Συνέχεια από: Πέμπτη 30 Οκτωβρίου 2025
Giovanni RealeΗ ΔΟΜΙΚΗ ΤΟΥΣ ΣΧΕΣΗ
ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ
σε συνέργεια με τον Λόγο
Ιστορία του κόσμου, της Πόλης και του ανθρώπου
ΕΠΟΜΕΝΩΣ, Η ΙΣΤΟΡΙΑ καθίσταται δυνατή χάρη στη δυναμική σχέση ανάμεσα στις δύο πρώτες Αρχές: ανάμεσά τους υπάρχει μια ισχυρή ένταση, που περιοδικά μεταβάλλεται. Ο Γκάιζερ διευκρινίζει: «Η ιστορική εξέλιξη του παρόντος χρόνου χαρακτηρίζεται από μια αμοιβαία τάση των αντιθέτων δυνάμεων να αποχωριστούν, μέσω μιας αύξησης της έντασης ανάμεσα στο Καλό και το Κακό»(K. Gaiser, Η μεταφυσική της ιστορίας στον Πλάτωνα, σελ. 128)
Η ιστορία του κόσμου παρουσιάζεται από τον Πλάτωνα με τον εξής τρόπο. Ο Θεός, αφού δημιούργησε τον κόσμο, για κάποιο χρονικό διάστημα τον καθοδηγεί προσωπικά. Έπειτα τον αφήνει στον εαυτό του. Για λίγο ακόμη, ο κόσμος συνεχίζει να λειτουργεί σύμφωνα με τους θεϊκούς νόμους, αλλά με φθίνουσα πορεία, έως ότου επικρατήσουν οι ορμές που πηγάζουν από τη σωματικότητα. Έτσι, ο κόσμος σταδιακά απομακρύνεται από τον Δημιουργό του και μέσα του κυριαρχεί η αταξία. Αν ο Θεός δεν επέστρεφε να αναλάβει ξανά την καθοδήγηση, ο κόσμος θα διαλυόταν.
Ας διαβάσουμε το όμορφο κείμενο του Πολιτικού, στο οποίο ο Πλάτων απεικονίζει με εξαιρετική σαφήνεια τις δύο Αρχές, μέσω των εικόνων του Θεού-Δημιουργού, ο οποίος δρα σύμφωνα με το Αγαθό, και του «παλαιού χάους» (της αρχέγονης αταξίας) και της «ατελείωτης θάλασσας της ανισότητας», που αντιπροσωπεύουν την αντίθετη Αρχή (εμβληματική εικόνα της Δυάδας):
«Στην αρχή ο κόσμος ακολουθούσε πιο πιστά τις διδασκαλίες του Δημιουργού και Πατέρα, ενώ στο τέλος πιο αδύναμα, πιο χαλαρά. Αιτία αυτών ήταν το σωματικό (σωματοειδές) στοιχείο που υπάρχει στη σύστασή του, το οποίο είναι σύμφωνο με την παλαιά του φύση, και που μετείχε σε μεγάλη αταξία προτού φθάσει στην τάξη που έχει τώρα. Από τον Δημιουργό ο κόσμος έλαβε όλα τα αγαθά, ενώ από την προηγούμενη κατάστασή του προέρχονται όλα τα κακά και άδικα γεγονότα, τα οποία μεταδίδονται στα έμβια όντα (λόγω εκείνης της προηγούμενης έξης του). Γι’ αυτό, όταν ο κόσμος, ακολουθώντας τον κυβερνήτη του, ανέθρεφε τα όντα που περιείχε, παρήγαγε μικρά κακά και μεγάλα αγαθά. Όταν όμως αποχωρίζεται από Αυτόν, τότε, όσο πλησιάζει ο καιρός του χωρισμού, κατορθώνει ακόμη να ενεργεί καλά· αλλά όσο περνά ο χρόνος, μέσα στον κόσμο γεννιέται όλο και μεγαλύτερη λησμονιά, και κυριαρχεί η κατάσταση του παλαιού χάους (όλο πιο πολύ τον δυναστεύει το πάθος της παλαιάς αταξίας)· κάποια στιγμή εκπίπτει, παράγοντας λίγα αγαθά και αναμειγνύοντάς τα με πολλές αντιθέσεις, και φθάνει στο χείλος της διάλυσης του ίδιου και όσων περιέχει.
Για τον λόγο αυτό, και τώρα ακόμη, ο Θεός, που ήδη τον είχε τακτοποιήσει, βλέποντάς τον σε δυσκολία, και νοιάζοντάς τον, για να μη βυθιστεί μέσα στην τρικυμία του χάους και στην απέραντη θάλασσα της ανισότητας, επιστρέφει και πάλι στο πηδάλιο του κόσμου, διορθώνει όσα είχαν χαλάσει και διαλυθεί κατά την περίοδο που ο κόσμος πορευόταν μόνος του, τα τακτοποιεί και, ισιώνοντάς τον, τον καθιστά άφθαρτο και αθάνατο»(Πολιτικός, 273 B-E).
Το γεγονός αυτό δεν εκτυλίσσεται μία μόνο φορά αλλά επαναλαμβάνεται κυκλικά, σύμφωνα με καθορισμένους χρονικούς κύκλους.
Μεταξύ της ιστορίας του κόσμου, της Πόλης και του ανθρώπου υπάρχει μια ακριβής αναλογική αντιστοιχία, καθώς η ίδια ένταση μεταξύ των αντιθέτων δυνάμεων δρα και στους τρεις αυτούς τομείς με ανάλογους ρυθμούς.
Ο Γκάιζερ διευκρινίζει περαιτέρω: «Το γεγονός ότι οι διαφορετικές διαδικασίες της ζωής, όπως αναπτύσσονται, είναι παρόμοιες μεταξύ τους και έχουν αναλογικές σχέσεις, προκύπτει ως αναγκαιότητα από τις προϋποθέσεις της πλατωνικής μεταφυσικής. Πράγματι, όλες οι διαδικασίες αυτού του είδους λαμβάνουν χώρα μέσα στις ίδιες σφαίρες του Είναι και συνδέονται με κοινές αιτιώδεις σχέσεις, με τους ίδιους μεταφυσικούς δεσμούς· ειδικά αυτό συμβαίνει στη σφαίρα της ψυχής, που είναι ενδιάμεση μεταξύ του νοητού και του αισθητού κόσμου, η οποία αποτελεί το πεδίο όπου εκδηλώνεται η αλληλεπίδραση αυτών των Αρχών. Κατά συνέπεια, προκύπτει ότι σε κάθε πεδίο —δηλαδή στον κόσμο, στην Πόλη και στον μεμονωμένο άνθρωπο— οι ίδιες αρχές καθορίζουν τη ζωή. [...] Οι Αρχές γενικά ενεργούν συμμετρικά, κατά αναλογία, τόσο στο μεγάλο όσο και στο μικρό, τόσο στην πραγματικότητα του χώρου όσο και σ’ εκείνη του χρόνου»(K. Gaiser, Η μεταφυσική της ιστορίας στον Πλάτωνα, σελ. 153).
Σύμφωνα με την ανασύνθεση του Γκάιζερ, οι χρονικές αναλογίες που καθόριζε ο Πλάτων μεταξύ της ζωής του ανθρώπου και της Πόλης ήταν 100 προς 3000, που αντιστοιχούν στη σχέση μεταξύ ημέρας και μήνα. Πιθανότατα οι χρονικές αναλογίες μεταξύ Πόλης και Κόσμου ήταν 3000 προς 36000, που αντιστοιχούν στη σχέση μεταξύ μήνα και έτους, δηλαδή 30 προς 360. Έτσι, η σχέση μεταξύ των τριών κύκλων είναι 100/3000/36000, που πιθανότατα είχε ως σημείο αναφοράς τη σχέση 1/30/360, δηλαδή την αναλογία μεταξύ ημέρας, μήνα και έτους.
Και στην ιστορία της Πόλης καθοριστική είναι η δυναμική ένταση ανάμεσα στις δύο Αρχές, που εκδηλώνονται ως «εξουσία» και «ελευθερία» με τον εξής τρόπο:
Οι διάφορες μορφές διακυβέρνησης εξαρτώνται ακριβώς από την ισορροπία που εγκαθίσταται στη δυναμική ένταση ανάμεσα στην εξουσία και την ελευθερία, μια ισορροπία που κάθε φορά διαταράσσεται όταν υπερισχύει η μία —οπότε προκύπτει ο αυταρχισμός— ή η άλλη —οπότε γεννιέται ο εξισωτικός δημαγωγικός εγωισμός.
Η ισορροπία, η αναλογία και το μέτρο ανάμεσα σε εξουσία και ελευθερία αποτελούν το αγαθό του Κράτους· πρόκειται για αντανάκλαση, μέσα στην ιστορική εξέλιξη, του Αγαθού-Ενός, της υπέρτατης Μονάδας και Μέτρου όλων των πραγμάτων. Ο Θεός και το Θείο είναι, λοιπόν, η ρυθμιστική Αρχή της ιστορίας.
Υπενθυμίζω ακόμη ότι, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η αρχέγονη εποχή του κόσμου (εκείνη όπου ο Δημιουργός κρατούσε το πηδάλιο) ήταν πολύ διαφορετική από τη δική μας, διότι ο άνθρωπος τότε διέθετε όλα όσα ήταν αναγκαία για τη ζωή, βρισκόταν σε ειρήνη με όλους, είχε φυσική επαφή με τον Θεό και το Θείο και δεν χρειαζόταν να τον γνωρίσει φιλοσοφικά.
Στη σημερινή εποχή, όμως, ο άνθρωπος οφείλει να αναζητήσει εκ νέου τον Θεό και να αποκαταστήσει τη σχέση του μαζί Του μέσω της φιλοσοφικής έρευνας. Και ακριβώς μέσω της φιλοσοφίας ο άνθρωπος μπορεί να επανενωθεί με τον Θεό, με ένα είδος «ανάμνησης» (ἀνάμνησις)· και αφού τον ξαναβρεί, οφείλει να προσπαθήσει να τον μιμηθεί, γιατί ο Θεός είναι το «Μέτρο όλων των πραγμάτων».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου