Αγ. Μάξιμος ο Ομολογητής - ΠΕΡΙ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΑΠΟΡΙΩΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ (3)

 Συνέχεια από: Τρίτη 13 Ιουνίου 2023

ΠΕΡΙ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΑΠΟΡΙΩΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟ ΚΥΖΙΚΟΥ

3 

Από τον ίδιο λόγο Περί Φιλοπτωχείας του Αγ. Γρηγορίου Θεολόγου, στο: «Ώστε η ύλη έχει από τον εαυτό της την αταξία, όπως γίνεται στο ρεύμα».

Νομίζω ότι και αυτού του λόγου ο σκοπός σχετίζεται με το νόημα του προηγούμενου κεφαλαίου. Αφού δηλαδή εξέθεσε πάρα πολλά προς τους φιλόυλους και φιλοσώματους, προσθέτει και αυτά, ώστε από δω όποιος ερευνά μ' ευσέβεια το σκοπό του αγίου να μπορεί να σκεφτεί ως εξής. Επειδή ο άνθρωπος έγινε από το Θεό καταγλαϊσμένος με το κάλλος της αφθαρσίας και της αθανασίας, αλλ' αυτός προτίμησε αντί του νοερού κάλλους την ασχήμια της γύρω του υλικής φύσης, προκάλεσε τη λήθη του λαμπρού αξιώματος της ψυχής, ή καλύτερα την ολική λήθη του Θεού που καλλώπισε θεόμορφα και την ψυχή, έδρεψε καρπό άξιο της γνώμης του σύμφωνα με θεία απόφαση που οικονομούσε με σοφία τη σωτηρία μας, όχι μονάχα τη φθορά του σώματος και το θάνατο και την ευόλισθη (ασταθή) σε κάθε πάθος κίνηση και επιτηδειότητα, αλλά και την αστάθεια και ανωμαλία της έξω και γύρω από αυτόν υλικής ουσίας και την προθυμία και ευχέρεια προς τη μεταβολή, είτε αυτήν τότε ο Θεός τη συνανέμιξε εξαιτίας της παράβασης με το σώμα μας κι έβαλε μέσα και σ' αυτήν τη δύναμη για αλλοίωση, όπως μέσα στο σώμα τη δύναμη να πάσχει και να φθείρεται και να διαλύεται τελείως, όπως δείχνει η περιβολή των νεκρών σωμάτων, σύμφωνα μ' αυτό που έχει γραφεί, «και η ίδια η κτίση υποτάχθηκε στη φθορά όχι με τη θέλησή της, αλλά εξαιτίας εκείνου που την υπέταξε», είτε τη δημιούργησε έτσι εξαρχής με πρόγνωση για την παράβαση που είχε προβλέψει, ώστε, με τα πάθη και τα δεινά που θα μας προκαλούσε, ν' αποχτήσουμε συναίσθηση του εαυτού μας και του αξιώματός μας και να δεχτούμε με χαρά την εχθρότητα προς το σώμα και προς την ύλη.

Γιατί επιτρέπει συχνά ο πάνσοφος προνοητής της ζωής μας να χρησιμοποιούμε τα πράγματα σύμφωνα με τις ορμές μας προς σωφρονισμό μας, σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις με τη γύρω από αυτά και από αυτά σύγχυση και ταραχή όσων τα ασκούν μανιασμένα επαναφέροντας στο κατά φύση αγαπητό τον ως τότε αλόγιστον έρωτά μας προς τα παρόντα. Οι καθολικοί τρόποι με τους οποίους λένε θεραπεύονται παιδαγωγικά τα πάθη μας είναι τρεις, και με τον καθένα τρόπο επιθέτει με σοφία ως φάρμακο της κακής αρρώστιας των παθών την ακαταστασία της ύλης, κυβερνώντας την με τάξη σύμφωνα με τον πάνω από εμάς και ισχυρότερο λόγο προς το αποφασισμένο από το Θεό αγαθοπρεπές αποτέλεσμα. Ή πρώτον, μας ζητείται λοιπόν ποινή για αμαρτήματα που έχουν γίνει στο παρελθόν, των οποίων ίσως από άγνοια ούτε ίχνος διατηρούμε στη ζωή μας, αλλά κι αν τυχόν τα θυμόμαστε δεν ανεχόμαστε να αποδεχθούμε την πρέπουσα διόρθωση των σφαλμάτων μας, ή καθαιρόμαστε από την ασθένειά μας χωρίς να θέλομε ή χωρίς να έχομε τη δύναμη επειδή μέσα μας δημιουργήθηκε η έξη της κακίας• ή δεύτερον, αποβάλλομε την παρούσα μέσα μας κακία που μας κατατρώγει και λαμβάνομε προληπτική διδασκαλία για αναστολή της μελλοντικής· ή τρίτον, ως υπόδειγμα θαυμαστό καρτερίας άριστης κι ανδρείας ευσεβούς προβάλλεται στους ανθρώπους ένας άλλος άνθρωπος, αν έχει βέβαια υψηλό στοχασμό και είναι ονομαστός στην αρετή και ικανός να φανερώσει μέσω του εαυτού του με την ακλόνητη συμπλοκή του με τα δεινά την ως τότε κρυμμένη αλήθεια.

Συμβουλεύει  λοιπόν όσους δεν μπορούν να σκεφτούν τίποτε πάνω από την παρούσα ζωή, να μην παίρνουν θάρρος από τη σωματική υγεία, και με τα πράγματα που κυλούν και φεύγουν να υπερηφανεύονται εναντίον εκείνων που τα στερούνται, όσο διαρκεί η παρούσα ζωή και είναι ντυμένοι με αυτή τη φθορά, που γύρω της συντελείται η μεταβολή και η αλλοίωση, όντας άδηλο τι θα συμβεί και σ' αυτούς από την ανωμαλία και την ταραχή του σώματος και των έξω από αυτούς πραγμάτων. Αυτό νομίζω θέλει να πεί με τα λόγια, «όσο η ύλη έχει από τον εαυτό της την αταξία», αντί να πεί, «Όσο αυτό εδώ το παν είναι στην εξουσία της φθοράς και της αλλοίωσης και είμαστε ντυμένοι το σώμα της ταπείνωσης και εξίσου δεχόμαστε τα πολύτροπα δεινά από αυτό εξαιτίας της έμφυτης ασθένειας, ας μη υπεριφανευόμαστε ο ένας εναντίον του άλλου εξαιτίας της ανισότητάς μας, αλλά μάλλον με φρόνιμο λογισμό ας εξομαλύνομε την ανωμαλία της ομότιμης φύσης, αναπληρώνοντας τις ελλείψεις των άλλων με τα δικά μας περισσεύματα». Γι' αυτό τυχόν επιτράπηκε να υπολανθάνει και η παρούσα ανωμαλία, για να δειχθεί η δύναμη του λόγου μέσα μας που προτιμά από όλα την αρετή. Γιατί όλων των ανθρώπων είναι η ίδια τόσο του σώματος όσο και των έξω από αυτούς μεταβολή και αλλοίωση που παρασύρει και παρασύρεται κι έχει μονάχα αυτό σταθερό και βάσιμο, την αστάθεια και τη ροή.

Το πρωτότυπο κείμενο

Ἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου, εἰς τό,  " Ἕως ἄν καί παρ᾿ ἑαυτῆς ἡ ὕλη φέρῃ τό ἄτακτον ὥσπερ ἐν ῥεύματι."

Οἶμαι καί τόν παρόντα τοῦ λόγου σκοπόν τῆς τοῦ προτέρου διανοίας ἔχεσθαι κεφαλαίου. Διεξελθών γάρ ὅτι πλεῖστα πρός τούς φιλύλους τε καί φιλοσωμάτους ταῦτα ἐπάγει, ὡς ἐντεῦθεν δύνασθαι τόν εὐσεβῶς τόν σκοπόν τοῦ ἁγίου διερευνώμενον ἐπιβάλλειν οὕτως. Ἐπειδή τῷ τῆς ἀφθαρσίας τε καί ἀθανασίας κάλλει παρά θεοῦ κατηγλαϊσμένος ὁ ἄνθρωπος γέγονε, τό δέ τῆς περί αὐτόν ὑλικῆς φύσεως αἶσχος τοῦ νοεροῦ κάλλους προτιμήσας λήθην τοῦ κατά ψυχήν ἐκπρεποῦς ἀξιώματος, μᾶλλον δέ θεοῦ τοῦ καί τήν ψυχήν θεοειδῶς καλλωπίσαντος πάμπαν ἐπεποίητο, τῆς γνώμης ἄξιον κατά θείαν ψῆφον τήν σοφῶς τήν ἡμῶν σωτηρίαν οἰκονομοῦσαν ἐδρέψατο καρπόν, οὐ μόνον τοῦ σώματος τήν φθοράν καί τό θάνατον, καί τήν πρός πᾶν πάθος εὐέμπτωτον κίνησίν τε καί ἐπιτηδειότητα, ἀλλά καί τῆς ἐκτός καί περί αὐτόν ὑλικῆς οὐσίας τό ἄστατον καί ἀνώμαλον, καί πρός τό ἀλλοιοῦσθαι εὔφορόν τε καί εὐχερές, εἴτε τότε αὐτήν τοῦ Θεοῦ διά τήν παράβασιν τῷ ἡμετέρῳ σώματι συμμετακεράσαντος, καί τήν πρός τό ἀλλοιοῦσθαι καί αὐτῇ, ὥσπερ τῷ σώματι, τήν πρός τό πάσχειν τε καί φθείρεσθαι καί ὅλως λύεσθαι· ὡς δηλοῖ ἡ τῶν νεκρῶν σωμάτων περιβολή, ἐνθεμένου δύναμιν κατά τό γεγραμμένον, ὅτι  Καί αὐτή ἡ κτίσις ὑπετάγη τῇ φθορᾷ οὐχ ἑκοῦσα, ἀλλά διά τόν ὑποτάξαντα ἐπ᾿ ἐλπίδι, εἴ τε ἐξ ἀρχῆς κατά πρόγνωσιν οὕτως αὐτήν δημιουργήσαντος διά τήν προοραθεῖσαν παράβασιν· ὥστε τῷ πάσχειν καί  κακοῦσθαι δι᾿ αὐτῆς, εἰς συναίσθησιν ἑαυτοῦ καί τοῦ οἰκείου ἀξιώματος ἐλθεῖν, καί ἀσπασίως καταδέξασθαι τήν πρός τό σῶμα καί αὐτήν ἀποδιάθεσιν. 

Συγχωρεῖ γάρ ὁ πάνσοφος τῆς ἡμετέρας ζωῆς προνοητής φυσικῶς χρῆσθαι πολλάκις τά πράγματα ταῖς οἰκείαις ὁρμαῖς πρός σωφρονισμόν ἡμῶν, ἔσθ᾿ ὅπη τῶν ἐμμανῶς αὐτά μεταχειριζομένων διά τῆς περί αὐτά καί ἐξ αὐτῶν συγχύσεώς τε καί ταραχῆς, πρός τό κατά φύσιν ἐραστόν ἐπανάγων τόν τέως ἀλόγιστον ἡμῶν πρός τά παρόντα ἔρωτα. Τριῶν γάρ ὄντων καθολικῶν τρόπων,  καθ᾿ οὕς φασι παιδευτικῶς τά ἡμέτερα ἐξιᾶσθαι πάθη, δι᾿ ἑκάστου τρόπου σοφῶς τό τῆς ὕλης ἄτακτον εὐτάκτως κατά τόν ὑπέρ ἡμᾶς καί κρείττονα λόγον πρός τό ἐγνωσμένον τῷ Θεῷ ἀγαθοπρεπές ἀποτέλεσμα κυβερνωμένης τῆς κακῆς τῶν παθῶν ἀχθηδόνος ἴαμα τίθεται. Ἤ γάρ τῶν προγεγονότων ἁμαρτημάτων ποινήν ἀπαιτούμενοι, ὧν ἴσως οὐδ᾿ ἴχνος τῇ μνήμῃ παρακατέχομεν διά τήν ἄγνοιαν, τυχόν δέ καί μνημονεύοντες τήν δέουσαν τοῖς πλημμεληθεῖσιν ἀντισηκῶσαι διόρθωσιν οὐκ ἀνεχόμεθα, ἤ μή θέλοντες, ἤ μή ἰσχύοντες, διά τήν ἐγγενομένην ἕξιν τῆς κακίας, ἤ τήν ἀσθένειαν καθαιρόμεθα, ἤ παροῦσάν τε καί νεμομένην κακίαν ἀποβαλλόμεθα, καί πρός ἀναστολήν τῆς μελλούσης ἰδεῖν προδιδασκόμεθα, ἤ καρτερίας ἀρίστης καί εὐσεβοῦς ἀνδρείας ὑπόδειγμα θαυμαστόν τοῖς ἄλλοις ἀνθρώποις ἄλλος προτίθεται ἄνθρωπος, ἄνπερ ὑψηλής ᾗ τήν διάνοιαν καί τήν ἀρετήν ἐπίδοξος, καί ἱκανός δι᾿ ἑαυτοῦ τῇ ἀκλονήτῳ πρός τά δεινά συμπλοκῇ φανερῶσαι τήν τέως κεκρυμμένην ἀλήθειαν. 

Παραινεῖ οὖν τοῖς μηδέν ὑπέρ τήν παροῦσαν ζωήν διανοεῖσθαι δυναμένοις, μή θαῤῤοῦσι τῇ τοῦ σώματος ὑγείᾳ, καί τῷ κατά ῥοῦν φερομένῳ τῶν πραγμάτων δρόμῳ κατά τῶν τούτων ἐστερημένων ἐπαίρεσθαι, ἕως ἡ παροῦσα ἐνέστηκε ζωή, καί τήν φθοράν περίκεινται ταύτην, περί ἥν ἡ τροπή καί ἡ ἀλλοίωσις, ἀδήλου ὄντος τοῦ τί ἐκ τῆς τοῦ σώματος καί τῶν ἐκτός πραγμάτων ἀνωμαλίας τε καί ταραχῆς καί αὐτοῖς συμβήσεται. Τοῦτο γάρ οἶμαι λέγειν αὐτόν διά τοῦ, " Ἕως ἄν καί παρ᾿ ἑαυτῆς ἡ ὕλη φέριῃ τό ἄτακτον," ἀντί τοῦ,  Ἕως ἄν ὑπό φθοράν καί ἀλλοίωσίν ἐστι τοῦτο τό πᾶν, καί τό σῶμα τῆς παπεινώσεως περικείμεθα, καί ἴσως τοῖς ἐξ αὐτοῦ διά τήν ἔμφυτον ἀσθένειαν πολυτρόποις κακοῖς ὑποκείμεθα· μή κατ᾿ ἀλλήλων ἐπαιρώμεθα διά τήν περί ἡμᾶς ἀνισότητα, ἀλλά μᾶλλον σώφρονι λογισμῷ τήν τῆς ὁμοτίμου φύσεως ἀνωμαλίαν ἐξομαλίσωμεν, τάς τῶν ἄλλων ἐλλείψεις ταῖς ἡμῶν αὐτῶν ἀναπληροῦντες ὑπερβολαῖς. Διό τυχόν καί ἡ παροῦσα συνεχωρήθη πολιτεύεσθαι ἀνωμαλία, ἵνα δειχθῇ ἡ τοῦ ἐν ἡμῖν λόγου δύναμις προτιμῶσα πάντων τήν ἀρετήν. Πάντων γάρ ἀνθρώπων ἡ αὐτή ἐστι τοῦ τε σώματος καί τῶν ἐκτός τροπή καί ἀλλοίωσις, φέρουσά τε καί φερομένη, καί μόνον τοῦτο φερόμενον.