Καιρός πολέμου και καιρός ειρήνης (Εκκλησιαστής).

Του αγίου Γρηγορίου Νύσσης

«Γιατί, λέγει, ότι· Υπάρχει κατάλληλος χρόνος για τον πόλεμο και υπάρχει η ευκαιρία για την ειρήνη. Λάβε υπόψη σου τον πόλεμο των αντίθετων παθών, δηλαδή τον νόμο της σάρκας [1], που αντιμάχεται τον νόμο του νου σου και σε αιχμαλωτίζει με τον νόμο της αμαρτίας. Πρόσεξε την ποικιλόμορφη προπαρασκευή της μάχης, πως έχει καταστρώσει ο εχθρός με αμέτρητους τρόπους τα στρατηγικά του σχέδια εναντίον της πόλης σου. Στέλνει κατασκόπους, προσεταιρίζεται προδότες, παραμονεύει στους δρόμους, συγκροτεί λόχους, στήνει ενέδρες, προσκαλεί συμμάχους, κατασκευάζει μηχανές, χρησιμοποιεί σφενδονητές και τοξότες και αυτούς, που πολεμούν από κοντά και με τη δύναμη του ιππικού. Με όλα τα παρόμοια εξοπλίζεται εναντίον σου.

Και βέβαια δεν αγνοείς το νόημα αυτών που αναφέραμε. Ποιος είναι ο προδότης, ποιος ο κατάσκοπος, ποιοι είναι αυτοί, που στήνονται στις ενέδρες, ποιοι είναι οι σφενδονητές και οι ακοντιστές και οι τοξότες και ποιοι είναι αυτοί που πολεμούν από κοντά και ο λόχος των ιππέων και ποιες είναι οι μηχανές, με τις οποίες γκρεμίζεται το κάστρο της ψυχής. Όταν βλέπουμε, λοιπόν, όλα αυτά, επιβάλλεται και τους εαυτούς μας να εξοπλίζουμε και τους συμμάχους να παρακαλούμε, και να διακρίνουμε μεταξύ των υπηρετών [2] μήπως έχει κανείς από αυτούς τα φρονήματα των εχθρών. Να προσέχουμε και τις πλάγιες ενέδρες και να προφυλασσόμαστε με ασπίδες από τις βολές και να αντιστεκόμαστε σ’ αυτούς, που έρχονται να συμπλακούν μαζί μας από κοντά και να κλείνουμε με τάφρο το πέρασμα των ιππέων εναντίον μας και να ασφαλίζουμε καλά τα τείχη με κάποια φρούρια και με προπύργια, ώστε να μη γκρεμιστούν από τις πολεμικές μηχανές.

Αλλά οπωσδήποτε δεν έχουμε ανάγκη για κανένα λόγο, να ερμηνεύσουμε το καθένα απ’ αυτά. Πως δηλαδή ο εχθρός της πόλης [3]του καθενός από εμάς, η οποία έχει κτισθεί μέσα στην ψυχή μας από τον Θεό, αποπειράται να καταβάλει τη δύναμη με κατασκόπους. Και ποια από τα συστατικά του ίδιου του εαυτού μας χρησιμοποιεί, τα οποία γίνονται προδότες της δύναμής μας. Προκειμένου όμως να φανερωθεί ακόμη καλύτερα το νόημα αυτών των λόγων, λέγω ότι πρώτη έρχεται η προσβολή του πειρασμού, από την οποία αρχίζουν τα πάθη. Αυτή η προσβολή γίνεται κατάσκοπος της δύναμής μας, όταν για παράδειγμα πέφτει στο μάτι κάποια εικόνα, που μπορεί να υποκινήσει την επιθυμία. Με αυτήν, λοιπόν, κατασκοπεύει ο εχθρός τη δύναμη, που υπάρχει μέσα σου, είτε είσαι κάποιος ισχυρός και εξοπλισμένος, είτε αδύναμος και ευάλωτος. Γιατί αν δεν λυγίσεις με την εικόνα, και αν δεν παραλύσει η δύναμη του νου σου μπροστά σε αυτό που είδες, αλλά με απάθεια προσπερνάς αυτό που συναντάς, αμέσως πανικοβάλεις τον κατάσκοπο, δείχνοντας στον εχθρό μια άλλη φάλαγγα στρατιωτών, που κινείται με δόρατα, και εννοώ την προετοιμασία των λογισμών [4]. Αν όμως γλυκαθεί η αίσθηση και το είδωλο της εικόνας [5] δια των οφθαλμών εισχωρήσει στην διάνοια, τότε βάλλεται ο στρατηγός του εσωτερικού μετώπου, δηλαδή ο νους. Επειδή δεν έχει τίποτε το ανδρικό και αρρενωπό, και εφόσον έχει γίνει νωθρός και ακόλαστος, επιτρέπει να συγκεντρωθεί γύρω από τον κατάσκοπο ένα πλήθος προδότες από το σύνολο των λογισμών. Και αυτοί είναι οι προδότες εκείνοι, για τους οποίους ο Κύριος λέει ότι Εχθροί του ανθρώπου είναι οι οικείοι του, που ξεφυτρώνουν από την καρδιά του και μολύνουν τον άνθρωπο. Τα ονόματά τους μπορείς να τα μάθεις με σαφήνεια από το Ευαγγέλιο.

Μετά από αυτό δεν θα σου ήταν δύσκολο να καταλάβεις στη συνέχεια τις επί μέρους λεπτομέρειες εκείνης της πολεμικής παρασκευής. Ποιοι είναι εκείνοι, που στήνουν κρυφά τις ενέδρες, στις οποίες πέφτουν όσοι βαδίζουν απρόσεκτα στο δρόμο της ζωής. Γιατί παραμονεύουν στους δρόμους και με το πρόσχημα της αγάπης και της συμπάθειας παρασύρουν στον όλεθρο της αμαρτίας, εκείνον που θα τους πιστέψει. Αυτοί είναι που περιφέρονται στους δρόμους και επαινούν την ηδονή και οδηγούν στα θέατρα, και υποδεικνύουν την ευκολία για το κακό. Αυτοί και με όσα πράττουν προσκαλούν και άλλους, για να τους μιμηθούν στα ίδια, αποκαλώντας τους εαυτούς τους αδελφούς και φίλους, επί ζημία όμως αυτών που χάνονται. Για αυτούς έχει γραφτεί· Κάθε αδελφός ανατρέπει την πτέρνα, και κάθε φίλος πορεύεται με δόλο (Ιερεμίας 9:4).

Αν καταλάβαμε ποιες είναι οι ενέδρες, φαίνεται καθαρά ποιο είναι και το πυκνό πλήθος των σφενδονητών και των τοξοτών και των ακοντιστών. Γιατί πληγώνουν κατάκαρδα αυτούς, που βαδίζουν χωρίς θωράκιση και χωρίς προφύλαξη οι υβριστές και οι θυμώδεις και οι λοίδοροι, αρχίζοντας πρώτοι τις ύβρεις, με το να εκτοξεύουν και να εκσφενδονίζουν και να εξακοντίζουν αντί για βέλη ή πέτρες λόγια ερεθιστικά. Αν παρομοιάσει κανείς το πάθος της έπαρσης και της υπερηφάνειας με την αλαζονεία των ίππων, δεν θα κάνει λάθος. Γιατί αυτοί οι άνθρωποι μοιάζουν με μερικούς ίππους, που σηκώνουν αδέξια τον αυχένα ψηλά και κατακόρυφα και με τα παραφουσκωμένα λόγια της αλαζονείας, σαν με άλλα γαμψά νύχια, καταπληγώνουν τους ταπεινούς. Αυτοί είναι εκείνοι για τους οποίους η Γραφή λέει· Ας μη με πλησιάσει πόδι υπερηφάνου (Ψαλμός 35:12). Και τα μηχανήματα, με τα οποία διαλύεται η συνοχή του τείχους, θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι η φιλοχρηματία. Γιατί τίποτε δεν φαίνεται τόσο σκληρό και δύσκολο να κατανικηθεί στη σύγκρουση με τους αντιπάλους, όσο η παγίδα της φιλαργυρίας. Γιατί ακόμη και αν περικλείσουμε με τείχος γεροδεμένο τις άλλες αρετές μέσα στις ψυχές, αυτό το μηχάνημα διεισδύει πολλές φορές όχι λιγότερο και μέσα απ’ αυτό. Γιατί είναι δυνατόν να δεις τη φιλαργυρία να εισβάλλει και μέσα από τη σωφροσύνη και την πίστη και την προσεκτική εκτέλεση των μυστηρίων, και μέσα από την εγκράτεια και την ταπεινοφροσύνη. Και μέσα από όλα αυτά να γίνεται στο εσωτερικό της ψυχής αυτή η σκληρή και ακαταμάχητη επίθεση του κακού. Και για αυτό αδυνατούν να αντισταθούν σε αυτό το πάθος μερικοί εγκρατείς και σώφρονες και φλογεροί στην πίστη και πράοι στην συμπεριφορά και μετριόφρονες στο χαρακτήρα».

(Απόσπασμα από τον 8^ο λόγο του αγίου Γρηγορίου Νύσσης, «Εις τον Εκκλησιαστήν», μετάφραση αρχ. Π. Μπρούσαλη, σελ. 263-269).

Σημειώσεις:

[1] «Σάρκα» στην Πατερική γραμματεία, είναι το μεταπτωτικό φρόνημα που είναι ενάντιο στο θέλημα του Θεού και όχι το σώμα. Άλλωστε το κακό δεν έχει ουσία αλλά βρίσκεται στην προαίρεση του ανθρώπου.

[2] «Υπηρέτες», εννοεί το θυμοειδές και το επιθυμητικό, που είναι υπηρέτες του λογιστικού. Και τα τρία, αποτελούν μέρη της ψυχής.   

[3] «Πόλη» είναι ο νους, δηλαδή το λογιστικό μέρος της ψυχής. Οι αισθήσεις λειτουργούν ως θυρίδες που μεταφέρουν στον νου γνώσεις. Ο νους τις τοποθετεί στην σωστή τους θέση, αλλά συχνά το θυμοειδές και το επιθυμητικό, τον προδίδουν. Ο στόχος του εχθρού, είναι η προσβολή και η εξουδετέρωση του νου.

[4] Προετοιμασία, είναι το πρόγραμμα της πνευματικής ζωής, το οποίο συνίσταται κυρίως στην προσευχή, στην άσκηση και στην μελέτη. Αυτά είναι τα μέσα που δίδονται κατά την λειτουργική ζωή.

[5] Η εικόνα λειτουργεί ως ο πρώτος «κατάσκοπος». Είναι η αρχή της «προσβολής- πειρασμού», χωρίς να είναι αμαρτία, αλλά μπορεί να εξελιχθεί σε τέτοια με βάση την προαίρεση του ανθρώπου, και αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά (με την περιφρόνηση συνήθως και την απάθεια).   

exprotestant.