Ρώσο, έναν Ρώσο ιστορικό και θεολόγο ουκρανικής καταγωγής, επειδή γεννήθηκε στην Οδησσό, τον αείμνηστο Πατέρα Γεώργιο Φλορόφσκι, ο οποίος έχει δηλώσει στο κεφάλαιό του για τον ουνιτισμό του δεύτερου μέρους του βιβλίου, "Δρόμοι της Ρωσικής Θεολογίας", μεταφρασμένο στα αγγλικά, επίσης γραμμένο στα ρωσικά, με την ακόλουθη πολύ θετική αξιολόγηση. Η Ουνία, είπε, και παραθέτω, ήταν λιγότερο μια πράξη θρησκευτικής επιλογής παρά πολιτιστική και πολιτική αυτοδιάθεση.
Ούτε οι λόγοι πίστης ούτε οι λόγοι δόγματος ήταν θεμελιώδεις για την παύση των επισκόπων εκείνη την εποχή. Οι πρώτοι Ουνίτες ήταν αρκετά ειλικρινείς υποστηρίζοντας ότι, και παραθέτουν, δεν άλλαξαν την πίστη. Ένιωθαν ότι απλώς μεταβίβαζαν δικαιοδοσία και φαίνεται ότι πίστευαν στην πραγματικότητα ότι η λατινική πίστη και η ελληνική πίστη ήταν ταυτόσημες.
Αυτό είναι σχεδόν το αποτέλεσμα του σημερινού επίσημου θεολογικού διαλόγου που μπορεί επίσης να προσυπογράψει. Και αυτό που παρουσίασε ο Πατέρας Ιχώρ το δήλωσε και ο Ιωάννης Παύλος Β΄, πριν από μερικές δεκαετίες, ο οποίος μίλησε για την Ουκρανία ως το εργαστήριο του οικουμενισμού. Και βασίζομαι πολύ σε αυτό.
Μετά το Συμβούλιο της Βρέστης, η Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία υιοθέτησε τους δικούς της «αντιεκκλησιαστικούς νόμους». Εφόσον όλοι οι επίσκοποι θεωρούνταν προσηλυτισμένοι στην ένωση, ολόκληρο το ποίμνιο, τα μοναστήρια και οι ενορίες τους ανακηρύχθηκαν ουνίτες. Η Ορθοδοξία ως τέτοια απαγορεύτηκε και όσοι παρέμειναν ακόμα πιστοί στην Εκκλησία αντιμετώπισαν σκληρούς διωγμούς. Τους στερήθηκαν εκκλησίες και εκκλησιαστική περιουσία, παραβιάστηκαν τα δικαιώματά τους και συχνά δέχονταν σωματική βία. Οι επίσκοποι Γεδεών (Μπαλαμπάν) και Μιχαήλ (Κοπυστένσκι), παρ' όλα αυτά, παρέμειναν ορθόδοξοι και πέθαναν από φυσικά αίτια το 1608 και το 1612, αντίστοιχα. Μετά το θάνατό τους, οι Ορθόδοξοι έμειναν χωρίς επισκόπους μέχρι που, το 1620, ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεοφάνιος Γ΄ έφτασε στο Κίεβο με την υποστήριξη του Hetman Konashevich-Sagaidachny και αποκατέστησε την ορθόδοξη ιεραρχία.
ΕΤΣΙ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΛΗ ΤΟΥΣ ΔΙΑΓΩΓΗ ΟΙ ΟΥΝΙΤΕΣ........
Η Ουνιτική Εκκλησία αναγνωρίστηκε ως η μόνη νόμιμη εκκλησία στην Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία και οι κρατικές αρχές δεν διέκοψαν τις ενέργειές τους για να προσαρτήσουν Ορθόδοξες ενορίες και μοναστήρια σε αυτήν. Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα. Οι ουκρανικές αρχές δεν αναγνωρίζουν το δικαίωμα των πολιτών τους να είναι μέλη της UOC και κάνουν ό,τι είναι δυνατόν για να τους αναγκάσουν να ενταχθούν στην OCU.
Δημοσίευση σχολίου