Το αποτέλεσμα της ελευθερίας του νου από τα πάθη (1ο μέρος)

Το αποτέλεσμα της ελευθερίας του νου από τα πάθη

(Ομιλία του Αρχιμανδρίτου Εφραίμ, Καθηγουμένου Ι. Μ. Μ. Βατοπαιδίου)

Θα προσχωρήσουμε στον σχολιασμό του 86^ου κεφαλαίου της πρώτης εκατοντάδος του Αγίου Μαξίμου. Θα διαβάσω πρώτα το κείμενο και μετά τη μετάφραση:

«Ότε ο νους τελείως των παθών ελευθερωθή, τότε και επί την θεωρίαν των όντων αμεταστρεπτί οδεύει, επί την γνώσιν της Αγίας Τριάδος την πορείαν ποιούμενος».

(Όταν ο νους ελευθερωθή τελείως από τα πάθη, τότε οδεύει αμετάστρεπτα και στην θεωρία των όντων, βαδίζοντας για την γνώση της Αγίας Τριάδος).

Τι σημαίνει ελευθερία του νου;

Τι εννοεί ο Άγιος Μάξιμος λέγοντας ότι ο νους αρχίζει και ελευθερώνεται;  Τι σημαίνει ελευθερία του νοός;  Εννοεί την ελευθερία του ανθρώπου από τα πάθη. Πώς ελευθερώνεται ο άνθρωπος από τα πάθη; Όταν βαδίζει σωστά τον δρόμον αυτόν τον οποίον μας χάραξαν οι Άγιοι Πατέρες. Μην περιμένουμε να βγάλουμε τα πάθη μας, εφόσον κάνουμε το θέλημά  μας. Μην περιμένουμε να γίνουμε απαθείς, εφόσον κάνουμε ό,τι πει ο λογισμός μας. Γι’ αυτό, οι Πατέρες επέμεναν και επιμένουν στο να αρχίσει ο άνθρωπος, που θέλει να είναι στη σωστή και την τελεία οδό, που είναι η μοναστική οδός,  απαραλλάκτως και επακριβώς να τηρεί τις υποθήκες τους.

Γι’ αυτό και δεν υπάρχει η Νεοπατερική, η Μετανεοπατερική θέση κλπ. Αυτά όλα δεν υπάρχουν.  Άπαξ ελάλησαν οι Πατέρες. Και αυτά τα οποία λένε οι σύγχρονοι Πατέρες  είναι η επαλήθευση των προηγουμένων Πατέρων. Δεν υπάρχει κάτι το καινούργιο. Δεν υπάρχει εκσυγχρονισμός. Οι Πατέρες μιλούν στη σύγχρονη γλώσσα, αλλά καταθέτουν την ίδιαν εμπειρία και τα ίδια νοήματα. Δεν υπάρχει Νεοπατερική περίοδος, όπως λένε μερικοί και είναι της μόδας. Γι’ αυτό ακριβώς ο μοναχός που θέλει να βρει τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος, πρέπει να πείσει τον εαυτό του να είναι πιστός στις επαγγελίες τις οποίες μας δίνουν οι Άγιοι Πατέρες.  

Ακούμε να λέγεται ότι: «ξέρετε, αυτά έγιναν τότε, δεν είναι όπως τώρα. Τότε ήταν έτσι, τώρα οι άνθρωποι άλλαξαν». Οι άνθρωποι δεν άλλαξαν,  αλλά είναι ίδιοι. Με τα ίδια πάθη. Όχι μόνον με τα ίδια πάθη, αλλά με περισσότερες, πολλαπλές και πολυσύνθετες αμαρτίες. Άρα, λοιπόν,  για να ελευθερωθεί ο νους, πρέπει να ελευθερωθεί από τα πάθη. Γι’ αυτό  πρέπει ο νους να ταπεινωθεί· και για να ταπεινωθεί ο νους πρέπει να υποταχθεί. Είδες Μοναχό που του λες πέντε και σου λέει δέκα.  Αυτός ο Μοναχός δεν έχει ακόμη αναβλέψει. Είδες Μοναχό να του κάνεις μίαν υπόδειξη και αυτός σου κάνει δέκα; Ακόμα είναι κλειστά τα μάτια του.

Δεν υπάρχει ταπείνωση και δικαιολογία. Δεν μπορούν να ταυτιστούν αυτά τα πράγματα. Γι’ αυτό πρέπει να υποτασσόμεθα αμέσως και με μια χαρμόσυνη διάθεση. Η ‘’χαρούμενη υπακοή’’ που λένε οι Πατέρες, που λέει ο Γερο-Πορφύριος. Αν αυτό δεν υπάρχει, να ξέρετε ότι ο Μοναχός αυτός έχει ακόμη τα δικά του και είναι έρμαιον των παθών του και είναι τυλιγμένος ακόμη μέσα στην αιχμαλωσία αυτών των παθών. Δεν έχει αρχίσει να καταλαβαίνει τι πρέπει να κάνει. Γι’ αυτό χρειάζεται η ελευθερία του νοός, που οπωσδήποτε πρέπει να επιτευχθεί. Τότε ακριβώς όταν ελευθερώνεται ο νους, λέει ο Άγιος Μάξιμος, ‘’οδεύει, πορεύεται προς την γνώσιν των όντων’’.

Η γνώση των όντων

Ποια είναι η γνώση των όντων; Αρχίζει και καταλαβαίνει πώς ο Θεός έπλασε τον κόσμο, πώς κυβερνά ο Θεός όλα τα στοιχεία της φύσεως. Αυτά τα καταλαβαίνει όχι με ένα διανοητικό τρόπο. Σε όλα τα βιβλία του ο π. Σωφρόνιος, χωρίζει τη διανοητική ενασχόληση με τα πνευματικά και την εμπειρική ενασχόληση. Και ακριβώς, εμάς τους Μοναχούς ενδιαφέρει η εμπειρική ενασχόληση με τα πνευματικά. Αυτό μας το έλεγε και ο Μακαρίτης ο Γέροντας Ιωσήφ, ότι “όταν αρχίζει και καθαρίζει ο νους, τότε αρχίζει και καταλαβαίνει και αισθάνεται, εν Πνεύματι Αγίω, πώς ο Θεός διοικεί τα πράγματα, πώς ο Θεός ισορροπεί όλα τα πράγματα της κτίσεως, τα ορώμενα και τα μη ορώμενα, και πώς ο Θεός ασχολείται με την προσωπική ζωή εκάστου εξ ημών με ένα ιδιαίτερο τρόπο”. Και τότε αρχίζει μια ιδιαίτερη σχέση μας με τον Χριστό. Παρ’ όλον που ο Θεός είναι όλων, εμείς Τον θεωρούμε απόλυτα δικό μας. Είναι απόλυτα δικός μου, εσένα είναι απόλυτα δικός σου και συνάμα είναι όλων. Και δε σημαίνει ότι επειδή είναι απόλυτα δικός μου εσύ χάνεις από την Αγάπην Του. Όχι. Αυτό είναι μεγάλο πράγμα να αρχίζει να το αισθάνεται ο Μοναχός.

Τήρηση των εντολών. Κάθαρση του νου

Όπως ξέρετε και το είπαμε τόσες φορές, ο Μοναχισμός εξωτερικά είναι μια ρουτίνα. Τα ίδια πράγματα κάθε μέρα. Πότε παίρνει νόημα ο Μοναχισμός; Πότε παίρνει ουσία η ζωή μας; Όταν αρχίζουμε και γευόμεθα της Αγάπης του Θεού. Γι’ αυτό πρέπει να τηρούμε τις εντολές. Να είμαστε ευθείς στην τήρησή τους. Τότε αρχίζει να φεύγει αυτό το πέπλο της εμπάθειας από το νου. Τότε αρχίζει μια διαύγεια, όχι διανοητική, αλλά πνευματική. Και αρχίζεις και καταλαβαίνεις. Θυμάμαι τον Γέροντα που μου έλεγε· “άμα αρχίζει και φωτίζεται ο νους, τότε αρχίζεις και καταλαβαίνεις την κένωση του Θεού Λόγου. Πώς ο Θεός κινήθηκε; Πώς έκανε αυτήν την κένωση; Πώς την πραγματοποίησε; Και αρχίζεις και μπαίνεις μέσα στο φρόνημα του Χριστού”. Τι λέει ο Απόστολος Παύλος. Ότι πρέπει να φρονούμε όπως φρονεί ο Χριστός. Για να φρονούμε, όπως φρονεί ο Χριστός, πρέπει να αρχίζουμε να γευόμεθα το χαρακτήρα του Χριστού και να Τον μιμούμεθα.

Η τήρηση των εντολών είναι η θεραπευτική μέθοδος για να μπορέσουμε να επιτύχουμε την πνευματική μας υγεία. Γι’ αυτό οι Πατέρες το τονίζουν συνεχώς και  εμείς απλώς τα επαναλαμβάνομε. Κάνουμε όπως κάνουν οι Πατέρες. Έτσι έκαναν. Αν διαβάσετε τις κατηχήσεις και τους βίους των Αγίων Πατέρων και τις υποδείξεις και τις νουθεσίες, θα δείτε ότι συνεχώς τονίζουν το θέμα της τηρήσεως των εντολών. Ο Χριστός μας δεν είπε; ‘’Ποιος είναι αυτός που με αγαπά; Ο έχων τας εντολάς μου και τηρών αυτάς’’.

                Αυτό είναι πολύ σημαντικό και γι’ αυτό εμείς ονομαζόμεθα υποταχτικοί. Δεν ονομαζόμεθα αγρυπνούντες ή νηστευτές ή οτιδήποτε. Ονομαζόμεθα υποταχτικοί, διότι το πρώτον, το άλφα και το ωμέγα που κάνουμε, είναι η υπακοή. Γι’ αυτό πρέπει όσο μπορούμε να τηρούμε τις εντολές, για να μπορέσει να καθαρίζεται ο νους. Όσον καθαρίζεται ο νους τόσον και αισθανόμαστε την ελευθερία του. Τότε αρχίζει η καθαρά προσευχή. Γι’ αυτό πολλές φορές αδημονούμε στην προσευχή, στην ακολουθία, και δυσπετούμε και δυσθυμούμε κλπ, διότι δεν έχουμε ανταπόκριση, επειδή μετεωριζόμεθα συνεχώς και δεν έχομε μάθει να προσέχομε  στην προσευχή και να στέκεται εκεί ο νους προσεκτικός. Βλέπετε ότι η τήρηση του νοός είναι μια από τις μεγαλύτερες και τις δυσκολότερες ασκητικές εργασίες. Γιατί; Διότι βλέπετε φεύγει ο νους ως αλήτης. Ξαναφεύγει, τον φέρνουμε, ξαναφεύγει, τον επαναφέρουμε. Και πρέπει σ’ αυτό να συνηθίσει ο Μοναχός. Και πότε θα συνηθίσει; Εφόσον παραμείνει στο κελλί του και αρχίσει και προσεύχεται με μια ανησυχία και με μια προσεκτικότητα. Γι’ αυτό πρέπει ο νους οπωσδήποτε να ασχολείται με τα λόγια της προσευχής. Έχει σημασία. Ο Γερο-Πορφύριος κάπου λέει ότι όταν λειτουργεί ο παπάς πρέπει και ένα ‘’και’’ να το ρουφά ο νους, που λέει στη Θεία Λειτουργία. Αυτό δεν το έλεγε έτσι τυχαία. Πρέπει ακριβώς σ’ όλες τις προσευχές να προσέχομε, όλες να τις ρουφά ο νους, αλλά ιδιαίτερα στο Μυστήριον της Θείας Λειτουργίας.

Καρποί της προσευχής

Όταν ο νους ασχολείται με τα λόγια της προσευχής ευφραίνεται. Θυμάμαι τον παπα-Εφραίμ τον Κατουνακιώτη που μου έλεγε: ‘’ο πρώτος καρπός της προσευχής είναι η χαρά’’. Και όντως είναι η χαρά. Γι’ αυτό πολλές φορές στον άνθρωπο, – το λένε και αλλού οι Άγιοι Πατέρες-, δίνεται σαν καρπός προσευχής του πένθους, μία χαρά ανεκλάλητος. Αυτό είναι καρπός της προσευχής. Γι’ αυτό πρέπει ο άνθρωπος να προσέχει να τηρεί τις εντολές, για να μπορέσει με καθαρή την καρδιά να βρίσκει αυτόν τον καρπό στην προσευχή.

Όταν ο νους φωτίζεται και αρχίζει και μπαίνει η Χάρις και κοινωνεί με τη Χάρη, τότε δεν αναπαύεται να ασχολείται με τα του κόσμου τούτου. Δεν αναπαύεται να ασχολείται με κάτι πεπερασμένα και μάταια και ανάξια λόγου πράγματα. Συχαίνεται, όπως όταν κάποιος βλέπει το πτώμα και λέει: «αμάν να φύγω, για να μη μου δίνει η δυσωδία». Έτσι και ο νους ο χαριτωμένος. Γι’ αυτό επιβάλλεται να προφέρομε την Ευχή. Γι’ αυτό επιβάλλεται. Γι’ αυτό ενδείκνυται. Γι’ αυτό είμαστε υποχρεωμένοι να προσευχόμαστε με την Ευχή. Και μακάριος ο Μοναχός εκείνος που δε χάνει χρόνο και λέει την Ευχή.

[Συνεχίζεται]

 pemptousia

 

ΣΧΟΛΙΟ: Άς προσέξουν αυτό τό χρήσιμο κείμενο μερικοί οι οποίοι έχουν παρασυρθεί από τήν πλάνη τών κανόνων. 

Αμέθυστος