Ένα κείμενο του 1896 του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη για το Νέο Έτος

Ένα κείμενο του 1896 του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη 

για το Νέο Έτος - Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου

Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι οι μεγάλοι του πνεύματος, σαν τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, έχουν ένα μοναδικό προσόν να αντιλαμβάνονται τα πράγματα και να τα επεξεργάζονται σε διαχρονική βάση!

Υπάρχει ένα όχι πολύ γνωστό φιλολογικό σημείωμα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, το οποίο υπό μορφή πρωτοχρονιάτικου άρθρου δημοσιεύθηκε πριν από 115 χρόνια στην αθηναϊκή εφημερίδα «Ακρόπολις».

Έχει τον τίτλο «Οιωνός», τίτλος ο οποίος σχετίζεται με την περίφημο ομηρικό στίχο –αποφθεγματΠΑική ρήσι/ομολογία φιλοπατρίας- (στο Μ 243) της Ιλιάδος: ΕΙΣ ΟΙΩΝΟΣ ΑΡΙΣΤΟΣ, ΑΜΥΝΕΣΘΑΙ ΠΕΡΙ ΠΑΤΡΗΣ (= Ένα είναι το καλύτερο σημάδι, ο καλύτερος οιωνός: το να πολεμάει κανείς υπερασπιζόμενος την πατρίδα του).

Σε αυτό το πρωτότυπο (και απίστευτα επίκαιρο) δημοσίευμα, ο άγιος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ενώ ξεκινά με μια διάθεσι φιλολογική (στην εισαγωγή του κάνει τρεις κειμενικές αναφορές σε αντίστοιχους κλασσικούς συγγραφείς, Όμηρο, Κικέρωνα και Πλάτωνα), συνεχίζει με μια σύντομη διήγησι, την οποία χρησιμοποιεί ως παράδειγμα (λίαν τολμηρό και στην σύλληψι και στην διατύπωσι –ειδικά στο β’ μέρος του- όπως ίσως καταφέρουμε να καταδείξουμε σε προσεχή αναφορά μας) για το άστοχο της αναζήτησης «οιωνών, καλών δηλ. σημαδιών και ευνοϊκών προβλέψεων.

«Οι μόνοι αληθείς οιωνοί είναι τα πράγματα» επισημαίνει ο Παπαδιαμάντης και κλείνει το άρθρο του με μια σύντομη αναφορά στα εν εθνικά ζητήματα.

Σ’ αυτό το κομμάτι (που αναδεικνύει το όλο δημοσίευμα σε μαρτυρία μνημειώδους για τον μέγα Σκιαθίτη συγγραφέα πολιτικής τόλμης) με μια σειρά ρητορικών ερωτήσεων και κατάλληλων κριτικών τοποθετήσεων σε γλώσσα που σφύζει από το πάθος της φιλοπατρίας, αποδεικνύει πως «το αμύνεσθαι περι πάτρης» δεν συγκινεί την πολιτική ηγεσία της Ελλάδας.

Αντίθετα, για την πνευματική και κοινωνική παρακμή, τον ηθικό εκφυλισμό, την πολιτική φαυλότητα ακόμα και αυτήν την οικονομική καταστροφή με την συντελεσθείσα (και ακόμα πρόσφατη τότε) χρεοκοπία της ορφανεμένης από φιλοπάτριδες ηγέτες χώρας μας, καταδεικνύει ως υπεύθυνους τους άστοργους (σαν …τις μητριές! -όπως λέει) πολιτικούς.

 «Οιωνός» Παπαδιαμάντης Αλέξανδρος

Tο εκήρυξεν ο θείος Όμηρος προ ετών τρισχιλίων: Εις οιωνός άριστος !…

Εύρεν ευκαιρίαν να βάλη εις το στόμα του Έκτορος όλην την αηδίαν, όσην του ενέπνεον κατά βάθος οιωνοί και οιωνοσκόποι, καίτοι, λόγω του επικού αξιώματος, ήτο ηναγκασμένος, ο θεσπέσιος, να περιγράφη μετά μεγάλης σοβαρότητος όλας τας τελετάς και τας ασκήσεις των θυσιών, και των οιωνών, και των μαντευμάτων.

Και ο Κάτων, ο άκαμπτος Ρωμαίος, είπε, χίλια έτη ύστερον: Si augur augurem…

Δηλαδή, εάν οιωνοσκόπος συναντήση οιωνοσκόπον, δεν ημπορεί να κράτηση τα γέλια…

Οι μόνοι αληθείς οιωνοί είναι τα πράγματα. Πλην, αν υπάρχωσιν άλλοι συμβολικοί, εναέριοι η επίγειοι οιωνοί, έρχονται επικουρικώς μόνον, δια ν’ ανοίξουν τα όμματα των τυφλών, όσοι δεν βλέπουν τα πράγματα.

Αφού αιτήσω συγγνώμην από τον αναγνώστην δια το βάναυσον και όχι πολύ κόσμιον ίσως του συμβόλου ενταύθα, θα διηγηθώ ένα οιωνόν.

Ένα καιρόν, δύο νέοι, εκ των οποίων ο εις μοι ετύγχανε, δια να είπω κατά Πλάτωνα, εγγύτατα γένους ων και εν τω αυτώ οικών, έκαμναν τον έρωτα εις μίαν νέαν, ήτις δεν είχεν είδησιν του πράγματος. Διότι είχεν ίσως τόσους λατρευτάς, όσας χιλιάδας προίκα. Δεν είχε καιρόν η ιδία, με τας αβράς και τρυφεράς χείράς της, και με τους μεγάλους τακερούς οφθαλμούς της, να μετρήση ούτε τον σωρόν της μιας ούτε την άγελην των άλλων.

Ίσως οι δύο, περί ων ο λόγος, δεν ήσαν τόσον υγιώς προικοθήραι, όσον νοσηρώς αισθηματικοί. Η κόρη ήτο χαριεστάτη. Μετείχε καλών αισθημάτων και δεν ήτο άμοιρος καλής αγωγής. Εξαιρέσει της οιήσεως και του εξιππασμού των νεοπλούτων, κατά τα άλλα ήτο άμεμπτος. Αδιάφορον όμως.

Εν δειλινόν, η μίαν εσπέραν, δεν ενθυμούμαι καλά, φθινοπώρου αρχομένου, οι δύο νέοι εκάθηντο υπαίθριοι, χωριστά ο καθείς, έξωθεν ζυθοπωλείου, και εκοίταζαν αντικρύ τον εξώστην της. Επερίμεναν πότε να φανή. Ήλπιζον να πέση επ’ αυτούς η ματιά της η ποθεινή.

Το ελάχιστον τυχαίον βλέμμα της ήσαν ικανοί να το εκλάβουν ως σκόπιμον και σημαντικόν, και πλάττον ευτυχίαν δι’ αυτούς. Μωρότεροι του Ναρκίσσου, κατωπτρίζοντο όχι εις το φεύγον ρεύμα του ρύακος, αλλ’ εις το αεικίνητον βλέμμα της κόρης.

Η κόρη εξήλθεν. Εκοίταξεν εδώ, εκοίταξεν εκεί, ίσαξε τα μαλλιά της, έρριψε βλέμμα εις τους δύο νέους, τους αφήκε να την κοιτάζουν και να χάσκουν, και προσήλωσε το όμμα εις εν αόριστον υψηλόν σημείον της πόλεως η του ορίζοντος, εις εν κωδωνοστάσιον η εν νέφος. Που αλλού;

Εντοσούτω εκείνοι την εθώπευον, την έτρωγον, την έλειχον, την επιπίλιζον, ενετρύφων με το βλέμμα, και ήσαν οικτρώς ευτυχείς.

Όσον και οι έγκλειστοι των υγιεινών οίκων.

Τέλος ο εις απέσπασε το όμμα.

Ίσως του ήλθεν αμυδρά η συναίσθησις του κωμικού.

Το βλέμμα του έπεσε χαμαί, εις την γην. Την στιγμήν εκείνην υπήρχεν εκεί, υπό τον εξώστην, μία μεγάλη, λευκή, υπερήφανος σκύλα. Ωραία σκύλα, γένους εκλεκτού.

Η σκύλα εχαμήλωνε κάτω την κεφαλήν και έψαχνε και εζήτει τροφήν.

Όπισθεν της ουράς της ίσταντο δύο μικρά, οικτρά κυνάρια. Τα δύο κυνάρια εμάχοντο μεταξύ των, έγρυζον, έτριζον τους οδόντας, και εζήτουν, πότε το εν, πότε το άλλο (και πάλιν αιτώ συγγνώμην), να επιβώσι της σκύλας.

Αλλά δεν έφθαναν.

Τα νώτα της σκύλας ήσαν πολύ υψηλά.

Θα τους εχρειάζετο σκαλωσιά δια ν’ αναβώσιν.

Η μεγάλη, εύμορφη σκύλα, ούτε εγύριζε να τα ιδή, τα δύο κυνάρια. Έκυπτε χαμαί, εξηκολούθει να ψάχνη, και δεν ηνωχλείτο ποσώς από τας παιδιάς ούτε από τας επιχειρήσεις των.

Ούτε τα ενεθάρρυνε, ούτε τα απεθάρρυνε. Προφανώς, είχε πεποίθησιν εις τα υψηλά νώτα της.

Τα δύο κυνάρια εξηκολούθουν να μάχωνται, να γρύζουν και να δαγκάνονται, εωσότου, την ιδίαν στιγμήν έφθασε μέγας, μαύρος σκύλος.

Ο μαύρος σκύλος εγαύγισε μεγαλοπρεπώς, έδειξε τους οδόντας, εφυγάδευσε τα δύο κυνάρια, και έμεινε κύριος του πεδίου, εκρέμασε την γλώσσαν, ωργίασεν, εγαύγισε… και γαυγίζει ακόμη.

Το σύμβολον ήτο εύγλωττον. Ο οιωνός ωμίλει αφ’ εαυτού.

Ο νέος ο εις, «ο εγγύτατα και εν τω αυτώ οικών», το ενόησεν, έφυγε, και ακόμη φεύγει, διότι δεν ήτο ικανός να τα βγάλη πέρα με τον μαύρον σκύλον. Ο άλλος δεν εβράδυνε να τον ακολούθηση.

Αλλά τι εχρειάζετο ο οιωνός;

Μήπως δεν ήσαν τα πράγματα; Μήπως δεν ήτο η δυσαναλογία του πλούτου και της κοινωνικής θέσεως, και το ύψος των νώτων;

Ομοίως, και παντού αλλού.

Τι χρειάζεται ο οιωνός;

Μήπως δεν είναι τα πράγματα;

Εις οιωνός άριστος. Αλλά τις έβαλεν εις πράξιν την συμβουλήν του θειοτάτου αρχαίου ποιητού; Εκ της παρούσης ημών γενεάς τις ημύνθη περί πάτρης;

Ημύνθησαν περί πάτρης οι άστοργοι πολιτικοί, οι εκ περιτροπής μητρυιοί του ταλαιπώρου ωρφανισμένου Γένους, του «στειρεύοντος πριν και ητεκνωμένου δεινώς σήμερον»;

Άμυνα περί πάτρης δεν είναι αι σπασμωδικαί, κακομελέτητοι και κακοσύντακτοι επιστρατείαι, ουδέ τα σκωριασμένης επιδεικτικότητος θωρηκτά. Άμυνα περί πάτρης θα ήτο η ευσυνείδητος λειτουργία των θεσμών, η εθνική αγωγή, η χρηστή διοίκησις, η καταπολέμησις του ξένου υλισμού και του πιθηκισμού, του διαφθείραντος το φρόνημα και εκφυλίσαντος σήμερον το έθνος, και η πρόληψις της χρεοκοπίας.

Τις ημύνθη περί πάτρης;

Και τι πταίει η γλαυξ, η θρηνούσα επί ερειπίων; Πταίουν οι πλάσαντες τα ερείπια. Και τα ερείπια τα έπλασαν οι ανίκανοι κυβερνήται της Ελλάδος.

Και σήμερον, νέον έτος άρχεται. Και πάλιν τι χρειάζονται οι οιωνοί;

Οιωνοί είναι τα πράγματα.

Μόνον ο λαός λέγει: «Κάθε πέρσι καλύτερα».

Ας ευχηθώμεν το αρχόμενον έτος να μη είναι χειρότερον από το έτος το φεύγον.

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Με Τίτλο «Οιωνός» που Δημοσιεύθηκε Στην Εφημερίδα Ακρόπολις Την 01 Ιανουαρίου 1896.

Το κείμενό του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη με τίτλο «Οιωνός» που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ακρόπολις την 01 Ιανουαρίου 1896 είναι ένα κείμενο που συνδυάζει την αξίωση για ευσυνείδητη λειτουργία των θεσμών, με την πρόληψη της χρεοκοπίας σε ένα άλλο. Πόσο αληθινά είναι το λόγια του μεγάλου λογοτέχνη μας ακόμη και σήμερα!

Πηγή/Επιμέλεια: www.sophia-ntrekou.gr