Αγ. Γρηγόριος Παλαμάς - ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ (13)

  Συνέχεια από Σάββατο 17 Ιουνίου 2023

8. Όλα αυτά ακολουθούν χωρίς κόπο και φροντίδα στους προχωρημένους στην ησυχία· γιατί όλα αυτά κατ’ ανάγκη ακολουθούν αυτόματα την τέλεια είσοδο της ψυχής στον εαυτό της. Στους αρχάριους όμως δεν θα δεις ούτε ένα από τα όσα λέχθηκαν παραπάνω να συμβαίνει χωρίς κόπο. Όπως λοιπόν την αγάπη ακολουθεί η υπομονή (γιατί λέγει, «η αγάπη τα υπομένει όλα», και εμείς διδασκόμαστε να πετυχαίνομε οπωσδήποτε την υπομονή, για να φθάσουμε μέσω αυτής στην αγάπη), έτσι συμβαίνει και με τα αυτά. Και τί χρειάζεται να πω περισσότερα γι’ αυτά; Γιατί όλοι οι πεπειραμένοι γελούν μ’ εκείνους που από απειρία νομοθετούν τα αντίθετα· διότι των πραγμάτων αυτών διδάσκαλος δεν είναι ο λόγος, αλλ’ ο κόπος (πόνος) και η μέσω των κόπων εμπειρία, καρπούμενη αυτή η ίδια το συμφέρον και αποστρεφομένη τους άκαρπους λόγους των φιλόνικων και επιδεικτικών. Επειδή όμως, όπως λέγει κάποιος από τους μεγάλους Πατέρες στα θέματα αυτά, ο εσω άνθρωπος μετά την παράβαση (πτώση) συνηθίζει να εξομοιώνεται με τα εξωτερικά σχήματα, πώς τότε, το να μην περιφέρει εδώ και εκεί τον οφθαλμό του, αλλά να στηρίζει αυτόν, σαν σε στήριγμα, στο στήθος ή τον ομφαλό του, δεν θα συνέβαλλε πολύ σε εκείνον που σπεύδει να συστρέφει το νου του μέσα στον εαυτό του, ώστε να μην ακολουθεί την κατ’ ευθείαν κίνηση, αλλά την κυκλική και απλανή κίνηση; [Σημ.: Έκφραση του Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Αντιστοιχεί στη συγκέντρωση των νοερών δυνάμεων από τα έξω κατά την «κυκλική» κίνηση του νου, όταν αυτός επανέρχεται στον εαυτό του (Περί θείων ονομάτων κεφ. δ’ 8-9)]. Γιατί μαζί με τη συνέλιξη του εαυτού σε κύκλο από έξω κατά το δυνατόν (συστρέφοντας δηλαδή όσο μπορεί εξωτερικά τον εαυτό του σε κύκλο), παρόμοια προς την επιχειρούμενη μέσα στον εαυτό του (κυκλική) κίνηση του νου, με το σχήμα αυτό του σώματος θα οδηγήσει μέσα του και τη δύναμη του νου της καρδίας που διαχέεται έξω μέσω του βλέμματος. Εάν τώρα και η δύναμη του νοητού θηρίου βρίσκεται στον ομφαλό της κοιλιάς, καθόσον ο νόμος της αμαρτίας εκεί έχει την εξουσία του και εκεί του δίνει τόπο δράσεως, γιατί να μην τοποθετήσουμε σ’ αυτό το μέρος τον (πνευματικό) νόμο του νου, που αντιστρατεύεται σε εκείνον, οπλισμένον με την προσευχή, ώστε το πονηρό πνεύμα που εκδιώχθηκε με το λουτρό της αναγεννήσεως να μην επιστρέψει μαζί με άλλα επτά πονηρότερα πνεύματα και εγκατασταθεί πάλι μέσα, και γίνουν έτσι τα έσχατα χειρότερα από τα πρώτα; 

9. «Πρόσεχε τον εαυτό σου», λέει ο Μωυσής· δηλαδή σε όλα σου, όχι σε μερικά μόνο και σε άλλα ν’ αδιαφορείς. Με ποιό μέσο να προσέχεις; Φυσικά με το νου. Γιατί με τίποτε άλλο δεν είναι δυνατόν να προσέχει κανείς τον εαυτό σε όλα. Αυτή λοιπόν τη φρούρηση βάλε στην ψυχή και το σώμα· γιατί μ’ αυτή θα απαλλαγείς εύκολα από τα πονηρά σωματικά και τα ψυχικά πάθη. Προστάτευσε λοιπόν τον εαυτό σου, πρόσεξε τον εαυτό σου, διαφύλαξε τον εαυτό σου, ή καλύτερα προστάτευε, επόπτευε, και εξέταζε αυτόν· γιατί έτσι θα υποτάξεις στο πνεύμα τη σάρκα που αφηνιάζει και «ποτέ δεν θα φθάσει κρυφή σκέψη στην καρδιά σου». «Εάν ανεβεί επί σε (ορθωθεί εναντίον σου) πνεύμα του εξουσιαστή», των πονηρών δηλαδή πνευμάτων και παθημάτων, λέγει ο Εκκλησιαστής, «μην αφήσεις τον τόπο σου», δηλαδή μην αφήσεις αφύλακτο (χωρίς επιτήρηση) μέρος της ψυχής ή μέλος του σώματος. Γιατί έτσι και των κάτωθεν επηρεαζόντων πνευμάτων θα γίνεις ανώτερος (και τα πονηρά πνεύματα που σε πειράζουν θα νικήσεις), και θα παρουσιαστείς με παρρησία και χωρίς εξέταση «μπροστά σε Εκείνον που έρευνα τις καρδιές και νεφρούς», αφού εσύ ο ίδιος τα εξέτασες αυτά προηγουμένως. Γιατί λέγει ο Παύλος· «εάν κρίναμε εμείς τους εαυτούς μας, δεν θα κρινόμασταν (από τον Θεό)». Και αφού πάθεις το μακάριο εκείνο πάθος του Δαβίδ, θα πεις και συ προς τον Θεό ότι «το σκότος δεν θα σκοτισθεί από Σένα (Κύριε) και η νύχτα θα μου φωτισθεί σαν ημέρα, γιατί συ έκανες κτήμα Σου τα νεφρά μου». Δεν έκαμες, λέγει, δικό Σου μόνο το σύνολο του επιθυμητικού της ψυχής, αλλά και αν έμεινε στο σώμα κάποια σπίθα από την επιθυμία αυτή, αφού επέστρεψε προς την ψυχή (καρδιά) που τη διεγείρει, διά μέσου αυτής πετά προς Εσένα, κρεμιέται από Σένα και προσκολλάται σε Σένα. Γιατί, όπως το επιθυμητικό της ψυχής εκείνων που επιδίδονται στις αισθητές και φθαρτές ηδονές κενώνεται ολόκληρο προς τη σάρκα και γι’ αυτό γίνονται ολόκληροι σάρκες και σύμφωνα με εκείνο που έχει γραφεί δεν είναι δυνατόν να παραμείνει σ’ αυτούς το Πνεύμα του Θεού, έτσι η σάρκα εκείνων που ανύψωσαν το νου προς τον Θεό και έχουν εξαρτήσει την ψυχή από τον θείο πόθο μεταποιούμενη και αυτή (η σάρκα) ανυψώνεται μαζί με την ψυχή και απολαμβάνει μαζί της τη θεία κοινωνία (ένωση) και γίνεται και αυτή κτήμα και οίκημα Θεού, μη έχοντας πλέον ένοικό της την προς τον Θεόν έχθρα και μη επιθυμώντας κατά του πνεύματος.

(συνεχίζεται)

Αρχαίο Κείμενο

8. Ταῦτα δέ πάντα τοῖς προκόψασι καθ᾿ ἡσυχίαν ἀπόνως καί ἀπεριμερίμνως ἕπεται˙ τῇ γάρ τελέα πρός ἑαυτήν εἰσόδῳ τῆς ψυχῆς αὐτόματα ταὐτί πάντα ἐπιγίνεσθαι ἀνάγκη. Τοῖς δ᾿ ἀρχομένοις ἕν οὐδέν τῶν εἰρημένων ἴδοις ἄν ἀμογητί περιγινόμενον. Ὡς οὖν τῇ ἀγάπῃ ἕπεται τό ὑπομένειν («ἡ γάρ ἀγάπη πάντα στέγει», ἡμεῖς δέ διδασκόμεθα κατορθοῦν βίᾳ τήν ὑπομονήν, ὡς δ᾿ αὐτῆς πρός τήν ἀγάπην φθάσωμεν), οὕτω κἀπί τούτων ἔχει. Καί τί δεῖ πλείω περί τούτων λέγειν; Πάντες γάρ οἱ πεπειραμένοι γελῶσι τούς ἐξ ἀπειρίας ἀντινομοθετοῦντας˙ τῶν γάρ τοιούτων οὐ λόγος ἀλλά πόνος καί ἡ διά πόνων πεῖρα διδάσκαλος, αὐτή τε καρπουμένη τό συμφέρον καί τῶν φιλονείκων τε καί φιλενδείκτων τούς ἀκάρπους ἀποστρεφομένη. Ἐπεί δέ καί, καθάπερ τις τῶν μεγάλων περί ταῦτα λέγει, τοῖς ἔξω σχήμασι πέφυκεν ὁ ἔσω ἄνθρωπος συνεξομοιοῦσθαι μετά τήν παράβασιν, πῶς οὐκ ἄν συντελέσειέ τι μέγα τῷ σπεύδοντι συστρέφειν τόν νοῦν εἰς ἑαυτόν, ὡς μή τήν κατ᾿ εὐθεῖαν ἀλλά τήν κυκλικήν καί ἀπλανῆ κινεῖσθαι κίνησιν, τῷ μή τόν ὀφθαλμόν ὧδε κἀκεῖσε περιάγειν, ἀλλ᾿ οἷον ἐρείσματί τινι τοῦτον προσερείδειν τῷ οἰκείῳ στήθει ἤ τῷ ὀμφαλῷ; Πρός γάρ τῷ εἰς κύκλον ὥσπερ ἔξωθεν, ἐφ᾿ ὅσον ἐφικτόν, συνελίττειν ἑαυτόν, παραπλησίως τῇ σπουδαζομένη ἐν αὑτῷ τοῦ νοῦ κινήσει καί τήν δι᾿ ὄψεως ἔξω χεομένην δύναμιν τοῦ νοῦ τῆς καρδίας εἴσω πέμψει διά τοῦ τοιούτου σχήματος τοῦ σώματος. Εἰ δέ καί ἡ τοῦ νοητοῦ θηρός δύναμις ἐπ᾿ ὀμφαλοῦ γαστρός, ὡς τοῦ νόμου τῆς ἁμαρτίας ἐκεῖ τό κράτος ἔχοντος καί νομήν αὐτῷ διδόντος, διατί μή τῶν ἀντιστρατευόμενον ἐκείνῳ τοῦ νοῦ νόμον, αὐτοῦ δι᾿ εὐχῆς ὡπλισμένον ἐπιστήσομεν, ὡς ἄν μή τό διά τοῦ λουτροῦ τῆς παλιγγενεσίας πνεῦμα πονηρόν ἀπελαθέν, μεθ᾿ ἑτέρων ἑπτά πονηροτέρων πνευμάτων ἐπιστρέψαν, αὖθις ἐγκατοικισθῇ καί γένηται τά ἔσχατα χείρονα τῶν πρώτων;

9. «Πρόσεχε σεαυτῷ», φησίν ὁ Μωϋσῆς˙ παντί δηλονότι, οὐ τινί μέν τῶν σῶν, τινί δ᾿ οὔ. Διά τίνος; Τοῦ νοῦ πάντως. Οὐδενί γάρ ἄλλῳ δυνατόν προσέχειν ἑαυτῷ παντί. Ταύτην οὖν ἐπίστησιν καί ψυχῇ σώματι τήν φυλακήν˙ δι᾿ αὐτῆς γάρ καί σωματικῶν καί ψυχικῶν πονηρῶν παθημάτων ἀπαλλαγήσῃ ρᾳδίως. Σεαυτοῦ τοίνυν πρόστηθι, σεαυτῷ ἐπίστηθι, σεαυτόν ἐπίσκεψαι, μᾶλλον δέ προΐστασο καί ἐπισκέπτου καί ἔταζε˙ καί γάρ οὕτω τήν σάρκα ἀφηνιάζουσαν ὑποτάξεις τῷ πνεύματι καί «ρῆμα κρυπτόν ἐν τῇ καρδίᾳ σου οὐ μήποτε γένηται». Ἐάν πνεῦμα τοῦ ἐξουσιάζοντος», τῶν πονηρῶν δηλονότι καί πνευμάτων καί παθημάτων, «ἀναβῇ ἐπί σέ», φησίν ὁ Ἐκκλησιαστής, «τόπον σου μή ἀφῇς», τουτέστι μή ψυχῆς μέρος, μή μέλος σώματος ἀνεπίσκοπον ἐάσῃς. Οὕτω γάρ καί τῶν κάτωθεν ἐπηρεαζόντων πνευμάτων ἀνώτερον διαγενήσῃ καί «τῷ ἐτάζοντι καρδίας καί νεφρούς», ὡς αὐτός ταῦτα προετάσας, ἀνεξετάστως παραστήσῃ μετά παρρησίας. «Εἰ γάρ ἑαυτούς ἐκρίνομεν, οὐκ ἄν ἐκρινόμεθα». Παῦλός ἐστιν ὁ λέγων. Καί τό τοῦ Δαυίδ παθών μακάριον ἐκεῖνο πάθος, καί αὐτός πρός τόν Θεόν ἐρεῖς ὅτι «σκότος οὐ σκοτισθήσεται ἀπό σοῦ καί νύξ ὡς ἡμέρα φωτισθήσεταί μοι ὅτι σύ ἐκτήσω τούς νεφρούς μου». Οὐ τό τῆς ἐμῆς, φησί, ψυχῆς μόνον ἐπιθυμητικόν ὅλον σόν εἰργάσω, ἀλλά καί εἴ τι ἐν τῷ σώματι ταύτης τῆς ἐπιθυμίας ζώπυρον πρός τήν ἐμποιοῦσαν ἐπιστρέψαν, δι᾿ αὐτῆς πρός σέ ἀνέπτη καί σοῦ ἐξήρτηται καί σοί κολλᾶται. Ὡς γάρ τοῖς τῶν αἰσθητῶν καί φθαρτῶν ἡδονῶν ἀνεχομένοις τό τῆς ψυχῆς ἐπιθυμοῦν ὅλον κενοῦται πρός τήν σάρκα καί διά τοῦτο ὅλοι σάρκες γίνονται καί τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ κατά τό γεγραμμένον οὐκ ἔνι καταμένειν ἐν αὐτοῖς, οὕτω τοῖς ἀνυψώσασι τόν νοῦν πρός τόν Θεόν καί τοῦ θείου πόθου τήν ψυχήν ἐξηρτημένοις, καί ἡ σάρξ μετασκευαζομένη συνανυψοῦταί τε καί συναπολαύει τῆς θείας κοινωνίας καί κτῆμα καί αὐτή γίνεται καί οἴκημα Θεοῦ, μηκέτ᾿ ἐνοικουροῦσαν ἔχουσα τήν πρός Θεόν ἔχθραν, μηδέ κατά τοῦ πνεύματος ἐπιθυμοῦσα.