ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΣ ΚΑΙ ΔΙΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΣ (4)

Συνέχεια από:Τετάρτη 9 Σεπτεμβρίου 2015

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΟ (1975).

Αλήθεια και Μέθοδος n.2/16.

Hans-Georg Gadamer.

         

 Το "Είναι δέν πρέπει να γίνει κατανοητό σαν κάτι του οποίου εγώ είμαι συνειδητός ότι είναι εκεί, δηλαδή στην ερμηνεία τού τελευταίου Χάϊντεγκερ, ότι είναι παρόν. Ο Χούσσερλ είχε πιστέψει ότι μπορούσε να συμπεριλάβει με την έννοια τής παρουσίας στον εαυτό, δηλαδή με την αυτοφανέρωση τής χρονικότητος (του ρεύματος του χρόνου), την ουσία τής χρονικής συνειδήσεως. Η κριτική του Χάιντεγκερ εναντιώνεται στον περιορισμό και στο στένεμα σ' αυτή, της κατανοήσεως του Είναι. Αποδεικνύει ότι η θεμελιώδης και πρωτογενής σύσταση της ανθρώπινης υπάρξεως μ'αυτόν τον τρόπο παρανοείται. Η συγκεκριμένη ανθρώπινη ύπαρξη δέν συνίσταται στην προσπάθεια, η οποία είναι πάντοτε ύστερη, να βρεθεί απέναντι απο τον εαυτό της ώστε να αποκτήσει αυτοσυνειδησία. Η συγκεκριμένη ύπαρξη η οποία ζεί εδώ και τώρα, ο ζωντανός άνθρωπος (το Dasein), είναι περισσότερο η ύπαρξη η οποία έχει ήδη καταναλωθεί, αλλά όχι στις αναπαραστάσεις της, αλλά στο γεγονός ότι δέν διαθέτει κάποια δεδομένα τού μέλλοντος. Αυτό συνιστά το υπαρκτό Είναι του ανθρώπου, όπως είχε υπογραμμιστεί και απο τον Hermann Cohen.

          Όπως και αν ονομάσουμε όλο αυτό, "την αρχή της ελπίδος" ή όπως αλλιώς, αυτόν τον μελλοντολογικό χαρακτήρα της ανθρώπινης υπάρξεως, ο Χάιντεγκερ μάς έδειξε ότι σε όλο αυτό, και στην έννοια της υποκειμενικότητος, συνεχίζει να επιβιώνει μία οντολογική προκατάληψη, ακόμη και όταν δέν σκεπτόμαστε πλέον τήν υποκειμενικότητα σαν ουσία ή σαν παρουσία.

          Πάνω στην βάση αυτής της κριτικής στην έννοια τής συνειδήσεως, που ο Χάιντεγκερ αργότερα απολυτοποίησε, αποκτά μία ιδιαίτερη σημασία το γεγονός πώς ο Χάιντεγκερ ήδη πρίν του Είναι και Χρόνος, είχε εισάγει την έκφραση "ερμηνευτική της Ανάγκης", για να αντιπαραθέσει την δική του προβληματική σ'εκείνη του συνειδησιακού ιδεαλισμού. Αναγκαία μοίρα είναι προφανώς αυτό που δέν μπορεί να διαφωτισθεί, αυτό που αντιστέκεται σε κάθε προσπάθεια διαύγειας τής κατανοήσεως. Βάσει αυτού γίνεται φανερό ότι σε κάθε κατανόηση του νοήματος παραμένει πάντοτε κάτι ανεξήγητο και γι'αυτό σε κάθε κατανόηση πρέπει να απευθυνόμαστε στις προθέσεις. Μ' αυτό αλλάζει όλη η έννοια τής ερμηνείας, για να πλησιάσουμε σ' εκείνη την ριζικότητα που συναντήσαμε στον διάσημο λόγο του Νίτσε.

          Οι εργασίες μου συνέχισαν λοιπόν πρός την κατεύθυνση τού ξεκαθαρίσματος τί πράγμα είναι η ερμηνεία, όταν προωθούμαστε τόσο πολύ ώστε να θέτουμε εκ θεμελίων σε συζήτηση το ιδανικό τής αυτοδιαύγειας τής υποκειμενικότητος. Δέν πρέπει να κατανοούμε μόνον αυτό, δηλαδή ότι De facto κάθε κατανόηση είναι πάντοτε περιορισμένη, αλλά μάλλον το γεγονός ότι μία απεριόριστη κατανόηση του νοήματος περιορίζει το νόημα της κατανοήσεως, μάλιστα δέ κατά βάθος το εξαφανίζει, όπως ακριβώς μία πανπεριέχουσα προοπτική, εξαφανίζει το νόημα τής προοπτικής.

          Αυτό καταλήγει να προσβάλλει όλο το πλαίσιο της λεγόμενης διϋποκειμενικότητος, όπως θα δούμε. Με την πρώτη ματιά φαίνεται, στο Είναι και Χρόνος, η διϋποκειμενικότης να είναι μόνον ένα περιθωριακό φαινόμενο στον αυθεντικό τρόπο υπάρξεως τού Εδώ νά είναι (Dasein) και να ανήκει στο φαινόμενο της ψευτο-υπάρξεως, της αργολογίας, τού "κάποιου", τού ανθρώπου "πράγματος" και ότι βρίσκει επομένως τον δικό του τόπο στην τάση τής μειώσεως τού Είναι.

          Επέλεξα την έννοια της υποκειμενικότητος σαν αντικείμενο μίας συζητήσεως ιστορικής και εννοιολογικής, για να ανοίξω έναν νέο ορίζοντα στην προβληματική τής διϋποκειμενικότητος. Το γεγονός ότι η υπερβατική υποκειμενικότης αποτελεί στην φαινομενολογική σύσταση της φιλοσοφίας, του Χούσσερλ, το θεμέλιό της, το αναφέραμε ήδη. Ακόμη και η έννοια τής ¨διϋποκειμενικότητος" είναι μία χρήση τής λέξεως η οποία δείχνει την εννοιολογική ένδεια του Χούσσερλ, και μία ολόκληρη προβληματική διάσταση. Εκείνο που με τον Χέγκελ ίσως μπορούσαμε να ονομάσουμε "αντικειμενικό πνεύμα", ή αυτό που με τον Μάρξ, και στην διαρκή επιρροή τής φιλοσοφίας του δικαίου του Χέγκελ, θα ονομάζαμε η "κοινωνία", μειώνεται στον Χούσσερλ σαν την έννοια της διϋποκειμενικότητος. Η κατεύθυνση πρός την υποκειμενικότητα είναι τόσο καθοριστική ώστε η ίδια η θεματική θέση τού Χούσσερλ μπορεί να διατυπωθεί μόνον πάνω σ'αυτή την βάση. Υπάρχουν δέ και άλλες έννοιες που χρησιμοποίησε ο Χούσσερλ για την ανάλυση της διϋποκειμενικότητος που το φανερώνουν. Έτσι έχει μεγάλη σημασία το γεγονός ότι απευθύνεται στην έννοια της Μονάδος τού Λάϊμπνιτς και στην Μοναδολογική πλευρά, που οδηγεί το δύσκολο πρόβλημα της συνυπάρξεως των μονάδων, βάσει του οποίου ο Λάϊμπνιτς πίστευε ότι μπορούσε να αποδείξει την ύπαρξη του Θεού. Ο Χούσσερλ με την σειρά του είχε την απαίτηση να απάγει (συμπεράνει) απο την σημασία της διϋποκειμενικότητος την σύσταση του κόσμου. Μόνον μέσω της κοινής συμμετοχής στον κόσμο μπορούμε να σκεφθούμε την συνύπαρξη και την διαμεσολάβηση των μονάδων μεταξύ τους, δηλαδή πάνω στην βάση μίας συνειδήσεως η οποία έχει κόσμο.

          Παρότι δέν θέλουμε να μπλέξουμε στην σημαντική τού προβλήματος, η φαινομενολογική εννοιολόγηση του Χούσσερλ μάς προβληματίζει. Σε σχέση με την μορφή με την οποία είχε αμφισβητηθεί ο γερμανικός ιδεαλισμός τότε, και αργότερα στην δεκαετία του 20, αλλά και πρίν ακόμη, όλη αυτή η ιστορία έμοιαζε με μία συγκρατημένη για πολύ καιρό αναπνοή. Εντελώς ξαφνικά αρχίσαμε να μιλάμε για το πρόβλημα του ΕΓΩ και του ΕΣΥ. Όμως να πούμε "Εγώ" και να πούμε "ΕΣΥ", φαίνεται να μήν επιτρέπεται πλέον, ξεκινώντας απο τον Βιτγκενστάϊν. Αλλά και ο Χάϊντεγκερ φαίνεται να θέλει να μας δείξει ότι σε όλους αυτούς τους τρόπους ομιλίας κρύβεται μία μυστικίζουσα υποκειμενοποίηση, και ότι αυτό μάς εμποδίζει την πρόσβαση στα πραγματικά προβλήματα. Θα δούμε ότι αυτή η κριτική στην έννοια του υποκειμένου τού ιδεαλισμού αναφερόταν στον Κίρκεγκαρντ. Η επιρροή του ενέπνευσε ιδιαιτέρως τόν κύκλο των "μαθητών" του, τον Martin Buber, και τον Friedrich Gogarten. Η "σχέση με το Εσύ" αντιπροσωπεύει εδώ μία αντιπαράθεση στον σύγχρονο του νεοκαντιανισμό και στο πρωτείο τού υπερβατικού ΕΓΩ, στο οποίο υπέκυψε τελικώς και ο Χούσσερλ.

          Νομίζω όμως πώς δημιουργήθηκε μία μετάλλαξη μεγάλης σημασίας με το γεγονός ότι δέν λέμε πλέον "το ΕΣΥ" και δέν ομιλούμε πλέον, όπως στον Φίχτε, απλά για το "Μή-Εγώ", το οποίο αντηχεί σαν ένα εμποδιο, ενάντια στο οποίο πρέπει να επικρατήσουμε. Ομιλούμε για το Άλλο. Το γεγονός ότι τώρα λέμε "το Άλλο" αλλάζει την προοπτική. Έχει ήδη υπεισέλθει μία αμοιβαία σχέση στην σύσταση του ΕΓΩ. Κάθε άλλος είναι ήδη, ταυτοχρόνως, ο άλλος του άλλου, όπως μπορούμε να μάθουμε απο το βιβλίο του Michael Theuniseu. Και εγώ ο ίδιος αναμετρήθηκα με την σειρά μου με το αρχαίο δόγμα της φιλίας.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.