Ομοιότης και διαφορά των φιλοσοφικών συστημάτων Γιανναρά και Ράμφου

Ευτυχισμένοι όσοι έχουν ψυχή, ευτυχισμένοι και όσοι δεν έχουν, δυστυχείς όσοι νομίζουν πως έχουν, λέει η ανατολίτικη σοφία, σήμερα, η μόνη που απέμεινε να μιλά πια για ψυχή. Να φτιάχνη ψυχή.

Η Δύση, διαφοροποιούμενη πλήρως από τους αδελφούς Έλληνες, όπως ομολογεί ο Αυγουστίνος, επινόησε την ψυχολογία και αντικατέστησε μ’ αυτή την ψυχή και την κατασκευή της, την δημιουργία της. Και η ψυχολογία φτιάχνει εαυτό, την σύγχρονη εξατομίκευση, την ψυχολογική υγεία κατ’ άλλους, ένα ψυχοειδές, όπως τον ονομάζει ένας πρωτομάστορας εαυτού, ο Γιούνγκ.

Οι Έλληνες ανακάλυψαν την ψυχή και την κατασκευή της, επειδή βρίσκεται εν δυνάμει στον άνθρωπο, κεκοιμημένη, και από πολύ νωρίς ανακάλυψαν και το κέντρο της, τον ΝΟΥ, χαράζοντας για πάντα την ανθρωπότητα! Μια μεγάλη, επαναστατική ανακάλυψη λοιπόν, αδιανόητη για την λογική μας και όμως πραγματικότης. Το άπειρο διαθέτει κέντρο. Επειδή η ψυχή είναι το άπειρο. Όπως ακριβώς ορίζονται για πρώτη φορά από τον Ηράκλειτο. «Τα σύνορα της ψυχής δεν θα βρεθούν ποτέ , όσο κι αν προσπαθήσουμε να διατρέξουμε τις οδούς της. Τόσο βαθύς είναι ο λόγος της». 22Β45, Diels – Kranz. Οι Έλληνες έμειναν πιστοί στην ανακάλυψή τους, καλλιέργησαν τον Νου για περισσότερα από δύο χιλιάδες χρόνια, αλλά δεν κατόρθωσαν να πείσουν ούτε τους γείτονές τους για τον σκοπό και το νόημα της ζωής!

Η Ανατολή λοιπόν παρέμεινε πιστή στην ψυχή και η Δύση επινόησε άλλο "κέντρο", τον εαυτό, ο οποίος δεν είναι όμως κέντρο, αλλά είναι άπειρος και αυτός όπως και η ψυχή, είναι αναπαράστασή της, μια εικόνα της, το αληθινό Εγώ, ένας καθρέφτης της ψυχής. Μια συγκλονιστική επινόηση, εφόσον δημιουργήθηκε ένας καθρέφτης που χωρά το άπειρο. Ένα άπειρο κέντρο!

Αυτός ο εαυτός χώρεσε μέχρι σήμερα όλες τις αβεβαιότητες, τις ελπίδες και τις ματαιότητες του ανθρώπου και συνεχίζει τον δρόμο του. Είναι εύπλαστος, από το υλικό της δημιουργικής φαντασίας κατασκευασμένος. Μάλιστα φτάνουν να τον ονομάσουν μέχρι και ΝΟΥ. Όπως ονομάζουν μέχρι σήμερα τον Αυγουστίνο τον αληθινό πατέρα του εαυτού. «Μια νόηση από τις πιο λεπτές, πιο ανοιχτές και πιο πρωτότυπες της ανθρωπότητος». Μια νόηση η οποία μπορεί να αντικαθρεφτίση τα πάντα και να αντικαταστήση αντιπροσωπεύοντας τα πάντα! Ο Άγιος Ιερώνυμος, είχε γράψει στον ίδιο τον Αυγουστίνο: «Δοξάζεσαι στον κόσμο ολόκληρο. Οι καθολικοί σε λατρεύουν σαν τον ανανεωτή της αρχαίας πίστης». Γύρω στα 400 λοιπόν η χριστιανική πίστη είχε ήδη χαθεί και σώθηκε με το έργο του. Αντικατέστησε και ανανέωσε τα πάντα.

Ο Λούθηρος, για παράδειγμα, μετά τόσους αιώνες, δεν διάβασε τις επιστολές του Απ. Παύλου. Περιορίστηκε στις ερμηνείες των από τον Αυγουστίνο. Πιο στέρεες, πιο προσιτές, στον μεγάλο επαναστάτη. Αυτός ο μαγικός καθρέφτης της Χιονάτης, σήμερα ονομάζεται ΠΡΟΣΩΠΟ και αναδεικνύει σε κάθε εποχή τον πιο όμορφο αντιπρόσωπο του Θεού, ο οποίος ενδύεται αυτομάτως την άμωμη σύλληψη, το αναμάρτητο του απολύτου προορισμού και το αλάθητο. Στην σημερινή Ελλάδα είχαμε την τύχη να διαθέτουμε δύο αντιπροσώπους: τον κ. Γιανναρά και τον κ. Ράμφο. Θα ερευνήσουμε τον λόγο τους, μέσα σε δύο μικρές και σύντομες πραγματείες που πρωτοδημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Ίνδικτος, τεύχος 7 και φέρουν τους τίτλους: “Η αποφατική σημαντική του προσώπου” του κ. Γιανναρά και “Ερμηνευτικό υστερόγραφο για ένα "κενό" της παλαμικής θεολογίας” του κ. Ράμφου. Ας ξεκινήσουμε αμέσως με το πόνημα του κ. Γιανναρά, επειδή έχουμε πολύ δρόμο να διανύσουμε!

«Το πρόσωπο υποστασιάζει (συγκροτεί σε υπόσταση, σε συγκεκριμένο υπαρκτικό γεγονός) έναν τρόπο υπάρξεως». Με λίγες λέξεις, όπως βλέπουμε, ο καθρέφτης είναι έτοιμος. Το πρόσωπο προηγείται του τρόπου υπάρξεως πλέον. Επειδή «η εκκλησιαστική εμπειρία βεβαιώνει ότι η προσωπική ύπαρξη του ανθρώπου δεν τελειώνει με τον θάνατο. Ο θάνατος δεν αφανίζει την υπόσταση του προσώπου».

Μια ανεξήγητη ταυτολογία κατ’ αρχάς αυτή η υπόσταση του προσώπου, καθώς οι αρχαίοι Καππαδόκες είχαν ταυτίσει υπόσταση και πρόσωπο.

Η παραδοσιακή θρησκεία, στηρίζεται στην πίστη στην αθανασία της ψυχής. Αναλόγως αυτής της πίστης λοιπόν, δημιουργείται μια μοντέρνα θρησκεία σιγά–σιγά, η οποία πιστεύει στην αθανασία του προσώπου, στην αθανασία της υποστάσεως του προσώπου. Ακόμη και οι θρησκείες εξελίσσονται.

«Τί όμως υποστασιάζει το πρόσωπο όταν αναιρεθούν οι υπαρκτικές ενέργειες της φύσης; Πώς να συλλάβουμε μιαν ύπαρξη δίχως φύση; Με την απόσβεση και τον αφανισμό των κτιστών ενεργειών της φύσης του με τον θάνατο, η υπόσταση του ανθρώπου υποστασιάζει τις χαριζόμενες άκτιστες ενέργειες της θείας ζωής. Αυτό είναι το οντολογικό περιεχόμενο της θέωσης στην οποία ελπίζει η Εκκλησία»!

Η ελπίδα μας ο θάνατος λοιπόν! Απαραίτητος για να ελευθερωθούμε από την ορμέμφυτη φύση. Απαραίτητος και στον πολιτισμό και στην Εκκλησία. Γιατί η Φύση είναι ο θάνατος του πολιτισμού και της δημιουργικότητος, και ο θάνατος των κτιστών ενεργειών η Σωτηρία μας! Με την ίδια "φυσικότητα" που εισέρχεται ο Μότσαρτ στα Μέγαρα Μουσικής, με την ίδια ακριβώς "φυσικότητα" εισέρχεται και στα Μέγαρα της Βασιλείας των Ουρανών, ο νικητής του θανάτου!

Το Μυστικό της θεολογίας του κ. Γιανναρά βρίσκεται στις άκτιστες ενέργειες, όπως βλέπουμε. Τις οποίες ανακάλυψαν οι Ρώσοι θεολόγοι του αιώνος μας, ξεχασμένες στο μπαούλο του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, και με τις οποίες φτιάχνουν την καινούργια Εκκλησία. Η ενσάρκωσις του Κυρίου επέτρεψε την δεξίωση των ακτίστων ενεργειών από τον άνθρωπο, κάτι ίσως αδύνατο μέχρι τότε. Με την βοήθεια αυτών των ακτίστων ενεργειών επιτυγχάνεται η υπέρβαση της Φύσεως, ή η αυθυπέρβαση του προσώπου. Η Ανάσταση υπήρξε η μεγάλη απόδειξις που όλοι περιμέναμε, το ευτυχές τέλος της Αποστολής Του. Ο Κύριος, σαν ο αγαπημένος Μεσάζων, ελευθέρωσε τον άνθρωπο από την αμαρτία, όπως το άξιζε εξάλλου. Τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος δεν χρειάζονται όμως αποκλειστικά και μόνον σαν οι αγαπημένοι Μεσάζοντες. Μας χαρίζουν και τα αιώνια πρότυπα των σχέσεων, Αναλόγως των οποίων ζούμε την Σύναξη της αγάπης, το Sobornost των αδελφών Ρώσων.

Το ότι η Εκκλησία ανήκει στο δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, το Γεννηθέν, του Υιού του Θεού του ζώντος, το ότι η είσοδος στην Εκκλησία είναι μια Γέννησις με πόνο και κόπο, το ότι κάποιος πρέπει να μας γεννήσει στην Εκκλησία, στην οποία μόνον με το άθλημα της μετανοίας, κατά χάριν, μπορούμε να παραμείνουμε, το ότι το Βάπτισμα είναι ακριβώς ο άθλος, το δώρο της ελευθερίας, με την Χάρι του οποίου εισερχόμεθα στα νερά μαζί με τους εχθρούς μας και εξερχόμεθα χωρίς τους εχθρούς μας, όπως ο Ιουδαϊκός λαός που μπήκε στην θάλασσα μαζί με τους Αιγυπτίους, αλλά βγήκε μόνον αυτός, ο λαός που ποθούσε την ελευθερία, όλα αυτά ανήκουν στην παραδοσιακή Εκκλησία η οποία σήμερα πλέον υπερβαίνεται, εξελίσσεται. Ο Θεός αναλαμβάνει βοηθός του ανθρώπου, όχι οδηγός. Η άκρα ταπείνωση δεν μπορεί να ’χει τέλος. Η Χάρις του Θεού προσθέτει στον άνθρωπο, δεν αφαιρεί.

Ακριβώς όπως το δίδαξε ο Αυγουστίνος. Ακριβέστατα! Νά πώς περιγράφει ο Gilson τα εκκλησιαστικά βιώματα του Αυγουστίνου, “L’ esprit de la Philosophie medievale”, 2ο κεφάλαιο: «Το ότι ο Πλωτίνος μας συμβουλεύει να αποκοπούμε από τις αισθήσεις, να εξημερώσουμε τα πάθη μας και να ομοιάσουμε στον θεό, είναι ό,τι καλύτερο. Θα μας δώσει όμως ο Πλωτίνος την δύναμη να τα πετύχουμε;». Όχι βέβαια. Άλλη δύναμις βοήθησε τον νεαρό βλαστό της Εκκλησίας. «Ο νόμος του πνεύματος της Ζωής μέσα στον Ιησού Χριστό με ελευθέρωσε από τον νόμο της αμαρτίας και του θανάτου».

Αυτό το κείμενο είναι πνιγμένο στις απορίες, παρότι φαίνεται μικρό σε ποσότητα! Εμείς θα περιοριστούμε σε μία! Ο Πλωτίνος, δεν πέτυχε άραγε αυτό που δίδασκε; Πώς το πέτυχε; Υπάρχουν πολλοί τρόποι και ο καλύτερος είναι δια Ιησού Χριστού; Η ελευθερία από τον νόμο της αμαρτίας και του θανάτου είναι η Εκκλησία; Και η φιλοσοφία, Εκκλησία;

Υπάρχει όμως και μεγαλύτερο βάθος στο κείμενο του κ. Γιανναρά: «Ο ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ ΜΑΣ ΣΩΜΑ». Η εσχατολογία, η Σωτηρία!

Ο Παράκλητος είναι το μελλοντικό μας σώμα, και οι σχέσεις, η ετερότης, μας προετοιμάζουν γι’ αυτή την μεγαλειώδη γιορτή, στην οποία θα πάρουν μέρος τα πρόσωπα, όσοι κατορθώσουν να υποστασιάσουν έναν τρόπο ύπαρξης μοναδικό και ανεπανάληπτο, όσοι υπερβούν την Φύση. Δεν προσδοκούμε πλέον Ανάσταση νεκρών, μόνον ζωή του μέλλοντος αιώνος, αναλόγως θα λέγαμε και του τωρινού αιώνος των προσώπων. Το πρόσωπο αποθεώνεται. Είναι ασώματο και μάλλον δεν είναι καν άνθρωπος. Είναι Μεσσίας. Η ενανθρώπιση του Κυρίου δεν ήταν αρκετή για την Σωτηρία μας. Στο ποθούμενο μέλλον θα πραγματοποιηθεί η ενανθρώπιση και του Αγίου Πνεύματος. Και ο Πατήρ; Υπάρχει κάποιο σχέδιο; Ίσως υπάρχει κάποια ελπίς! Γιατί εφόσον με τον θάνατο επιτυγχάνουμε την θέωση και εφόσον ο Κύριος μας πληροφόρησε πως κανείς δεν είδε τον Πατέρα και δεν πέθανε, ίσως με έναν ακόμη θάνατο, πετύχουμε και την ενσάρκωση του Πατρός! «Ίνα η ο Θεός τα πάντα εν πάσι».

Και όμως όλα θα ήταν διαφορετικά, εάν οι Ρώσοι θεολόγοι είχαν ψάξει καλύτερα στο μπαούλο του Αγίου Γρηγορίου. Γιατί δίπλα στις άκτιστες ενέργειες θα είχαν βρει το εξής (Αντιρρητικός προς Ακίνδυνον Ε΄, 24-96): «Δια τούτο ο Υιός του Θεού ουχ υπόστασιν αλλά φύσιν παρ’ ημών παραλαβών, καθ’ υπόστασιν ηνώθη ταύτη». Ποιες είναι οι προθέσεις μας λοιπόν; Να σώσουμε το απρόσληπτο από τον Κύριο; Μετά από σας, κύριέ μου!

Ακολουθεί το κείμενο του κ. Ράμφου: “Ερμηνευτικό υστερόγραφο για ένα "κενό" της παλαμικής θεολογίας”.

Στο κείμενο αυτό ο κ. Ράμφος δείχνει γι’ άλλη μια φορά αδυναμία να διακρίνη ανάμεσα στο παρελθόν και την παράδοση. Επειδή όμως η σύγχρονη οντολογία βλέπει μόνο μέλλον, λογικώς πρέπει να εγκαταλείψουμε το παρελθόν για να βαδίσουμε στο μέλλον. Το παρελθόν όμως πού βρίσκεται; Σ’ έναν μαγικό τόπο, που λέγεται Μνήμη, όπου συγκατοικεί μαζί με το Εγώ μας, την υπόστασί μας. Την ταυτότητά μας. Αυτή η Μνήμη λοιπόν πρέπει να μείνη απείραχτη πάση θυσία, ακόμη και αν το μέλλον, η πρόοδος και η εξέλιξη είναι ιερά. Είναι το σύγχρονο ΑΒΑΤΟ, μαζί με τις επιλεκτικές της λειτουργίες, τις οποίες θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ακόμη και προθέσεις! Έτσι λοιπόν γκρεμίζουμε την παράδοση. Συγχέοντας, γι’ άλλη μια φορά, τις Αρχές με τις συνήθειες. Ποιος θα μας ελέγξει εξάλλου; Η σύγχυση είναι το μικρό όνομα της Νεωτερικότητος! Γκρεμίζονται όμως οι Αρχές; Αυτό τον μάταιο αγώνα θα παρακολουθήσουμε από κοντά, σ’ αυτό το μικρό κείμενο του κ. Ράμφου.

Και για τον κ. Ράμφο το περιεχόμενο της οικονομίας της Σωτηρίας, δεν είναι η ενανθρώπιση, η πρόσληψη της ανθρώπινης φύσεως από το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, αλλά η δεξίωσις των ακτίστων ενεργειών. Εκείνο που τον προβληματίζει μόνον, είναι η δήλωσις του Αγίου Γρηγορίου, σε συμφωνία με την παράδοσί μας, πως οι άκτιστες ενέργειες έρχονται από την Φύση του Θεού, είναι κοινές της Αγίας Τριάδος, δεν πηγάζουν από τα Πρόσωπα!

Το φιλοσοφικό του πρόβλημα είναι πως στην Δύση η Φύση ή Ουσία, έχει εγκαταλειφθεί σαν απρόσωπη, αταίριαστη στην ατομικότητα! Πώς είναι δυνατόν αυτές οι απρόσωπες ενέργειες να σώσουν τον ιδιαίτερο, προσωπικό άνθρωπο; «Πώς η εκ της θείας ουσίας απρόσωπη εκπομπή μπορεί γίνη προσωπική δεξίωση; Πώς ο ξεχωριστός άνθρωπος δεξιώνεται τις ενέργειες του Θεού, εφόσον δεν έχουν υποστατικό χαρακτήρα; Πώς είναι δυνατόν η προσευχή να είναι ο μοναδικός τρόπος επαφής μεταξύ κτίσματος και κτίστου (δηλ. ο Απ. Παύλος στον Δρόμο προς την Δαμασκό είχε περιέλθει σε βαθειά προσευχή;) όταν η δεξίωσις του πλήθους των μορφών της Χάριτος έχει να κάνη με τον τύπο και το ποιόν του πνεύματός μας;»

Όπως βλέπουμε, πιστεύει ήδη, πως δεν έχει αφήσει τίποτα όρθιο. Δεν θα συνειδητοποιήσει δυστυχώς ποτέ του πως όσοι μετέχουν του Μυστηρίου της Εκκλησίας, καταλαβαίνουν ήδη ξεκάθαρα πως έχει πλήρη άγνοια της αλήθειας της Σωτηρίας. Η Σωτηρία δεν διδάσκεται στα βιβλία! Όλα όμως θυμίζουν Αυγουστίνο! Ο σκοπός είναι ο Θεός ή η θεότης να γίνουν βοηθοί του ανθρώπου στον δύσκολο Ιστορικό του αγώνα ή στην μίμηση του Θεού Δημιουργού, στην δημιουργία εαυτού!

Τα φαντασιοκοπήματα της απιστίας είναι απίστευτα, ακριβώς όσο απίστευτη είναι και η πίστη. Έτσι λοιπόν γι’ αυτόν τον συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας, η μόνη λύσις είναι το ενυπόστατο των ακτίστων ενεργειών όπως το δίδαξε και ο Λεόντιος ο Βυζάντιος. Υπάρχουν δύο Σωτηρίες λοιπόν: Στην μία ο Κύριος προσλαμβάνει την ανθρώπινη φύση και την ενυποστατεί και η Εκκλησία είναι το χαριτωμένο και αγιασμένο Σώμα Χριστού, στην δεύτερη, πιο εξελιγμένη και πολιτισμένη, ο άνθρωπος πλέον προσλαμβάνει τις ενυπόστατες άκτιστες ενέργειες, δημιουργεί εαυτό στην Ιστορία και σώζεται αποκτώντας Σώμα Παρακλήτου μετά θάνατον! Ας δούμε όμως από κοντά πια το "κενό" της θεολογίας του κ. Ράμφου και των Ρώσων συναδέλφων του.

«Εάν ως προς την ουσιώδη των και άπειρη προέλευση οι ενέργειες είναι απρόσωπες, γενικές, και καθιστούν απλώς κοινωνήσιμο στα κτιστά το ουσιωδώς άπειρο άκτιστο, δεν πρέπει και ο πιστός για να τις δεξιωθεί να καταστήση εαυτόν παθητικό και απρόσωπο και γενικό; Δια της προσευχής και της ασκητικής της αποχής και της στερήσεως; Τότε όμως δεν καθίσταται ανέφικτη η ανθρώπινη παρέμβαση στο νόημα και στην Ιστορία; Ευκόλως λοιπόν εξηγείται και η Ιστορική περιθωριοποίησις όλων των ορθοδόξων λαών»!

Από το αδιέξοδο θα μας βγάλη ο Νόμος της Αναλογίας, ο σύγχρονος από μηχανής θεός που μας δίνει πάντοτε το χάπι εντ! Δεν μπορεί ο Θεός να μας καταδικάζει στην ανυπαρξία!

«Οι άκτιστες ενέργειες και το ενυπόστατό τους είναι ανάλογες προς το ενυπόστατον του Υιού. Διότι κατά τον Γρ. Παλαμά ενυπόστατο είναι το ιδιοσύστατον υφιστάμενο εντός άλλου»!

Ενυπόστατο λοιπόν και για τον Φιλοσοφούντα είναι η Μονάδα, η ενότης της Αγίας Τριάδος. Διότι, εξηγεί ο Αγ. Γρηγόριος, το ιδιοσύστατον υφιστάμενον εντός άλλου, σημαίνει ότι ο Υιός διατελεί αχώριστος του Πατρός.

Έτσι έζησε η Αγία Τριάδα καλά και εμείς καλύτερα! Καληνύχτα! Το ουσιωδώς άπειρο άκτιστο! Η θεότης, η αγαπημένη των φιλοσόφων από αρχαιοτάτων χρόνων. Μόνον που η θεότης δεν είναι ο Θεός της πίστεώς μας, είναι ο θεός της σκέψης μας! Ασήμαντες λεπτομέρειες, θα μου πείτε! Ας ακούσουμε όμως προσεκτικά τον Άγιο Γρηγόριο, για άλλη μια φορά!

«Τούτον τοίνυν καταληπτόν αυτού μόνον, η απειρία, η απλότης, η αγαθή και θεία θέλησις». Μόνον αυτά μπορούν να γίνουν γνωστά από τον άνθρωπο. Από τις δυνάμεις του. Η θεότης.

Στον Αντιρρητικό κατά Ακινδύνου IV, 27,30 εξηγούνται τα ανεξήγητα: «και ο άγιος Μάξιμος έδειξεν ούσαν την απειρίαν, επέκεινα πάσης απειρίας είναι τον Θεόν ειπών.» «Αλλά πώς και της υπέρ αρχήν και τέλος απειρίας ο θεός επέκεινα κατά τον θείον Μάξιμον έστιν; Ως μη υπ’ αυτής περιεχόμενος, αλλ’ αυτός και ταύτην περιέχων, ως αίτιος αυτής υπάρχων. το γαρ είναι αυτόν η απειρία εστί»!

Και πολύ πριν ανακαλυψει ο κ. Ράμφος την Αναλογία ανάμεσα στο ενυπόστατο του Υιού και στις άκτιστες ενέργειες και το ενυπόστατό τους τον είχε προειδοποιήσει! (Αντιρρητικός κατά Ακινδύνου Α΄, 4, 10): «Θεός, ενεργούντα δηλοί, θεότης δε ενέργειαν. Ουδέν δε των τριών ενέργεια, αλλά μάλλον ενεργούν έκαστον αυτών, πλην γαρ εκείνων των τριών ουδέν ενυπόστατον εν τω Θεώ, δηλονότι αυθυπόστατον.»

Η Εκκλησία της θεότητος λοιπόν και όχι του Θεού, προσπαθεί να πάρη τα ηνία της Ιστορίας με τους εκλεκτούς της.

Γιατί ο αληθινός Θεός, γι’ αυτούς τους εκλεκτούς είναι ένας βουβός Θεός, όπως τον έζησε ακριβώς και ο Χανς Γιώνας και μας μετέφερε την πικρή αλήθεια!

Εκδόσεις αμέθυστος
amethystos.books@gmail.com