ΜΕΛΕΤΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ JACOB BOEHME 3
Ν. Α. BERDYAEV (BERDIAEV)
Μελέτη I. Η διδασκαλία περί του Ungrund και της ελευθερίας
(1939 - #349)
Η διδασκαλία του Boehme για το Ungrund δεν είχε επεξεργαστεί εξαρχής ολοκληρωμένα και ακόμη δεν υπήρχε στο "Aurora". Αποκαλύπτεται κυρίως στο "De signatura Rerum" και στο "Mysterium magnum". Απαντά στην ανάγκη του Boehme να διαπεράσει το μυστήριο της ελευθερίας, την προέλευση του κακού, τον αγώνα του σκότους και του φωτός. Στο Κεφάλαιο ΙΙΙ του "De signatura Rerum", με τίτλο "Vom grossen Mysterio aller Wesen" {«Περί του Μεγάλου Μυστηρίου όλων των Όντων»}, ο Boehme λέει:
"Ausser der Natur ist Gott ein Mysterium, verstehet in dem Nichts; denn ausser der Natur ist das Nichts, das ist ein Auge der Ewigkeit, ein ungruendlich Auge, das in nichts stehet oder siehet, denn es ist der Ungrund; und dasselbe Auge ist ein Wille, verstehet ein Sehnen nach der Offenbarung, das Nichts zu finden" {«Έξω από τη φύση ο Θεός είναι ένα Μυστήριο, ήτοι το Τίποτα· διότι έξω από τη φύση είναι το Τίποτα, το οποίο είναι ένα μάτι της αιωνιότητας, ένα αβάθες (χωρίς έδαφος) μάτι, που δεν στέκεται ούτε βλέπει πουθενά, γιατί είναι το Ungrund· και το ίδιο αυτό μάτι είναι βούληση, ήτοι μια λαχτάρα για φανέρωση, για να διακριθεί το Τίποτα»}.[ΕΙΝΑΙ ΗΔΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ, ΜΙΑ ΕΝΟΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΟΣ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΠΝΟΗ ΖΩΗΣ, ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΝΟΥ, ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΚΑΛΟΥ ΚΑΙ ΚΑΚΟΥ. Ο ΖΑΡΑΤΟΥΣΤΡΑ ΤΟΥΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΗΔΗ]
Έτσι, το Ungrund είναι το Τίποτα, το αβαθές μάτι της αιωνιότητας, αλλά ταυτόχρονα είναι και βούληση, χωρίς θεμέλιο, ανεξιχνίαστη και απροσδιόριστη βούληση. Όμως αυτό — είναι ένα Τίποτα που είναι "ein Hunger zum Etwas" {«μια πείνα να γίνει Κάτι»}. Και μαζί με αυτό, το Ungrund είναι ελευθερία. Μέσα στο σκοτάδι του Ungrund ανάβει μια φωτιά, και αυτή είναι η ελευθερία — μια μη-οντική (meonic) ελευθερία με δυνατότητα. Σύμφωνα με τον Boehme, η ελευθερία είναι αντίθετη προς τη φύση, αλλά η φύση αναβλύζει από την ελευθερία. Η ελευθερία είναι ένα ομοίωμα του Τίποτα, αλλά από αυτήν εκπορεύεται κάτι. Η πείνα της ελευθερίας, η αβάθμη βούληση προς κάτι, πρέπει να ικανοποιηθεί: "das Nichts macht sich in seiner Lust aus der Freiheit in der Finsterniss des Todes offenbar, denn das Nichts will nicht ein Nichts sein, und kann nicht ein Nichts sein" {«το Τίποτα αγαπά να καταστεί φανερό από την ελευθερία μέσα στο θανατερό σκοτάδι, διότι το Τίποτα δεν θέλει να είναι Τίποτα και δεν μπορεί να είναι Τίποτα»}. [ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΕΙΔΩΛΟΠΟΙΗΘΕΙ. Ο ΧΡΥΣΟΣ ΤΑΥΡΟΣ ΡΟΥΘΟΥΝΙΖΕΙ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΠΟΔΕΣ ΤΟΥ ΣΙΝΑ]
Η ελευθερία του Ungrund δεν είναι ούτε φως ούτε σκοτάδι, ούτε καλό ούτε κακό. Η ελευθερία κείται μέσα στο σκοτάδι και διψά για το φως. Και η ελευθερία είναι η αιτία του φωτός. "Die Freiheit ist und stehet in der Finsterniss, und gegen der finstern Begierde nach des Lichts Begierde, sie ergreifet mit dem ewigen Willen die Finsterniss; und die Finsterniss greifet nach dem Lichte der Freiheit und kann es nicht erreichen, denn sie schleusst sich mit Begierde selber in sich zu, und macht sich in sich selber zur Finsterniss" {«Η ελευθερία υπάρχει και στέκει μέσα στο σκοτάδι, και απέναντι στη σκοτεινή επιθυμία υπάρχει ακόμη η επιθυμία για το φως· αρπάζει με την αιώνια βούληση το σκοτάδι· και το σκοτάδι απλώνεται προς το φως της ελευθερίας και δεν μπορεί να το φτάσει, διότι κλείνεται με την επιθυμία στον εαυτό του και καταντά μέσα του ίδιο σκοτάδι»}.[ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ ΤΟ ΓΝΩΣΤΟ ΕΝΔΥΜΑ ΦΩΤΟΣ]
Ο Boehme περιγράφει αποφατικά και αντινομικά το μυστήριο που εκτυλίσσεται στα βάθη του Είναι — σε εκείνο το βάθος που εφάπτεται με το πρωταρχικό Τίποτα. Στο σκοτάδι ανάβει μια φωτιά και μια λάμψη φωτός, το Τίποτα γίνεται Κάτι, η αβάθμη ελευθερία γεννά τη φύση. Και συμβαίνουν δύο διαδικασίες: "Die Freiheit [...] ist des Lichts Ursache, und die Impression der Begierde ist der Finsterniss und der peinlichen Quaal Ursache. So verstehet nun in diesen zwei ewige Anfaenge, als zwei Principia: eines in der Freiheit im Lichte, das andre in der Impression in der Pein und Quaal der Finsterniss; ein jedes in sich selber wohnend" {«Η ελευθερία […] είναι η αιτία του φωτός, και το αποτύπωμα της επιθυμίας είναι η αιτία του σκότους και του επώδυνου βασανισμού. Έτσι κατανοείτε τώρα δύο αιώνιες απαρχές, ως δύο αρχές: η μία στην ελευθερία, στο φως· η άλλη στο αποτύπωμα μέσα στον πόνο και το βάσανο του σκότους· καθεμία κατοικεί μέσα στον εαυτό της»}.[Η ΕΡΗΜΟΣ ΠΟΘΕΙ ΤΗ ΦΥΣΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΥΤΟΝΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΓΗΣ ΧΩΡΙΣ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ. ΤΑΠΑΝΤΑ ΡΕΟΥΝ]
Η ελευθερία, ως Τίποτα, ως μη-οντική, δεν κατέχει αφ’ εαυτής καμία ουσιακή υπόσταση. Ίσως ο Boehme να ήταν ο πρώτος στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης που είδε ότι στη βάση του Είναι, και προ του Είναι, κείται μια άβαθμη ελευθερία — ο παθιασμένος πόθος του Τίποτα να γίνει Κάτι, το σκοτάδι μέσα στο οποίο θα άναβε η φωτιά και το φως· δηλαδή, υπήρξε ο εισηγητής ενός μοναδικού μεταφυσικού βολονταρισμού, άγνωστου στη μεσαιωνική και την αρχαία σκέψη. Η βούληση, ήτοι η ελευθερία, βρίσκεται στην αρχή των πάντων.[Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΤΟΥ ΤΙΠΟΤΑ ΠΑΙΡΝΕΙ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ ΤΟΥ ΦΡΟΥΝΤ]
Όμως ο Boehme το σκέφτεται έτσι, διότι το υποτιθέμενο Ungrund, η αβάθμη βούληση, κείται στα βάθη της Θεότητας και προ της Θεότητας. Το Ungrund είναι επίσης η Θεότητα της apophatic theology και ταυτόχρονα μια άβυσσος, ένα ελεύθερο Τίποτα βαθύτερο από τον Θεό και εκτός του Θεού. Στον Θεό υπάρχει μια φύση, μια αρχή διακεκριμένη από Αυτόν. Η Πρωταρχική Θεότητα, το Θείο Τίποτα, βρίσκεται πέρα από το καλό και το κακό, το φως και το σκοτάδι. Το Θείο Ungrund είναι κατά κάποιον τρόπο προγενέστερο της ανάδυσης μέσα στην αιωνιότητα της Θείας Τριάδας. Ο Θεός ανακύπτει, πραγματώνεται από το Θείο Τίποτα[ΤΗΣ ΤΡΙΑΔΑΣ Η ΟΠΟΙΑ ΔΟΜΕΙ ΤΗΝ ΚΤΙΣΗ, ΤΗΝ ΕΜΜΕΝΗ ΤΡΙΑΔΑ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ].
Αυτός είναι ένας τρόπος σκέψης περί Θεού συγγενής με εκείνον όπου ο Meister Eckhardt διακρίνει μεταξύ Gottheit (Θειότης) και Gott (Θεός). Ο Θεός, ως Δημιουργός του κόσμου και του ανθρώπου, αντιστοιχεί προς τη δημιουργία· αναδύεται από τα βάθη της Gottheit, του απύθμενου Τίποτα. Αυτή η ιδέα βρίσκεται βαθιά στη γερμανική μυστική παράδοση. Ένας τέτοιος δρόμος σκέψης περί Θεού αναπόφευκτα εμπλέκει την apophatic theology. Ό,τι λέει ο Boehme σχετικά με το Θείο Ungrund ανήκει στην αποφατική (αρνητική) θεολογία και όχι στην kataphatic (θετική) θεολογία[Ο ΘΕΟΣ ΤΟ ΑΛΗΘΙΝΟ ΕΓΩ ΤΟΥ ΦΙΧΤΕ ΤΟ ΣΑΝ ΘΕΟΣ ΤΗΣ ΠΤΩΣΕΩΣ ΣΤΟ ΠΕΠΕΡΑΣΜΕΝΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ.].
Το Τίποτα είναι βαθύτερο και πρωταρχικότερο από καθετί που Είναι· το σκότος είναι βαθύτερο και πρωταρχικότερο από το φως· η ελευθερία είναι πρωταρχικότερη και βαθύτερη από κάθε φύση. Ο Θεός της kataphatic theology είναι ήδη κάτι και ως τέτοιος σηματοδοτεί σκέψη δεύτερης βαθμίδας: "und der Grund derselben Tinctur ist die goettliche Weisheit; und der Grund der Weisheit ist die Dreiheit der ungruendlichen Gottheit, und der Grund der Dreiheit ist der einige unerforschliche Wille, und des Willens Grund ist das Nichts" {«και το θεμέλιο της ίδιας βάψεως-βαφής (tinctur) είναι η θεία σοφία· και το θεμέλιο της σοφίας είναι η Τριάδα της αβάθμης Θεότητας· και το θεμέλιο της Τριάδας είναι η μοναδική ανεξιχνίαστη Βούληση· και το θεμέλιο της Βούλησης είναι το Τίποτα»}. (Έμφαση δική μου.)
Πρόκειται επίσης για μια θεογονική διαδικασία, μια διαδικασία γέννησης του Θεού μέσα στην αιωνιότητα, μέσα στο αιώνιο μυστήριο, η οποία περιγράφεται σύμφωνα με τη μέθοδο της apophatic theology. Και άρα είναι ακόμη λιγότερο αιρετική απ’ όσο θα φαινόταν στους αποκλειστικούς οπαδούς της kataphatic, δηλαδή ορθολογιστικής, θεολογίας[ΤΟΥ ΑΚΙΝΑΤΗ]. Ο στοχασμός του Boehme βρίσκεται βαθύτερα από όλες τις δευτεροβάθμιες ορθολογικές καταφατικές προσεγγίσεις. Ο Boehme ανοίγει έναν δρόμο από το αιώνιο θεμέλιο προς τη φύση, από την ελεύθερη βούληση του Ungrund, δηλαδή από την α-θεμελιότητα χωρίς έρεισμα, που είναι ο φυσικός τόπος της ψυχής. Η φύση είναι πάντοτε δευτερεύουσα και παραγόμενη ως προς την όψη. Η φύση δεν είναι βούληση, δεν είναι ελευθερία. Η ελευθερία είναι άκτιστος[ΕΙΝΑΙ ΠΑΘΟΣ ΔΑΙΜΟΝΙΚΟ ΑΝΑΙΤΙΟ ΦΘΟΝΟΣ ΤΟΥ ΑΛΗΘΙΝΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΙΑΣ ΤΟΥ]
"Wenn ich betrachte, was Gott ist, so sage ich: Er ist das Eine gegen der Kreatur, als ein ewig Nichts; er hat weder Grund, Anfang noch Staette; und besitzet nicht, als nur sich selber: er ist der Wille des Ungrundes, er ist in sich selber nur Eines: er bedarf keinen Raum noch Ort: er gebaeret von Ewigkeit in Ewigkeit sich selber in sich: er ist keinem Dinge gleich oder aehnlich, und hat keinen sonderlichen Ort, da er wohne: die ewige Weisheit oder Verstand ist seine Wohne: er ist der Wille der Weisheit, die Weisheit ist seine Offenbarung" {«Όταν συλλογίζομαι τι είναι ο Θεός, λέγω: Είναι το Ένα έναντι του κτίσματος, ως ένα αιώνιο Τίποτα· δεν έχει ούτε θεμέλιο, ούτε αρχή, ούτε θέση· και δεν κατέχει τίποτε παρά μόνο τον εαυτό του· είναι η Βούληση του Ungrund· είναι μέσα του μόνο Ένα· δεν χρειάζεται χώρο ούτε τόπο· γεννά από την αιωνιότητα στην αιωνιότητα τον εαυτό του εντός του· δεν είναι όμοιος με κανένα πράγμα ούτε παρόμοιος· και δεν έχει κάποιον ιδιαίτερο τόπο όπου κατοικεί· η αιώνια Σοφία ή Νοητότητα είναι η κατοικία του· είναι η Βούληση της Σοφίας, η Σοφία είναι η φανέρωσή του»}.
Ο Θεός ανακύπτει παντού και πάντοτε· είναι και το θεμέλιο και η κατάσταση έλλειψης θεμελίου. Το Ungrund πρέπει πριν απ’ όλα να νοηθεί ως ελευθερία, μια ελευθερία μέσα στο σκοτάδι. "Darum so hat sich der ewige freie Wille in Finsterniss, Pein und Quaal, sowohl auch durch die Finsterniss in Feuer und Lichte, und in ein Freudenreich eingefuehret, auf dass das Nichts in Etwas erkannt werde, und dass es ein Spiel habe in seinem Gegenwillen, dass ihm der freie Wille des Ungrundes im Grunde offenbar sei, denn ohne Boeses und Gutes moechte kein Grund sein" {«Γι’ αυτό η αιώνιος ελεύθερη βούληση έχει εισαγάγει τον εαυτό της στο σκοτάδι, στον πόνο και στο μαρτύριο, όπως επίσης —μέσα από το σκοτάδι— στη φωτιά και στο φως και σε μια βασιλεία χαράς, ώστε το Τίποτα να αναγνωριστεί ως Κάτι και να υπάρξει μια “παιγνιώδης” εκδήλωση στη σύγκρουση των θελήσεων, ώστε η ελεύθερος βούληση του Ungrund να έχει έδαφος πάνω στο οποίο να φανερωθεί· γιατί χωρίς κακό και καλό δεν θα υπήρχε κανένα έδαφος»}.¹
Η ελευθερία έχει τη ρίζα της στο Τίποτα, στο meonic, είναι επίσης το Ungrund:
"Der freie Wille ist aus keinem Anfange, auch aus keinem Grunde in nichts gefasset, oder durch etwas geformet... Sein rechter Urstand ist im Nichts" {«Η ελεύθερη βούληση δεν προέρχεται από καμιά αρχή, ούτε είναι εδρασμένη σε κανένα θεμέλιο, ούτε διαμορφωμένη από κάτι… Η σωστή πρωταρχική της έδρα είναι στο Τίποτα»}.² Η ελεύθερη βούληση έχει μέσα της και καλό και κακό, και αγάπη και οργή:
"Darum hat der freie Wille sein eigen Gericht zum Guten oder Boesen in sich, er hat Gottes Liebe und Zorn in sich" {«Γι’ αυτό η ελεύθερη βούληση έχει μέσα της το δικό της δικαστήριο για το καλό ή το κακό· έχει μέσα της την αγάπη και την οργή του Θεού»}.³
Η ελεύθερη βούληση έχει επίσης μέσα της και φως και σκοτάδι. Η ελεύθερη βούληση στον Θεό είναι του Ungrund εντός του Θεού, του Τίποτα εντός Του. Ο Boehme δίνει μια βαθιά ερμηνεία της αλήθειας περί της ελευθερίας του Θεού, την οποία παραδέχεται επίσης και η παραδοσιακή χριστιανική θεολογία. Διδάσκει για μια ελευθερία του Θεού βαθύτερη από εκείνη του Duns Scotus:
"Der ewige goettliche Verstand ist eine freier Wille, nicht von Etwas oder durch Etwas entstanden, er ist selbst eigener Sitz und wohnet einig und allein in sich selber, unergriffen von etwas, denn ausser und vor ihm ist nichts, und dasselbe Nichts ist einig, und ist ihm doch auch selber als ein Nichts. Er ist ein einiger Wille des Ungrundes, und ist weder nahe noch ferne, weder hoch noch niedrig, sondern er ist Alles, und doch als ein Nichts" {«Ο αιώνιος θεϊκός Νους είναι μια ελεύθερη βούληση, που δεν προέκυψε από κάτι ούτε μέσω κάποιου πράγματος· είναι ο ίδιος ο θρόνος του και κατοικεί μόνος μέσα στον εαυτό του, απρόσβλητος από οτιδήποτε, διότι δίπλα και πριν από αυτόν δεν υπάρχει τίποτα, και το ίδιο αυτό Τίποτα είναι ενιαίο και είναι σ’ αυτόν επίσης ως Τίποτα. Είναι η μία Βούληση του Ungrund και δεν είναι ούτε κοντά ούτε μακριά, ούτε ψηλά ούτε χαμηλά, αλλά είναι το Παν — και ωστόσο ως Τίποτα»}.⁴
Για τον Boehme στο ρίζωμα της φύσης βρίσκεται το χάος — χάος, δηλαδή ελευθερία, το Ungrund, βούληση, μια παράλογη αρχή. Στην ίδια τη Θεότητα υπάρχει μια αβάθμη βούληση, δηλαδή μια παράλογη αρχή. Σκοτάδι και ελευθερία για τον Boehme είναι πάντοτε συσχετικά και ενωμένα. Ο ίδιος ο Θεός είναι επίσης ελευθερία, και η ελευθερία βρίσκεται στην αρχή των πάντων: "darum sagen wir recht, es sei Gottes, und die Freiheit (welche den Willen hat) sei Gott selber; denn es ist Ewigkeit, und nichts weiters. [...] Erstlich ist die ewige Freiheit, die hat den Willen, und ist selber der Wille" {«γι’ αυτό λέμε σωστά: αυτό είναι του Θεού, και η Ελευθερία (που έχει τη Βούληση) είναι ο ίδιος ο Θεός· διότι είναι Αιωνιότητα και τίποτα περισσότερο. […] Πρώτα είναι η αιώνια Ελευθερία, που έχει τη Βούληση και είναι η ίδια η Βούληση»}.⁵
Ο Boehme ήταν, όπως φαίνεται, ο πρώτος στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης που έθεσε την ελευθερία στη θεμελιώδη αρχή του Είναι, βαθύτερα και πρωταρχικότερα από κάθε Είναι, βαθύτερα και από τον ίδιο τον Θεό. Και αυτό θα είχε τεράστιες συνέπειες για την ιστορία της σκέψης. Μια τέτοια κατανόηση της πρωτοκαθεδρίας της ελευθερίας θα προκαλούσε τρόμο τόσο στους Έλληνες φιλοσόφους όσο και στους Μεσαιωνικούς σχολαστικούς. Και αυτό θα άνοιγε τη δυνατότητα για μια εντελώς διαφορετική θεοδικία και ανθρωποδικία.
Το πρωταρχικό μυστήριο του είναι είναι μια ανάφλεξη φωτός μέσα στη σκοτεινή ελευθερία· μέσα στο Τίποτα βρίσκεται επίσης η στέρεη σταθερότητα του κόσμου από αυτή τη σκοτεινή ελευθερία. Ο Boehme μιλά θαυμαστά γι’ αυτό στο "Psychologia vera":"denn in der Finsterniss ist der Blitz, und in der Freiheit das Licht mit der Majestaet. Und ist dieses nur das Scheiden, dass [...] die Finsterniss materialisch macht, da doch auch kein Wesen einer Begreiflichkeit ist; sondern finster Geist und Kraft, eine Erfuellung der Freiheit in sich selber, verstehe in Begehren, und nicht ausser: denn ausser ist die Freiheit" {«διότι μέσα στο σκοτάδι είναι η αστραπή, και μέσα στην ελευθερία το φως με τη μεγαλοπρέπεια. Και αυτό είναι μόνο το σημείο εκκίνησης, έτσι ώστε […] το σκοτάδι να καθίσταται υλικό, ενώ εκεί δεν υπάρχει καμιά νοητή ουσία, αλλά μόνον σκοτεινό πνεύμα και δύναμη, μια πληρότητα ελευθερίας μέσα στον εαυτό της, δηλαδή στην επιθυμία, και όχι έξω· γιατί το “έξω” είναι η ελευθερία»}.⁶ Υπάρχουν δύο βουλήσεις — η μία μέσα στη φωτιά, η άλλη μέσα στο φως.⁷ Η φωτιά και το φως είναι βασικά σύμβολα για τον Boehme. "Denn die Finsterniss hat kalt Feuer, so lange bis es die Angst erreicht, dann entzuendet sich's in Hitze" {«Διότι το σκοτάδι έχει κρύα φωτιά, ώσπου να φτάσει στην αγωνία· τότε ανάβει σε θερμότητα»}.⁸ Η φωτιά είναι η αρχή των πάντων — χωρίς φωτιά δεν θα υπήρχε τίποτε, μόνο το Ungrund: "und waere Alles ein Nichts und Ungrund ohne Feuer" {«και όλα θα ήταν ένα Τίποτα και το Ungrund χωρίς τη φωτιά»}.⁹
Η μετάβαση από το μη-είναι στο είναι επιτελείται μέσω της ανάφλεξης της φωτιάς από την ελευθερία. Μέσα στην αιωνιότητα υπάρχει η πρωταρχική βούληση του Ungrund, που είναι εκτός φύσης και προ της φύσης. Οι Fichte και Hegel, ο Schopenhauer και ο Hartmann ξεκίνησαν από αυτό το σημείο, αν και αποχριστιανοποίησαν τον Boehme. Η γερμανική ιδεαλιστική μεταφυσική περνά μεταβατικά κατευθείαν από το Ungrund, από το ασυνείδητο, από την πρωτογενή πράξη ελευθερίας, στο κοσμικό γίγνεσθαι — και όχι στη Θεία Τριάδα, όπως στον Boehme. Το πρωταρχικό μυστήριο του είναι, σύμφωνα με τον Boehme, συνίσταται στο ότι το Τίποτα επιζητεί να γίνει Κάτι:
"Der Ungrund ist ein ewig Nichts, und machet aber einen ewigen Anfang, als eine Sucht; denn das Nichts ist eine Sucht nach Etwas: und da doch auch Nichts ist, das Etwas gebe; sondern die Sucht ist selber das Geben dessen, das doch auch nichts ist als bloss eine begehrende Sucht" {«Το Ungrund είναι ένα αιώνιο Τίποτα, και όμως κάνει μια αιώνια αρχή, ως μια ορμή· διότι το Τίποτα είναι μια ορμή προς Κάτι· και παρ’ όλο που δεν υπάρχει τίποτε που να δίνει αυτό το Κάτι, η ίδια η ορμή είναι το δόσιμο αυτού — που όμως επίσης δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια καθαρή επιθυμητική ορμή»}.¹⁰ Η διδασκαλία του Boehme περί ελευθερίας δεν είναι κάποια ψυχολογική ή ηθική διδασκαλία περί της ελευθερίας της βούλησης, αλλά είναι μεταφυσική διδασκαλία περί της πρωταρχικής βάσης του είναι. Η ελευθερία γι’ αυτόν δεν είναι θεμελίωση της ηθικής ευθύνης του ανθρώπου ούτε ρύθμιση της σχέσης του ανθρώπου προς τον Θεό και τον πλησίον, αλλά ερμηνεία της γένεσης του είναι — και μαζί με αυτήν της γένεσης του κακού — ως προβλήματος οντολογικού και κοσμολογικού.
Το κακό προέκυψε από μια κακή εσωτερική-εικόνιση, δηλαδή από τη φαντασία. Η μαγική επίδραση της φαντασίας παίζει τεράστιο ρόλο στην κοσμοαντίληψη του Boehme. Μέσω αυτής ο κόσμος δημιουργήθηκε και συνέβη η πτώση του διαβόλου μέσα στον κόσμο. Η πτώση της κτίσης για τον Boehme είναι ζήτημα όχι του ανθρώπινου αλλά του αγγελικού κόσμου, μέσα στον οποίο ο ανθρώπινος κόσμος ανακύπτει αργότερα και οφείλει να επανορθώσει την πράξη που διέπραξε ο πεπτωκώς άγγελος. Η πτώση του Lucifer ορίζεται από τον Boehme ως εξής:"Denn Luzifer ging aus der Ruhe seiner Hierarchie aus, in die ewige Unruhe" {«Τότε ο Lucifer βγήκε από την ηρεμία της ιεραρχίας του προς την αιώνια ανησυχία»}.⁴¹
Συντελείται σύγχυση του ιεραρχικού κέντρου, παράβαση της ιεραρχικής τάξης. Και να πώς περιγράφει ο Boehme την Πτώση:
"Dass sich der freie Wille im Feuerspiegel besah, was er waere, dieser Glanz machte ihn beweglich, dass er sich nach den Eigenschaften des Centri bewegte, welche zuhand anfingen zu qualificiren. Denn die herbe, strenge Begierde, als die erste Gestalt oder Eigenschaft, impressete sich, und erweckte den Stachel und die Angstbegierde: also ueberschattete dieser schoene Stern sein Licht, und machte sein Wesen ganz herb, rauh und streng; und war seine Sanfmuth und recht englische Eigenschaft in ein ganz streng, rauh und finster Wesen verwandelt: da war es geschehen um den schoenen Morgenstern, und wie er that, thaten auch seine Legionen: das ist sein Fall"
{«Ότι η ελεύθερη βούληση αντίκρισε τον εαυτό της στον καθρέφτη της φωτιάς, τι ήταν· αυτή η λάμψη την έκανε ευκίνητη, ώστε να κινηθεί σύμφωνα με τις ιδιότητες του κέντρου, οι οποίες αμέσως άρχισαν να προσδιορίζονται. Διότι η πικρή, αυστηρή επιθυμία, ως πρώτη μορφή ή ιδιότητα, αποτυπώθηκε και αφύπνισε το κέντρον και την αγωνιώδη επιθυμία· έτσι τούτο το ωραίο άστρο επισκίασε το φως του και κατέστησε τη φύση του ολότελα πικρή, τραχιά και αυστηρή· και η πραότητά του, η γνήσια αγγελική ιδιότητα, μεταβλήθηκε σε ολωσδιόλου αυστηρή, τραχιά και σκοτεινή φύση· τότε χάθηκε ο ωραίος αυγερινός, και όπως έπραξε εκείνος, έτσι έπραξαν και οι λεγεώνες του: αυτή είναι η Πτώση του»}.⁴²
Η Πτώση μέσω της αμαρτίας προήλθε από σκοτεινή επιθυμία, από ορέξη, από κακή εσωτερική φαντασίωση, από το σκοτεινό μαγικό παίξιμο της βούλησης.⁴³ Ο Boehme τείνει να περιγράφει την Πτώση μυθολογικά, ποτέ με απολύτως σαφείς έννοιες. Ο διάβολος βιώνει πύρινο μαρτύριο στο σκοτάδι εξαιτίας της ψευδούς επιθυμίας του (Begierde). Χωρίς τη διδασκαλία του Boehme για το Ungrund και για την ελευθερία, η προέλευση της Πτώσης και του κακού θα ήταν ακατανόητη. Η Πτώση και το κακό για τον Boehme αντιπροσωπεύουν μια κοσμική καταστροφή, μια στιγμή της δημιουργίας του κόσμου, μια κοσμογονική και ανθρωπογονική διαδικασία, το αποτέλεσμα της πάλης των αντίθετων ποιοτήτων, του σκότους και του φωτός, της οργής και της αγάπης. Οι καταστροφές προηγούνται της ανάδυσης του δικού μας κόσμου· πριν από τον δικό μας αιώνα υπήρξαν πολλοί άλλοι αιώνες. Το κακό κατέχει επίσης θετική σημασία στην ανάδυση του κόσμου και του ανθρώπου. Το κακό είναι μια σκίαση του φωτός, και το φως προϋποθέτει την ύπαρξη του σκότους. Το φως, το αγαθό και η αγάπη, για να φανερωθούν, χρειάζονται ένα αντίθετο αρχή, σε αντιπαράθεση.
Ο ίδιος ο Θεός κατέχει δύο όψεις: μια όψη αγάπης και μια όψη οργής, μια λαμπρή και μια σκοτεινή όψη. "Denn der heiligen Welt Gott und der finstern Welt Gott sind nicht zween Goetter: es ist ein einiger Gott; er ist selber alles Wesen, er ist Boeses und Gutes, Himmel und Hoelle, Licht und Finsterniss, Ewigkeit und Zeit, Anfang, und Ende: wo seine Liebe in einem Wesen verborgen ist, allda ist sein Zorn offenbar"{«Διότι ο Θεός του αγίου κόσμου και ο Θεός του σκοτεινού κόσμου δεν είναι δύο Θεοί· είναι ένας και ο αυτός Θεός· ο ίδιος είναι κάθε ον, είναι κακό και καλό, ουρανός και κόλαση, φως και σκοτάδι, αιωνιότητα και χρόνος, αρχή και τέλος· όπου η αγάπη του είναι κρυμμένη σε ένα ον, εκεί φανερώνεται η οργή του»}.⁴⁴
Και παρακάτω:
"Die Kraft im Lichte ist Gottes Liebefeuer, und die Kraft in der Finsterniss ist Gottes Zornfeuer, und ist doch nur ein einig Feuer, theilet sich aber in zwei Principia, auf dass eines im andern offenbar werde: denn die Flamme des Zornes ist die Offenbarung der grossen -- Liebe; in der Finsterniss wird das Licht erkannt, sonst waere es ihm nicht offenbar" {«Η δύναμη στο φως είναι το πύρ της αγάπης του Θεού, και η δύναμη στο σκοτάδι είναι το πύρ της οργής του Θεού, και όμως είναι ένα και το αυτό πυρ, αλλά διαιρείται σε δύο αρχές, ώστε το ένα να φανερωθεί μέσα στο άλλο· διότι η φλόγα της οργής είναι η φανέρωση της μεγάλης αγάπης· μέσα στο σκοτάδι αναγνωρίζεται το φως — αλλιώς δεν θα του ήταν φανερό»}.⁴⁵
Στον Boehme υπήρχε μια ιδιοφυής διδασκαλία στο ότι η αγάπη του Θεού μέσα στο σκοτάδι αντιλαμβάνεται ως οργή. Ο Boehme σκέφτεται πάντοτε σε αντιθέσεις, σε αντιφάσεις, σε αντινομίες. Κάθε ζωή είναι φωτιά, αλλά η φωτιά έχει διττή όψη:
"der ewigen Leben zwei in zweierlei Quaal sind, und ein jedes stehet in seinem Feuer. Eines brennet in der Liebe im Freudenreich; das andere im Zorne, im Grimme und Wehe, und seine Materia ist Hoffart, Geiz, Neid, Zorn, seine Quaal vergleichet sich einem Schwefel-Geist: denn Aufsteigen der Hoffart im Geiz, Neid und Zorn macht zusammen έναν Schwefel, darinnen das Feuer brennet, und sich immer mit dieser Materia entzuendet" {«οι δύο αιώνιες “ζωές” βρίσκονται σε διπλή ένταση, και καθεμιά στέκει στο δικό της πυρ. Η μία καίει μέσα στην αγάπη σε βασίλειο χαράς· η άλλη μέσα στην οργή, στο θυμό και στον πόνο, και η ύλη της είναι η υπερηφάνεια, φιλαργυρία, φθόνος, θυμός. Το μαρτύριό της την καθιστά πνεύμα θείου: διότι η ανάταση της υπερηφάνειας στη φιλαργυρία, τον φθόνο και τον θυμό συναποτελεί εκείνο το θείο, μέσα στο οποίο καίει η φωτιά και ανάβει πάντοτε με αυτήν την ύλη»}.⁴⁶
Αλλά ο Christus επάνω στον Σταυρό μετέβαλε την οργή σε αγάπη: "Am Kreuze musste Christus diesen grimmigen Zorn, welcher in Adams Essenz war aufgewacht, in sein heiliges, himmlisches Ens trinken, und mit der grossen Liebe in goettliche Freude verwandeln" {«Στον Σταυρό ο Χριστός έπρεπε να “πιεί” αυτήν τη λυσσαλέα οργή, που είχε αφυπνιστεί στην ουσία του Adam, μέσα στο άγιο, ουράνιο Είναι του, και να τη μεταμορφώσει με τη μεγάλη αγάπη σε θεία χαρά»}.⁴⁷ Η κατανόηση της Λύτρωσης από τον Boehme είναι κοσμογονική και ανθρωπογονική — μια συνέχιση της δημιουργίας του κόσμου. Ο Schelling, στο έργο του "Philosophische Untersuchungen ueber das Wesen der menschlichen Freiheit" {«Φιλοσοφικές Έρευνες για τη Φύση της Ανθρώπινης Ελευθερίας»}, κινείται κατά μήκος των ιδεών του Boehme σχετικά με το Ungrund και την ελευθερία, αν και δεν κατανοεί πάντοτε σωστά τον Boehme. Καθαρά αντηχούν τα λόγια του Schelling, σε απήχηση του Boehme: "Alle Geburt ist Geburt aus Dunkel ins Licht" {«Κάθε γέννηση είναι γέννηση από το σκοτάδι προς το φως»}.
Η αρχική, πρωταρχική δημιουργία δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια γέννηση του φωτός, ως υπέρβαση του σκότους.
Για να υπάρξει το αγαθό από το σκοτάδι, από μια δυνητική κατάσταση που πρέπει να περάσει σε μια πραγματική, είναι αναγκαία η ελευθερία.
Το Είναι, για τον Schelling, είναι βούληση. Είναι ο πρώτος στη γερμανική φιλοσοφία που ανέπτυξε τον βολονταρισμό του Boehme. Τα πράγματα δεν έχουν το θεμέλιό τους στον ίδιο τον Θεό, αλλά στη φύση του Θεού. Το κακό είναι δυνατόν μόνο επειδή μέσα στον Θεό υπάρχει κάτι που δεν είναι Θεός, μια αθεμελιότητα μέσα στον Θεό, μια σκοτεινή βούληση, δηλαδή το Ungrund. Η φύση, τόσο για τον Schelling όσο και για τον Boehme, είναι μια ιστορία του Πνεύματος· και για τον Schelling, καθετί που εξετάζεται μέσα στη φύση, στον αντικειμενικό κόσμο, οδηγεί τελικά μέσα από το υποκείμενο.
Η ιδέα μιας διαδικασίας μέσα στον Θεό, μιας θεογονίας, προέρχεται στον Schelling από τον Boehme. Στο έργο του "Philosophie der Offenbarung" {«Φιλοσοφία της Αποκάλυψης»}, ο Schelling επιχειρεί με ηρωική προσπάθεια να υπερβεί τον γερμανικό ιδεαλισμό και να διασπάσει το φράγμα προς έναν φιλοσοφικό ρεαλισμό. Και ο Boehme τον βοηθά σε αυτό.⁴⁸ Ο Schelling προσπάθησε να υπερβεί τον πανθεϊστικό μονισμό της γερμανικής ιδεαλιστικής φιλοσοφίας. Ήταν συνειδητός ότι ο πανθεϊσμός είναι ασύμβατος με την ελευθερία. Η πανθεϊστική άρνηση του κακού οδηγεί σε άρνηση της ελευθερίας. Η θεμελιώδης βάση του κακού, κατά τον Schelling, ωθείται στο έπακρο:
το κακό είναι η αθεμελιότητα του Είναι, δηλαδή συνδεδεμένο με το Ungrund, με τη δυνητική ελευθερία. Όλα αυτά εμπεριέχουν μοτίβα του Boehme. Αλλά πιο κοντά στον Boehme και πιο σύμφωνος μαζί του ήταν ο Fr. Baader, ο οποίος ένιωσε ως το άκρο δηλητηριασμένος από το ιδεαλιστικό ρήγμα από το Είναι, και όπως ο Schelling, εμβάθυνε στον Boehme. Ο Fr. Baader ήταν Καθολικός, αλλά Καθολικός πολύ ελεύθερος και σε πνεύμα ανατολικής Ορθοδοξίας.
Ο Baader, με αξιοθαύμαστη απλότητα και σαφήνεια, θεωρεί δικαιωμένη τη δυναμική κατανόηση του Θεού από τον Boehme, με την αποδοχή μιας γένεσης μέσα στην ίδια τη θεία ζωή. Αν δεν υπήρχε γένεση μέσα στην αυτοσυνείδηση του Θεού, τότε η θεία αυτοσυνείδηση θα ήταν άδεια από ζωή και χωρίς διαδικασία.⁴⁹ Μια δυναμική κατανόηση του Θεού σημαίνει επίσης ότι ο Θεός είναι ζωντανός για εμάς, ότι έχει εσωτερική ζωή, ότι μέσα στη θεία ζωή υπάρχει ο δραματισμός που είναι κοινός σε κάθε ζωή. Αυτό ίσως δεν συνάδει με τον Thomas Aquinas και με τη σχολαστική θεολογία, αλλά είναι σύμφωνο με τη βιβλική αποκάλυψη. Baader, πράγματι, δίνει έναν αξιοθαύμαστο ορισμό του κακού: ως αρρώστια, ως παραμόρφωση της ιεραρχικής τάξης, ως μετατόπιση του κέντρου του Είναι, μετά την οποία το Είναι περνά μέσα στο μη-είναι.
Συνεχίζεται
Ν. Α. BERDYAEV (BERDIAEV)
Μελέτη I. Η διδασκαλία περί του Ungrund και της ελευθερίας
(1939 - #349)
https://www.tlchrist.info/mystic/video/the_ungrund.htm
Η διδασκαλία του Boehme για το Ungrund δεν είχε επεξεργαστεί εξαρχής ολοκληρωμένα και ακόμη δεν υπήρχε στο "Aurora". Αποκαλύπτεται κυρίως στο "De signatura Rerum" και στο "Mysterium magnum". Απαντά στην ανάγκη του Boehme να διαπεράσει το μυστήριο της ελευθερίας, την προέλευση του κακού, τον αγώνα του σκότους και του φωτός. Στο Κεφάλαιο ΙΙΙ του "De signatura Rerum", με τίτλο "Vom grossen Mysterio aller Wesen" {«Περί του Μεγάλου Μυστηρίου όλων των Όντων»}, ο Boehme λέει:
"Ausser der Natur ist Gott ein Mysterium, verstehet in dem Nichts; denn ausser der Natur ist das Nichts, das ist ein Auge der Ewigkeit, ein ungruendlich Auge, das in nichts stehet oder siehet, denn es ist der Ungrund; und dasselbe Auge ist ein Wille, verstehet ein Sehnen nach der Offenbarung, das Nichts zu finden" {«Έξω από τη φύση ο Θεός είναι ένα Μυστήριο, ήτοι το Τίποτα· διότι έξω από τη φύση είναι το Τίποτα, το οποίο είναι ένα μάτι της αιωνιότητας, ένα αβάθες (χωρίς έδαφος) μάτι, που δεν στέκεται ούτε βλέπει πουθενά, γιατί είναι το Ungrund· και το ίδιο αυτό μάτι είναι βούληση, ήτοι μια λαχτάρα για φανέρωση, για να διακριθεί το Τίποτα»}.[ΕΙΝΑΙ ΗΔΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ, ΜΙΑ ΕΝΟΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΟΣ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΠΝΟΗ ΖΩΗΣ, ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΝΟΥ, ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΚΑΛΟΥ ΚΑΙ ΚΑΚΟΥ. Ο ΖΑΡΑΤΟΥΣΤΡΑ ΤΟΥΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΗΔΗ]
Έτσι, το Ungrund είναι το Τίποτα, το αβαθές μάτι της αιωνιότητας, αλλά ταυτόχρονα είναι και βούληση, χωρίς θεμέλιο, ανεξιχνίαστη και απροσδιόριστη βούληση. Όμως αυτό — είναι ένα Τίποτα που είναι "ein Hunger zum Etwas" {«μια πείνα να γίνει Κάτι»}. Και μαζί με αυτό, το Ungrund είναι ελευθερία. Μέσα στο σκοτάδι του Ungrund ανάβει μια φωτιά, και αυτή είναι η ελευθερία — μια μη-οντική (meonic) ελευθερία με δυνατότητα. Σύμφωνα με τον Boehme, η ελευθερία είναι αντίθετη προς τη φύση, αλλά η φύση αναβλύζει από την ελευθερία. Η ελευθερία είναι ένα ομοίωμα του Τίποτα, αλλά από αυτήν εκπορεύεται κάτι. Η πείνα της ελευθερίας, η αβάθμη βούληση προς κάτι, πρέπει να ικανοποιηθεί: "das Nichts macht sich in seiner Lust aus der Freiheit in der Finsterniss des Todes offenbar, denn das Nichts will nicht ein Nichts sein, und kann nicht ein Nichts sein" {«το Τίποτα αγαπά να καταστεί φανερό από την ελευθερία μέσα στο θανατερό σκοτάδι, διότι το Τίποτα δεν θέλει να είναι Τίποτα και δεν μπορεί να είναι Τίποτα»}. [ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΕΙΔΩΛΟΠΟΙΗΘΕΙ. Ο ΧΡΥΣΟΣ ΤΑΥΡΟΣ ΡΟΥΘΟΥΝΙΖΕΙ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΠΟΔΕΣ ΤΟΥ ΣΙΝΑ]
Η ελευθερία του Ungrund δεν είναι ούτε φως ούτε σκοτάδι, ούτε καλό ούτε κακό. Η ελευθερία κείται μέσα στο σκοτάδι και διψά για το φως. Και η ελευθερία είναι η αιτία του φωτός. "Die Freiheit ist und stehet in der Finsterniss, und gegen der finstern Begierde nach des Lichts Begierde, sie ergreifet mit dem ewigen Willen die Finsterniss; und die Finsterniss greifet nach dem Lichte der Freiheit und kann es nicht erreichen, denn sie schleusst sich mit Begierde selber in sich zu, und macht sich in sich selber zur Finsterniss" {«Η ελευθερία υπάρχει και στέκει μέσα στο σκοτάδι, και απέναντι στη σκοτεινή επιθυμία υπάρχει ακόμη η επιθυμία για το φως· αρπάζει με την αιώνια βούληση το σκοτάδι· και το σκοτάδι απλώνεται προς το φως της ελευθερίας και δεν μπορεί να το φτάσει, διότι κλείνεται με την επιθυμία στον εαυτό του και καταντά μέσα του ίδιο σκοτάδι»}.[ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ ΤΟ ΓΝΩΣΤΟ ΕΝΔΥΜΑ ΦΩΤΟΣ]
Ο Boehme περιγράφει αποφατικά και αντινομικά το μυστήριο που εκτυλίσσεται στα βάθη του Είναι — σε εκείνο το βάθος που εφάπτεται με το πρωταρχικό Τίποτα. Στο σκοτάδι ανάβει μια φωτιά και μια λάμψη φωτός, το Τίποτα γίνεται Κάτι, η αβάθμη ελευθερία γεννά τη φύση. Και συμβαίνουν δύο διαδικασίες: "Die Freiheit [...] ist des Lichts Ursache, und die Impression der Begierde ist der Finsterniss und der peinlichen Quaal Ursache. So verstehet nun in diesen zwei ewige Anfaenge, als zwei Principia: eines in der Freiheit im Lichte, das andre in der Impression in der Pein und Quaal der Finsterniss; ein jedes in sich selber wohnend" {«Η ελευθερία […] είναι η αιτία του φωτός, και το αποτύπωμα της επιθυμίας είναι η αιτία του σκότους και του επώδυνου βασανισμού. Έτσι κατανοείτε τώρα δύο αιώνιες απαρχές, ως δύο αρχές: η μία στην ελευθερία, στο φως· η άλλη στο αποτύπωμα μέσα στον πόνο και το βάσανο του σκότους· καθεμία κατοικεί μέσα στον εαυτό της»}.[Η ΕΡΗΜΟΣ ΠΟΘΕΙ ΤΗ ΦΥΣΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΥΤΟΝΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΓΗΣ ΧΩΡΙΣ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ. ΤΑΠΑΝΤΑ ΡΕΟΥΝ]
Η ελευθερία, ως Τίποτα, ως μη-οντική, δεν κατέχει αφ’ εαυτής καμία ουσιακή υπόσταση. Ίσως ο Boehme να ήταν ο πρώτος στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης που είδε ότι στη βάση του Είναι, και προ του Είναι, κείται μια άβαθμη ελευθερία — ο παθιασμένος πόθος του Τίποτα να γίνει Κάτι, το σκοτάδι μέσα στο οποίο θα άναβε η φωτιά και το φως· δηλαδή, υπήρξε ο εισηγητής ενός μοναδικού μεταφυσικού βολονταρισμού, άγνωστου στη μεσαιωνική και την αρχαία σκέψη. Η βούληση, ήτοι η ελευθερία, βρίσκεται στην αρχή των πάντων.[Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΤΟΥ ΤΙΠΟΤΑ ΠΑΙΡΝΕΙ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ ΤΟΥ ΦΡΟΥΝΤ]
Όμως ο Boehme το σκέφτεται έτσι, διότι το υποτιθέμενο Ungrund, η αβάθμη βούληση, κείται στα βάθη της Θεότητας και προ της Θεότητας. Το Ungrund είναι επίσης η Θεότητα της apophatic theology και ταυτόχρονα μια άβυσσος, ένα ελεύθερο Τίποτα βαθύτερο από τον Θεό και εκτός του Θεού. Στον Θεό υπάρχει μια φύση, μια αρχή διακεκριμένη από Αυτόν. Η Πρωταρχική Θεότητα, το Θείο Τίποτα, βρίσκεται πέρα από το καλό και το κακό, το φως και το σκοτάδι. Το Θείο Ungrund είναι κατά κάποιον τρόπο προγενέστερο της ανάδυσης μέσα στην αιωνιότητα της Θείας Τριάδας. Ο Θεός ανακύπτει, πραγματώνεται από το Θείο Τίποτα[ΤΗΣ ΤΡΙΑΔΑΣ Η ΟΠΟΙΑ ΔΟΜΕΙ ΤΗΝ ΚΤΙΣΗ, ΤΗΝ ΕΜΜΕΝΗ ΤΡΙΑΔΑ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ].
Αυτός είναι ένας τρόπος σκέψης περί Θεού συγγενής με εκείνον όπου ο Meister Eckhardt διακρίνει μεταξύ Gottheit (Θειότης) και Gott (Θεός). Ο Θεός, ως Δημιουργός του κόσμου και του ανθρώπου, αντιστοιχεί προς τη δημιουργία· αναδύεται από τα βάθη της Gottheit, του απύθμενου Τίποτα. Αυτή η ιδέα βρίσκεται βαθιά στη γερμανική μυστική παράδοση. Ένας τέτοιος δρόμος σκέψης περί Θεού αναπόφευκτα εμπλέκει την apophatic theology. Ό,τι λέει ο Boehme σχετικά με το Θείο Ungrund ανήκει στην αποφατική (αρνητική) θεολογία και όχι στην kataphatic (θετική) θεολογία[Ο ΘΕΟΣ ΤΟ ΑΛΗΘΙΝΟ ΕΓΩ ΤΟΥ ΦΙΧΤΕ ΤΟ ΣΑΝ ΘΕΟΣ ΤΗΣ ΠΤΩΣΕΩΣ ΣΤΟ ΠΕΠΕΡΑΣΜΕΝΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ.].
Το Τίποτα είναι βαθύτερο και πρωταρχικότερο από καθετί που Είναι· το σκότος είναι βαθύτερο και πρωταρχικότερο από το φως· η ελευθερία είναι πρωταρχικότερη και βαθύτερη από κάθε φύση. Ο Θεός της kataphatic theology είναι ήδη κάτι και ως τέτοιος σηματοδοτεί σκέψη δεύτερης βαθμίδας: "und der Grund derselben Tinctur ist die goettliche Weisheit; und der Grund der Weisheit ist die Dreiheit der ungruendlichen Gottheit, und der Grund der Dreiheit ist der einige unerforschliche Wille, und des Willens Grund ist das Nichts" {«και το θεμέλιο της ίδιας βάψεως-βαφής (tinctur) είναι η θεία σοφία· και το θεμέλιο της σοφίας είναι η Τριάδα της αβάθμης Θεότητας· και το θεμέλιο της Τριάδας είναι η μοναδική ανεξιχνίαστη Βούληση· και το θεμέλιο της Βούλησης είναι το Τίποτα»}. (Έμφαση δική μου.)
Πρόκειται επίσης για μια θεογονική διαδικασία, μια διαδικασία γέννησης του Θεού μέσα στην αιωνιότητα, μέσα στο αιώνιο μυστήριο, η οποία περιγράφεται σύμφωνα με τη μέθοδο της apophatic theology. Και άρα είναι ακόμη λιγότερο αιρετική απ’ όσο θα φαινόταν στους αποκλειστικούς οπαδούς της kataphatic, δηλαδή ορθολογιστικής, θεολογίας[ΤΟΥ ΑΚΙΝΑΤΗ]. Ο στοχασμός του Boehme βρίσκεται βαθύτερα από όλες τις δευτεροβάθμιες ορθολογικές καταφατικές προσεγγίσεις. Ο Boehme ανοίγει έναν δρόμο από το αιώνιο θεμέλιο προς τη φύση, από την ελεύθερη βούληση του Ungrund, δηλαδή από την α-θεμελιότητα χωρίς έρεισμα, που είναι ο φυσικός τόπος της ψυχής. Η φύση είναι πάντοτε δευτερεύουσα και παραγόμενη ως προς την όψη. Η φύση δεν είναι βούληση, δεν είναι ελευθερία. Η ελευθερία είναι άκτιστος[ΕΙΝΑΙ ΠΑΘΟΣ ΔΑΙΜΟΝΙΚΟ ΑΝΑΙΤΙΟ ΦΘΟΝΟΣ ΤΟΥ ΑΛΗΘΙΝΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΙΑΣ ΤΟΥ]
"Wenn ich betrachte, was Gott ist, so sage ich: Er ist das Eine gegen der Kreatur, als ein ewig Nichts; er hat weder Grund, Anfang noch Staette; und besitzet nicht, als nur sich selber: er ist der Wille des Ungrundes, er ist in sich selber nur Eines: er bedarf keinen Raum noch Ort: er gebaeret von Ewigkeit in Ewigkeit sich selber in sich: er ist keinem Dinge gleich oder aehnlich, und hat keinen sonderlichen Ort, da er wohne: die ewige Weisheit oder Verstand ist seine Wohne: er ist der Wille der Weisheit, die Weisheit ist seine Offenbarung" {«Όταν συλλογίζομαι τι είναι ο Θεός, λέγω: Είναι το Ένα έναντι του κτίσματος, ως ένα αιώνιο Τίποτα· δεν έχει ούτε θεμέλιο, ούτε αρχή, ούτε θέση· και δεν κατέχει τίποτε παρά μόνο τον εαυτό του· είναι η Βούληση του Ungrund· είναι μέσα του μόνο Ένα· δεν χρειάζεται χώρο ούτε τόπο· γεννά από την αιωνιότητα στην αιωνιότητα τον εαυτό του εντός του· δεν είναι όμοιος με κανένα πράγμα ούτε παρόμοιος· και δεν έχει κάποιον ιδιαίτερο τόπο όπου κατοικεί· η αιώνια Σοφία ή Νοητότητα είναι η κατοικία του· είναι η Βούληση της Σοφίας, η Σοφία είναι η φανέρωσή του»}.
Ο Θεός ανακύπτει παντού και πάντοτε· είναι και το θεμέλιο και η κατάσταση έλλειψης θεμελίου. Το Ungrund πρέπει πριν απ’ όλα να νοηθεί ως ελευθερία, μια ελευθερία μέσα στο σκοτάδι. "Darum so hat sich der ewige freie Wille in Finsterniss, Pein und Quaal, sowohl auch durch die Finsterniss in Feuer und Lichte, und in ein Freudenreich eingefuehret, auf dass das Nichts in Etwas erkannt werde, und dass es ein Spiel habe in seinem Gegenwillen, dass ihm der freie Wille des Ungrundes im Grunde offenbar sei, denn ohne Boeses und Gutes moechte kein Grund sein" {«Γι’ αυτό η αιώνιος ελεύθερη βούληση έχει εισαγάγει τον εαυτό της στο σκοτάδι, στον πόνο και στο μαρτύριο, όπως επίσης —μέσα από το σκοτάδι— στη φωτιά και στο φως και σε μια βασιλεία χαράς, ώστε το Τίποτα να αναγνωριστεί ως Κάτι και να υπάρξει μια “παιγνιώδης” εκδήλωση στη σύγκρουση των θελήσεων, ώστε η ελεύθερος βούληση του Ungrund να έχει έδαφος πάνω στο οποίο να φανερωθεί· γιατί χωρίς κακό και καλό δεν θα υπήρχε κανένα έδαφος»}.¹
Η ελευθερία έχει τη ρίζα της στο Τίποτα, στο meonic, είναι επίσης το Ungrund:
"Der freie Wille ist aus keinem Anfange, auch aus keinem Grunde in nichts gefasset, oder durch etwas geformet... Sein rechter Urstand ist im Nichts" {«Η ελεύθερη βούληση δεν προέρχεται από καμιά αρχή, ούτε είναι εδρασμένη σε κανένα θεμέλιο, ούτε διαμορφωμένη από κάτι… Η σωστή πρωταρχική της έδρα είναι στο Τίποτα»}.² Η ελεύθερη βούληση έχει μέσα της και καλό και κακό, και αγάπη και οργή:
"Darum hat der freie Wille sein eigen Gericht zum Guten oder Boesen in sich, er hat Gottes Liebe und Zorn in sich" {«Γι’ αυτό η ελεύθερη βούληση έχει μέσα της το δικό της δικαστήριο για το καλό ή το κακό· έχει μέσα της την αγάπη και την οργή του Θεού»}.³
Η ελεύθερη βούληση έχει επίσης μέσα της και φως και σκοτάδι. Η ελεύθερη βούληση στον Θεό είναι του Ungrund εντός του Θεού, του Τίποτα εντός Του. Ο Boehme δίνει μια βαθιά ερμηνεία της αλήθειας περί της ελευθερίας του Θεού, την οποία παραδέχεται επίσης και η παραδοσιακή χριστιανική θεολογία. Διδάσκει για μια ελευθερία του Θεού βαθύτερη από εκείνη του Duns Scotus:
"Der ewige goettliche Verstand ist eine freier Wille, nicht von Etwas oder durch Etwas entstanden, er ist selbst eigener Sitz und wohnet einig und allein in sich selber, unergriffen von etwas, denn ausser und vor ihm ist nichts, und dasselbe Nichts ist einig, und ist ihm doch auch selber als ein Nichts. Er ist ein einiger Wille des Ungrundes, und ist weder nahe noch ferne, weder hoch noch niedrig, sondern er ist Alles, und doch als ein Nichts" {«Ο αιώνιος θεϊκός Νους είναι μια ελεύθερη βούληση, που δεν προέκυψε από κάτι ούτε μέσω κάποιου πράγματος· είναι ο ίδιος ο θρόνος του και κατοικεί μόνος μέσα στον εαυτό του, απρόσβλητος από οτιδήποτε, διότι δίπλα και πριν από αυτόν δεν υπάρχει τίποτα, και το ίδιο αυτό Τίποτα είναι ενιαίο και είναι σ’ αυτόν επίσης ως Τίποτα. Είναι η μία Βούληση του Ungrund και δεν είναι ούτε κοντά ούτε μακριά, ούτε ψηλά ούτε χαμηλά, αλλά είναι το Παν — και ωστόσο ως Τίποτα»}.⁴
Για τον Boehme στο ρίζωμα της φύσης βρίσκεται το χάος — χάος, δηλαδή ελευθερία, το Ungrund, βούληση, μια παράλογη αρχή. Στην ίδια τη Θεότητα υπάρχει μια αβάθμη βούληση, δηλαδή μια παράλογη αρχή. Σκοτάδι και ελευθερία για τον Boehme είναι πάντοτε συσχετικά και ενωμένα. Ο ίδιος ο Θεός είναι επίσης ελευθερία, και η ελευθερία βρίσκεται στην αρχή των πάντων: "darum sagen wir recht, es sei Gottes, und die Freiheit (welche den Willen hat) sei Gott selber; denn es ist Ewigkeit, und nichts weiters. [...] Erstlich ist die ewige Freiheit, die hat den Willen, und ist selber der Wille" {«γι’ αυτό λέμε σωστά: αυτό είναι του Θεού, και η Ελευθερία (που έχει τη Βούληση) είναι ο ίδιος ο Θεός· διότι είναι Αιωνιότητα και τίποτα περισσότερο. […] Πρώτα είναι η αιώνια Ελευθερία, που έχει τη Βούληση και είναι η ίδια η Βούληση»}.⁵
Ο Boehme ήταν, όπως φαίνεται, ο πρώτος στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης που έθεσε την ελευθερία στη θεμελιώδη αρχή του Είναι, βαθύτερα και πρωταρχικότερα από κάθε Είναι, βαθύτερα και από τον ίδιο τον Θεό. Και αυτό θα είχε τεράστιες συνέπειες για την ιστορία της σκέψης. Μια τέτοια κατανόηση της πρωτοκαθεδρίας της ελευθερίας θα προκαλούσε τρόμο τόσο στους Έλληνες φιλοσόφους όσο και στους Μεσαιωνικούς σχολαστικούς. Και αυτό θα άνοιγε τη δυνατότητα για μια εντελώς διαφορετική θεοδικία και ανθρωποδικία.
Το πρωταρχικό μυστήριο του είναι είναι μια ανάφλεξη φωτός μέσα στη σκοτεινή ελευθερία· μέσα στο Τίποτα βρίσκεται επίσης η στέρεη σταθερότητα του κόσμου από αυτή τη σκοτεινή ελευθερία. Ο Boehme μιλά θαυμαστά γι’ αυτό στο "Psychologia vera":"denn in der Finsterniss ist der Blitz, und in der Freiheit das Licht mit der Majestaet. Und ist dieses nur das Scheiden, dass [...] die Finsterniss materialisch macht, da doch auch kein Wesen einer Begreiflichkeit ist; sondern finster Geist und Kraft, eine Erfuellung der Freiheit in sich selber, verstehe in Begehren, und nicht ausser: denn ausser ist die Freiheit" {«διότι μέσα στο σκοτάδι είναι η αστραπή, και μέσα στην ελευθερία το φως με τη μεγαλοπρέπεια. Και αυτό είναι μόνο το σημείο εκκίνησης, έτσι ώστε […] το σκοτάδι να καθίσταται υλικό, ενώ εκεί δεν υπάρχει καμιά νοητή ουσία, αλλά μόνον σκοτεινό πνεύμα και δύναμη, μια πληρότητα ελευθερίας μέσα στον εαυτό της, δηλαδή στην επιθυμία, και όχι έξω· γιατί το “έξω” είναι η ελευθερία»}.⁶ Υπάρχουν δύο βουλήσεις — η μία μέσα στη φωτιά, η άλλη μέσα στο φως.⁷ Η φωτιά και το φως είναι βασικά σύμβολα για τον Boehme. "Denn die Finsterniss hat kalt Feuer, so lange bis es die Angst erreicht, dann entzuendet sich's in Hitze" {«Διότι το σκοτάδι έχει κρύα φωτιά, ώσπου να φτάσει στην αγωνία· τότε ανάβει σε θερμότητα»}.⁸ Η φωτιά είναι η αρχή των πάντων — χωρίς φωτιά δεν θα υπήρχε τίποτε, μόνο το Ungrund: "und waere Alles ein Nichts und Ungrund ohne Feuer" {«και όλα θα ήταν ένα Τίποτα και το Ungrund χωρίς τη φωτιά»}.⁹
Η μετάβαση από το μη-είναι στο είναι επιτελείται μέσω της ανάφλεξης της φωτιάς από την ελευθερία. Μέσα στην αιωνιότητα υπάρχει η πρωταρχική βούληση του Ungrund, που είναι εκτός φύσης και προ της φύσης. Οι Fichte και Hegel, ο Schopenhauer και ο Hartmann ξεκίνησαν από αυτό το σημείο, αν και αποχριστιανοποίησαν τον Boehme. Η γερμανική ιδεαλιστική μεταφυσική περνά μεταβατικά κατευθείαν από το Ungrund, από το ασυνείδητο, από την πρωτογενή πράξη ελευθερίας, στο κοσμικό γίγνεσθαι — και όχι στη Θεία Τριάδα, όπως στον Boehme. Το πρωταρχικό μυστήριο του είναι, σύμφωνα με τον Boehme, συνίσταται στο ότι το Τίποτα επιζητεί να γίνει Κάτι:
"Der Ungrund ist ein ewig Nichts, und machet aber einen ewigen Anfang, als eine Sucht; denn das Nichts ist eine Sucht nach Etwas: und da doch auch Nichts ist, das Etwas gebe; sondern die Sucht ist selber das Geben dessen, das doch auch nichts ist als bloss eine begehrende Sucht" {«Το Ungrund είναι ένα αιώνιο Τίποτα, και όμως κάνει μια αιώνια αρχή, ως μια ορμή· διότι το Τίποτα είναι μια ορμή προς Κάτι· και παρ’ όλο που δεν υπάρχει τίποτε που να δίνει αυτό το Κάτι, η ίδια η ορμή είναι το δόσιμο αυτού — που όμως επίσης δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια καθαρή επιθυμητική ορμή»}.¹⁰ Η διδασκαλία του Boehme περί ελευθερίας δεν είναι κάποια ψυχολογική ή ηθική διδασκαλία περί της ελευθερίας της βούλησης, αλλά είναι μεταφυσική διδασκαλία περί της πρωταρχικής βάσης του είναι. Η ελευθερία γι’ αυτόν δεν είναι θεμελίωση της ηθικής ευθύνης του ανθρώπου ούτε ρύθμιση της σχέσης του ανθρώπου προς τον Θεό και τον πλησίον, αλλά ερμηνεία της γένεσης του είναι — και μαζί με αυτήν της γένεσης του κακού — ως προβλήματος οντολογικού και κοσμολογικού.
Το κακό προέκυψε από μια κακή εσωτερική-εικόνιση, δηλαδή από τη φαντασία. Η μαγική επίδραση της φαντασίας παίζει τεράστιο ρόλο στην κοσμοαντίληψη του Boehme. Μέσω αυτής ο κόσμος δημιουργήθηκε και συνέβη η πτώση του διαβόλου μέσα στον κόσμο. Η πτώση της κτίσης για τον Boehme είναι ζήτημα όχι του ανθρώπινου αλλά του αγγελικού κόσμου, μέσα στον οποίο ο ανθρώπινος κόσμος ανακύπτει αργότερα και οφείλει να επανορθώσει την πράξη που διέπραξε ο πεπτωκώς άγγελος. Η πτώση του Lucifer ορίζεται από τον Boehme ως εξής:"Denn Luzifer ging aus der Ruhe seiner Hierarchie aus, in die ewige Unruhe" {«Τότε ο Lucifer βγήκε από την ηρεμία της ιεραρχίας του προς την αιώνια ανησυχία»}.⁴¹
Συντελείται σύγχυση του ιεραρχικού κέντρου, παράβαση της ιεραρχικής τάξης. Και να πώς περιγράφει ο Boehme την Πτώση:
"Dass sich der freie Wille im Feuerspiegel besah, was er waere, dieser Glanz machte ihn beweglich, dass er sich nach den Eigenschaften des Centri bewegte, welche zuhand anfingen zu qualificiren. Denn die herbe, strenge Begierde, als die erste Gestalt oder Eigenschaft, impressete sich, und erweckte den Stachel und die Angstbegierde: also ueberschattete dieser schoene Stern sein Licht, und machte sein Wesen ganz herb, rauh und streng; und war seine Sanfmuth und recht englische Eigenschaft in ein ganz streng, rauh und finster Wesen verwandelt: da war es geschehen um den schoenen Morgenstern, und wie er that, thaten auch seine Legionen: das ist sein Fall"
{«Ότι η ελεύθερη βούληση αντίκρισε τον εαυτό της στον καθρέφτη της φωτιάς, τι ήταν· αυτή η λάμψη την έκανε ευκίνητη, ώστε να κινηθεί σύμφωνα με τις ιδιότητες του κέντρου, οι οποίες αμέσως άρχισαν να προσδιορίζονται. Διότι η πικρή, αυστηρή επιθυμία, ως πρώτη μορφή ή ιδιότητα, αποτυπώθηκε και αφύπνισε το κέντρον και την αγωνιώδη επιθυμία· έτσι τούτο το ωραίο άστρο επισκίασε το φως του και κατέστησε τη φύση του ολότελα πικρή, τραχιά και αυστηρή· και η πραότητά του, η γνήσια αγγελική ιδιότητα, μεταβλήθηκε σε ολωσδιόλου αυστηρή, τραχιά και σκοτεινή φύση· τότε χάθηκε ο ωραίος αυγερινός, και όπως έπραξε εκείνος, έτσι έπραξαν και οι λεγεώνες του: αυτή είναι η Πτώση του»}.⁴²
Η Πτώση μέσω της αμαρτίας προήλθε από σκοτεινή επιθυμία, από ορέξη, από κακή εσωτερική φαντασίωση, από το σκοτεινό μαγικό παίξιμο της βούλησης.⁴³ Ο Boehme τείνει να περιγράφει την Πτώση μυθολογικά, ποτέ με απολύτως σαφείς έννοιες. Ο διάβολος βιώνει πύρινο μαρτύριο στο σκοτάδι εξαιτίας της ψευδούς επιθυμίας του (Begierde). Χωρίς τη διδασκαλία του Boehme για το Ungrund και για την ελευθερία, η προέλευση της Πτώσης και του κακού θα ήταν ακατανόητη. Η Πτώση και το κακό για τον Boehme αντιπροσωπεύουν μια κοσμική καταστροφή, μια στιγμή της δημιουργίας του κόσμου, μια κοσμογονική και ανθρωπογονική διαδικασία, το αποτέλεσμα της πάλης των αντίθετων ποιοτήτων, του σκότους και του φωτός, της οργής και της αγάπης. Οι καταστροφές προηγούνται της ανάδυσης του δικού μας κόσμου· πριν από τον δικό μας αιώνα υπήρξαν πολλοί άλλοι αιώνες. Το κακό κατέχει επίσης θετική σημασία στην ανάδυση του κόσμου και του ανθρώπου. Το κακό είναι μια σκίαση του φωτός, και το φως προϋποθέτει την ύπαρξη του σκότους. Το φως, το αγαθό και η αγάπη, για να φανερωθούν, χρειάζονται ένα αντίθετο αρχή, σε αντιπαράθεση.
Ο ίδιος ο Θεός κατέχει δύο όψεις: μια όψη αγάπης και μια όψη οργής, μια λαμπρή και μια σκοτεινή όψη. "Denn der heiligen Welt Gott und der finstern Welt Gott sind nicht zween Goetter: es ist ein einiger Gott; er ist selber alles Wesen, er ist Boeses und Gutes, Himmel und Hoelle, Licht und Finsterniss, Ewigkeit und Zeit, Anfang, und Ende: wo seine Liebe in einem Wesen verborgen ist, allda ist sein Zorn offenbar"{«Διότι ο Θεός του αγίου κόσμου και ο Θεός του σκοτεινού κόσμου δεν είναι δύο Θεοί· είναι ένας και ο αυτός Θεός· ο ίδιος είναι κάθε ον, είναι κακό και καλό, ουρανός και κόλαση, φως και σκοτάδι, αιωνιότητα και χρόνος, αρχή και τέλος· όπου η αγάπη του είναι κρυμμένη σε ένα ον, εκεί φανερώνεται η οργή του»}.⁴⁴
Και παρακάτω:
"Die Kraft im Lichte ist Gottes Liebefeuer, und die Kraft in der Finsterniss ist Gottes Zornfeuer, und ist doch nur ein einig Feuer, theilet sich aber in zwei Principia, auf dass eines im andern offenbar werde: denn die Flamme des Zornes ist die Offenbarung der grossen -- Liebe; in der Finsterniss wird das Licht erkannt, sonst waere es ihm nicht offenbar" {«Η δύναμη στο φως είναι το πύρ της αγάπης του Θεού, και η δύναμη στο σκοτάδι είναι το πύρ της οργής του Θεού, και όμως είναι ένα και το αυτό πυρ, αλλά διαιρείται σε δύο αρχές, ώστε το ένα να φανερωθεί μέσα στο άλλο· διότι η φλόγα της οργής είναι η φανέρωση της μεγάλης αγάπης· μέσα στο σκοτάδι αναγνωρίζεται το φως — αλλιώς δεν θα του ήταν φανερό»}.⁴⁵
Στον Boehme υπήρχε μια ιδιοφυής διδασκαλία στο ότι η αγάπη του Θεού μέσα στο σκοτάδι αντιλαμβάνεται ως οργή. Ο Boehme σκέφτεται πάντοτε σε αντιθέσεις, σε αντιφάσεις, σε αντινομίες. Κάθε ζωή είναι φωτιά, αλλά η φωτιά έχει διττή όψη:
"der ewigen Leben zwei in zweierlei Quaal sind, und ein jedes stehet in seinem Feuer. Eines brennet in der Liebe im Freudenreich; das andere im Zorne, im Grimme und Wehe, und seine Materia ist Hoffart, Geiz, Neid, Zorn, seine Quaal vergleichet sich einem Schwefel-Geist: denn Aufsteigen der Hoffart im Geiz, Neid und Zorn macht zusammen έναν Schwefel, darinnen das Feuer brennet, und sich immer mit dieser Materia entzuendet" {«οι δύο αιώνιες “ζωές” βρίσκονται σε διπλή ένταση, και καθεμιά στέκει στο δικό της πυρ. Η μία καίει μέσα στην αγάπη σε βασίλειο χαράς· η άλλη μέσα στην οργή, στο θυμό και στον πόνο, και η ύλη της είναι η υπερηφάνεια, φιλαργυρία, φθόνος, θυμός. Το μαρτύριό της την καθιστά πνεύμα θείου: διότι η ανάταση της υπερηφάνειας στη φιλαργυρία, τον φθόνο και τον θυμό συναποτελεί εκείνο το θείο, μέσα στο οποίο καίει η φωτιά και ανάβει πάντοτε με αυτήν την ύλη»}.⁴⁶
Αλλά ο Christus επάνω στον Σταυρό μετέβαλε την οργή σε αγάπη: "Am Kreuze musste Christus diesen grimmigen Zorn, welcher in Adams Essenz war aufgewacht, in sein heiliges, himmlisches Ens trinken, und mit der grossen Liebe in goettliche Freude verwandeln" {«Στον Σταυρό ο Χριστός έπρεπε να “πιεί” αυτήν τη λυσσαλέα οργή, που είχε αφυπνιστεί στην ουσία του Adam, μέσα στο άγιο, ουράνιο Είναι του, και να τη μεταμορφώσει με τη μεγάλη αγάπη σε θεία χαρά»}.⁴⁷ Η κατανόηση της Λύτρωσης από τον Boehme είναι κοσμογονική και ανθρωπογονική — μια συνέχιση της δημιουργίας του κόσμου. Ο Schelling, στο έργο του "Philosophische Untersuchungen ueber das Wesen der menschlichen Freiheit" {«Φιλοσοφικές Έρευνες για τη Φύση της Ανθρώπινης Ελευθερίας»}, κινείται κατά μήκος των ιδεών του Boehme σχετικά με το Ungrund και την ελευθερία, αν και δεν κατανοεί πάντοτε σωστά τον Boehme. Καθαρά αντηχούν τα λόγια του Schelling, σε απήχηση του Boehme: "Alle Geburt ist Geburt aus Dunkel ins Licht" {«Κάθε γέννηση είναι γέννηση από το σκοτάδι προς το φως»}.
Η αρχική, πρωταρχική δημιουργία δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια γέννηση του φωτός, ως υπέρβαση του σκότους.
Για να υπάρξει το αγαθό από το σκοτάδι, από μια δυνητική κατάσταση που πρέπει να περάσει σε μια πραγματική, είναι αναγκαία η ελευθερία.
Το Είναι, για τον Schelling, είναι βούληση. Είναι ο πρώτος στη γερμανική φιλοσοφία που ανέπτυξε τον βολονταρισμό του Boehme. Τα πράγματα δεν έχουν το θεμέλιό τους στον ίδιο τον Θεό, αλλά στη φύση του Θεού. Το κακό είναι δυνατόν μόνο επειδή μέσα στον Θεό υπάρχει κάτι που δεν είναι Θεός, μια αθεμελιότητα μέσα στον Θεό, μια σκοτεινή βούληση, δηλαδή το Ungrund. Η φύση, τόσο για τον Schelling όσο και για τον Boehme, είναι μια ιστορία του Πνεύματος· και για τον Schelling, καθετί που εξετάζεται μέσα στη φύση, στον αντικειμενικό κόσμο, οδηγεί τελικά μέσα από το υποκείμενο.
Η ιδέα μιας διαδικασίας μέσα στον Θεό, μιας θεογονίας, προέρχεται στον Schelling από τον Boehme. Στο έργο του "Philosophie der Offenbarung" {«Φιλοσοφία της Αποκάλυψης»}, ο Schelling επιχειρεί με ηρωική προσπάθεια να υπερβεί τον γερμανικό ιδεαλισμό και να διασπάσει το φράγμα προς έναν φιλοσοφικό ρεαλισμό. Και ο Boehme τον βοηθά σε αυτό.⁴⁸ Ο Schelling προσπάθησε να υπερβεί τον πανθεϊστικό μονισμό της γερμανικής ιδεαλιστικής φιλοσοφίας. Ήταν συνειδητός ότι ο πανθεϊσμός είναι ασύμβατος με την ελευθερία. Η πανθεϊστική άρνηση του κακού οδηγεί σε άρνηση της ελευθερίας. Η θεμελιώδης βάση του κακού, κατά τον Schelling, ωθείται στο έπακρο:
το κακό είναι η αθεμελιότητα του Είναι, δηλαδή συνδεδεμένο με το Ungrund, με τη δυνητική ελευθερία. Όλα αυτά εμπεριέχουν μοτίβα του Boehme. Αλλά πιο κοντά στον Boehme και πιο σύμφωνος μαζί του ήταν ο Fr. Baader, ο οποίος ένιωσε ως το άκρο δηλητηριασμένος από το ιδεαλιστικό ρήγμα από το Είναι, και όπως ο Schelling, εμβάθυνε στον Boehme. Ο Fr. Baader ήταν Καθολικός, αλλά Καθολικός πολύ ελεύθερος και σε πνεύμα ανατολικής Ορθοδοξίας.
Ο Baader, με αξιοθαύμαστη απλότητα και σαφήνεια, θεωρεί δικαιωμένη τη δυναμική κατανόηση του Θεού από τον Boehme, με την αποδοχή μιας γένεσης μέσα στην ίδια τη θεία ζωή. Αν δεν υπήρχε γένεση μέσα στην αυτοσυνείδηση του Θεού, τότε η θεία αυτοσυνείδηση θα ήταν άδεια από ζωή και χωρίς διαδικασία.⁴⁹ Μια δυναμική κατανόηση του Θεού σημαίνει επίσης ότι ο Θεός είναι ζωντανός για εμάς, ότι έχει εσωτερική ζωή, ότι μέσα στη θεία ζωή υπάρχει ο δραματισμός που είναι κοινός σε κάθε ζωή. Αυτό ίσως δεν συνάδει με τον Thomas Aquinas και με τη σχολαστική θεολογία, αλλά είναι σύμφωνο με τη βιβλική αποκάλυψη. Baader, πράγματι, δίνει έναν αξιοθαύμαστο ορισμό του κακού: ως αρρώστια, ως παραμόρφωση της ιεραρχικής τάξης, ως μετατόπιση του κέντρου του Είναι, μετά την οποία το Είναι περνά μέσα στο μη-είναι.
Συνεχίζεται
ΜΕ ΣΑΦΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ Ο ΕΤΕΡΟΣ ΝΟΜΟΣ ΣΤΑ ΜΕΛΗ ΜΟΥ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου