Συνέχεια από Τετάρτη 29 Μαρτίου 2017
Ο ΦΙΧΤΕ, Ο ΣΛΕΓΚΕΛ ΚΑΙ ΤΟ «ΑΠΕΙΡΟ» ΣΤΗΝ
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ
3.
Η εικόνα τού Πλάτωνα στον Σλέγκελ: μια εφαρμογή
τής
άπειρης σκέψης.
Θα αναπτύξουμε λοιπόν τώρα, και θα συσχετίσουμε με όσα ήδη είπαμε, τα
βασικά χαρακτηριστικά τής πλατωνικής εικόνας στον Σλέγκελ: την εξελικτική σκέψη
(τη σκέψη που εξελίσσεται…), τη μη-συστηματική (Asystematik), και το ακατάληπτο του Όλου και του Υψίστου:
1) Δεν χαρακτηρίζεται, ούτε
ερμηνεύεται, ούτε παρουσιάζεται επαρκώς, αλλά μόνον υποδηλώνεται φιλοσοφικά το ‘Ύψιστο, Άπειρο, Θεἴκό και Ολόκληρο στην
πλατωνική φιλοσοφία κατά τον Σλέγκελ. Σ’ αυτήν την αρχή (Prinzip) τού σχετικού ‘Απαρουσίαστου’ του Υψίστου
βασίζεται και ολόκληρη η μορφή, συμπεριλαμβανομένων τών συμβολικών και
αλληγορικών μερών, του πλατωνικού έργου. Αποτελεί ένα γενικώς ωστόσο «άλυτο πρόβλημα», το να
φτάση πλήρως, με τα στενά όρια της λογικής του, στην άπειρην αλήθεια ο
άνθρωπος. Θα μπορούσε να γνωρίση μόνον αρνητικά, έμμεσα και ατελώς, λόγω τής
περιορισμένης υλικής του φύσης, άρα μόνο να «διαισθανθή» και να «μαντέψη» την
άπειρη και ύψιστη πραγματικότητα ο άνθρωπος. Γι’ αυτό και δεν είναι μόνον
«ακόμα μη πεπληρωμένη», αλλά ριζικά ‘ανεκπλήρωτη’ η φιλοσοφία ως επιστήμη: «Με
την προὔπόθεση πως είναι η θετική γνώση τής άπειρης φύσης η φιλοσοφία, πρέπει
να παραδεχτούμε, πως δεν μπορεί ποτέ, όπως επίσης και η φιλοσοφία ως επιστήμη,
να τελειωθή·
παρ’ όλο που καθορίζονται οι πρώτες βέβαιες αρχές, απ’ τις οποίες και οφείλει
να ξεκινά η αναζήτηση·
είναι όμως άπειρο και απροσδιόριστο αυτό που αναπτύσσεται απ’ αυτές». – Και το αναφέρει αυτό στον συνολικό διανοητικό (intellektuell)
και ιδανικό κόσμο τού Πλάτωνα, ‘φωτίζοντάς’ τον έτσι μ’
έναν σκεπτικισμό, ή και αγνωστικισμό
ο Σλέγκελ. Γεφυρώνοντας ήδη μ’ αυτόν τον λόγο του για τα όρια της
ανθρώπινης λογικής την απόσταση προς άλλες, συγγενικές εκφράσεις του για τον Καντ, με τον οποίον και παραβάλλει
πράγματι σ’ ένα άλλο σημείο ως σκεπτικό (Skeptiker) τον Πλάτωνα.
2) Καθώς είναι όμως ανέφικτη η
άπειρη αλήθεια, θα μπορούσε μόνο «να την πλησιάση ολοένα και πιο πολύ μέσα από
μιαν ακαταπόνητη προσπάθεια, ένα μονίμως προοδευτικό ΄φιλοσοφείν’, μιαν
ακούραστη έρευνα και τάση για αλήθεια και βεβαιότητα, και μια μεθοδική
διαμόρφωση και εκπλήρωση της σκέψης και του διαλογισμού» - λέει ο Σλέγκελ για
τον Πλάτωνα. Σ’ αυτήν τη σκέψη μιας κατά
προσέγγισιν προόδου και τελειότητας
αντιστοιχεί στην πράξη και η εξής ψυχολογική και βιογραφική ‘πλευρά’: «Είναι η ιστορία ενός πνεύματος, η σταδιακή
γέννηση, διαμόρφωση και πρόοδος των
ιδεών του (Ideen)»,
με μιαν «ολοένα υψηλότερη ανάπτυξη και τελειοποίηση
των απόψεών του η φιλοσοφία ενός
ανθρώπου» (( Το υποκείμενο φιλοσοφεί…
)) . Θέλησε λοιπόν να παρουσιάση καλλιτεχνικά στους Διαλόγους του, και να
μας παροτρύνη να συλλογιστούμε μαζί του, αυτήν ακριβώς την ανεξάντλητη έρευνα
και αναζήτηση, και την ολοένα και μεγαλύτερη πρόοδο, αναδιαμόρφωση και ανάπτυξη
ο Πλάτων. Πιστεύει όμως – και είναι εδώ το αποφασιστικό άλμα τής ‘εξήγησής’ του
– πως γνωρίζει ακόμα περισσότερα ο Σλέγκελ: Φανέρωσε δηλ. έτσι απλώς «τη διαρκώς προοδεύουσα πορεία τού (ίδιου του τού) πνεύματος… και το αιώνιο γίγνεσθαι, την αιώνια ανάπτυξη και
διαμόρφωση των Ιδεών του» ο Πλάτων.
Συμπεραίνει λοιπόν απ’ τη λογοτεχνική, μορφολογική αρχή τού Πλάτωνα, την
εσωτερική μορφή τής ίδιας της πλατωνικής σκέψης ο Σλέγκελ, όπου και «πρέπει να
αναζητηθή ο χαρακτήρας τής φιλοσοφίας του, αν δεν θέλη να διακινδυνεύση να
παραγνωρίση εντελώς το πνεύμα της… και να φτάση σε εντελώς λανθασμένα και
σφαλερά κανείς αποτελέσματα» (( ! )) .
Και στρέφεται έτσι, για πρώτη φορά στην ιστορία τής πλατωνικής έρευνας, προς
την ‘κατηγορία’ (Kategorie) τής εσωτερικής ανάπτυξης, που ήταν ξένη
ακόμα στην προηγούμενη αλλά και τη σύγχρονη ιστορία τής φιλοσοφίας (Brucker, Tiedemann,
Tennemann) ο Σλέγκελ. Η σειρά τών κειμένων, που
παρέμενε ένα καθαρά περιορισμένο στο λογοτεχνικό επίπεδο πρόβλημα για τον Tennemann, ερμηνεύεται εντελώς ψυχολογικά, ως πιστή
έκφραση και καθρέφτης τής εσωτερικής
βιογραφίας εδώ. Εκδοχές, όπως η κατάταξη σύμφωνα με διδακτικούς (didaktisch) ή προτρεπτικούς (protreptisch) σκοπούς, ανάλογα δηλ. με την εσωτερική δομή,
της σειράς τών έργων, που συναντώνται ταυτόχρονα και στον Σλαἴερμάχερ, δεν
αποκλείονται με επιχειρήματα αλλά και δεν εξετάζονται απ’ τον Σλέγκελ.
3) Το ότι δεν υπάρχουν εδώ μόνον
αναλογίες προς την ίδια τη δική του εμπειρία, το δείχνει η εγγύτερη παρατήρηση
του τρόπου με τον οποίον και περιγράφει την προοδευτική μέθοδο του Πλάτωνα ο Σλέγκελ. Κάτι που μας οδηγεί στην
‘ιδέα’ περί απείρου σκέψεως που παρέλαβε
απ’ τον Φίχτε.
α) Διεκδικεί εννοιολογικά το «δύνασθαι» (το «υψούσθαι εις δύναμιν»…),
στο οποίο και αντιστοιχεί ως ‘ταίρι’ το «διαλογίζεσθαι» με την έννοια της
σκέψης, ο Σλέγκελ απ’ τον Πλάτωνα.
β) Ασχολείτο πάντοτε με το «να διορθώνη, να συμπληρώνη και να τελειοποιή τις απόψεις του» ο Πλάτων
κατά τον Σλέγκελ. Και ανάλογα ήθελαν να «τελειοποιήσουν, να εξελίξουν και να
διαμορφώσουν περαιτέρω» και οι διάδοχοί του, ως πρώτοι «συμπληρωτές», τη
φιλοσοφία του. Είχε επιλέξει δε αυτή τη διατύπωση ήδη στη ‘σπουδαστική’ έκθεσή
του για τη δυνατότητα που εγκαινίασε ο Φίχτε, «να διορθώνεται, να συμπληρώνεται
και να αποπερατώνεται η καντιανή επιτομή τής φιλοσοφίας», ο Σλέγκελ. Πρέπει να
κατανοηθή και να ‘καταταγή’ και στις τρεις αυτές περιπτώσεις, ως διαλεκτική (dialektisch)
– μεθοδικά – κίνηση της σκέψης
με τις δυνάμεις τής (θέσης και) αναίρεσης, της (εξόδου και) επανόδου στον
εαυτό, και με τον προσανατολισμό προς το Όλον μια τέτοια (αυτο-) διόρθωση.
γ) Εφ’ όσον δεν κατορθώνεται ποτέ
πλήρως η αλήθεια, δεν τελειώνει και η πρόοδος
ποτέ στον Πλάτωνα: που «δεν ολοκλήρωσε, ως εντελώς ‘προοδευτικός’ στοχαστής
(διανοητής…), ούτε τη φιλοσοφία του, ούτε
και την περιγραφή της». Και οφείλεται στην άπειρη τελειοποιησιμότητα και
διαλογικότητα του ανθρωπίνου πνεύματος το ότι «δεν έφτασε ποτέ σε ένα τέλος
με τη σκέψη του, αλλά παρέμεινε ένας “γινόμενος” πάντοτε φιλόσοφος»,
τελειοποιησιμότητα και διαλογικότητα που ανταποκρίνεται
στο ανεξάντλητο και ανέφικτο του αντικειμένου
τής φιλοσοφίας.
δ) Επαληθεύεται λοιπόν εξίσου στα
μεμονωμένα έργα όσο και στο συνολικό έργο τού Πλάτωνα το ‘ατελείωτο’ και
‘ανοιχτό’ στο απεριόριστο: «Δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε κανέναν διάλογο
και καμμιά σειρά από διαλόγους, παρά μόνο σύμφωνα με κείνο το σύμβολο των καμπύλων γραμμών, που δεν
μπορούν παρά να εμφανίζονται τμηματικά (σε θραύσματα…), επειδή έχουν στο άπειρο
το κέντρο τους». Συνδέεται δε μ’ αυτό, το ότι προσπαθεί να αποδείξη ως – τυχαία
ή και εσκεμμένα – αποσπάσματα ή
θραύσματα κάποιους πλατωνικούς διαλόγους ο Σλέγκελ, προτείνοντας και
κάποιες ‘διαστρωματικές’ υποθέσεις
παραπέρα, που είχαν δημιουργήσει ‘σχολή’ στην πλατωνική φιλολογία τού 19ου
αιώνα, ζητώντας να τεκμηριώσουν ότι εξελίσσεται ακόμα και ως προς ένα και μοναδικό
έργο ο Πλάτων. Παραπέμπουν βέβαια στις δυνατότητες μιας άπειρης σκέψης τέτοια
‘θραύσματα’ και ‘οδοδείκτες’ τής φιλοσοφίας, και τόσο περισσότερο, όσο αποσπασματικώτερα
(‘θραυσματικώτερα’…) είναι. Καθώς έπρεπε ωστόσο να ‘παλαίψη’ ακόμα με τα
στοιχειώδη φιλολογικά προβλήματα της γνησιότητας (των διαλόγων…) και της
(σχετικής) χρονολογίας ο Σλέγκελ, έμεινε ο ερμηνευτικός σκοπός, να παρουσιασθή
και να συγκεκριμενοποιηθή φιλολογικά θεμελιωμένη η ‘διαλογιστική κίνηση’ του
Πλάτωνα – μιλά για μια «βαθμιαία πορεία» και για «εξελικτικές βαθμίδες» ο
Σλέγκελ - , σχεδόν εντελώς προγραμματικός.
Έχει όμως στον ίδιον τον Σλέγκελ την ισχύ ενός εκ των προτέρων (apriorisch) και αναπόδεικτου αξιώματος η ίδια η ‘θέση’ (These).
ε) Συνδέει τώρα ακόμα στενώτερα
την πλατωνική εικόνα με την άπειρη σκέψη, η
έννοια της ειρωνίας στον Σλέγκελ. Αποδίδει δηλ., σε συμφωνία με τη δική του
έννοια της ειρωνίας, όπως την αναπτύσσει στα «Λυκειακά και αθηναἴκά
αποσπάσματα», μια διπλή λειτουργία στη
σωκρατική ειρωνία στον Πλάτωνα: μιαν ενδεικτική (endeiktisch)-μεταφυσική, που «μας οδηγεί να προσέξουμε το
άπειρο μέγεθος… των υψίστων αντικειμένων τής γνώσης», και μιαν κριτική-πολεμική
(polemisch), προς τη μηδαμινότητα, που ‘εξουδετερώνει’
τη δογματική υπερηφάνεια της γνώσης και απελευθερώνει, υπενθυμίζοντας τους
«φραγμούς» και τα «όρια» τής «γνώσης», τη συνεχώς αναπτυσσόμενη προσπάθεια και
το «πλησίασμα» στο Ύψιστο. Και παρ’ όλο που δεν μας δίνει κανένα παράδειγμα ο
Σλέγκελ, είναι σαφές ότι ερμηνεύονται τα ‘σημεία
αποσιώπησης’ στο έκτο βιβλίο τής «Πολιτείας» - και σε άλλους παρόμοια
διαλόγους - , όχι ως αναφορές σε κάτι που
δεν λέγεται εδώ, αλλά σε κάτι το ουσιαστικά ανείπωτο, και άρα «ειρωνικό»
κατά την αντίληψη του Σλέγκελ. Αυτή η εξήγηση, την οποία και θεμελίωσε ο
Σλέγκελ, επικροτήθηκε επανειλημμένα στο πλαίσιο του ρομαντικού παραδείγματος
(Paradigma) της πλατωνικής έρευνας. Συναρτάται μ’ ένα
μεγαλύτερο ωστόσο, όπως φανερώνεται τώρα, σύμπλεγμα σκέψης, για το οποίο και είναι συστατική η άπειρη
‘διαλογιστική κίνηση’ της σύγχρονης
υποκειμενικότητας. Που δεν υπολογίζει και άλλες, ιστορικά εγγύτερες
εναλλακτικές ‘εξηγήσεις’, οι οποίες δεν ερμηνεύουν μόνον πολεμικο-κριτικά,
‘υποτιμώντας’ την άρα, την πλατωνική διαλεκτική.
( συνεχίζεται )
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου