Η Παναγία και εμείς

 πρ. Νικόλαος Λουδοβίκος

Είναι οι μέρες αυτές αφιερωμένες στην Παναγία επειδή ακριβώς η ίδια η Παναγία είναι η πιο αφιερωμένη από όλες τις υπάρξεις και μάλιστα αποκαλύπτει ότι το μυστήριο του ανθρώπου είναι αυτή η αφιέρωση. Η αφιέρωση αυτή είναι το μυστικό για να καταλάβουμε, η αναφορικότητα όπως την λέει η νεότερη φιλοσοφία, είναι ο τρόπος που μπορούμε να καταλάβουμε την ανθρώπινη ύπαρξη, γιατί ακριβώς όπως φαίνεται ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι αυτοαναφορικός. Θα έλεγα μάλιστα ότι πιθανώς η μεγαλύτερη ανακάλυψη της αρχαίας και της νεώτερης φιλοσοφίας και της ψυχολογίας ταυτόχρονα είναι αυτή η αναφορικότητα. Κι αν τυχόν χαθεί αυτή η αναφορικότητα με ένα τρόπο που ουσιαστικά αφορά και τον  σύγχρονο δικαιωματισμό, αυτό το πράγμα γίνεται φυλακή για τον άνθρωπο. Και αυτό το πράγμα είναι πολύ σημαντικό να το δούμε και θεολογικά.

Το έτεροαναφορικό αντικείμενο είναι η πιο σημαντική ανακάλυψη της φιλοσοφίας και της ψυχολογίας, αλλά και της ανθρώπινης εμπειρίας και το συνέδεσα αυτό σε μια ομιλία που έκανα στο  μοναστήρι του Οσίου Δαυίδ στην Εύβοια, που την στιγμή αυτή που μιλάμε σώθηκε ως εκ θαύματος από την φωτιά, για τον παράλυτο. Αυτός ο παράλυτος φτάνει στον Χριστό με μια τεράστια ελπίδα. Η ελπίδα του είναι η ατομική του ολοκλήρωση, να σταθεί στα πόδια του. Και ξαφνικά ακούει κάτι που είναι σκανδαλώδες και για μας και για εκείνον. Μην ανησυχείς του λέει ο Χριστός, συγχωρούνται οι αμαρτίες σου. Μα εγώ δεν ενδιαφέρομαι γι’ αυτό. Έχω έρθει εδώ ζητώντας την θεραπεία μου. Δεν έχω καμία άλλη επιθυμία. Δεν επιθυμώ να σωθώ, ούτε να συγχωρεθούν οι αμαρτίες μου, ούτε να γίνω καλύτερος. Αυτή τη στιγμή θέλω μόνο να περπατήσω. Αυτός ο υπαρξιακός αποπροσανατολισμός ή μάλλον αναπροσανατολισμός που κάμνει ο Χριστός είναι πολύ σημαντικός και απρόσμενος. Του λέει, κοίταξε να δεις, υπάρχει ένα ολόκληρο πακέτο που το παίρνεις μαζί. Δεν μπορείς να πάρεις εκλεκτικά ένα κομμάτι του πακέτου. Δεν μπορεί να γίνεται αυτή η αθλιότητα που γίνεται σήμερα κατά κόρον και προβάλλεται από τα ΜΜΕ, ότι από όλα παίρνω το καλύτερο και δεν πληρώνω τίποτα, έτσι όπως γίνεται στα αμερικάνικα φίλμ που ο ήρωας τα παίρνει όλα και δεν χάνει τίποτα. Αυτό είναι ένα τεράστιο λάθος και δεν συμβαίνει ποτέ στην πραγματική ζωή.

Στην πραγματική ζωή συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή αυτό το οποίο αρπάζω, αυτό που διαλέγω, με ακολουθεί μέχρι τέλους των συνεπειών του. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε. Με φτάνει πάντοτε ως το τέλος. Δεν μπορεί να κλαδέψω τον ναρκισσισμό του άλλου και να μείνει ο δικός μου υπέροχος. Δεν είναι δυνατόν να εκμεταλλευτώ τον άλλο και να μην με εκμεταλλευτούν εμένα. Δεν γίνεται εγώ να αδιαφορώ για τις ανάγκες των άλλων και οι δικές μου ανάγκες να γίνουν τελικά σεβαστές. Αυτό το πακέτο, λέει στον παράλυτο ο Χριστός, πρέπει να το προσέξεις. Μου ζητάς την ατομική σου ολοκλήρωση και εγώ ζητώ την θέση σου μέσα στο σύνολο της κοινότητας. Γιατί αυτό σημαίνει συγχωρούνται οι αμαρτίες σου. Αμαρτίες δεν είναι τίποτα άλλο παρά αποτελέσματα μιας αποτυχημένης κοινωνίας με τους άλλους, με τον Θεό.

Η φοβερή ερώτηση του Χριστού είναι μια ερώτηση αναφορικότητας. Σε τι αναφέρεσαι; Δεν κατάλαβες ότι το πρόβλημά σου είναι ακριβώς αυτή η ελλιπής αναφορικότητα, η ελλιπής παρουσία σου μέσα στην πραγματικότητα των ανθρώπων;  Αυτή η ελλιπής σου παρουσία μέσα στην πραγματικότητα του κόσμου, αυτή η ελλιπής σου παρουσία μέσα στην πραγματικότητα του Θεού. Αυτό το πράγμα είναι η αμαρτία. Και αυτό το πράγμα είναι το κακό, και αυτό το πράγμα γεννάει κάθε άλλο κακό, του λέει ο Χριστός. Και αυτά είναι λόγια συγκλονιστικά. ΚΑι για αυτούς που τα ακούνε και δεν τα καταλαβαίνουν, ποιος είναι αυτός που συγχωρεί αμαρτίες; Αντί να καταλάβουν την συγκλονιστική διάσταση της δήλωσης του Χριστού, αντί να καταλάβουν την διδασκαλία του Χριστού, αυτοί καθονται και σκέφτονται και λένε ποιος είναι αυτός που συγχωρεί αμαρτίες. Το θέμα είναι, αν κατανοήσεις  την φοβερή δυναμική αυτού του υπαρξιακού πακέτου που καταλήγει στην προσωπική σου βλάβη, αλλά αρχίζει με την βλάβη των άλλων, καταλήγει στην προσωπική σου μη ολοκλήρωση, αλλά ξεκινάει με τον αποκεφαλισμό των άλλων, καταλήγει στην προσωπική σου αρρώστια, αλλά στο μεταξύ έχεις εσύ αρρωστήσεις κάποιους άλλους.

Αυτό το πράγμα, είναι το μυστήριο. Και βλέπετε πόσο σύγχρονο είναι το ευαγγέλιο, επειδή μιλάει ο Χριστός ως Θεός μέσα στα ανθρώπινα αυτά που λέει αφορούν τους νόμους της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτό το οποίο ο άνθρωπος είναι κατά φύσιν. Και πρέπει να το καταλάβουμε και εμείς σήμερα με σημερινούς υπαρξιακούς όρους. Και βλέπετε αν το δούμε έτσι καταλαβαίνουμε το μεγάλο πρόβλημα του ανθρώπου, που είναι το πλαίσιο που θα θέσει την ύπαρξή του. Από εκεί ξεκινούν όλα, και από αυτό προέρχονται οι συνέπειες που αντιμετωπίζουμε στην ιδιωτική μας ζωή. Αλλά επειδή ακριβώς είμαστε μέσα στον χώρο της γενικευμένης φιλαυτίας, το να φτάσουμε να δούμε το αίτιο τη στιγμή που μας πονάει το αποτέλεσμα, είναι πργματικά ακανθώδες και δυσεπίλυτο ζήτημα και αυτό ακριβώς αντιμετωπίζουν οι Πνευματικοί, οι Γεροντάδες, αυτοί που ασκούν πνευματική καθοδήγηση. Δεν λέω οι ψυχολόγοι, γιατί αυτοί συνήθως δεν μπαίνουν σε αυτό τον κόπο και το λέω με λύπη αυτό. Οι ψυχολόγοι συνήθως μπαίνουν στην ενίσχυση του ατομικού υποκειμένου, δηλαδή στην ενίσχυση του εγώ, στη διαδικασία να δικαιώσουν το εγώ και το εγώ χάνει ακόμα περισσότερο την αναφορικότητά του, βυθίζεται ακόμα περισσότερο στην αμαρτία αυτή, στην ουσία της αμαρτίας.

Γιατί προσέξτε έχουμε μια ηθικολογική άποψη για την αμαρτία που είναι καταστροφική. Είναι μια νομική αντίληψη της αμαρτίας, σαν να πέρασες με κόκκινο. Δεν είναι ότι πέρασες με κόκκινο. Είναι ότι δεν λειτουργεί οντολογικά η ύπαρξη, όταν δεν υψωθεί στο ύψος των προτάσεων που έχει κάνει ο Θεός για τη δημιουργία. Δεν λειτουργεί δηλαδή η ύπαρξή σου σύμφωνα με το manual της δημιουργίας σου που το ξέρει ο Θεός, αφού αυτός σε έφτιαξε. Και λειτουργούν μετά οι ενδοϋπαρξιακοί νόμοι και έρχονται τα αποτελέσματα που τα βλέπουμε όλοι και δεν τα αναμένουμε δήθεν, όπως είναι και το άλλο το μη αναμενόμενο να πάσχει κανείς σε κάτι που δεν έφταιξε. Ναι αλλά έφταιξαν άλλοι στο χώρο που εσύ πάσχεις. Με βάση το νόμο του χάους μεταφερμένο στα υπαρξιακά φαινόμενα, δεν μπορείτε να φανταστείτε μια δική μου λαθεμένη μου συμπεριφορά πόσο μακριά μπορεί να φτάσει, όπως και ένα αγαθό μου έργο πόσο μακριά μπορεί να φτάσει. Είμαστε όλοι συνδεδεμένοι. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο λάθος από το να νομίζει κάποιος ότι είναι μόνος του. Γιατί δεν είναι μόνος του ούτε ένα δευτερόλεπτο. Γιατί οφείλει την γλώσσα του, την ύπαρξή του, τις χειρονομίες του, τα πάντα σε κάποιον άλλον, από τον πρώτο άλλον που είναι η μάννα μέχρι τον έσχατο Άλλο που είναι ο Θεός ο ίδιος και του οποίου είμαστε εικόνα.

Δηλαδή είμαστε εικονικά πλάσματα όχι με την έννοια ότι δεν είμαστε πραγματικά αλλά είμαστε όντα  τα οποία περιέχεται η υπαρξή τους σε μια εικονική οντολογία που σημαίνει  είμαστε αναφορικά όντα. Και επειδή είμαστε αναφορικά όντα, αμαρτία είναι η παραγνώριση της αναφορικότητας, αμαρτία είναι ο ιδιασμός.  Κι αυτή η αναφορικότητα πρέπει να αναλυθεί σωστά για να γίνει κατανοητή. Δεν είναι μια αναφορικότητα επειδή εγώ απλώς αναφέρω τα πάντα στην ύπαρξή μου. Γιατί κι αυτό είναι λάθος. Είναι μια αναφορικότητα πραγματική. Είχα εισάγει τον όρο «η ετερότητα του ετέρου». Όχι η ετερότητα που εγώ του προβάλλω, γιατί η ετερότητα που εγώ του προβάλλω είναι κι αυτή ένα τεράστιο αδίκημα.  Κι όμως ένα μεγάλο μέρος της φιλοσοφίας αυτό το υπερασπίζεται. Έχουν όμως λάθος. Και αυτό φαίνεται ότι ο άλλος ανθίσταται όταν του επιβάλλεις το δικό σου νόημα της υπαρξιακής ερμηνευτικής. Αυτό το πράγμα τον οδηγεί σε αντίδραση, Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος υπερασπίζεται ένα πυρήνα υπαρξιακό, αυτό το ξέρουν μόνο οι Πατέρες, ο οποίος είναι πραγματικά δικός του και τον οποίο πρέπει να σεβαστείς. Πρέπει να σεβαστείς την αναφορικότητα του άλλου, αυτό που πράγματι είναι ο άλλος. Τότε γεννιέται η έννοια της αμαρτίας. Αμαρτία υπάρχει όταν εσείς καταλαβαίνετε ότι αυτό είναι από μέρους μου μια υπερβολή, από μέρους μου ένα λάθος, είναι κάτι που είναι  αυθάδεια, είναι κάτι που είναι κακό να το κάνω, επειδή έχετε αντιρρήσεις.

Είναι πολύ σημαντικό το πώς θα γίνω δεκτός μέσα σου. Όπως πραγματικά είμαι ή με ψεύτικο πρόσωπο; Η ανάλυση είναι φιλοσοφοψυχολογική αλλά η πραγματική λύση υπάρχει στον θεολογικό χώρο, αν είναι σωστά τοποθετημένος. Γιατί τα λέω αυτά σήμερα; Επειδή θα μιλήσω για την Παναγία. Η Παναγία είναι η τέλεια πραγμάτωση της αναφορικότητας. Είναι πολύ σημαντικό αυτό να το καταλάβουμε με σημερινούς όρους. Το να σας πω ότι η Παναγία είναι μοναδική και σπουδαία αυτό το ξέρετε. Το σημαντικό είναι όλο αυτό το σύμπαν που κτίζει η θεολογία να το καταλάβουμε για να έχουμε κίνητρα. Το έργο της Παναγίας είναι τεράστιο απ’ αυτή την άποψη. Το έργο της είναι η πραγμάτωση του ομοουσίου. Λέω ότι έλεγα προηγουμένως με θεολογικούς όρους. Τι έλεγα προηγουμένως; Η πραγμάτωση της αναφορικότητας των πραγματικών άλλων. Όχι των αφηρημένων άλλων που τους σκέφτομαι για ναρκισσιστική μου απόλαυση. Η πραγματική σχέση είναι να μιλήσω με σας και να προσπαθήσω να σηκώσω το βάσανό του και το πρόβλημά του. Αυτό δηλαδή που κάνει ένας πνευματικός. Αυτή είναι η πραγματική φιλία που μπαίνει ο ένας στον πόνο και στον κόπο του άλλου. Ή ένας γάμος που αν δεν δουλέψει έτσι θα λήξει γρήγορα ειδικά σήμερα που όλοι διδάσκονται να κατασπαράσσουν τους άλλους. Αυτή η απανθρωπιά καλλιεργείται σήμερα, να εκμεταλλεύεσαι τους άλλους χωρίς να κινδυνεύεις.

Η Παναγία λοιπόν, κουβαλάει το ομοούσιο στη δημιουργία όσο ήταν δυνατό σε άνθρωπο. Κι αυτό θα προξενήσει την επέμβαση του Θεού μετά για να ολοκληρώσει το έργο αυτό, εν Αγίω Πνεύματι. Το να πετύχουμε την σωτηρία μας αυτό σημαίνει να έρθει το ομοούσιο της Αγίας Τριάδας στα ανθρώπινα. «Ίνα ώσιν εν». Τι σημαίνει; Είναι μια παράδοξη και επικίνδυνη διατύπωση του Χριστού του ίδιου. Αυτό υπηρετεί η Παναγία. Ο μεγάλος Θεολόγος και ανθρωπιστής Καβάσιλας, ανθρωπιστής όμως όχι όπως τους άλλους που οδηγούν στην απομόνωση και τελικά στην κατάθλιψη, λέει: Πριν την Παναγία το κακό είχε γίνει ένα με την ανθρώπινη φύση. Φοβερή κουβέντα. Το κακό έμοιαζε να είναι ταυτισμένο με την ανθρώπινη φύση. Έμοιαζε να μην υπάρχει μέσα στον άνθρωπο δύναμη για το αγαθό. Μέσα, λέει, σε μύρια σώματα δεν έβρισκες άνθρωπο. Η Παναγία την δοσμένη δύναμη κατά της αμαρτίας, κατά του κακού την κάνει πραγματικότητα με ένα τρόπο ακέραιο και καταπληκτικό. «Έρωτι Θεού και ρωμαλέω λογισμώ και γνώμης ευθύτητι». Αναπτύσσει έρωτα Θεού και ρώμη λογισμού που πηγάζει από τον θείο αυτό έρωτα και μια ευθύτητα γνώμης που πηγάζει από αυτή την ρώμη του λογισμού. Ευθύτητα, θα κάνω αυτό το ένα και μόνο αυτό το «ενός εστί χρεία». Πολεμά κατά της αμαρτίας με ένα καθολικό τρόπο κι έτσι μη δεχόμενη κανένα άλλο λογισμό εκτός από τον λογισμό της αφιέρωσης στον Θεό. Δηλαδή η απόλυτη αναφορικότητα στον Θεό.

Πως έγινε αυτή η κίνηση; Λέει, δεν έγινε μόνο με τις δικές της δυνάμεις έγινε και με την χάρη «την χάριν είλκυσεν». Όχι όμως ειδική χάρη, όχι περισσότερη χάρη απ’ αυτή που είχε μέχρι το σημείο αυτό ο οποιοσδήποτε άλλος άνθρωπος. Προσέξτε το. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Πήρε την ίδια χάρη που πήραμε κι εμείς. Το δόγμα της άσπιλης σύλληψης της Παναγίας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας έχει απορριφθεί από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Γιατί απορρίφθηκε; Γιατί η Παναγία αμέσως εμφανίζεται μη γνήσια στην προαίρεσή της. Ήταν απολύτως ευθεία, αφιερωμένη και αναφορική στον Θεό. Αν πούμε ότι έλαβε ειδική χάρη και απαλλάγηκε από τις συνέπειες του προπατορικού αμαρτήματος, δηλαδή από την φθορά, έχουμε λάθος. Πρέπει κάποτε να κουβεντιάσουμε για το λεγόμενο προπατορικό αμάρτημα που είναι μια εφεύρεση του Αυγουστίνου και κανονικά είναι κάτι διαφορετικό, δεν είναι ένα νομικό γεγονός, μια νομική παράβαση, μια αυθάδεια ηθικιστικού είδους, αλλά είναι στην πραγματικότητα είναι ένα λάθος οντολογικό ως δρόμος, αυτό που λέμε η υπονόμευση της αναφορικότητας και μια σειρά συνεπειών και το κακό έτσι πρέπει να το δούμε.

Το αποτέλεσμα λοιπόν της αφιέρωσης της Παναγίας είναι αυτή η απόλυτη αναφορικότητα και αυτό δεν γίνεται με καμιά ειδική προσθήκη χάρης, επειδή αν γινόταν έτσι, αν το έκανε η Χάρις ολόκληρο αυτό το πράγμα καταστρέφεται η ενεργός συμμετοχή του ανθρώπου στο μυστήριο της σωτηρίας. Βαθύτερα καταστρέφεται ο διάλογος, γιατί αναφορικότητα χωρίς διάλογο δεν υπάρχει. Αν είμαι πραγματικός ενώπιον του Θεού πρέπει να μιλάω κι εγώ. Αν είναι ο Θεός πραγματικός μέσα στη ζωή μου πρέπει κι αυτός να μπορεί να μιλάει, γι’ αυτό και η Θεολογία της κτιστής χάριτος έχει απορριφθεί από την Ορθοδοξία. Γιατί;  Γιατί ο Θεός πρέπει να είναι άκτιστος όταν μιλάει μαζί μου για νάναι πραγματικός, όπως είναι ο Θεός. Ο Θεός είναι άκτιστος και μιλάει ως άκτιστος με μένα. Αν είναι κτιστός σημαίνει ότι ουσιαστικά μιλάω με τον εαυτό μου σαν σε καθρέπτη. Αυτά είναι μεγάλα θέματα, δεν μπορούμε να τα συζητήσουμε όλα εδώ, αλλά πολλά απ’ αυτά συνδέονται. Δυστυχώς οι Προτεστάντες δεν τιμούν καθόλου την Παναγία, δεν την ονομάζουν Θεοτόκο και λένε απλώς η Μαρία.

Πρέπει να είναι ένα ιστορικό ανθρώπινο πρόσωπο η Παναγία που αποδεικνύει την ελευθερία της και την προαίρεσή της για να έχει νόημα αυτή η αναφορικότητα δια της συνεργείας. Πως ; Να είναι ενεργός κι από την πλευρά της Παναγίας, να το πω απλά. Αυτό σημαίνει συνέργεια. Όταν τραβάνε κάποιον και τον βάζουν στη φυλακή δεν υπάρχει συνέργεια, το αποδέχεται αναγκαστικά. Αυτό δε λέγεται συνέργεια. Συνέργεια λέγεται το μυστήριο της ελευθερίας, της ελεύθερης αγάπης, του ελεύθερου έρωτος, της ελεύθερης αναφορικότητας. Και συνίσταται ακριβώς η θεία εικόνα στον άνθρωπο σε αυτή την ελευθερία. Δεν υπάρχει ο πλήρης άνθρωπος χωρίς την ελευθερία. Ο Θεός αυτή την ελευθερία την σέβεται. Να τον φτύσω, να τον πετάξω στα σκουπίδια. Βλέπετε εγώ δεν σέβομαι την ελευθερία του άλλου να με φτύσει, να με πετάξει στα σκουπίδια, και να με αγνοήσει, και να μη με καταλάβει καθόλου. Κι αν το παρακάνει παίρνω κι ένα πιστόλι και το αδειάζω στο κεφάλι του.

Αυτά τελευταία κακώς τα λέμε γυναικοκτονίες. Ανθρωποκτονίες είναι. Δεν την σκοτώνει επειδή είναι γυναίκα αλλά επειδή ως άνθρωπος δεν αντιλαμβάνεται την ανθρώπινη ύπαρξη που έχει δίπλα του. Το πρόβλημα είναι ανθρωπολογικό και πνευματικό. Δεν είναι πρόβλημα φυλετικής διαμάχης, όπως ανόητα νομίζουν μερικοί. Άλλωστε και άντρες και γυναίκες μπορούν να εξοντώσουν ο ένας τον άλλο τέλεια και βιολογικά και ψυχολογικά χωρίς κανένα είδος όπλου. Αλλά τι να περιμένει κανείς. Η κοινή αντίληψη που έχουμε σήμερα για πολλά πράγματα είναι βαρβαρική.

Δεν υπάρχει λοιπόν άσπιλη σύλληψη, υπάρχει βέβαια κάτι που πρέπει ορθοδόξως να το κατανοήσουμε, υπάρχει και είναι σοβαρό, η αγνή διάθεση των γονέων της. Κοιτάξτε στα παιδιά η προσευχητική διάθεση και η αναφορικότητα των γονέων επηρεάζει. Δηλαδή η Παναγία δεν έχει άσπιλη σύλληψη, δηλαδή ένα όν που δεν πέρασε από τους πειρασμούς του Αδάμ και της Εύας, γιατί αυτό υπονοεί η άσπιλη σύλληψη, είναι η διδασκόμενη από το άγιο παράδειγμα των γονέων της. Ναι αυτό είναι αλήθεια. Είναι βασικό ότι οι γονείς της είναι άγιοι, ο άγιος Ιωακείμ και η αγία Άννα, η εκκλησία γιορτάζει και την σύλληψη της αγίας Άννας, είναι μια μεγάλη πραγματική αγία. Και η Παναγία είναι καρπός αυτής της βαθιάς αναφορικότητας κι ένα δώρο από τον Θεό, και επιστρέφεται σαν δώρο στον Θεό, τριών χρονών την προσφέρουν στον Ναό. Αυτό το πράγμα είναι ένα φοβερό κεφάλαιο για την Παναγία.

Κι εμείς δίπλα σε τόσα ανούσια ίσως που αφήνουμε στα παιδιά μας θα μπορούσαμε να αφήσουμε ένα τέτοιο κεφάλαιο αφιερώσεως. Είναι η μεγαλύτερη  προσφορά για ένα παιδί αυτή η αφιέρωση. Και η ίδια το συνεχίζει και το φτάνει στην τελειότητά του. Κατά άνθρωπο κάνει το μέγιστο που μπορεί να κάνει. Και με τον τρόπο αυτό λέει το φοβερό ο Καβάσιλας «έτσι την του Θεού προς εαυτήν στρέφει των οφθαλμών». Ξαφνικά γυρίζει ο Θεός και την κοιτάζει. Δεν μας βλέπει όλους ο Θεός ; Άλλο να μας βλέπει και άλλο να μας κοιτάξει κάποια στιγμή. Αυτή είναι μια φοβερή στιγμή για όλη την ανθρώπινη ιστορία. Και συνεχίζοντας λέει «όπως την έβλεπε κατάλαβε ότι είναι καλή η ανθρώπινη φύση, όπως την είχε φτιάξει. Τέρμα η απογοήτευση που του δίναμε μέχρι τότε. Και τον είλκυσε τον απαθή. Και έγινε εξ αιτίας της άνθρωπος αυτός που δεν ήθελε να δει τον άνθρωπο μπροστά του, λόγω της αμαρτίας. Ακούστε εκφράσεις οι οποίες είναι συγκλονιστικές στην κυριολεξία. Εντάξει μας βλέπει ότι και να κάνουμε ο Θεός, αλλά να γυρίσει να σε κοιτάξει!

Θυμηθείτε το περιστατικό με την αιμορροούσα. Ξαφνικά γύρισε και την κοίταξε. Γιατί η αιμορροούσα δεν του έλεγε έλα και κάνε με καλά, αλλά απορούσε αυτή, είσαι η πηγή της ζωής, είσαι το αληθινό φως; Ξαφνικά ο άνθρωπος προσελκύει την προσοχή του Θεού. Όπως ένας πατέρας που έχει είκοσι παιδιά και γίνεται σπίτι ο χαμός και ένα παιδί τον κοιτάζει και ρωτάει, πατέρα ποιος είσαι εσύ που κάνεις όλα αυτά τα εξαίσια, και γυρίζει και αρχίζει και τον κοιτάζει ο πατέρας. Εγώ το έχω ονομάσει αυτό «ανθρωπισμός εν συνεργεία» γιατί υπάρχει και ο αποσυνδεδεμένος ανθρωπισμός της αναγέννησης. Εδώ είναι ένας ανθρωπισμός άλλου είδους που δεν καταλύεται ο άνθρωπος, αλλά ενισχύεται άπειρα, επειδή ελκύει ξαφνικά τον Θεό τον ίδιο. Και γίνεται άνθρωπος, τολμηρότατη κουβέντα, εξ αιτίας της ο Θεός. Βλέπει μια τόσο καθαρή αφιέρωση, τόσο καθαρή αναφορικότητα, τόσο υπέροχη προσήλωση, τόσο μεγάλη και ερωτική, αδιάσπαστη και χωρίς φιλοδοξίες και χωρίς  ιδιοτέλεια αφιέρωση.

Δεν θέλει να καθιδρύσει καμιά φιλοσοφική σχολή η Παναγία, δεν θέλει καμιά παραπομπή στον εαυτό της, θέλει μονάχα να μιλήσει εκείνος, να δει εκείνον, να αφιερωθεί σε εκείνον, να δείξει μέσα στην ύπαρξή της εκείνον. Και βεβαίως λόγω αυτής της αφιέρωσης που είναι απόλυτη αποκτάει το δικαίωμα και της ψυχοσωματικής ανάληψης της ανθρώπινης φύσης. Εδώ είναι συγκλονιστική αυτή η λεπτομέρεια. Του δίνει η Παναγία το δικαίωμα να ενσαρκωθεί, όπως είναι ψυχοσωματικά παραδομένη σ’ αυτόν, του δίνει το δικαίωμα να παραλάβει την ανθρώπινη φύση. Όχι πλέον να διαλέγεται εξωτερικά μαζί της αλλά να γίνει ένα μαζί της. Είναι συγκλονιστικό. Όπως το λέει σε άλλο σημείο «ηράσθη ο Θεός γεννηθήναι εκ των αυτής αιμάτων». Τολμηρότατες εκφράσεις, ερωτεύθηκε να γεννηθεί από τα αίματά της. Είναι συγκλονιστικές επειδή η Παναγία φαίνεται ότι μέσα στη ζωή της γίνεται ήδη ένα με τον Χριστό πριν την ενσάρκωση. Η ενσάρκωση είναι απλώς ο καρπός της ζωής της, είναι πολύ φυσιολογική, γι’ αυτό λέει ο Καβάσιλας κάπου, όταν έρθει η ώρα και της λέει ο άγγελος θα γεννήσεις τον Χριστό, δεν λέει αδύνατον να γίνουν αυτά, απλώς ρωτάει μόνο για τον τρόπο που είναι παρθένος και πως θα γίνει αυτό.

Και συνεχίζει ο Καβάσιλας, έτσι καταλαβαίνουμε δύο πράγματα, ότι ο κόσμος έγινε για χάρη της Μαρίας, όλος ο κόσμος έγινε για να εμφανιστεί η απόλυτη αναφορικότητα, η απόλυτη Παναγία, η απόλυτη ύπαρξη σε αναφορά προς τον Θεό. Έγινε μητέρα αυτουνού που ήταν δίκαιο να είναι μάννα. Δεν χρειαζόταν κανένας άλλος λόγος για τον Θεό να σαρκωθεί παρά για να γίνει υιός αυτής της μητέρας. Τι έκανε λοιπόν αυτή η γυναίκα το οποίο μέσα στην αυτοαναφορικότητά της μας αφορά όλους ; Μας έκανε όλους αναφορικά όντα. Δηλαδή πρώτον μας έμαθε πως γίνεται η προσευχή. Δεν ξέραμε πως γίνεται η προσευχή. Αν διαβάσετε τον Επίκουρο θα καταλάβετε γιατί. Όχι λέει, μη μου μιλάτε για προσευχή,δεν υπάρχει τίποτα πιο αστείο απ’ αυτό. Γιατί αν μας ακούσει ο Θεός, οι μισοί άνθρωποι πρέπει να καταστραφούν, αφού οι άλλοι μισοί εύχονται εναντίον τους. Η προσευχή είναι μυστήριο πράγμα, δεν ξέρουμε τι είναι. Εδώ όμως η προσευχή είναι έκφραση μιας απόλυτης αγάπης που απαντά σε μια απόλυτη αγάπη.

Και δεύτερον, έκανε αυτό που θα έκανε μετά από λίγο ο Χριστός. Κουβάλησε όλο το ανθρώπινο γένος .Κουβάλησε την ανθρώπινη φύση στο θυσιαστήριο αυτό της υπάρξεώς της προς τον Θεό. Λέει κάπου ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ότι η Παναγία είναι η πρώτη ησυχάστρια, ανακάλυψε την ησυχαστική προσευχή. Γιατί στην προσευχή όλοι φώναζαν προς τον Θεό, κάμναν και θυσίες, ο Θεός άλλοτε άκουγε, άλλοτε όχι. Φωνασκίες είναι οι θυσίες τόσοι ταύροι, τόσα …  Φωνάζουμε προς τον Θεό αυτά που θέλουμε. Η ησυχαστική προσευχή είναι άλλο πράγμα. Είναι η είσοδος της καρδιάς στον νου εν Αγίω Πνεύματι . Ο άνθρωπος ζητά το απολύτως ουσιώδες και αυτό το ξέρει ο Θεός. Είναι μια προσευχή αφιερώσεως. Και όταν αφιερώνει κανείς τον εαυτό του στον Θεό μετά από λίγο θα καταλάβει ότι τα πάντα πρέπει να αφιερωθούν στον Θεό. Είναι η ίδια η βαθιά λογική της προσευχής όπως μας την έδειξε η Παναγία. Δεν μπορώ να λέω Θεέ μου αφιερώνομαι σε σένα και την ίδια στιγμή να αφήνω  όλα τα πράγματα γύρω μου αναφιέρωτα. Αφιερώνω τον κόσμο στον Θεό, αφιερώνω τους ανθρώπους στον Θεό δι εμού. Το έδειξε η Παναγία. Δεν είναι μια ιδιοτελής προσωπική προσευχή και δεν είναι μια ιδιοτελής κλεισμένη στον εαυτό της ψυχοβιολογική ύπαρξη, είναι μια ύπαρξη που ανέλαβε την πρεσβεία υπέρ παντός του γένους. Και κατάλαβε την φονικότητα της κατάστασης που ζει το ανθρώπινο πλάσμα ακούγοντας τους ανθρώπους να ζουν τον θάνατο και την φθορά. Να υποφέρουν μαρτύρια που απορρέουν από την πτώση και την καλλιέργεια της πτώσης που κάνουμε ευχαρίστως.

Αυτό το πράγμα που έβλεπε η Παναγία την οδήγησε να καταλάβει το μαρτύριο που υφίσταται η ανθρώπινη ύπαρξη, και το περιεχόμενο της προσευχής και της αφιερώσεώς της έγινε όλο το ανθρώπινο γένος. Και με την έννοια αυτή είναι μια πρώτη πραγμάτωση του ομοουσίου. Ανθρώπινα η Παναγία μίλησε για όλους μας. Αναφερόταν σε όλους μας και στον Θεό ταυτόχρονα. Ήταν δική μας και του Θεού. Δική του και δική μας ταυτόχρονα. Ήταν το κατοικητήριο όλης της ανθρωπότητας προτού εμφανιστεί η ανθρώπινη φύση του Χριστού στην οποία πραγματικά φιλοξενείται όλο το ανθρώπινο είναι. Και με την έννοια αυτή το έργο της Παναγίας είναι συγκλονιστικό. Και δεν μπορούμε να φανταστούμε κανένα ανθρώπινο έργο το οποίο μπορεί να συγκριθεί με αυτό. Ο Ηράκλειτος ανέβηκε σε κάποια ύψη με το νου του αλλά ήταν βυθισμένος στα πάθη του. Ευχόταν όλοι οι Εφέσιοι να χαθούν που δεν καταλάβαιναν τα λόγια του.

Η Παναγία όμως όλους, τους ανόητους, τους ασύνετους, τους τρελούς, τους συμπονεί, τους έδωσε ύπαρξη μέσα της. Και έτσι εικόνισε την μεγάλη αγάπη του Θεού, και εικόνισε το ομοούσιο με ένα τρόπο ανθρώπινο για να ρθει ο Χριστός να το πραγματοποιήσει μετά στην εντέλεια και να μας δείξει και τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να συνεχίσουμε την πραγμάτωσή του μέσα στην Εκκλησία με την χάρη των μυστηρίων αλλά και με την προσωπική μας άσκηση με το μυστήριο του Σταυρού που δεν είναι τίποτα άλλο από την πράξη με την οποία εισέρχομαι στο μυστήριο της ετερότητας του ετέρου. Ο Σταυρός αυτό είναι, να καταλάβω τον άλλο έτσι όπως είναι, και όχι όπως τον θέλω. Γιατί αν τον καταλάβω όπως τον θέλω θα με σταυρώσει αυτός, αν τον καταλάβω όπως είναι θα σταυρωθώ μόνος μου, αλλά αυτός ο σταυρός είναι σωτήριος μετέχει στον Σταυρό του Χριστού και θα κερδίσω τον άλλο και την αιώνια ευγνωμοσύνη του. Θα γίνω εγώ εκκλησία για τον άλλο με ένα τρόπο που θα επιτρέπει στα αλήθεια να καταλάβω κάτι απ’ αυτό που είναι η βασιλεία του Θεού.

Είχε πει κάποτε ο Αλμπέρ Καμύ «ο άνθρωπος δεν θέλει Θεό, θέλει την εκκλησία». Μεγάλο πράγμα αυτό. Είναι η εκκλησία, είναι η πραγμάτωση του ομοουσίου, είναι δηλαδή ακριβώς αυτό που έκανε η Παναγία κι αυτό που τελειοποίησε ο Χριστός. Είναι ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται την ουσία της φύσεώς του, αυτό που είναι στην πραγματικότητα. Δηλαδή μια υπέροχη αναφορικότητα όπου στην πραγματικότητα συλλειτουργεί μαζί με όλους, βρίσκει την αλήθεια του μέσα στην αλήθεια των άλλων και οι άλλοι βρίσκουν κι αυτοί αλήθεια σ’ αυτόν και με τον τρόπο αυτό είναι ταυτόχρονα και ψυχικά υγιείς. Δεν είναι τυχαίο βλέπετε στην Αμερικάνικη κοινωνία που είναι πιο διαδεδομένη η ψυχανάλυση, ο πρώτος λόγος για να πάει κάποιος στον ψυχαναλυτή είναι να μην επικοινωνεί με το περιβάλλον του, δηλαδή να έχει προβλήματα επικοινωνίας προβλήματα σχέσεων. Και βέβαια αυτά τα προβλήματα δεν λύνονται χωρίς το μυστήριο του Σταυρού, χωρίς την παρουσία του Αγίου Πνεύματος και την Εκκλησία που μας μαθαίνει την στοιχειώδη αφιλαυτία.  Μας μαθαίνει τον στοιχειώδη τρόπο να μη φοβόμαστε την κατάλυση του ναρκισσισμού μας. Από εκεί και πέρα ξεκινάει μια διαδικασία βαθιάς παιδείας η οποία χρειάζεται χρόνια για να ολοκληρωθεί και η οποία όσο βαθαίνει τόσο πιο πολύ καταλαβαίνουμε το πόσο σημαντικά συγκλονιστικό είναι το έργο του Χριστού το οποίο η Παναγία προετοιμάζει.

* Από το 3ο ψηφιακό αρχονταρίκι με τον π. Νικόλαο Λουδοβίκο την Τετάρτη 4 Αυγούστου 2021 με θέμα: «Η Παναγία και εμείς».

Η Παναγία και εμείς - Αντίφωνο (antifono.gr)

ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΓΛΟΙΩΔΗΣ, ΤΟΣΟ ΠΡΩΤΟΠΟΡΩΜΕΝΟΣ. ΕΑΝ ΣΥΝΕΛΘΟΥΜΕ ΙΣΩΣ ΕΠΑΝΕΛΘΟΥΜΕ.