ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΌΣ ΧΕΙΜΏΝΑΣ, Η ΧΑΡΟΥΜΕΝΗ ΕΞΑΦΆΝΙΣΗ

Roberto PECCHIOLI

Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΑΣ ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΤΑΙ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΤΟ ΞΕΡΕΙ.

Η εξαφάνιση των ευρωπαϊκών λαών προχωρά με γιγαντιαία βήματα. Ο ηδονιστικός πολιτισμός, εχθρός των οριστικών δεσμεύσεων, ρευστός και σε διαδικασία εξάτμισης, θέλει, επιθυμεί διακαώς, να τελειώσει. Το πιο κοντινό παράδειγμα στη συμπεριφορά μας είναι οι φάλαινες που αυτοκτονούν στις ακτές της θάλασσας, απορρίπτοντας το φυσικό τους στοιχείο για μυστηριώδεις λόγους. Η περιοχή της Τοσκάνης έχει εκδώσει νόμο για τη λεγόμενη υποβοηθούμενη αυτοκτονία με έξοδα των φορολογουμένων. Το θέμα είναι πολύ λεπτό, το ζήτημα πολύ περίπλοκο για να επιλυθεί με αρνήσεις ή απόλυτες επιβεβαιώσεις/καταφάσεις, αλλά το γεγονός ότι ο νόμος αυτός γιορτάζεται ως δικαίωμα αναστατώνει (μερικές) συνειδήσεις. Μεταβαίνουμε χαρωπά από το δικαίωμα στη ζωή στο δικαίωμα στο θάνατο. Κύριοι του θανάτου, κύριοι της ζωής, πάνω στην οποία βαραίνει και ένα άλλο δικαίωμα, αυτό της άμβλωσης, που παρέχεται δωρεάν από το δημόσιο σύστημα. Δεν υπάρχουν λίστες αναμονής. Πληρώνουμε για να εξαφανιστούμε. Δεν είναι πλέον αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, αλλά ένα ακριβές πρόγραμμα εξαφάνισης ολόκληρων λαών, που διαγράφονται μαζί με τους πολιτισμούς τους. Γιορτάζουμε τη συλλογική κηδεία του εαυτού μας ως μια γιορτή, έναν μακάβριο χορό που ιστορικοί και φιλόσοφοι του μέλλοντος θα αναλύσουν με έκπληξη.

Ο δημογραφικός χειμώνας είναι η υπογεννητικότητα που κάθε χρόνο σημειώνει νέα θλιβερά ρεκόρ. Η συζήτηση για το κοινό μέλλον γίνεται όλο και πιο άχρηστη, καθώς δεν λαμβάνει υπόψη τον «σιωπηλό καλεσμένο», τον συνδυασμό της πτώσης του ποσοστού γεννήσεων, του πρακτικού ηδονισμού και των θεωριών ευθανασίας. Η Ιταλία, η Ευρώπη, δεν θα τελειώσουν: ωστόσο, θα γίνουν κάτι άλλο. Το αστικό και ανθρώπινο τοπίο θα αλλάξει αμετάκλητα· Δεν θα μοιάζει πλέον με εμάς – η διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη – και ο κοινός πολιτισμός θα καταλήξει λόγω της απουσίας εκείνων που θα έπρεπε να τον μεταδώσουν, καθώς θα έχουν βιολογικά εκλείψει. Πρόκειται για σκληρά γεγονότα που δεν συζητούνται, γιατί η άρνηση του τέλους δεν αφορά μόνο τα άτομα, αλλά και τους πολιτισμούς που βρίσκονται στο τελευταίο τους στάδιο. Οι λόγοι είναι πολλοί αλλά ένας υλιστικός και ατομικιστικός πολιτισμός είναι σε θέση να εντοπίσει σχεδόν αποκλειστικά οικονομικά κίνητρα. Στην καλύτερη περίπτωση αποδοκιμάζει την επισφάλεια της ζωής μας που δεν ενθαρρύνει τον προγραμματισμό. Όχι ότι δεν υφίσταται, αλλά δεν εξηγεί παρά σε ένα μικρό βαθμό ένα αυξανόμενο φαινόμενο, παρόν σε όλα τα εισοδηματικά κλιμάκια, ακόμη και μεταξύ των μεταναστών. Η Δύση – ο αυτοαποκαλούμενος κήπος του κόσμου – είναι ένα ισχυρό αντισυλληπτικό, μια μόλυνση της ψυχής που ωθεί ακόμη και τους ξένους να αποφύγουν την τεκνοποίηση.

Οι εξηγήσεις πρέπει να βρεθούν αλλού. Επιχειρούμε μία φιλοσοφικής φύσης προσέγγιση. Η φιλοσοφική οπτική είναι απαραίτητη επειδή μας επιτρέπει να εξετάσουμε τα γεγονότα από μια μακροπρόθεσμη κριτική προοπτική. Οι επιπτώσεις της δημογραφικής αυτοκτονίας έχουν αρνητικές συνέπειες για την οικονομία, την ποιότητα του κοινωνικού συστήματος και τη συναισθηματική ευημερία των ανθρώπων. Μας βοηθά η σκέψη του Soren Kierkegaard, του Δανού χριστιανού υπαρξιστή του δέκατου ένατου αιώνα. Στο Enten-Eller (Είτε-Είτε) χωρίζει την ανθρώπινη ζωή σε τρία στάδια: αισθητική – σήμερα θα λέγαμε ηδονιστική – ηθική και θρησκευτική. Το πρώτο ισχύει απόλυτα για τον σύγχρονο δυτικό άνθρωπο, ο οποίος φοβάται την πλήξη, την βαρεμάρα, ζει με συναισθήματα και επιπολαιότητα, εχθρικός σε οποιαδήποτε δέσμευση. Ο θρίαμβος αυτού του ανθρώπινου τύπου περιλαμβάνει την απουσία δέσμευσης, την εγωιστική αδιαφορία για οτιδήποτε υπερβαίνει το ατομικό συμφέρον και επομένως και τη γέννηση παιδιών. Ο Κίρκεγκωρ υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει με τρεις τρόπους: αισθητικά, ηθικά ή θρησκευτικά. Ο πρώτος ζει τη στιγμή, το παρόν, ένα συνεχές carpe diem. Ο τελευταίος αναλαμβάνει τις ευθύνες του εκπληρώνοντας τα καθήκοντά του. Ο τρίτος κάνει το άλμα προς την πίστη και ποντάρει στην αιωνιότητα. Στον Δανό στοχαστή ξεπροβάλλει το φάντασμα του μηδενισμού, ο άνθρωπος που στηρίζεται στην άκρη του τίποτα (στο χείλος του κενού), καταναλώνεται από την πλήξη, τον υπέρτατο κίνδυνο του τρόπου ζωής που οδηγεί σε ναυτία μπροστά σε έναν κόσμο χωρίς νόημα. Ήταν ο δρόμος μεγάλου μέρους του υπαρξισμού του εικοστού αιώνα. Τα πιο διάσημα έργα ενός από τους χειρότερους δασκάλους, του Jean Paul Sartre, έχουν τίτλο Η Ναυτία και Το Είναι και το Μηδέν.

Ένας τέτοιος άνθρωπος δεν μπορεί να αποδώσει καμία αξία στη γέννηση παιδιών: τη θεωρεί ενόχληση, το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ηδονιστική ζωή του, την οποία χρειάζεται για να αποφύγει την αγωνία. 

Εκείνοι που επιλέγουν την αισθητική ζωή έχουν μια επιφανειακή ύπαρξη, συσσωρεύουν εμπειρίες με τον ίδιο τρόπο που ο Don Giovanni (ο Δον Ζουάν) περνά από τη μια κατάκτηση στην άλλη, κάνοντας την αποπλάνηση σκοπό και όχι μέσο. Ο αισθητικός κοιτάζει την άβυσσο, χάνοντας την επαφή με το παρόν εξαιτίας ενός παρελθόντος που θυμάται με νοσταλγία και ενός μέλλοντος γεμάτου προσδοκίες που δεν γίνεται ποτέ «τώρα». Αλλάζει συνεχώς τον στόχο του, ξεκινά ένα ατελείωτο και άσκοπο ταξίδι δίχως προορισμό, περιπλανώμενος αδιάκοπα αναζητώντας διασκέδαση. Στον αγώνα ενάντια στην πλήξη, απορρίπτει κάθε σχέση που συνεπάγεται συνέχεια και αυτοπροσφορά/αυταπάρνηση. Η φιλία απορρίπτεται επίσης: «Ποιο είναι το νόημα της φιλίας; Αμοιβαία βοήθεια βασισμένη σε συμβουλές και πράξεις. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δύο φίλοι συνδέονται τόσο στενά, για να είναι τα πάντα ο ένας για τον άλλον. Και αυτό παρά το γεγονός ότι ένας άνθρωπος δεν μπορεί να είναι τίποτα περισσότερο από μια ενόχληση για έναν άλλο». Το πολύ-πολύ, ο αισθητικός άνθρωπος αναζητά συνεργούς. Αν η φιλία είναι αδιανόητη, τι γίνεται με το γάμο και την υπόσχεση αιωνιότητας που τον συνοδεύει; 

Στην ηδονιστική προοπτική, κάθε οικογενειακή σχέση περιορίζει την ελευθερία του ατόμου που «αν πολλαπλασιαστεί, δεν μπορεί να φορέσει μπότες ταξιδιού όποτε θέλει». Τι θα μπορούσε να είναι πιο βαρετό από το να μοιράζεστε τη ζωή σας με μια γυναίκα (ή έναν άνδρα) και να έχετε παιδιά που σας αναγκάζουν στη ρουτίνα και την ευθύνη;

Οι ιδέες του Κίρκεγκωρ έχουν γίνει πραγματικότητα. Ο δυτικός τρόπος ζωής είναι άμεσος, με συνεχείς αλλαγές, καταπολεμώντας το χρόνο διακοπής (τον νεκρό χρόνο) που ξυπνά φόβους. Προσκολλημένος σε έναν υπερτροφικό εαυτό, ο αισθητικός άνθρωπος  δεν θέλει να ασχολείται με τους άλλους, δεν θέλει να φροντίζει τους άλλους, ξεκινώντας από τα παιδιά του, τους εισβολείς, τους κλέφτες του χρόνου και της ζωής. Εκείνοι που αντιμετωπίζουν μια πλήξη που οδηγεί σε υπαρξιακή αδιαφορία περνούν τη ζωή τους σε μια αιώνια παιδική χαρά. Η λύση βρίσκεται στην υπέρβαση της αισθητικής σφαίρας – της παιδικής ηλικίας της ψυχής – μπαίνοντας στην ωριμότητα, την ευθύνη, τη διάσταση του καθήκοντος, αγκαλιάζοντας το ηθικό στάδιο. Τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι πιο ξένο στον σύγχρονο Peter Pan, χωρίς πατέρες και χωρίς παιδιά.

Πεζά, τα στοιχεία είναι ότι η πτώση του ποσοστού γεννήσεων επηρεάζει τις πλουσιότερες κοινωνίες στην ανθρώπινη ιστορία, επομένως οι αιτίες είναι ηθικές και πολιτιστικές. Υπάρχουν λίγες φωνές που αναρωτιούνται για την πιθανή εξαφάνιση της Ιταλίας. Υπάρχουν εκείνοι που ανησυχούν για την παγκοσμιοποίηση, εκείνοι που αποδοκιμάζουν τη μαζική μετανάστευση και την απώλεια κοινών θεμελίων. Όλα είναι αλήθεια, αλλά πολύ λίγοι έβαλαν πραγματικά το δάχτυλό τους στην πληγή, δηλαδή τη συνέπεια της φυσικής εξαφάνισης των Ιταλών. Ωστόσο, η γήρανση του πληθυσμού οδηγεί μεσοπρόθεσμα σε κοινωνικοοικονομική μη βιωσιμότητα και μακροπρόθεσμα σε εξαφάνιση ή εθνοτική αντικατάσταση. Δεν είναι απομακρυσμένο ενδεχόμενο, μια μακρινή πιθανότητα, αλλά μια διαδικασία σε εξέλιξη. Το ποσοστό γονιμότητας έχει πέσει κάτω από το επίπεδο αντικατάστασης των γενεών για περισσότερα από σαράντα χρόνια και συνεχίζει να μειώνεται μέχρι το σημερινό, εφιαλτικό ποσοστό των 1,15 παιδιών ανά γυναίκα. Έχουμε σχεδόν πέντε εκατομμύρια λιγότερους ανθρώπους στην ηλικιακή ομάδα μεταξύ είκοσι και σαράντα από ό,τι πριν από είκοσι χρόνια: δεν γεννήθηκαν. Είμαστε μια χώρα ηλικιωμένων. Σύμφωνα με ορισμένους δημογράφους, η λύση δεν θα υπήρχε πλέον. Μιλούν για μια παγίδα χαμηλής γονιμότητας, ένα μαθηματικό όριο – σύμφωνα με ορισμένους, 1,5 παιδιά ανά γυναίκα – κάτω από το οποίο δημιουργείται μια ασταμάτητη αδράνεια μείωσης του αριθμού των γυναικών σε αναπαραγωγική ηλικία. «Η ηλικιακή κατανομή ενός πληθυσμού ασκεί ανεξάρτητη επιρροή στον αριθμό των γεννήσεων. Δεν εξαρτάται από το ποσοστό γονιμότητας εκείνης της περιόδου, αλλά είναι συνέπεια των ποσοστών γονιμότητας, θνησιμότητας και μετανάστευσης του παρελθόντος». (W. Lutz, V. Skirbekk και R. Testa, Η υπόθεση παγίδας χαμηλής γονιμότητας). Αυτή η αδράνεια έχει αλλάξει την ηλικιακή δομή του πληθυσμού σε τέτοιο βαθμό ώστε όλο και λιγότερες γυναίκες θα φτάσουν σε αναπαραγωγική ηλικία. Επομένως, ο αριθμός των γεννήσεων θα μειωθεί ακόμη και αν αυξηθεί η γονιμότητα.

Ένας λαός προικισμένος με αξιοπρέπεια δεν πρέπει να εξαφανιστεί χωρίς να αγωνιστεί για την επιβίωσή του. Η ανάκτηση του ποσοστού γεννήσεων τουλάχιστον στο επίπεδο αντικατάστασης των γενεών θα πρέπει να αποτελεί ύψιστη εθνική προτεραιότητα. Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο και ακόμη και η Καθολική Εκκλησία πιέζει για εθνοτική αντικατάσταση, η οποία είναι επίσης θρησκευτική αντικατάσταση. Η πολιτική κάνει λίγα ή τίποτα και η κοινή γνώμη είναι εντελώς ξένη προς το ζήτημα του βιολογικού τέλους του έθνους. Το κοινωνικοοικονομικό άλλοθι είναι μια κολοσσιαία εξαπάτηση, ένας τεράστιος μύθος. Η Ιταλία του τελευταίου μισού αιώνα είναι η πιο ευημερούσα όλων των εποχών. Τι θα γινόταν αν ήταν αλήθεια ότι δεν έχουμε κληρονόμους λόγω οικονομικών δυσκολιών (που υπάρχουν) επειδή οι πατέρες και οι παππούδες μας είχαν τρεις φορές περισσότερα παιδιά από τις τελευταίες γενιές; Εάν η αιτία είναι η εργασιακή ανασφάλεια, τότε γιατί οι δημόσιοι υπάλληλοι έχουν λίγα παιδιά όπως και οι άλλες κατηγορίες;

Η κοσμοθεωρία της πρώην χριστιανικής Δύσης είναι ο παροντιστικός-ηδονιστικός ατομικισμός. Σε αυτό προστίθεται η σεξουαλική ελευθερία η οποία είναι ασύμβατη με μη αναστρέψιμους δεσμούς. Κανείς δεν θέλει να παντρευτεί ή να κάνει παιδιά πια. Η κατάρρευση του ποσοστού γάμων είναι παράλληλη με εκείνη του ποσοστού γεννήσεων. Το εγωκεντρικό άτομο είναι ανίκανο να εμπλακεί,  να δεσμευτεί. Η συνειδητοποίηση αυτών των αιτιών – ανθρωπολογικών και όχι οικονομικών – συνεπάγεται την αναθεώρηση της κλίμακας των αξιών και του τρόπου ζωής. Κάθε πρόταση ευαισθητοποίησης και κινήτρων για τις γεννήσεις προσκρούει σε έναν τοίχο προκατάληψης. Ο φεμινισμός έχει επίσης μερίδιο ευθύνης. Μόλις πέτυχε τους νόμιμους στόχους της ισότητας, μετατράπηκε σε μια ιδεολογία που αντιλαμβάνεται τη μητρότητα ως βιολογική δουλεία των γυναικών. Στη μητρότητα «η ατομικότητα της γυναίκας καταπολεμάται από το συμφέρον του είδους: η γυναίκα εμφανίζεται [κατά την εγκυμοσύνη] ως κατεχόμενη από ξένες δυνάμεις, αποξενωμένη», έγραψε η Simone de Beauvoir στο Δεύτερο Φύλο (The Second Sex).

Το αποτέλεσμα εκατομμυρίων αποφάσεων για μη γάμο και μη αναπαραγωγή είναι μια δημογραφικά μη βιώσιμη κοινωνία. Δεν υπάρχει καμία προώθηση του γάμου. Υπάρχει μια τάση εξίσωσης της νομικής μεταχείρισης του παντρεμένου ζευγαριού με εκείνη των συντρόφων εκτός γάμου, η οποία είναι πιο ευμετάβλητη και στατιστικά λιγότερο γόνιμη. Στα σχολεία και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, δεν διδάσκονται οι αξίες της γονεϊκότητας και της οικογενειακής σταθερότητας, αλλά ο φεμινισμός, η άμβλωση, ο ηδονιστικός ατομικισμός, η απελευθέρωση και η σεξουαλική αντιστροφή. Το φιλοσοφικό-νομικό πλαίσιο ενός εθνικού κράτους πρέπει να προάγει το κοινό και ηθικό καλό. Όχι μέσω καταναγκαστικής επιβολής, αλλά μέσω διάδοσης, ενημέρωσης και ενθάρρυνσης. Το ηθικά ουδέτερο κράτος δεν υπάρχει: μέσω νόμων και πολιτικών, οι κυβερνήτες στέλνουν πάντα μηνύματα έγκρισης ή αποδοκιμασίας. Ένα οικογενειακό δίκαιο που καθιστά το διαζύγιο ασήμαντο αποθαρρύνει το γάμο και διδάσκει ότι η υψηλότερη αξία είναι η ατομική ελευθερία, όχι η οικογενειακή ενότητα. Ένας νόμος που κάνει την άμβλωση λιγότερο εύκολη μεταφέρει το μήνυμα ότι κάθε ζωή είναι ιερή. Αυτός που το θεωρεί καθολικό δικαίωμα επιβεβαιώνει ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν είναι εγγενής. Ο νόμος συμβάλλει στη διαμόρφωση του επικρατούντος ηθικού κλίματος. Η εναλλακτική λύση είναι μια ηθική, οικογενειακή, δημογραφική αναγέννηση που μας βγάζει από την άβυσσο ή την κάθοδο προς τη φτώχεια και την αφρικανοποίηση. Είναι η πρόκληση που κανείς δεν θέλει να αναλάβει. Έτσι έχουν τα πράγματα.

Inverno demografico. L’estinzione gaia