ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ (35) – Marie-Louise von Franz

Συνέχεια από Τετάρτη, 10 Αυγούστου 2011

Κεφάλαιο 8 (2ο μέρος)

Η μετατόπιση της ταυτότητας του Εγώ, οι πολλαπλές ψυχές και η μεταστοιχείωσή τους μέσα στον καρπό

Στην αλχημεία ο «λίθος» περιγράφεται συχνά σαν ο καρπός του δέντρου του ήλιου και του δέντρου της σελήνης, μία τελική μεταμόρφωση της ζωής που έχει ζήσει κανείς, και η οποία παριστάνεται από το δέντρο το ίδιο. Αυτός ο καρπός ή τελικό αποτέλεσμα φαίνεται ακόμη να συνεχίζει να επιδρά στο συλλογικό ασυνείδητο. Έτσι, ένας άνδρας που είχε υποφέρει πολύ στην επαγγελματική του ζωή, ονειρεύθηκε λίγο πριν από το θάνατό του:

«Μια φωνή που μιλάει σε μία ανατολίτικη γλώσσα μου λέει: “Η δουλειά σου και η ζωή σου, που τα έχεις υπομείνει συνειδητά, έχουν λυτρώσει εκατοντάδες ανθρώπους στην γενιά σου, και θα φωτίζουν εκατοντάδες μελλοντικές γενιές”»(7).

Αυτό το όνειρο φαίνεται να απαντάει σε ένα ερώτημα που συχνά απασχολεί κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο: γιατί πρέπει εξαιρετικά “σπουδαίοι” άνθρωποι να περνάνε συχνά απαρατήρητοι και χωρίς αναγνώριση από τους ανθρώπους γενικά και να υποφέρουν έτσι σε όλη την ζωή τους, ενώ άνθρωποι χωρίς καρδιά και μυαλό επαινούνται σχεδόν από όλους; Σύμφωνα με αυτό το όνειρο, υπάρχει μία αόρατη ανταμοιβή. Τα βάσανα και ο πόνος που συνειδητά βιώνονται, συχνά φαίνεται πως έχουν την δική τους αμοιβή –τον καρπό τους– αλλά συχνά μόνο στο υπερπέραν, όπως πραγματικά τονίζεται στην χριστιανική διδασκαλία. Η διαφορά, πάντως, είναι ότι στο όνειρο η εικόνα δεν είναι αυτή της αμοιβής ή της τιμωρίας, αλλά αφορά κάτι πιο αντικειμενικό. Ο πόνος που βιώνεται συνειδητά έχει μια λυτρωτική επίδραση στο παρελθόν και στο μέλλον του ανθρώπινου γένους, μία επίδραση που ασκείται αόρατα από το Υπερπέραν (από το συλλογικό ασυνείδητο). Το να το κατανοήσει κανείς αυτό, πάντως, είναι σίγουρα η μεγαλύτερη αμοιβή που ένας άνθρωπος μπορεί να περιμένει από την ζωή. Σχετικά με αυτό, ο Edinger αναφέρει ένα εντυπωσιακό όνειρο ενός ανθρώπου που επρόκειτο σύντομα να πεθάνει:

«Μου έχει ανατεθεί ένα έργο σχεδόν υπερβολικό για μένα. Ένα κούτσουρο από σκληρό και βαρύ ξύλο βρίσκεται σκεπασμένο στο δάσος. Πρέπει να το ξεσκεπάσω, να πριονίσω ή να κόψω με το τσεκούρι από αυτό ένα στρόγγυλο κομμάτι, και έπειτα να σκαλίσω ένα σχέδιο επάνω στο κομμάτι. Το τελικό αποτέλεσμα θα πρέπει να διατηρηθεί πάση θυσία, επειδή παριστάνει κάτι που δεν ξανασυμβαίνει πια και κινδυνεύει να χαθεί. Την ίδια στιγμή πρέπει να γραφτεί μία μαγνητοταινία που θα περιγράφει με λεπτομέρειες τι είναι αυτό το σχήμα, τι παριστάνει, ολόκληρο το νόημά του. Στο τέλος, το ίδιο το αντικείμενο και η μαγνητοταινία πρέπει να δοθούν στην δημόσια βιβλιοθήκη. Κάποιος λέει ότι μόνο στη βιβλιοθήκη θα ξέρουν πώς να προστατέψουν την ταινία για να μην φθαρεί μέσα σε πέντε χρόνια»(8).

Όπως το ερμηνεύει ο Edinger, αυτό το αντικείμενο είναι μια μοναδική πεμπτουσία – ο στόχος και η ολοκλήρωση της φυσικής ύπαρξης. Αυτή η πεμπτουσία πρέπει να κατατεθεί σαν ένα αιώνιο κειμήλιο σε μία συλλογική ή διαπροσωπική βιβλιοθήκη, ένας είδος «πνευματικού θησαυροφυλακίου». Με εκπληκτικό τρόπο αυτό μοιάζει με την ιδέα του Σίμωνος του Μάγου για μια «ουράνια αποθήκη», στην οποία  μεταφέρεται ο «καρπός».

Ο καρπός στο Υπερπέραν περιγράφεται συχνά σαν η φιλοσοφική λίθος, σαν χρυσός καρπός, αδαμάντινο σώμα κλπ, δηλαδή σαν κάτι στατικό, ολοκληρωμένο, ενώ η εγωική συνείδηση, η οποία ζει ακόμη μέσα στον χρόνο, βιώνει τον εαυτό της μάλλον σαν μία «ροή» από παραστάσεις.

Στο κείμενο του Jung, αυτό που φαίνεται να απορρίπτεται από το καθημερινό εγώ είναι η ελπίδα, η επιθυμία, ο πόθος, ο φόβος κλπ, δηλαδή η συναισθηματική συγκινησιακή σχέση με το μέλλον. Αυτό που μένει είναι μόνον αυτό που υπήρχε και αυτό που υπάρχει. Αυτή η επιθυμία, ο πόθος, ο φόβος κλπ φαίνεται να έχουν την πηγή τους στην συνείδηση Β του Geddee, η οποία εμφανίζεται να έχει στενή σχέση με τον χώρο του σώματος.

Ένας άλλος ασθενής του Moody περιγράφει την σχέση του «εξαγνισμένου εγώ» με το Ταυτό (το φωτεινό πλάσμα) με τον εξής τρόπο: «Όταν η καρδιά μου σταμάτησε να χτυπάει ένιωσα σαν να ήμουν μία στρογγυλή μπάλα, και ίσως σαν να ήμουν σχεδόν μία μικρή σφαίρα –σαν ένα Β-Β– στο εσωτερικό αυτής της στρογγυλής μπάλας. Δεν μπορώ πραγματικά να σας το περιγράψω»(9).

Αυτή είναι μια ιδιαίτερα εκπληκτική εικόνα, επειδή φαίνεται να περιγράφει την «σωστή» σχέση του Εγώ με το Ταυτό, δηλαδή το Εγώ είναι ένα μέρος του συνόλου, και συγχρόνως είναι ένα με το σύνολο. Πρόκειται ακριβώς για αυτή τη σχέση ανάμεσα στο Εγώ και το Ταυτό που η Γιουνγκιανή ψυχολογία του βάθους προσπαθεί να αποκαταστήσει μέσα σε κάθε ψυχαναλυόμενο κατά τη διάρκεια της ζωής του (της) (10). Επειδή, εάν το Εγώ ταυτιστεί με το Ταυτό, υφίσταται διόγκωση. Εάν απομακρυνθεί πολύ από το Ταυτό, τότε βυθίζεται στις «επιθυμίες, τις ελπίδες, τους φόβους και τους πόθους» και χάνεται μέσα στον κόσμο. Τα παραπάνω παραδείγματα απεικονίζουν την περίεργη και παράδοξη σχέση ανάμεσα στο «εξαγνισμένο» Εγώ και στο Ταυτό. Μερικές φορές το Εγώ περιγράφεται σαν ταυτόσημο με το Ταυτό, άλλες φορές σαν κάτι ξεχωριστό ή σαν μία μικρή μπάλλα ενωμένη με μία μεγαλύτερη. Όσο το καθημερινό Εγώ δεν «εξαγνίζεται», έχει εμπειρία του εαυτού του σαν να είναι κάτι καθαρά ξεχωριστό από το Ταυτό, ενώ όταν είναι ολοκληρωμένο γίνεται σε μεγάλο βαθμό ταυτόσημο με το Ταυτό. Πάντως, η εγωική συνείδηση η οποία είναι απαραίτητη για την αντίληψη του Εγώ, δεν φαίνεται να σταματάει μετά από αυτή την ταύτιση. Το Εγώ, λέει ο Jung, «είναι ένα ουσιώδες μέρος του εαυτού και μπορεί να χρησιμοποιηθεί με την έννοια του μέρους αντί του όλου όταν έχουμε στο νου μας την σημασία της συνειδητότητας. Αλλά όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση στην ψυχική ολότητα, είναι καλύτερο να χρησιμοποιήσουμε τον όρο “εαυτός”. Δεν υπάρχει θέμα αντιφατικού ορισμού, αλλά απλώς διαφοράς στην οπτική γωνία»(11).

Η εικόνα της σχέσης ανάμεσα στο Εγώ και το Ταυτό σαν μία μικρότερη μπάλλα μέσα σε μία μεγαλύτερη, εικονίζεται ωραία στο προηγούμενο επιθανάτιο όραμα.

(Συνεχίζεται)

Αμέθυστος

Σημειώσεις

7. «Εμπειρίες του θανάτου κάτω από το φως της Ψυχολογίας», σ. 34.

8. «Το Εγώ και το Αρχέτυπο», σ. 218.

9. Moody, o.π., σ. 49.

10. Jung: «Το μυστήριο της συνένωσης», παρ. 129.

11. Αυτόθι, παρ. 133.