Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΡΙΕΣ ΤΗΣ (5)

Συνέχεια από: Δευτέρα 23 Οκτωβρίου 2017

Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΡΙΕΣ ΤΗΣ

του Giovanni Reale.

          

9. Η Ψυχή σαν πτερωτό άρμα συρόμενο απο δύο άλογα και καθοδηγούμενο από τόν ηνίοχο στο φώς τών άγραφων δογμάτων.

          

Οι σχέσεις αυτής τής εννοιολογήσεως με την μεταφορά τής πτερωτής άμαξας γίνονται μ'αυτόν τον τρόπο εμφανείς : τα δύο άλογα συμβολίζουν τον "δυαλισμό", ο οποίος συνεπάγεται διμορφία και ανομοιότητα, ενώ ο ηνίοχος αντιπροσωπεύει την λογική δύναμη η οποία επιβάλλει τάξη και ενότητα.

          O Leon Robin το είχε κατανοήσει απο πολύ καιρό: "η άμαξα τής ψυχής, σύμφωνα με τον Φαίδρο, έχει πάντοτε δύο άλογα κούρσας, ακόμη και για τις Θείες ψυχές, αλλά αυτός ο δυαλισμός δέν είναι καθαυτός επικίνδυνος, μέχρις ότου η ανισότης υποταχθεί στην τάξη: αυτός γίνεται επικίνδυνος μόνον στις ψυχές στις οποίες αυτή η υποταγή έχει καταστραφεί, δηλαδή με μυθικούς όρους, απο την στιγμή κατά την οποία ο ηνίοχος δέν είναι πλέον κύριος τών αλόγων του. Η πτώση τών αλόγων λοιπόν είναι αποτέλεσμα τής αρχής τής αταξίας. Έτσι τα δύο άλογα τού "Φαίδρου" φαίνεται να αντιπροσωπεύουν ακριβώς την ουσία τού διαφορετικού, μερικές φορές κυριευμένη απο την νόηση, μερικές φορές επαναστατημένη σ'αυτή".

          Έτσι λοιπόν η μεταφορά τής πτερωτής άμαξας αντιπροσωπεύει την ίδια την ουσία τής ψυχής και επομένως ιδιαιτέρως την ουσία τής λογικής ψυχής, την οποία και στην Πολιτεία, ο Πλάτων την υπολογίζει σαν ένα "σύνθετο απο πολλά και μία πανέμορφη σύνθεση":

          Δέν είναι εύκολο να είναι αθάνατη μία πραγματικότης, η οποία αναγκάζεται να είναι η κορυφή, το αποτέλεσμα πολλών πραγμάτων και η οποία δέν είναι προικισμένη με εκείνη την θαυμαστή σύνθεση (τη καλλίστη κεχρημένον συνθέσει) με την οποία μάς φανερώνεται προικισμένη η ψυχή (X, 611 B 5-7).  

          Οι φιλήδονες και θυμώδεις ψυχές δέν είναι παρά μια ανάπτυξη στην διάσταση τού αισθητού, δυνάμεων οι οποίες περιέχονται στο πρωταρχικό μοντέλλο τής ψυχής, όταν αυτή ενώνεται με τα σώματα, δηλαδή όπως εκφραστικά το λέει ο Πλάτων, είναι "συνθήκες και μορφές τις οποίες προσλαμβάνει η ψυχή στην ανθρώπινη ζωή", δηλαδή στην γήϊνη ζωή (Χ,612).

          Και όσον αφορά τις αναλογίες και τις διαφορές ανάμεσα στις ψυχές τών Θεών και εκείνων τών ανθρώπων, για τις οποίες γίνεται μια μικρή αναφορά στον Φαίδρο, ιδού πώς παρουσιάζεται στον Τίμαιο.

          Ο Δημιουργός εκ νέου, στον κρατήρα τον πρώτο, στον οποίο είχε μετριάσει και ανακατέχει την ψυχή τού σύμπαντος, διοχετεύει τα πράγματα που είχαν περισσέψει απο εκείνα που χρησιμοποίησε πρίν, αλλά ανακατεύοντας τα σχεδόν με τον ίδιο τρόπο, αλλά όμως δέν ήταν πλέον καθαρά με τον ίδιο τρόπο, αλλά δεύτερα και τρίτα στην καθαρότητα (41 D 4-7)

         
 10. Η αρετή σαν τάξις!

          
Ακριβώς στην οπτική όσων είπαμε μέχρις εδώ, κατανοείται η έννοια την οποία έχει ο Πλάτων για την "αρετή", η οποία κυριαρχεί στο μεγαλύτερο μέρος τών γραπτών του!

          Ο μοντέρνος άνθρωπος εννοεί την "αρετή" πάνω απ'όλα στην θρησκευτική της σημασία, την οποία έχει προσλάβει ιδιαιτέρως στην Χριστιανική σκέψη!

          Αλλά όμως στην Ελληνική σκέψη γενικώς, αυτός ο όρος έχει μια πιό πλατειά σημασία και ιδιαιτέρως στον Πλάτωνα, επιβάλλεται κυρίως σαν μία βασική έννοια τής οντολογίας του και δέν κατανοείται παρά μόνον ξανασυστήνοντας τον σημαντικό χώρο που καλύπτει. Η ελληνική έννοια της αρετής επεκτείνεται σε ολόκληρη την πραγματικότητα και επομένως απο τα μικρότερα μέχρι τα μεγαλύτερα πράγματα και μάλιστα δέ στον κόσμο στο σύνολό του!

          Ας διαβάσουμε ένα χωρίο τού Γοργία το οποίο φανερώνει αυτή την έννοια με έναν τρόπο αρκετά καθαρό!

-Εμείς και όλα τα άλλα πράγματα που είναι αγαθά είμαστε αγαθοί λόγω μιας κάποιας αρετής;

-Νομίζω ότι είναι αναγκαίο Καλλικλή! 

-Αλλά η αρετή ενός πράγματος, ενός εργαλείου, ενός σώματος, μιας ψυχής και κάθε ζώου, επικρατεί και αναδύεται με τέλειο τρόπο όχι κατά τύχην βεβαίως, αλλά παράγεται με τάξη, με ακρίβεια και τέχνη, σαν συμπράττουσα με καθεμιά απο αυτές. Η δέν είναι έτσι;

-Ναι, συμφωνώ.

-Η αρετή, κάθε πράγματος, λοιπόν, είναι κάτι που διατίθεται με τάξη και οργάνωση; (Τάξει άρα τεταγμένων και κεκοσμημένον εστίν η αρετή εκάστου).

-Συμφωνώ κι'εγώ!

-Λοιπόν, μία καθορισμένη τάξις η οποία είναι παρούσα σε καθέναν και είναι ταιριαστή καθενός είναι αυτό που καθιστά αγαθό καθένα απο τα όντα.

-Το πιστεύω κι'εγώ.

-Τότε, η ψυχή η οποία κατέχει την τάξη που τής ανήκει είναι καλύτερη απο την άτακτη;

-Αναγκαίως.

-Και εκείνη που έχει τάξη είναι οργανωμένη;

-Και πώς θα μπορούσε να μήν είναι;

-Και εκείνη που είναι οργανωμένη είναι επίσης και μετρημένη;

-Είναι απολύτως αναγκαίο.

-Η μετρημένη ψυχή λοιπόν είναι αγαθή (Γοργίας 506 D2...).

          
11. Κοσμική διάσταση τής έννοιας τής αρετής.

         
 Και ιδού πώς ο Πλάτων επεκτείνει σε μία κοσμική διάσταση την έννοια τού μέτρου και τής δικαιοσύνης, δηλαδή τής αρετής.

          Και οι σοφοί λένε ότι ο ουρανός, η γή, οι Θεοί και οι άνθρωποι συγκρατώνται μαζί απο την κοινότητα, απο την φιλία, απο την μετριοφροσύνη (σωφροσύνη) και απο την δικαιοσύνη. Και είναι ακριβώς γι'αυτό τον λόγο που αυτοί ονομάζουν αυτό το ολόκληρο σύμπαν "κόσμο", τάξη και όχι αταξία ή διάλυση (Γοργίας 507 Ε6-508 Α4).

          Και στην Πολιτεία επαναλαμβάνεται η ίδια έννοια με ιδιαιτέρως τονισμένο τρόπο: αρετή, όπως "τάξις" "αναλογία" , "αρμονία", "σωστό μέτρο", σε όλα τα πράγματα (Ι 352 D...).

          
12. Η αρετή σαν πραγματοποίηση τής ενότητος στήν πολλαπλότητα!

          
Το πρόβλημα τής αρερής όπως το διαπραγματευθήκαμε πιό πάνω οδηγεί στις ακόλουθες συνέπειες. Η αρετή είναι η πραγματοποίηση, στα πράγματα γενικώς και στην ψυχή ειδικώς, τού αγαθού, το οποίο είναι "ΕΝΑ", εννοημένο σαν "Υπέρτατο μέτρο όλων τών πραγμάτων". Αναφορικά με την αρετή τής δικαιοσύνης, η οποία ειναι η υπέρτατη αρετή, η οποία συνθέτει όλες τις άλλες, ο Πλάτων προσδιορίζει τα ακόλουθα: Ένα δίκαιο κράτος είναι εκείνο στο οποίο κάθε τάξη, κάθε άτομο διεκπεραιώνει με τον κατάλληλο τρόπο το χρέος του και μόνον αυτό, χωρίς να βάζει χέρι στο χρέος τών άλλων. Αναλόγως ένας δίκαιος άνθρωπος είναι εκείνος ο οποίος ενεργεί ώστε κάθε μέρος τής ψυχής του αναπτύσσει τις λειτουργίες που τής αναλογούν σε αρμονία, με τα άλλα μέρη, με σωστή ισορροπία και σωστό μέτρο και προσπαθώντας επομένως να πραγματοποιήσει με τον κατάλληλο τρόπο την ενότητα στην πολλαπλότητα!

          Ας δούμε το χωρίο το οποίο είναι πραγματικά παραδειγματικό.

          "Έτσι λοιπόν, όπως φαίνεται, η δικαιοσύνη ήταν κάτι ανάλογο. Μόνον που αυτή δέν αφορά την εξωτερική ενέργεια τών ιδιοτήτων τού ατόμου, αλλά την εσωτερική, η οποία αφορά αυτό το ίδιο και τα πράγματα που τού αναλογούν. Μ'αυτόν τον τρόπο το άτομο δέν επιτρέπει σε κάθε ένα απο τα μέρη του να κάνει τις εργασίες που ανήκουν σε άλλους, ή τα διαφορετικά είδη της ψυχής να εισβάλλουν το ένα στην περιοχή του άλλου, αλλά διευθετώντας με τάξη τα πράγματά του και αποκτώντας την κυριαρχία τού εαυτού του, δίνοντας στον εαυτό του μια ισορροπία και ησυχάζοντας εσωτερικά-δηλαδή συνάπτοντας τα τρία μέρη τής ψυχής σαν να ήταν ήχοι μιας αρμονίας: το υψηλό, το χαμηλό, το μέσο, καί άλλα ενδιάμεσα ακόμη, εάν μπορούν να υπάρξουν-συνδεδεμένα μαζί, αυτά τα στοιχεία και έτσι γενόμενο Ένα εκ των πολλών (ένα γενόμενον εκ πολλών), μετρημένο και ισορροπημένο, έτσι να ενεργεί απο εδώ και μπρός, όταν αποφασίζει να ενεργήσει ή για να αποκτήσει πλούτη ή για την φροντίδα τού σώματος ή για οτιδήποτε αφορά τα κοινά πράγματα ή για τα ιδιωτικά εμπόρια" (Πολιτεία IV, 443 C 9-E4).

          Έτσι λοιπόν, η αρετή τού ανθρώπο συνίσταται στην πραγματοποίηση τού αγαθού στην ψυχή και στην ζωή, η οποία πραγματοποιείται ακριβώς δίνοντας τάξη στην αταξία και επομένως ενότητα στην πολλαπλότητα!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.