ΠΕΡΙ ΔΙΑΛΟΓΟΥ (2)

Η ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ. 

RAIMON PANIKKAR.

Για μιά αλλαγή νοοτροπίας!

Γι’αυτό και ο διάλογος των θρησκειών πρέπει να είναι ΑΝΟΙΧΤΟΣ.

Το άνοιγμα είναι μέρος της Ουσίας της ίδιας του διαλόγου. Ο διάλογος δέν είναι εκπαίδευση ή διδασκαλία. Κάθε διάλογος έχει δύο πόλους και κανένας απο τους δύο απο μόνος του δέν μπορεί να διεξάγει για λογαριασμό του τις λειτουργίες του διαλόγου. Και αυτό έχει τριπλή συνέπεια.

Κανείς δέν αποκλείεται εκ των προτέρων.

Όχι μόνον σε κάθε ανθρώπινο όν επιτρέπεται να λάβει μέρος σ’αυτόν τον διάλογο, αλλά και κάθε ιδεολογία, κάθε όραμα του κόσμου και κάθε φιλοσοφία έχουν εξίσου το δικαίωμα της συμμετοχής. Κατά την διάρκεια δέ του ιδίου του διαλόγου πρέπει να ξεκαθαριστεί τί πράγμα προσδιορίζεται σαν θρησκεία.

Εάν είναι ένας διάλογος γύρω απο τις  έσχατες ερωτήσεις σχετικά με την ζωή και τόν θάνατο, τότε ένας μαρξιστής, ένας ανθρωπιστής ή ένας επιστήμων έχουν το ίδιο δικαίωμα να μιλήσουν, εξίσου με κάθε άλλο πρόσωπο θρησκεόμενο. Εάν ένα μέρος θελήσει να θέσει τέρμα στον διάλογο, το άλλο μέρος μπορεί να παραμείνει ανοιχτό στην συνέχιση του. Ο διάλογος αφήνει τις πόρτες ανοιχτές.

Μ’αυτή την έννοια, η έκφραση «συνάντηση» ή «διάλογος» των θρησκειών δέν πρέπει να συγχέεται με την δραστηριότητα κάποιας ομάδος ή με κάποια συνάθροιση σέ κλειστές πόρτες. Η θρησκεία εδώ εμπλέκει την αγορά, τον τόπο όπου οι άνθρωποι-μαζί με την γή, χαμηλά, και τον Ουρανό ψηλά- συγκεντρώνονται για να ερευνήσουν με ειλικρίνεια τα πράγματα που περισσότερο απο όλα τους αφορούν, τα βασικά τους ενδιαφέροντα (και τα οποία είναι βασικώς κοινά). Όλοι είναι προσκεκλημένοι δικαιώματι και καθένας με τις πεποιθήσεις του, στην ακολουθία της ζωής.

Τίποτε δέν παραλείπεται, λόγω  Αρχής!

Ο Τόπος του διαλόγου δέν είναι μία επαγγελματική κοινότης για κάποιους έμπειρους. Έχει να κάνει με τα πιό βαθειά ανθρώπινα προβλήματα. Ο διάλογος μπορεί κατά βάθος να υπονοεί ότι θα πετύχει κάποιες συγκεκριμένες απαντήσεις, αλλά δέν μπορεί εκ προοιμίου να αποκλείσει καμμία απάντηση. Πρέπει να αφήνεται ελεύθερη να έλθει στο φώς οποιαδήποτε ερώτηση και να αφήνεται να παίρνει οποιαδήποτε μορφή επιθυμεί στο εσωτερικό του ιδίου του διαλόγου.

Δέν βλέπουν όλοι κάθε πρόβλημα με τον ίδιο τρόπο. Ο διάλογος δέν έχει έναν προκαθορισμένο ημερήσιο κανόνα, και δέν έχει ούτε κάποιον κρυφό. Κάθε πράγμα μπορεί να τεθεί σε διάλογο. Ακόμη και η χρησιμότης του διαλόγου και φυσικά ακόμη και τα σημεία εκκινήσεως όσων μετέχουν στον διάλογο.

Ο διάλογος αντιπροσωπεύει χωρίς αμφιβολία ένα πραγματικό ρίσκο. Θα μπορούσαμε να χάσουμε το σημείο αναφοράς μας, θα μπορούσαμε ακόμη και να ανατρέψουμε την θέση μας.  Η μεταστροφή είναι πιθανή, ακόμη και το μπέρδεμα. Όλα παίζονται. Επομένως ο διάλογος απαιτεί μία τεράστια εμπιστοσύνη στον άνθρωπο-και σ’εκείνη την δύναμη, την τάξη ή την πραγματικότητα που κάνει τον άνθρωπο, άνθρωπο. Μπορούν να γίνουν εύκολα κατανοητές και ίσως να γίνουν και επιθυμητές, οι προειδοποιήσεις απο τους επισήμους θεσμούς ενάντια στους κινδύνους του διαλόγου. Είναι δυνατόν οπωσδήποτε, οι άνθρωποι να ήταν στ’αλήθεια πιό ευτυχισμένοι πρίν μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν, όπως παραπονιόταν κάποτε ο Φαραώ και όπως το γνώριζε πολύ καλά ο Σωκράτης. Αλλά απο την στιγμή που φάγαμε τον καρπό του δένδρου του καλού και του κακού, δέν είναι πλέον δυνατόν να γυρίσουμε πίσω.

Πρέπει να υπογραμμίσουμε πώς ούτε ο Θεός αλλά ούτε και η θρησκεία είναι σίγουρα μεγέθη του διαλόγου. Σ’αυτόν όμως τον διάλογο ίσως θα’πρεπε να δώσουμε και ένα όνομα και ίσως μας είναι πιό εύκολο να χρησιμοποιήσουμε εκφράσεις που έχουμε συνηθίσει και απο τις οποίες ξεκινά ώς επι το πλείστον ο ίδιος ο διάλογος. Πρόκειται κατά βάθος για έναν ανοιχτό διάλογο ανάμεσα σε πρόσωπα που ενδιαφέρονται για τις θεμελιώδεις ερωτήσεις της πραγματικότητος. Και απομένει λοιπόν να δούμε εάν η γλώσσα του διαλόγου θα ευνοήσει ένα πιό εκκοσμικευμένο ιδίωμα, κάτι που αποτελεί εξάλλου μέρος του ιδίου του διαλόγου. Σήμερα πιά ο απλός θρησκευτικός διάλογος είναι συγκεντρωμένος πιό συχνά στην δικαιοσύνη, την Ειρήνη, την τεχνοκρατία και τα παρόμοια προβλήματα της κοινωνίας, παρά στην Κόλαση, στο Νιρβάνα ή στόν Θεό.

Είναι συστατικώς ανοιχτός.

Ο διάλογος δέν είναι ένα προσωρινό όργανο με τον σκοπό να βοηθήσει τον κόσμο να φτάσει σέ μία ομοφωνία. Ο σκοπός τού διαλόγου δέν είναι η απώθηση των διαφορετικών απόψεων, ή η ομογενοποίηση του κόσμου, ή η δημιουργία μίας μοναδικής παγκοσμίου θρησκείας-σαν να μπορούσε να μειωθεί η ίδια η πραγματικότης σε μία μοναδική Αρχή. Αυτό  θα μπορούσε να είναι ένα απροσδόκητο τέλος του διαλόγου, αλλά δέν μπορεί να είναι μία προϋπόθεση. Θα χάναμε κάτι πολύ σημαντικό εάν η πιθανή πολλαπλότητα τής συστάσεως της πραγματικότητος χανόταν εξαρχής. Η αλήθεια δέν μπορεί να μειωθεί ούτε στην ενότητα, ούτε στην πολλαπλότητα-εφόσον φυσικά δεχόμαστε να συζητήσουμε την αντίθετη γνώμη. Η αλήθεια είναι πάντοτε σχέση, επικοινωνία, και δέν δέχεται ούτε την μοναδικότητα, ούτε το πλήθος.

Ο διάλογος είναι η έκφραση αυτής της πολότητος, που ενυπάρχει και στον άνθρωπο και στην πραγματικότητα καθ’εαυτή. Η ίδια η αλήθεια δέν έχει μία σύσταση αποκλειστικώς αντικειμενική, απο την στιγμή που της ανήκει και ο ερευνητής και υπάρχουν διάφοροι ερευνητές. Η αλήθεια είναι πάντοτε σχεσιακή. Κάθε ανθρώπινο όν είναι μία πηγή οντονομική αυτοκατανοήσεως. Ο κόσμος δέν μπορεί να θεωρηθεί και να ερμηνευθεί μέσω οποιασήποτε μοναδικής πόρτας. Δέν είμαστε μόνον μέσα σ’έναν κόσμο. Είμαστε ο κόσμος. Ο διάλογος είναι ο καρπός της εμπειρίας του πεπερασμένου νου μας. Κανένα άτομο, καμμία ανθρώπινη ομάδα, ούτε και αυτή η εν ζωή ανθρωπότης σε μία συγκεκριμένη στιγμή της ιστορίας, δέν μπορεί να ενσαρκώσει το απόλυτο μέτρο της αλήθειας. Περατότης σημαίνει πώς ακουμπάμε τα όρια μας, και πώς το άπειρο μάς ακουμπά εφαπτόμενα.

Με άλλες λέξεις, ο ανοιχτός χαρακτήρας του διαλόγου μετέχει στην ιδιαίτερη φύση τής πραγματικότητος. Η πολικότης τής πραγματικότητος είναι ένα χαρακτηριστικό της ζωτικότητός της. Ο διάλογος δέν στοχεύει στην νίκη του ενός πάνω στον άλλον. Ουσιαστικώς είναι μία άποψη της ανθρώπινης ζωής, της ζωής σαν ένα όλον και του ιδίου του Είναι ταυτοχρόνως.

Συνεχίζεται.

Αμέθυστος.