Συνέχεια από: Tετάρτη 19 Νοεμβρίου 2025
https://www.youtube.com/watch?v=44MOKbebIq8&t=2535s
Φεύγοντας από την Περόλ για να πάω στο Πανεπιστήμιο συναντήθηκα με τον Γενικό Γραμματέα της Κονφεράνς της Ελβετίας, τον Père Trauffer. Père Trauffer, μου λέει, και γυρίζει αμέσως πρωί-πρωί και μου λέει: «Μα εσείς οι Ορθόδοξοι ασχολείστε ακόμα με το Filioque;» Εγώ βέβαια, επειδή είχαν προηγηθεί όλες αυτές οι συζητήσεις, του είπα —δεν το είπα τότε, δυστυχώς, ή ευτυχώς δεν είπα τίποτα— λέω, προσπαθούμε να μάθουμε, να πληροφορηθούμε για το τι λέτε, γιατί δυστυχώς στην Ελλάδα δεν έχουμε αυτή την πληροφόρηση και δεν έχουμε αυτή τη μάθηση απέναντι στο τι λένε οι Ρωμαιοκαθολικοί σήμερα ή η Καθολική Εκκλησία σήμερα. Θα συμφωνήσω και πάλι με τον Σταύρο και τον Σεβασμιώτατο στο σημείο που μας ανέφεραν ότι ο Κονγκάρ αγάπησε την Ορθόδοξη Εκκλησία. Θέλω να προσθέσω μόνο ότι αυτό είναι αμφίδρομο και εγώ αγάπησα —και πιστεύω και ο Σταύρος το ίδιο θα πει— αγάπησα τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία διαβάζοντας αυτούς τους ανθρώπους και εκεί κατάλαβα το τι ακριβώς γίνεται και πώς πρέπει να συνεχιστεί αυτός ο διάλογος ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες. Και εμείς, λοιπόν, αγαπήσαμε τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία μέσα από τον Κονγκάρ, από τα διαβάσματα που κάναμε στα κείμενα του Κονγκάρ.[ΔΗΛ. ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ, ΕΦΟΣΟΝ ΉΤΑΝ ΤΌ ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΟ ΤΟΎ ΚΟΝΓΚΆΡ. ΤΗΝ ΟΥΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ]
Να συνεχίσουμε, να πάμε στην επόμενη παρέμβαση, από τον Σεβασμιώτατο κύριο Δημήτριο Σαλάχα, τιτουλάριο Επίσκοπο της Γρατιανούπολης, που διετέλεσε παλαιότερα Αποστολικός Έξαρχος της Ελληνικής Καθολικής Εκκλησίας στην Αθήνα.[ΤΑ ΣΑΛΑΧΙΑ ΦΕΡΟΥΝ ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΟ ΤΣΙΜΠΗΜΑ.]
Γεννήθηκε το 1939 στην Αθήνα και χειροτονήθηκε Έλληνας Καθολικός ιερέας στα Ιεροσόλυμα το 1964 —τότε γεννήθηκα— από τον τότε Αποστολικό Έξαρχο της Ελληνικής Καθολικής Εκκλησίας Σάκενθο Γαρ. Ο Σεβασμιώτατος εργάστηκε για αρκετές δεκαετίες στα Ποντιφικά Ρωμαϊκά Πανεπιστήμια και σε άλλα νοητά εκπαιδευτικά ιδρύματα, με πολύ καλή ειδίκευση, επιστημονική, στον χώρο του κανονικού και οικονομικού δικαίου, μια άριστη ειδίκευση πάνω σε αυτό το θέμα. Ασχολείται με τον Οικουμενικό Διάλογο και ειδικότερα με τις Ορθόδοξες Εκκλησίες. Το 2008, στις 23 Σεπτεμβρίου, ο Πάπας Βενέδικτος —το 2016— τον διόρισε τιτουλάριο Επίσκοπο Καρκαβίων και Αποστολικό Έξαρχο της Ελληνικής Καθολικής Εκκλησίας στην Αθήνα, αντικαθιστώντας τον Ανάργυρο Πρίντεζη, ο οποίος ηγήθηκε της Ελληνικής Καθολικής Εκκλησίας για 33 χρόνια. Χειροτονήθηκε Επίσκοπος Αθηνών στις 24 Μαΐου του 2008. Τον Μάιο του 2012 ο Πάπας πάλι Βενέδικτος τον όρισε τιτουλάριο Επίσκοπο Γρατιανούπολης και στις 2 Φεβρουαρίου του 2016 αποχώρησε από το Γραφείο του Εξάρχου· τον διαδέχθηκε ο Μανουέλ Μίν, ο οποίος είναι μέχρι και σήμερα.
Να κάνω κι εδώ μια προσωπική αναφορά, αν μου επιτρέπετε. Δεν τον γνωρίζω προσωπικά από κοντά τον Σεβασμιώτατο. Όμως ο Σεβασμιώτατος ήταν από τους πρώτους ανθρώπους που με βοήθησε το 1990 να συνεχίσω τις σπουδές μου στην Ελβετία, συστήνοντάς μου μια ιδιαίτερη επιστολή στην Comité Catholique pour la Collaboration Culturelle ως υπότροφο της Καθολικής Εκκλησίας για μια πενταετία, μια ολόκληρη πενταετία, στο Πανεπιστήμιο του Φρίμπουργκ. Οφείλω μια δημόσια ευχαριστία προς το πρόσωπό του και την ευγνωμοσύνη μου προς το πρόσωπό του για την τότε βοήθειά του. Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση αυτή και τη συμμετοχή μου στην πορεία αυτού του ήδη διεξαγόμενου διαλόγου μεταξύ μας.
Ο διάλογος ο επίσημος, στον οποίο έχω την τιμή και τη χαρά να συμμετέχω από την αρχή —40 χρόνια τώρα, 1980— έζησα μια μεγάλη εμπειρία και θέλω να πω ότι σε αυτό τον διάλογο ακολουθήσαμε ακριβώς την παράδοση των πατέρων ημών, Κονγκάρ κ.λπ. Θα έλεγα ότι παραλάβαμε και παραδώσαμε και μεταδίδουμε τα όσα μας δίδαξαν αυτοί οι πρωτεργάτες της Β΄ Βατικανής Συνόδου. Είχα κι εγώ τη χαρά να γνωρίσω τον Κονγκάρ στο Μπάρι της Ιταλίας, στο Ινστιτούτο Οικουμενικών Σπουδών, από όπου άρχισα τη σταδιοδρομία μου. Θυμάμαι ταπεινά ότι σε μια παρουσίαση των κειμένων του διαλόγου, των μέχρι τότε κειμένων του διαλόγου, στα οποία θα αναφερθώ, ήταν παρών και ο Κονγκάρ με το καροτσάκι εκεί. Στο τέλος ο Κονγκάρ μου είπε: «Πιστεύετε ότι υπάρχουν πραγματικά σοβαρές διαφορές να λύσετε στον διάλογο;» Εγώ είπα: δεν βλέπω, δεν βλέπω να υπάρχουν θέματα σοβαρά, δογματικά, που να μας χωρίζουν ιδιαίτερα, διότι από τα κείμενά μας μέχρι σήμερα, τα οποία αναφέρονται μέχρι το ’90 ή μάλλον μέχρι το —ναι, ναι— μέχρι το 2000, συγγνώμη, μέχρι το 2000, ο διάλογος ασχολήθηκε με τρία βασικά κείμενα θεολογικά: «Το μυστήριο της Εκκλησίας και της Ευχαριστίας υπό το φως του μυστηρίου της Αγίας Τριάδος», το κείμενο του Μονάχου το ’80· στη συνέχεια, στον Πάρι, «Πίστη, μυστήρια και ενότητα της Εκκλησίας» (1987)· και στη Φινλανδία, στο Βάλαμο, στο μοναστήρι του Βάλαμο, η Επιτροπή ασχολήθηκε με —εξέδωσε— και κείμενο «Το μυστήριο της Ιεροσύνης στη μυστηριακή δομή της Εκκλησίας, ιδιαίτερα στη σημασία της Αποστολικής Διαδοχής για τον αγιασμό και την ενότητα του λαού του Θεού». Αυτά τα κείμενα εγώ τα θεωρώ τριαδικού χαρακτήρα. Είναι κείμενα της Μικτής Επιτροπής που πραγματεύονται τα της Εκκλησίας και τη μυστηριακή δομή υπό το φως του τριαδικού μυστηρίου.
Δεν κάνουμε διαφορά μεταξύ Χριστολογίας, Πνευματολογίας· τα πάντα μέσα στην Εκκλησία, που όπως ψάλλουμε στον Εσπερινό και τον Όρθρο της Πεντηκοστής, «το Πνεύμα το Άγιον ὅλον συγκροτεῖ τὸν θεσμόν τῆς Ἐκκλησίας». Αυτή η φράση είναι ιδιαιτέρως σημαντική: το Άγιο Πνεύμα όλο συγκροτεί τον θεσμό της Εκκλησίας. Πράγματι, η επίκληση προς τον Πατέρα να πέμψει το Άγιο Πνεύμα ώστε να πραγματοποιηθεί εντός της Εκκλησίας, διά της Ιεροσύνης και του Ιερατείου, να πραγματοποιηθεί το εφάπαξ του Χριστού, δηλαδή τριαδική υπόσταση όλης της ζωής της Εκκλησίας, την οποία συγκροτεί το Άγιο Πνεύμα.[Η ΕΚΦΡΑΣΗ ΠΝΕΥΜΑ ΑΓΙΟΝ ΔΕΝ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ]
Στον διάλογο πράγματι δεν είμαστε όλοι έτοιμοι. Είναι 25 καθολικοί και 25 Ορθόδοξοι, που αλλάξαν όλοι τώρα πια. Επιτρέψτε μου να πω ότι μόνο εγώ ζω.
Δεν ξέρω μέχρι πότε, αλλά από το ’80 ζω ακόμα εγώ. Δημήτριος Σαλάχας λέγομαι και είμαι μέλος ακόμα. Δεν με βγάλανε.
Γιατί; Όχι επειδή είμαι του κανονικού δικαίου, αλλά επειδή ο σκοπός του διαλόγου είναι να επιδιώξουμε την αποκατάσταση της κοινωνίας με μοντέλο υπό το φως της πρώτης χιλιετίας. Στην πρώτη χιλιετία —όλοι εδώ πέρα θεολόγοι, ξέρουμε— τα πράγματα δεν ήταν απλά. Υπήρχαν και μεταξύ Ρώμης και Κωνσταντινουπόλεως και, γενικά, Ανατολής και Δύσης, υπήρχαν πολλά.
Πολλές δυσκολίες και πολλές αμφισβητήσεις. Και όμως, ακόμα και το περίφημο σχίσμα, για το οποίο πολλοί αμφισβητούν τις συνέπειες του σχίσματος, Κονγκάρ, Μάγιεντορφ και άλλοι εδώ Έλληνες θεολόγοι υποστηρίζουν ότι ο χωρισμός Ανατολής και Δύσης το 1054 δεν σημαίνει σχίσμα και αποξένωση.
Είναι «ακοινωνησία» λέγεται. Γι’ αυτό και ήρθησαν τα αναθέματα με τον Πατριάρχη Αθηναγόρα και τον Παύλο τον ΣΤ΄. Δεν υπάρχουν πλέον αναθέματα.
Δεν μελετήσαμε ακόμα όμως τις συνέπειες. Το σχίσμα υπάρχει, ναι, η ακοινωνησία. Αλλά δεν είμαστε σε αυτή την καταραμένη καταδίκη από Ανατολή προς τη Δύση και η Δύση προς την Ανατολή.
Δεν μελετήσαμε ακόμα όμως τις συνέπειες. Το σχίσμα υπάρχει, ναι, η ακοινωνησία. Αλλά δεν είμαστε σε αυτή την καταραμένη καταδίκη από Ανατολή προς τη Δύση και η Δύση προς την Ανατολή.
Έμεινε ακόμα ανοιχτό αυτό το θέμα. Οι συνέπειες της άρσεως των αναθεμάτων. Είναι αλήθεια, υπάρχει ακοινωνησία.
Όπως ο Κονγκάρ τόνιζε, δεν έβλεπε ο μέγας αυτός θεολόγος, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στον ρυθμό της Βατικανής Συνόδου. Αυτοί έκαναν τη Σύνοδο. Αυτοί, όπως ο καθηγητής ανέφερε, παρεξηγήθηκαν.
Και όμως αυτοί, η ομάδα αυτή, η σχολή, υπερίσχυσε τελικά. Όλα αυτά τα κείμενα που βγήκαν από τη Βατικανή Σύνοδο είναι αυτών των θεολόγων, των καταδικασμένων από την Κούρια και από τους «συντηρητικούς» λεγόμενους θεολόγους. Στον διάλογο, λοιπόν, μάθαμε πολλά πράγματα.
Και εμείς μάθαμε πολλά από τους Ορθοδόξους και καταλάβαμε πολλά. Αυτή η υπεροψία που είχε ο δυτικός, ο καθολικός, ο Ρωμαιοκαθολικός θεολόγος, ότι «εμείς είμαστε η μεγάλη Εκκλησία, με τα εκατοντάδες εκατομμύρια πιστούς, ενώ οι Ορθόδοξοι, βλέπετε πόσες διαιρέσεις, πόσα…». Όλη αυτή η νοοτροπία της αλαζονείας, που κατεύθυνε για πολλά χρόνια τη θεολογική σκέψη της Δύσης. Με αυτόν τον διάλογο δεν συμβαίνει αυτό.
Βεβαίως, δεν είναι εύκολο στον διάλογο. Στον διάλογο, για να καταλάβει ο ένας τον άλλο, είναι δύσκολο. Διότι, ακόμα, εκτός του ότι τα πρόσωπα αλλάζουν, επαναλαμβάνω, αλλάζουν και από πλευράς Καθολικής και Ορθοδόξου, που δεν γνωρίζουν την ιστορία.
Σαράντα χρόνια είναι αυτός ο διάλογος. Σαράντα χρόνια, με κείμενα ενδιαφέροντα.
Ιδίως τα πρώτα κείμενα αυτά, που είναι πνευματολογικής σημασίας, πνευματολογικής σημασίας. Δηλαδή, η πνευματολογία της Ορθοδοξίας, της Ορθοδόξου θεολογίας, έχει πλέον πλήρως υιοθετηθεί από τη Ρωμαιοκαθολική σήμερα θεολογία. Ακόμα και η λειτουργική μεταρρύθμιση στην Αγία Ευχαριστία: «Ἔλθε, Πνεῦμα Αγιον». Και η επίκληση του Αγίου Πνεύματος προς τον Πατέρα, να στείλει το Πνεύμα το Άγιο, ώστε αυτό το οποίο ο Κύριος άπαξ έπραξε στο μυστικό δείπνο να πραγματοποιηθεί κάθε φορά που τελείται η Θεία Λειτουργία.
Στον διάλογο, λοιπόν, ναι, όπως είπε και ο κύριος καθηγητής, πράγματι ο Πάπας μας είπε σε εμάς τους Καθολικούς· μάθετε στον διάλογο, και γενικά, όχι μόνο στον διάλογο, ας μάθουμε μερικά πράγματα, ιδιαίτερα τώρα που συζητάμε για τη συνοδικότητα. Και αυτό το θέμα της συνοδικότητας και του πρωτείου υπό το φως της αρχαίας Εκκλησίας. Ας θυμηθούμε τον 34ο κανόνα τον Αποστολικό.
Αφού λέει ότι πρέπει ο πρώτος να ακούει τους όλους και οι όλοι τον πρώτο, καταλήγει και λέει ο κανόνας: «Ο τρόπος αυτός ομονίας, αγάπης και συντονισμού είναι δοξολογία προς την Αγία Τριάδα». Δηλαδή, μοντέλο της συνοδικότητας είναι η Αγία Τριάδα: Πατήρ, Υιός και Πνεύμα Άγιο.
Θέλω να πω, λοιπόν, ότι στον διάλογο τι θα γίνει στο μέλλον; Ο διάλογος θα συνεχίσει, coûte que coûte, που λένε οι Γάλλοι, ό,τι και να κοστίσει. Τα προβλήματα που αυτή τη στιγμή εμφανίζονται στον χώρο της Ορθοδοξίας, υπό τη φωτεινή πνοή του Οικουμενικού Πατριάρχου, θα συνεχιστούν. Ο Πατριάρχης και ο Πάπας Φραγκίσκος είναι αποφασισμένοι, μέχρι ο Θεός να τους δώσει ζωή και δύναμη, να συνεχίσουν και να κληροδοτήσουν, να μεταβιβάσουν στους επόμενους το πνεύμα του διαλόγου. Ο διάλογος δεν τελείωσε. Πάμε τώρα στη δεύτερη χιλιετία.
Το θέμα του Filioque, για το οποίο έγινε λόγος, είναι στο πρόγραμμα. Διότι ακόμα η απορία στον Ορθόδοξο τίθεται. Στη δεύτερη χιλιετία είναι το πρωτείο, βεβαίως, όπως δογματίστηκε στην πρώτη Βατικανή Σύνοδο. Μεταξύ άλλων είναι και το Φιλιόκβε. Δεν ξέρω τι έχουμε να πούμε για το Filioque. Για το Filioque μου κάνει πάντοτε εντύπωση αυτό το οποίο ψάλλει η Ορθόδοξη Εκκλησία στον Εσπερινό: «Δεύτε, λαοί, τὴν τρισυπόστατον θεότητα προσκυνήσωμεν· Υἱὸν ἐν τῷ Πατρί, σὺν Ἁγίῳ Πνεύματι· Πατὴρ γὰρ ἀχρόνως ἐγέννησεν Υἱὸν συνάϊδιον καὶ συνθρόνον, καὶ Πνεῦμα
Αγιον ἔχον ἐν τῷ Πατρί συν τῷ Υἱῷ δοξαζόμενον· μία δύναμις, μία οὐσία, μία θεότης…» —και τα λοιπά.
«…Σὺ προσκυνοῦντες πάντες λέγομεν·
Αγιος ὁ Θεός, ὁ τὰ πάντα δημιουργήσας δι’ Υἱοῦ, συνεργίᾳ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος·
Αγιος ἰσχυρός, δι’ οὗ τὸν Πατέρα ἐγνώκαμεν, καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ
Αγιον ἐπ’ ἐνδημήσαν ἐν κόσμῳ·
Αγιος ἀθάνατος, τὸ παράκλητον Πνεῦμα, τὸ ἐκ Πατρὸς ἐκπορευόμενον καὶ ἐν Υἱῷ ἀναπαυόμενον. Τριάς Ἁγία, δόξα σοι».
Αυτή είναι η θεολογία πάνω στην οποία θα συζητήσουμε τώρα εμείς, τουλάχιστον, και οι Καθολικοί. Αυτό το τροπάριο θα το αναφέρουμε και θα το ψάλλουμε και εμείς κατά την πορεία του διαλόγου, της πρώτης προσεκτικής φάσης. Το θέμα, λοιπόν —καταλήγω να πω— είναι ότι ο διάλογος συνεχίζεται.
Η Ρώμη και η Κωνσταντινούπολη, η παλαιά Ρώμη και η νέα Ρώμη, είναι αποφασισμένες να συνεχίσουν τον διάλογο. Τι σημαίνει διάλογος; Προσπάθεια ενότητος, όπως ο Χριστός τη θέλησε.
Δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Αυτό το οποίο κληρονομήσαμε από τους πατέρες μας, τους μεγάλους θεολόγους, στους οποίους αναφέρθηκε ο κύριος Σταύρος, θα ακολουθήσουμε. Ευχαριστώ.
Ευχαριστούμε πολύ τον Σεβασμιώτατο Δημήτριο για την παρέμβασή του, με βάση την ενότητα που χαρίζει το Άγιο Πνεύμα, που συγκροτεί τον όλο θεσμό της Εκκλησίας. Όπως μας είπε, σκοπός του διαλόγου η αποκατάσταση της ενότητας με βάση το μοντέλο —το είπαν και οι προηγούμενοι βεβαίως— της πρώτης χιλιετίας. Το σχίσμα οδήγησε σε ακοινωνησία.
Γι’ αυτό και ήρθησαν τα αναθέματα. Να συζητήσουμε τις συνέπειες. Πολύ σωστά, πρέπει να συζητήσουμε τις συνέπειες.
Εδώ θα ζητήσω λίγο τη βοήθεια —δεν είμαι ειδικός πάνω στα δογματικά συστήματα— αλλά έχω την εντύπωση, θα ζητήσω τη βοήθεια του Σταύρου, ότι το γαλλικό κείμενο, σε αντίθεση —από αυτά που έχω διαβάσει και μελετήσει, και τα έχω μελετήσει με πολλή προσοχή— ότι το γαλλικό κείμενο, σε αντίθεση με το ελληνικό κείμενο της Άσσης, υπονοεί την επαναφορά της κοινωνίας ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες. Δεν ξέρω αν το έχετε δει, αν το έχετε προσεγγίσει. Προσπαθήστε να το δείτε από τη μεριά που το είδα εγώ. Εμένα μου έδωσε την εντύπωση ότι το γαλλικό κείμενο, η ελληνική μετάφραση δεν είναι η σωστή μετάφραση από το γαλλικό κείμενο, και το γαλλικό κείμενο υπονοεί άλλα πράγματα.
Φυσικά… Νομίζω ότι είναι λιγάκι παρακινδυνευμένο αυτό, διότι… Οι Εκκλησίες αμέσως μετά, οι δύο Προκαθήμενοι, θεμελίωσαν τον διάλογο της αγάπης και κατόπιν, ως προοπτική, τον διάλογο τον θεολογικό, της αληθείας. Που σημαίνει, δηλαδή, καμία πλευρά, ρεαλιστικά, δεν ήταν έτοιμη για αυτό το βήμα και είχαν τη συνείδηση ότι πρέπει να προηγηθεί σοβαρός και έντιμος και ισότιμος διάλογος, όπερ και γένετο, και σε αυτή την πορεία είμαστε. Αλλά το ότι έχει έναν παλμό το γαλλικό κείμενο, αυτόν τον έχει.
Προφανώς, ίσως ήταν η γλώσσα στην οποία αρχικά συνετάχθη. Άρα, λοιπόν, ας κρατήσουμε αυτόν τον παλμό ως καθοδήγηση για το παρόν και το μέλλον. Ευχαριστώ πολύ, αγαπητέ Σταύρο, για την παρέμβαση. Και έκλεισε ο Σεβασμιώτατος με αναφορά στο τροπάριο του Εσπερινού της Πεντηκοστής και εδώ πάω να ζητήσω τη βοήθεια του Σταύρου.
Νομίζω ότι αυτό το τροπάριο ειδικά εκφράζει, γύρω από την παλαμική θεολογία, για την τριαδολογία. Εγώ θα έλεγα ότι εκφράζει την κοινή θεολογία Ανατολής και Δύσης και εκφράζει και την Ορθόδοξη αντίληψη, προϊόν της οποίας είναι, αλλά χαίρομαι διότι και οι Καθολικοί αναγνωρίζουν σε αυτό το τροπάριο τη δική τους εκκλησιολογική συνείδηση, η οποία έχει τριαδοκεντρική βάση και μάλιστα τους ικανοποιεί πολύ, γιατί έχει και αυτή την οικουμενική διάσταση: «Δεύτε, λαοί», όλοι οι λαοί, όλοι οι λαοί, σε μια ενότητα, που είναι και το μήνυμα της Πεντηκοστής.
Συνεπώς είναι πολύ σπουδαίο να επιστρέφουμε στις ρίζες της λειτουργικής και της πατερικής γραμματείας και να τις αναγνωρίζουμε. Εγώ θα έλεγα ότι συγκινούμαι κάθε φορά που βλέπω μαζί τους δύο Προκαθημένους. Συγκινήθηκα όταν είδα, ας πούμε, την παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχη στη νεκρώσιμη ακολουθία του προηγούμενου Πάπα, του Ιωάννη Παύλου.
Και λέω, κοίταξε, τι στιγμές είναι αυτές! Συγκινήθηκα όταν είδα, ας πούμε, την πρώτη επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη στον νέο Πάπα σας. Όταν, λοιπόν, είναι μαζί, ενωμένοι, κρατούν τα χέρια, είναι μια εικόνα της αρχαίας αδιαιρέτου Εκκλησίας, η οποία, παρά τα προβλήματα της ιστορίας, επιμένει αυτόν τον αγώνα για την επανεύρεση της ενότητας. Χαίρομαι, λοιπόν, που ο πατήρ Δημήτριος Σαλάχας, ο Σεβασμιώτατος, τόνισε πάρα πολύ το πνευματολογικό στοιχείο.
Πιστεύω κι εγώ ότι είναι μια δόξα της θεολογίας του 20ού αιώνα αυτή, που δεν έβαλε σε μία, ας πούμε, συζήτηση πολεμική και αντιρρητική το θέμα της πνευματολογίας, αλλά το έβαλε πάνω στην εκκλησιολογική βάση, που είναι η βίωση του Αγίου Πνεύματος στη ζωή της Εκκλησίας, και με βάση αυτό μπορούμε να δούμε και το Filioque και όλα τα άλλα. Και πράγματι, θα έλεγα —και δεν το είπα εγώ, αλλά το είπατε εσείς— ότι έχουμε μία καταλυτική επίδραση της Ορθόδοξης πνευματολογίας στους Δυτικούς θεολόγους και αυτό είναι πάρα πάρα πολύ σημαντικό. Όχι γιατί επιδρούμε εμείς σε εσάς, αλλά γιατί ακριβώς αναγνωρίζουμε την ίδια βάση, όπως και εμείς έχουμε πολλά να μάθουμε. Όμως πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί, διότι δεν είναι αυτονόητα τα πράγματα, και ο θεολογικός διάλογος, όπως πολύ καλά τόνισε ο πατήρ Δημήτριος, ο οποίος έχει αυτή την εμπειρία των 40 ετών, δεν είναι εύκολη υπόθεση, ιδιαίτερα στο επίπεδο όχι των ειδικών αλλά ευρύτερα.
Θα σας πω ένα παράδειγμα. Χαίρομαι που αναφερθήκατε στον 34ο Αποστολικό κανόνα. Αυτός ο κανόνας, επιτρέψτε μου να σας πω, δεν είναι πάρα πολύ γνωστός ούτε μεταξύ των Ορθοδόξων ούτε μεταξύ των Ρωμαιοκαθολικών. Πρόσφατα μου ζητήθηκε, από ένα έντυπο καθολικό στην Ελλάδα, να γράψω ένα μικρό κειμενάκι για τη συνοδικότητα και με ρώτησαν μετά —αυτό είναι μια πολύ πραγματική κατάσταση— είδαν το κείμενό μου και είπαν: «Αυτό το κείμενο, βρε παιδί μου, μας ξενίζει. Πώς αυτό το κείμενο θα το διαβάσουν οι αναγνώστες; Αυτός ο Αποστολικός, λέει, 34ος κανόνας, τι είναι αυτό το πράγμα; Από πού βρέθηκε; Τι είναι αυτό που λέει;». Αγνοείται. Αγνοείται και ως ύπαρξη και ως σημασία. Γιατί έχει σημασία, και αυτό, ξέρετε, δεν είναι από έναν ο οποίος δεν ξέρει τα θεολογικά πράγματα. Θέλω να σας πω ότι η έλλειψη κουλτούρας διαλόγου μας έκανε να έχουμε εμείς ένα πλαίσιο θεολογικό και εσείς να έχετε ένα άλλο πλαίσιο. Αυτά τα δύο πλαίσια πρέπει να αισθανθούν, να γνωριστούν, όπως έγινε στην πράξη μέσα στη Μικτή Θεολογική Επιτροπή. Ο ένας μάθαινε από τον άλλον, ο ένας πλούτιζε την παράδοσή του μαθαίνοντας την παράδοση του άλλου, σε τέτοιο βαθμό που χαίρομαι να ακούω να λέτε «α, διαβάζοντας το κείμενο του Μονάχου, αυτό είναι η πίστη μας, αναγνωρίζουμε κι εμείς εδώ την πίστη μας». Έχουμε δρόμο.
Αυτό το πράγμα, για να το κατορθώσουμε, πρέπει δηλαδή να πάμε σε όλα τα επίπεδα.
Ξέρετε, το πρόβλημα του διαλόγου είναι η πυραμίδα. Δεν μπορεί να γίνεται διάλογος μόνο στα υψηλά κλιμάκια και να απουσιάζει ο διάλογος στα άλλα επίπεδα, στα χαμηλά επίπεδα. Γιατί έτσι αυτού του είδους ο διάλογος δεν θα έχει αποτελέσματα. Δεν μπορούν να αποφασίσουν οι κορυφές και η βάση να είναι αποξενωμένη. Πρέπει να κάνουμε και άλλα πράγματα και άλλα βήματα και σε αυτό επίσης ήταν πρωτεργάτης ο Yves Congar. Ο Yves Congar δεν ήταν θεολόγος του γλυκού νερού. Ο Yves Congar ανακατεύτηκε με τους εργάτες, με το κίνημα της θεολογίας που αφορούσε τις εργατικές τάξεις, τον λαό, τους λαϊκούς άνδρες και γυναίκες, την εποχή του κτλ. Συνεπώς πρέπει το μήνυμα αυτό να μπορέσουμε να το μεθερμηνεύσουμε και να το κατεβάσουμε στις βάσεις μας, στις ενορίες μας, στις σχολές μας, παντού· να μην είναι απλώς η γλώσσα των ειδικών που διαλέγονται στις διάφορες συναντήσεις και τελείωσε η υπόθεση. Αυτό πρέπει, είναι χρέος μας να το κάνουμε. Και σας μιλώ τώρα εκ πείρας, γνωρίζοντας και την άλλη παράδοση και το πώς δουλεύουμε στο επίπεδο του τεχνικού διαλόγου. Πρέπει, λοιπόν, να κάνουμε έργο, πολύ έργο και έργο στη βάση, γιατί εάν η οικουμενική θεολογία δεν έχει και λαϊκές βάσεις, ο φονταμενταλισμός σταθερεύει, διότι οι ρίζες του φονταμενταλισμού είναι λαϊκίστικες. Και αυτό εύκολα μετά μπορεί να μετατραπεί σε έναν, ας πούμε, τερματιστή οποιονδήποτε σπουδαίων πρωτοβουλιών έχουμε λάβει όλες αυτές τις δεκαετίες, με πολύ δουλειά, με σκληρή δουλειά, με υπερβάσεις και με συναντήσεις δημιουργικές. Συνεπώς λέω αυτό και ευχαριστώ πάρα πολύ για αυτή την εξαιρετική παρέμβαση και το σχόλιό σας, το οποίο είναι ένα εμπειρικό σχόλιο μέσα ακριβώς από την πορεία της Μικτής Επιτροπής του διαλόγου Ορθοδόξων και Καθολικών. Και χαίρομαι πάρα πολύ γιατί η συζήτησή μας είναι έτσι πραγματικά αδελφική, εν κοινωνία, και είναι ένα παράδειγμα του ότι μπορούμε αυτό το πράγμα να το πολλαπλασιάσουμε.
Ευχαριστώ πολύ, αγαπητέ Σταύρο, και για αυτή την παρέμβασή σου. Κλείνοντας, να σας ευχαριστήσω όλους, πριν να δώσω τον λόγο στον αγαπητό μου καθηγητή, τον κύριο Πέτρο Βασιλιάδη, για να κλείσει αυτή την συνάντηση, την τόσο αξιόλογη συνάντηση, όπως την χαρακτήρισε ο Σταύρος προηγουμένως. Εγώ συγκινήθηκα πάρα πολύ με όλα αυτά τα οποία άκουγα, συνεπώς, λοιπόν, θα ήθελα, πριν να πάρει τον λόγο ο κύριος Βασιλιάδης, να σας ευχαριστήσω όλους· τον Σεβασμιώτατο Ιωάννη, τον Σεβασμιώτατο Δημήτριο, τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας στο ΕΚΠΑ, τον κύριο Σταύρο Γιαγκάζογλου, και δίνω τον λόγο, όπως σας είπα, στον αγαπητό μου καθηγητή, τον κύριο Πέτρο Βασιλιάδη, για να κλείσει αυτή την συγκινητική, θα έλεγα, σημερινή συνάντηση και συζήτηση.
Ευχαριστώ πάρα πολύ, κύριε Αρβανίτη. Είχατε την τιμή να διευθύνετε μία θαυμάσια εκδήλωση, και γι’ αυτό θα επαναλάβω τις θερμές ευχαριστίες στον αγαπητό φίλο και συνάδελφο, τον κύριο Σταύρο Γιαγκάζογλου, γιατί πραγματικά ήταν οι παρατηρήσεις του, η αναφορά του, η επιλογή του μεγάλου αυτού θεολόγου —Ανατολής και Δύσης θα τον έλεγα εγώ— που μου έδωσε αφορμή να κάνω ένα σχόλιο, γιατί έχει σημασία η αναφορά του ότι η πολυμορφία υπάρχει και από την πρώτη στιγμή της ιστορίας της Εκκλησίας. Και, ως βιβλικός, θα ήθελα αυτό το οποίο έχω διατυπώσει —και έχει συζητηθεί πάρα πολύ— έφτασε στο σημείο η διαφορά να είναι τέτοια μία μόνο γενιά μετά την Ανάσταση του Χριστού, στην Αντιόχεια, το περίφημο επεισόδιο στην Αντιόχεια, όπου οι μαθητές του Αποστόλου Παύλου, οι εξ ἐθνῶν, συνήσθιον μετὰ τῶν Ἰουδαίων, και ο Πέτρος μετείχε μετά των ἐθνῶν, συνήσθιεν, όπως γράφει. Και ήρθαν οι φανατικοί από τα Ιεροσόλυμα, η φαρισαϊκή μερίδα, όπως αναφέρει το βιβλίο των Πράξεων, και ανάγκασαν και τον Απόστολο Πέτρο έτσι λιγάκι να κάνει πίσω. Και έχουμε τις γνωστές —εδώ είχαμε μία, θα λέγαμε, στο ουσιαστικό σημείο της κοινής ευχαριστιακής τράπεζας— η οποία, πραγματικά, η απόφαση, ή μάλλον η θέση, του Αποστόλου Παύλου ότι δεν μπορούν άλλοι παράγοντες, οι οποίοι είναι εξωγενείς, να διακόπτουν την κοινή τράπεζα. Σήμερα, αν το πάρουμε, δεν μπορεί ούτε και στην λεγόμενη «ἐν μὴ κοινωνίᾳ» Ανατολή και Δύση να υπάρχει αυτή η αδυναμία ευχαριστιακής φιλοξενίας —θα το πω διαφορετικά. Αυτό είναι το ένα σημείο.
Το δεύτερο σημείο, το πολύ χαρακτηριστικό, είναι αυτό, μια που είμαστε στην εποχή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, όπου κάθε Κυριακή θα έχουμε τη Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Συνήθως, εμείς οι θεολόγοι δεχόμαστε ερωτήσεις κάθε φορά, όταν ακούγεται αυτό το θαυμάσιο —το οποίο αναφέρθηκε, βέβαια, η θέση και του Ιερού Φωτίου και του Γρηγορίου του Παλαμά, αλλά και ο Μέγας Βασίλειος— αυτήν την περίφημη, θα λέγαμε, αναφορά του. Τι γράφει, αναφερόμενος στον Υιό και Λόγο του Θεού; Ζῶν Θεός ἀληθινός κτλ., «παρ’ οὗ τὸ Πνεῦμα τὸ
γιον ἐξεφάνη»· θα μπορούσε να θεωρηθεί, θα λέγαμε, από την εποχή κιόλας εκείνη, από την πρώτη εποχή, ότι είναι μία διαφορετική θεώρηση, θα λέγαμε, του Filioque. Αλλά, όντως, όπως είπε ο κύριος Γιαγκάζογλου, δεν είναι το Filioque το πρόβλημα. Εγώ θα έλεγα, όμως, ότι δεν είναι ούτε το πρωτείο, ιδιαίτερα μετά τα όσα, υπαινικτικά βέβαια, αναφέρθηκαν, ότι στην Ανατολή, λόγω της έλλειψης της παραδοσιακής αναφοράς σε έναν πρώτο, έχουμε την κατάντια αυτή την οποία έχουμε βιώσει τώρα τελευταία —την έχουμε βιώσει, βέβαια, στον έσχατο βαθμό, στον βαθμό του θανάτου. Και εξαιτίας της επιμονής της ρωσικής αντιπροσωπείας δεν ολοκληρώθηκε ούτε, θα λέγαμε, το κείμενο της Ραβέννας, ούτε, πολύ περισσότερο, η έννοια της αναγκαιότητας του πρωτείου, το οποίο ο Μάγιεντορφ, αν θυμάστε, έλεγε: «αν φυσικά ενωθεί η Καθολική με την Ορθόδοξη Εκκλησία, ο πρώτος δεν θα είναι ο Κωνσταντινουπόλεως, θα είναι ο Ρώμης». Αλλά θέλω να πω ότι το έχουμε ανάγκη. Έχουμε ανάγκη και εμείς να μάθουμε —και μάλιστα να μάθουμε σε θέματα ιδιαίτερα— και μετά τη διαδικασία της συνοδικότητας, η οποία θα διαρκέσει δύο χρόνια, και η οποία έγινε αφορμή να έχουμε αυτές τις δημόσιες διαλέξεις αυτή την ακαδημαϊκή χρονιά, να διδαχθούμε την αυθεντική συνοδικότητα για την οποία καυχόμασταν μέχρι πρότινος ακόμη και εμείς. Γιατί, απ’ ό,τι βλέπω εγώ, παρά τις δυσκολίες, η προσπάθεια του Πάπα Φραγκίσκου είναι να συμμετάσχει το σύνολο —να αναφερθώ και στον Yves Congar πάλι— ακριβώς στο πνεύμα της ενότητας του ενός λαού του Θεού, του βασιλείου ιερατεύματος κληρικών και λαϊκών, ανδρών και γυναικών, να συμμετάσχει σε αυτή τη διαδικασία. Αυτό θα μας φέρει πραγματικά…
Και να κάνω και μία —έτσι— να θυμηθώ αυτό το οποίο είπε ο κύριος Γιαγκάζογλου, ότι ζούμε σε έναν χειμώνα οικουμενικό. Εγώ δεν θα το έλεγα· μερικές φορές το Πνεύμα ενεργεί, το Άγιο, εκεί που δεν ξέρουμε. Και ακριβώς η κατάσταση, η τρομακτική κατάσταση, στην οποία έχει περιέλθει η ίδια η Ορθόδοξη Εκκλησία, μπορεί να οδηγήσει σε μία αναβίωση και λύση πλέον των προβλημάτων, τα οποία πραγματικά λίμναζαν για τόσο καιρό.
Ευχαριστώ πάρα πολύ για όσα ακούστηκαν και από τους αγαπητούς Αρχιεπισκόπους των άλλων δύο, θα λέγαμε, Εκκλησιών στη χώρα μας, της Ελληνορρύθμου Εκκλησίας και της Λατινικής Εκκλησίας, και χαίρομαι κάθε φορά όταν έχουμε αυτόν τον διάλογο, ο οποίος προσπαθεί —και προσπαθούμε, και πρέπει να το κάνουμε αυτό— να περάσει και στα ευρύτερα στρώματα, που ανέφερε και ο κύριος Γιαγκάζογλου. Και πάλι σας ευχαριστώ· να ευχηθώ και στους ακροατές μας πραγματικά να ξανακούσουν αυτήν την ομιλία και τον διάλογο, και να θυμίσω ότι με τον Άγιο πρώην Κερκύρας και τον Άγιο Γρατιανουπόλεως θα βρεθούμε και την άλλη Τρίτη, πραγματικά, με έναν Ουκρανό, αυτή τη φορά, θεολόγο της επικαιρότητας, για να συνεχίσουμε με αυτόν τον διάλογο και με τα σύγχρονα θέματα. Και πάλι σας ευχαριστώ· καληνύχτα και στους ακροατές μας και στους λοιπούς.
Ο κύριος Δημητριάνης:
Ευχαριστούμε.
ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΙΩΑΚΕΙΜ ΝΤΑ ΦΙΟΡΕ ΙΔΡΥΕΙ ΤΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ ΕΠΙ ΤΗΣ ΓΗΣ.. ΟΠΟΙΟΣ ΤΣΙΜΠΑΕΙ ΔΙΑΤΙΘΕΝΤΑΙ ΠΟΛΛΕΣ ΥΠΟΤΡΟΦΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΑ. ΤΙ ΑΠΟΜΕΝΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΑΓΙΟΤΗΤΑ;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου