Πέντε σενάρια για την λύση της ελληνικής οικονομικής κρίσης

Euroland ist abgebrannt

Jens Berger 02.02.2010

Η οικονομική θέση της Eλλάδας είναι τρομακτική. Όλος ο κόσμος υποψιάζεται πως το κράτος θα χρεωκοπήσει, και για τον λόγο αυτό πρέπει οι Έλληνες να βάζουν όλο και πιο βαθιά το χέρι στη τσέπη, για να πληρώσουν τις αυξήσεις που προσθέτουν οι επενδυτές στα δάνειά τους, αυξήσεις λόγω αυξημένου ρίσκου. Κανείς δεν πιστεύει στα σοβαρά πως η Ελλάδα μπορεί να βγεί από την μιζέρια βασιζόμενη μόνο στην δύναμή της, αν και ο Έλληνας πρωθυπουργός Παπανδρέου, καθώς και οι Γερμανοι υπουργοί Westerwelle (εξωτερικών) και Brüderle (οικονομικών και τεχνολογίας) ομνύουν στις αυτοθεραπευτικές δυνάμεις που προκύπτουν από σκληρά μέτρα εξοικονόμησης. Πώς μπορεί να λυθεί η κρίση που δημιούργησαν τα χρέη; Θα κηρύξει χρεωκοπία η Ελλάδα; Θα διαλυθεί τότε η ευρωπαϊκή χρηματοοικονομική κοινότητα; Ποιες είναι οι συνέπειες για την Ελλάδα και ποιες για την Γερμανία;

Οι λόγοι για την οικονομική μιζέρια της Ελλάδας είναι πολλαπλοί. Από την μια έχουν εσωτερικές πηγές. Η Ελλάδα ζούσε για χρόνια πάνω από το επίπεδο που της επέτρεπε η οικονομική της θέση. Το πολιτικό σύστημα είναι διεφθαρμένο και αθεράπευτα αποσκληρυμένο. Και αν λάβει κανείς τα συμβόλαια του Μάαστριχτ επί λέξη υπόψιν, η Ελλάδα δε θα 'πρεπε να είναι μέλος της ευρωζώνης. Οι Έλληνες άλλαξαν αδιάντροπα τις στατιστικές που αφορούσαν την περίοδο σύγκλισης και οι Βρυξέλλες κοίταζαν επίμονα σε άλλη κατεύθυνση.

Από την άλλη είναι ένα θύμα της ευρωζώνης και της νεοφιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής της Γερμανίας. Η γερμανική οικονομία απέκτησε το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα και μέσω της αναποτελεσματικότητας νοτιοευρωπαίων πολιτικών (στα θέματα οικονομίας). Χωρίς το ευρώ όχι μόνο η δραχμή θα έπρεπε να υποτιμηθεί με δική της ενέργεια, αλλά και το μάρκο θα έπρεπε να αναβαθμιστεί στο πολλαπλάσιο. 11 χρόνια μετά την εισαγωγή του ευρώ είναι η ευρωζώνη άνιση όσο ποτέ. Από την μια η Γερμανία με υψηλή παραγωγικότητα και σχετικά χαμηλούς μισθούς, και από την άλλη πολύ λιγότερο παραγωγικές χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία ή η Ισπανία, όπου οι μισθοί βρίσκονται σχεδόν στο ίδιο επίπεδο με αυτούς στην Γερμανία. Χωρίς μια υγιή προσαρμογή των εθνικών συναλλαγμάτων, που θα διέλυε αυτόματα αυτές τις ανισότητες, οι φτωχότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν έχουν καμιά ελπίδα να αποπληρώσουν μόνες τους τα χρέη τους.

Η οικονομική κρίση έχει και εδώ μια καταστροφική επιταχυντική δράση. Την στιγμή που ακόμα και η πλούσια Γερμανία έπρεπε να κάνει μεγάλο οικονομικό κόπο για να αντέξει τα αποτελέσματα της κρίσης, οι φτωχότερες ευρωπαϊκές χώρες πρέπει να παραδοθούν μπρος στον ηράκλειο αυτόν άθλο. Τα έσοδα του κράτους μειώνονται ενώ τα έξοδα αυξάνονται με γρήγορο ρυθμό. Η Kommission προβλέπει πως η Ελλάδα θα πρέπει να αναλάβει τον επόμενο χρόνο χρέη που φτάνουν το 12,8% του εθνικού προϊόντος. Η Πορτογαλία (8,2%) και η Ισπανία (9,3%) δεν είναι σε καλύτερη θέση, αλλά και η Ιρλανδία (14,7%) θα πρέπει να χρεωθεί σε μεγάλο βαθμό. Η κατάσταση όμως στην Ιρλανδία δεν είναι ακόμα τόσο σοβαρή, γιατί τα κρατικά χρέη είχαν φτάσει πριν έρθει η κρίση σε ένα ελάχιστο επίπεδο. Μια πιθανή χρεωκοπία της Ελλάδας θα προκαλούσε σχεδόν σίγουρα ένα τέτοιο ταρακούνημα, τού οποίου η Πορτογαλία και η Ισπανία μάλλον δε θα επιβίωναν.

Σενάριο πρώτο: Η Ελλάδα πατάει φρένο μέχρι το τέρμα

Τις επόμενες ημέρες θα παρουσιάσει η ελληνική κυβέρνηση το πρόγραμμα για την διόρθωση των οικονομικών του κράτους. Οι παρατηρητές αναμένουν πως η κυβέρνηση Παπανδρέου θα εκμεταλλευτεί την δεινή οικονομική θέση για να προωθήσει με συνοπτικές διαδικασίες ένα νεοφιλελεύθερο πακέτο μεταρρυθμίσεων. Συστατικά του "επείγοντος σχεδίου-σοκ-εξοικονόμησης" , θα είναι η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης από τα 65 στα 67 και η μείωση των συντάξεων των δημοσίων υπαλλήλων κατά 4-6%. Ακόμα και αν οι περικοπές των συντάξεων έχουν άμεσο αποτέλεσμα στην εξοικονόμηση, οι άλλες νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις έχουν μια μακρά χρονική περίοδο μετάβασης, ώστε είναι περισσότερο από αμφίβολο αν ο Παπανδρέου με τα μέτρα αυτά μπορέσει να μειώσει την νέα αύξηση των χρεών κατά 4%.

Επιβαρυντικά προστίθεται και το γεγονός πως τα χρέη του περασμένου χρόνου είναι ακόμα μεγαλύτερα. Η Kommission εξετάζει προς το παρόν έγγραφα κρατικών υπηρεσιών, στις ισοτιμίες των οποίων μάλλον αποκρύφτηκαν επιπρόσθετα χρέη, πέραν των επίσημων στατιστικών - μέσα στο πνεύμα του Churchill: μην πιστεύεις καμιά στατιστική που δεν πλαστογράφησες ο ίδιος! Ότι τέτοια σχέδια εξοικονόμησης μπορούν να λύσουν το πρόβλημα των χρεών, πιστεύουν οι υπουργοί Westerwelle και Brüderle. Αλλά και οι δυο τους πιστεύουν ακόμα πως είναι δυνατόν να διορθωθούν τα οικονομικά του κράτους με την μείωση της φορολογίας-περίεργο πως δεν το πρότειναν στους Έλληνες συναδέλφους τους.

Οι περικοπές των παροχών έχουν πάντα μια καθυστερημένη επίδραση στα έσοδα του κράτους. Όταν συνταξιούχοι, υπάλληλοι, ή άνεργοι παίρνουν λιγότερα λεφτά, ξοδεύουν και λιγότερα. Έτσι μειώνονται τα έσοδα από το φπα, καθώς και τα έσοδα των επιχειρήσεων, που πρέπει επίσης να φορολογηθούν. Μέσο- και μακροπρόθεσμα επιτείνεται η οικονομική κρίση με τον τρόπο αυτό. Πολιτικές αναταραχές και αυξημένη μετανάστευση σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες θα ήταν επίσης συνέπειες της "στρατηγικής-σοκ". Οι έμμεσες συνέπειες της οικονομικής κατάρρευσης ενός κράτους-μέλους θα επιβάρυνε με χρόνιο τρόπο τα ταμεία της Ε.Ε. Ένα ριζικό πρόγραμμα εξοικονόμησης δεν λύνει τα προβλήματα. Στην καλύτερη περίπτωση τα μετατοπίζει, στην χειρότερη εκλύει μια πτωτική σπειροειδή εξέλιξη.

Σενάριο δεύτερο: Η Ελλάδα χρεωκοπεί

Εντός αυτού τού έτους η Ελλάδα θέλει να προσφέρει κρατικά ομόλογα στο ύψος των 53 δισεκατομμυρίων ευρώ. Και οι Έλληνες μάλλον θα βρουν αγοραστές για τα χαρτιά αυτά. Το ερώτημα είναι πόσα θα απαιτήσουν οι αγοραστές για εξισορρόπηση του ρίσκου. Ήδη για το τελευταίο μερίδιο αξίας 8 δισεκατομμυρίων ευρώ, που με 5 χρόνια έχει μια σχετικά σύντομη ισχύ, έπρεπε οι Έλληνες να βάλουν ένα επιτόκιο των 6,1% - περισσότερο από το διπλάσιο απ' όσο στοιχίζουν τα γερμανικά κρατικά ομόλογα. Όμως το υπουργείο οικονομικών δεν μπορεί να κάνει κάτι άλλο. Χωρίς αυτές τις αυξήσεις, είτε δε θα μπορούσαν να πληρωθούν τα έξοδα του κράτους, είτε τα λήγοντα ομόλογα δε θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν. Μόνο τον Μάρτιο και τον Απρίλιο, πρέπει η Ελλάδα να χρησιμοποιήσει ομόλογα αξίας 8 δισεκατομμυρίων ευρώ (για τον κάθε μήνα). Αν ένα κράτος δεν χρησιμοποιεί έστω και ένα ομόλογο, μιλάμε για χρεωκοπία του κράτους.

Ένα κράτος δεν είναι επιχείρηση και για τον λόγο αυτό η χρεωκοπία ενός κράτους δεν σημαίνει το τέλος του. Τα τελευταία μεγάλα κράτη που χρεοκόπησαν ήταν η Ρωσία το 1998 και η Αργεντινή το 2002. Οι συνέπειες ήταν δραματικές και τα δυο κράτη πρέπει ακόμα και σήμερα να παλεύουν με τις μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Μια "κανονική" χρεωκοπία κράτους συνδυάζεται με ένα υπερπληθωρισμό και την από αυτόν προκύπτουσα βαριά οικονομική κρίση, ενώ οι δανειστές πρέπει να αποσβήσουν ένα μεγάλο μέρος των χρεών τους. Μια χρεωκοπία της Ελλάδας δε θα ήταν τόσο καταστροφική, γιατί πίσω από το ευρώ βρίσκεται ολόκληρη η ευρωζώνη, και οι Έλληνες δεν μπορούν να πάρουν τον δρόμο του υπερπληθωρισμού, γιατί δεν έχουν το δικαίωμα να εξασκούν μια κυρίαρχη νομισματική πολιτική. Αν η Ελλάδα δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα ομόλογο που πρέπει, και προσφέρει στους δανειστές μια μετατόπιση χρεών, θα κατέβαζε μεν την χρέωση του κράτους, θα είχε όμως καταστροφικές συνέπειες για το τραπεζικό σύστημα της χώρας, που κρατά ένα μέρος των χρεών του κράτους ή το διαχειρίζεται σύμφωνα με τις εντολές των πελατών. Ακόμα και αν μια ελληνική τράπεζα θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τέτοιες αποσβέσεις, θα ήταν αντιμέτωπη με την κατάρρευση του συστήματος, και θα έπρεπε να κλείσει τις πόρτες.

Ποιο Fonds και ποια ασφάλεια έχουν τα ελληνικά ομόλογα στο portofolio τους, ποια τράπεζα έχει δώσει δάνεια στις ελληνικές τράπεζες; Μια συντριβή του τραπεζικού τομέα στην Ελλάδα θα εξαπέλυε ωστικά κύματα σε όλη την Ευρώπη, που δε θα είχαν σε τίποτα να ζηλέψουν τα αποτελέσματα της χρεωκοπίας των Lehman Brothers.

Άμεσες συνέπειες θα είχε η χρεωκοπία της Ελλάδας στην Ισπανία και στην Πορτογαλία. Και μόλις πληροφορηθούν οι επενδυτές πως η Ε.Ε επέτρεψε να χρεωκοπήσει ένα κράτος, δεν θα βρίσκονται πια αγοραστές για μερίδια ομολόγων που ανήκουν σε κράτη που βρίσκονται στα πρόθυρα κατάρρευσης. Η ευρωζώνη μοιάζει με ένα παιχνίδι ντόμινο - αν πέσει η Ελλάδα ως πρώτη πέτρα, αυτό δε θα μείνει χωρίς συνέπειες.

Ακόμα και αν οι συμφωνίες του Μάαστριχ προβλέπουν την χρεωκοπία κράτους μέλους της Ε.Ε, η κοινότητα όμως σίγουρα δε θα το αφήσει να πάει τόσο μακριά. Πριν χρεωκοπήσει η Ελλάδα, η Γερμανία και η Γαλλία θα δώσουν τα λεφτά για μερίδια - οι συνέπειες μιας άρνησης θα ήταν καταστροφικές για όλα τα κράτη μέλη.


Σενάριο τρίτο: Το διεθνές νομισματικό ταμείο, ή η Κίνα ή οι Ευρωπαίοι αναλαμβάνουν

Αν δυσκολέψουν πολύ τα πράγματα, η Ελλάδα μπορεί να ελπίζει ακόμα σε βοηθούς. Ακόμα και αν ο Jürgen Stark (Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας
ΕΚΤ), συμφωνώντας με τους Γερμανούς και Γάλλους πολιτικούς, αποκλείει κατηγορηματικά μια επέμβαση υπέρ της Ελλάδας, η δήλωση αυτή δεν είναι σε καμιά περίπτωση αληθής. Αν και η ΕΚΤ και οι συμφωνίες του Μααστριχτ αποκλείουν επίσημα το Bailout ενός κράτους μέλους, οι Βρυξέλες όμως δεν μπορούν (και δε θέλουν) να κάνουν τίποτα εναντίον μιας παράπλευρης βοήθειας που προέρχεται πέρα από τις δομές της Ε.Ε. Αν το σενάριο της χρεωκοπίας αποκλείεται, ποιος θα βοηθήσει την Ελλάδα αν όχι οι Ευρωπαίοι; Μπορεί να το ανεχτούν οι Ευρωπαίοι, να "πουληθεί" η Ελλάδα σε άλλο συγκρότημα ισχύος;

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) θα ήταν για κάθε κανονικό κράτος ο πρώτος στον οποίο θα απευθυνόταν σε περίπτωση επαπειλούμενης χρεωκοπίας. Στην παρούσα κρίση, το ΔΝΤ έπρεπε να βοηθήσει πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων η Ισλανδία, η Ουγγαρία και η Ουκρανία. Το ΔΝΤ, που οι Αμερικανοί κατευθύνουν, δεν είναι σε καμιά περίπτωση φιλάνθρωπο. Η τιμή για την βοήθεια στην ανάγκη είναι μεγάλη - χωρίς μια ριζική αναδόμηση της εθνικής πολιτικής με νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις, και παράδοση μπρος στην "ελεύθερη αγορά", δεν παίρνει κανένα κράτος λεφτά από την Ουάσιγκτον.

Το κύριο πρόβλημα που θα είχε μια δανειοδότηση της Ελλάδας από το ΔΝΤ είναι η ελλειπής κυριαρχία της χώρας στα χρηματοοικονομικά θέματα. Τις μεταρρυθμίσεις που απαιτεί το ΔΝΤ, η Ελλάδα δεν μπορεί να τις εκτελέσει λόγω των συμφωνιών του Μααστριχτ. Αν μπεί το ΔΝΤ στο παιχνίδι, η Ελλάδα πρέπει να βγει από την Ε.Ε.

Ένας άλλος σωτήρας θα ήταν η Κίνα. Σύμφωνα με τους Financial Times, το ελληνικό υπουργείο οικονομικών έχει ήδη απευθυνθεί στο κινέζικο Fonds SAFE, που διαχειρίζεται ρεσέρβες ύψους 2.400 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Οι Έλληνες επιθυμούν μια βοήθεια ύψους 25 δισ., κάτι που λίγο μετά την δημοσίευση του έχει διαψευσθεί από τους Έλληνες. Τέτοιες διαψεύσεις όμως δεν είναι πιστευτές. Ήδη τον Νοέμβριο η Ελλάδα είχε ζητήσει βοήθεια από την Κίνα. Επειδή όμως οι Κινέζοι ζήτησαν ως αντάλλαγμα συμμετοχή στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας, η Αθήνα αρνήθηκε τότε. Όταν η κυβέρνηση Παπανδρέου θα βρίσκεται μέχρι το λαιμό πνιγμένη, δε θα μπορεί πια να αντισταθεί. Η Κίνα θα είχε τότε μια στρατηγική θέση στην ΕΕ, κάτι που οι Βρυξέλλες θέλουν να εμποδίσουν. Αλλά και τα κινέζικα ενδιαφέροντα πάνε πέρα από τα στρατηγικά συμφέροντα. Το SAFE έχει επενδύσει στα ελληνικά κρατικά ομόλογα, και μια χρεωκοπία θα ήταν για τους Κινέζους μια μεσαίου μεγέθους καταστροφή.

Euroland ist abgebrannt (Μια χώρα του ευρώ στα πρόθυρα πτώχευσης)

Σενάριο τέταρτο: Αποκλεισμός από την ευρωζώνη

Το πρόβλημα της Ελλάδας λέγεται ευρώ. Μια χρηματοοικονομική κοινότητα έχει μόνο τότε νόημα, όταν τα μέλη έχουν περίπου συγκρίσιμα μακροοικονομικά χαρακτηριστικά και έχουν μια κοινή δομή πολιτικής. Τι θα γινόταν πχ με την πρώην Ανατολική Γερμανία, αν έπαιρνε μεν το συνάλλαγμα και τους μισθούς της Δυτικής Γερμανίας, δεν έπαιρνε όμως καμιά βοήθεια για την μεταρρύθμιση; Η Ανατολική Γερμανία δε θα ήταν απλά ένα πτωχοκομείο, αλλά και μέχρι τα αυτιά χρεωμένη.

Αν η Ευρώπη λοιπόν δεν είναι έτοιμη να συνεργαστεί, με γερμανικά ή γαλλικά λεφτά που προέρχονται από τους φόρους, για την “ανοικοδόμηση της Ελλάδας”, πρέπει η Ελλάδα να εγκαταλείψει την ευρωζώνη. Διαφορετικά, χωρίς μια υποτίμηση του νομίσματος και χωρίς μια κυρίαρχη οικονομική πολιτική, δεν θα μπορέσει ποτέ να φτάσει στο επίπεδο των πλουσιότερων ευρωπαϊκών χωρών. Η πιο δίκαιη λύση θα ήταν η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού ταμείου, ανάλογου προς το ΔΝΤ. Θα αναλάμβανε για μια μεταβατική περίοδο (τροφοδοτούμε με λεφτά των πλουσιότερων ευρωπαϊκών χωρών) τα παλαιά χρέη της Ελλάδας, ενώ η χώρα θα άφηνε την ευρωζώνη, και με το παλιό της νόμισμα θα αναλάμβανε νέα χρέη με ένα ρεαλιστικό επιτόκιο. Τα παλιά χρέη θα μπορούσαν να διοχετευθούν μέσω μιας ειδικής ρύθμισης στον τρέχοντα προϋπολογισμό.

Το κόστος βέβαια για αυτή την καινούρια αρχή θα πλήρωνε ο ελληνικός λαός, αφού το νέο εθνικό νόμισμα θα έπρεπε να υποτιμηθεί σε μεγάλο βαθμό, πράγμα που θα καθιστούσε πιο ακριβές τις εισαγωγές, οι εξαγωγές όμως θα γίνονταν πιο ανταγωνιστικές. Η Ελλάδα θα βρισκόταν τότε στο επίπεδο της Πολωνίας ή της Ουγγαρίας - μια θέση την οποία η χώρα θα είχε και χωρίς την τεχνητή παραμόρφωση μέσω του ευρώ. Σε κάθε πιθανό σενάριο, οι Έλληνες βρίσκονται μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης. Χωρίς επίπονες τομές δεν θα μπορέσουν σε καμία περίπτωση να βγουν από την ελεεινή τους κατάσταση.

Σενάριο πέμπτο: Τελευταία διέξοδος ο πληθωρισμός

Αν η ευρωζώνη πρέπει οπωσδήποτε να κρατηθεί ακέραια και η πτώχευση δεν είναι καμιά λύση, τότε αυτό είναι το εναρκτήριο λάκτισμα για επιπλέον βύθισμα στα χρέη. Όχι μόνο η Ελλάδα, αλλά και η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιρλανδία και η Ιταλία, θα πρέπει μέσο- και μακροπρόθεσμα να χρηματοδοτηθούν από αυτούς που επωφελούνται από το ευρώ, δηλαδή την Γερμανία, την Γαλλία και τις χώρες Benelux (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο). Αυτό δεν είναι τόσο παράλογο όπως φαίνεται με την πρώτη ματιά. Στο κάτω κάτω, οι περισσότερες γερμανικές εξαγωγές πάνε στις χώρες της ΕΕ. Η Γερμανία επωφελείται πολύ από την “μη ρεαλιστική” αγοραστική δύναμη αυτών των χωρών. Και με την πολιτική των χαμηλών μισθών κάνει τα πάντα ώστε και στο μέλλον αυτό να μην αλλάξει. Τότε θα πρέπει και ο Γερμανός φορολογούμενος να στηρίξει οικονομικά τα κέρδη των επιχειρήσεων από τις εξαγωγές - πράγμα που εδώ και καιρό κάνει σε εθνικό επίπεδο. Και αυτό όμως δεν μπορεί να συνεχιστεί επ' άπειρον, γιατί και η πλούσια Γερμανία θα λυγίσει κάποτε κάτω από το βάρος των χρεών.

Ο μοναδικός τρόπος απαλλαγής από τα κρατικά χρέη είναι ο πληθωρισμός. Όταν τα έσοδα του κράτους χρόνο με τον χρόνο έχουν μεγάλη αύξηση, τα χρέη δεν επιβαρύνουν και τόσο. Μια ελεγχόμενη αύξηση των τιμών γύρω στα 10% τον χρόνο θα μπορούσε χωρίς πρόβλημα να διαχειρισθεί, και σε 10 χρόνια θα έπεφταν τα παλιά χρέη στο 35% της σημερινής αξίας. Αυτό που οι κορυφαίοι οικονομολόγοι αποσιωπούσαν, το λέει για πρώτη φορά ανοιχτά ο διευθυντής του ινστιτούτου για την παγκόσμια οικονομία στο Αμβούργο (Weltwirtschaftsinstitut). Σύμφωνα με τον Thomas Straubhaar, εντός της ΕΕ υπάρχει μόνο μια διέξοδος από τα χρέη - ο εκούσιος πληθωρισμός. Καλά να ναι όποιος δεν έχει οικονομίες.

Μετάφραση: Πέτρος