https://www.youtube.com/watch?v=rrXJnpEzDNQ
Και κατά πάγια δεοντολογία να πω ότι η συνάντησή μας και η ομιλία και η συζήτηση που θα ακολουθήσει μεταδίδονται διαδικτυακά και ταυτόχρονα βιντεοσκοπούνται και το βίντεο αναρτάται αμέσως μετά την εκδήλωση. Προς τούτο, επειδή μεταδίδεται διαδικτυακά και βιντεοσκοπούνται, ζητούμε τη συναίνεση όλων. Δεν υπάρχει αντίρρηση, οπότε προχωρούμε στην εκδήλωσή μας, την οποία θα ανοίξει ο Πρόεδρος της Σχολής, ο Καθηγητής κ. Καψάλης.
Καλημέρα σας. Σεβασμιώτατε Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου, κύριε Ιερόθεε. Σεβασμιώτατε Μητροπολίτη Καστορίας, κύριε Καλλίνικε.
Σεβαστοί πατέρες, αγαπητοί συνάδελφοι και φοιτητές της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθήνας. Κυρίες και κύριοι, με ιδιαίτερη τιμή και πνευματική χαρά σας καλωσορίζουμε σήμερα στην Ακαδημία μας. Η παρουσία δύο μελών της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος είναι για όλους μας ευλογία αλλά και μια ευκαιρία βαθύτερης μελέτης και προβληματισμού γύρω από την Πατερική Θεολογία και τη ζωή της Εκκλησίας, την οποία υπηρετείτε με συνέπεια, διάκριση και εντεταλμένη προσφορά επί πολλά έτη.
Σήμερα όλοι έχουμε το ξεχωριστό προνόμιο να ακούσουμε τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ναυπάκτου να ομιλεί για μία από τις σημαντικότερες μορφές της σύγχρονης Ορθόδοξης Θεολογίας, τον μακαριστό πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη. Μια προσωπικότητα που άφησε ανεξίτηλο στίγμα στη θεολογική σκέψη του 20ού αιώνα, τόσο με την πρωτοποριακή του προσέγγιση στην Πατερική Παράδοση όσο και με τον αγώνα του για αυθεντική εκκλησιαστική εμπειρία και θεολογία. Ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης υπήρξε διδάσκαλος που κατέδειξε ότι η θεολογία δεν είναι διανόηση ή φιλοσοφικό σύστημα, αλλά καρπός θεραπείας της ανθρώπινης ύπαρξης.
Ανέδειξε την ορθόδοξη ανθρωπολογία, την εμπειρική θεολογία των προφητών και διδασκάλων, των αποστόλων, των δεδοκιμασμένων και ελογίμων πατέρων. Και επανέφερε στο προσκήνιο την ησυχαστική παράδοση ως τον πυρήνα της ζωής της Εκκλησίας. Με το έργο του φώτισε θεμελιώδεις πτυχές της ιστορίας, της οντολογίας, της εκκλησιολογίας και της πνευματικής πράξης. Σεβασμιώτατε, εσείς ο ίδιος, ερμηνευτής της θεολογίας του και συνεχιστής της διακονίας του στον σύγχρονο εκκλησιαστικό λόγο, με τα συγγράμματά σας, την πνευματική σας πείρα και τη θεολογική σας κατάρτιση και ευαισθησία, έχετε συμβάλει καθοριστικά στη διάδοση και ορθή κατανόηση του έργου του.
Γι’ αυτό και η σημερινή σας παρουσία αποτελεί πολύτιμο δώρο για την ακαδημαϊκή μας κοινότητα. Ως Πρόεδρος της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθήνας, θέλω να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μας για τον χρόνο που διαθέσατε, για την ευλογία της διδασκαλίας σας και για τη συνεχή μαρτυρία σας περί της ζώσης ορθοδόξου εμπειρίας. Η συμβολή σας στην εκκλησιαστική εκπαίδευση και στην πατερική θεολογική παράδοση είναι αναμφισβήτητα πολυσχιδής και ιδιαίτερα καρποφόρα.
Εύχομαι η σημερινή ομιλία σας να αποτελέσει για όλους μας αφορμή ανανέωσης, πνευματικής εγρήγορσης και βαθύτερης κατανόησης της ορθόδοξης θεολογίας, όπως αυτή παραδόθηκε από τους πατέρες και συστηματοποιήθηκε με τόση δύναμη και καθαρότητα από τον πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη. Σας ευχαριστούμε. Ευχαριστούμε πολύ.
Θα πάρει τώρα σε ένα λεπτό τον λόγο ο Σεβασμιώτατος. Να πω ότι κατόπιν η συζήτηση, που ευχόμαστε να υπάρξει, θα συντονιστεί από τον συνάδελφο, καθηγητή Δογματικής, κ. Γεώργιο Παναγόπουλο. Επιτρέψτε μου μόνο να κάνω προκαταβολικά μια υπενθύμιση στους φοιτητές μας, κάτι από τα μαθήματά μας, μία παράμετρο μόνο από τη θεολογία του ανθρώπου για την οποία θα μας μιλήσει ο Σεβασμιώτατος. Θα θυμόσαστε στα μαθήματά μας ότι ένα πράγμα στο οποίο επιμένουμε είναι, όσον αφορά την οπτική, την ερμηνεία του προπατορικού αμαρτήματος, το ότι δεν υπάρχει, δεν νοείται κληρονόμηση ενοχής, κληρονόμηση φταιξίματος, όπως δυστυχώς αυτή η αντίληψη έχει διαποτίσει τον εκκλησιαστικό χώρο.[ΤΟΤΕ ΠΡΟΣ ΤΙ ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ; Η ΑΣΚΗΣΗ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ;]
Αυτή η παράμετρος, που είναι βασική —και δεν αφορά ένα ιδιαίτερο αντικείμενο ή μάθημα, αλλά ολόκληρη τη στάση ζωής στην Εκκλησία— είναι προσφορά του μακαριστού πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη. Ήταν το θέμα της διδακτορικής του διατριβής. Το βιβλίο του το δίνουμε και στη βιβλιογραφία, Το προπατορικό αμάρτημα, που εκδόθηκε στη δεκαετία του 1970 και επανεκδόθηκε μετά.
Λοιπόν, κλείνω τη μικρή αυτή παρένθεση και, ευχαριστώντας τον Σεβασμιώτατο πάλι… Σεβασμιώτατε, έχετε τον λόγο. Ευχαριστώ πάρα πολύ, κύριε Πρόεδρε, για την πρόσκληση την οποία μου κάνατε εσείς και ο κύριος Παπαθανασίου, όλη η σχολή σας.
Και βεβαίως ευχαριστώ πάρα πολύ για τα καλά λόγια τα οποία είπατε προηγουμένως. Και νομίζω ήταν μια καλή εισαγωγή και μια περίληψη όλου αυτού του έργου που θα σας παρουσιάσω. Ευχαριστώ.
Πέρασε η ίωση την οποία πέρασα. Είμαι στην αναρρώση, στην αποδρομή μάλλον καλύτερα. Γι’ αυτό και ακούτε και λίγο βραχνιασμένο.
Ευχαριστώ, λοιπόν, για την πρόσκληση. Αν και ο χρόνος μου είναι πολύ περιορισμένος, δεν μπορούσα να μην ανταποκριθώ στην πρόσκληση, για πολλούς λόγους. Οι κυριότεροι είναι οι εξής:
Πρώτον, γνώριζα τον πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη από πολύ παλιά. Πρώτα από τα κείμενά του. Ύστερα, από το 1988 και μετά, προσωπικά στην Αθήνα.
Όταν ο ίδιος είχε πάρει σύνταξη και εγώ ήμουν υπεύθυνος της Νεότητος, κύριος κήρυξ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, τον γνώρισα — πρώτη φορά εδώ τον γνώρισα — αν και είχα διαβάσει κείμενά του και είχαμε καθημερινή επικοινωνία δια του τηλεφώνου και προσωπικά. Κατόπιν τον εγνώρισα και από την ένταξή του στο κληρικολόγιο της ΙΠΑ, διότι όταν έγινα Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου εκείνος εξακολουθούσε να είναι ιερεύς της ΙΠΑ, και για διάφορους λόγους μου ζήτησε να τον συμπεριλάβω στο δυναμικό της ΙΠΑ Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου. Και βεβαίως, με τη συνεχή έρευνα στο έργο του και τη διδασκαλία του και την έκδοση διαφόρων βιβλίων γι’ αυτό, μου αρέσει πάρα πολύ να μιλώ για τον πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη.
Δεύτερον, ήταν ένας πολυτάλαντος άνθρωπος και θεολόγος αλλά και ερευνητής, με την παραγωγή σπουδαίου πρωτότυπου ερευνητικού έργου. Κατά τη γνώμη μου — να με συγχωρήσουν όσοι είναι δογματολόγοι — αλλά κατά τη γνώμη μου είναι ο καλύτερος δογματικός θεολόγος των τελευταίων ετών.
Τρίτον, παραγνωρίζεται δυστυχώς το έργο του, περιθωριοποιείται, δεν τον παραπέμπουν στα επιστημονικά έργα — και ξέρω γιατί το λέω αυτό. Φυσικά, υπάρχουν και λαμπρές εξαιρέσεις, όπως ο πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός, ο οποίος μιλούσε συνέχεια για τον πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη, όπως ο καθηγητής Βασίλειος Τσάγκος στη Θεσσαλονίκη, όπως ο καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος και μερικοί άλλοι. Αλλά οι περισσότεροι τον απαξιώνουν, και είμαι μάρτυρας πολλών περιπτώσεων θεολόγων καθηγητών που φτάνουν στο σημείο, όταν επιβλέπουν μια διδακτορική διατριβή, να απαγορεύουν την παραπομπή στον πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη, εκτός από το Προπατορικό αμάρτημα· διαφορετικά δεν θα περάσει η διατριβή τους. Και έχω προσωπικά παραδείγματα γι’ αυτό.
Έτσι, μετά την Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Βελάς, όπου με κάλεσαν — τότε Πρόεδρος ήταν ο Μητροπολίτης Κεφαλληνίας Δημήτριος και καθηγητής ο κ. Παναγόπουλος — μίλησα για τον πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη. Άρα μετά την Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία της Βελάς, εσείς είστε το πρώτο ανώτατο ίδρυμα που αφιερώνει ομιλία για το έργο του και τη διδασκαλία του, και σας ευχαριστώ πάρα πολύ γι’ αυτό.
Αυτή η νοοτροπία, το να απαξιώνει κανείς έναν επιστήμονα επειδή δεν συμφωνεί μαζί του σε μερικές πτυχές του έργου του, νομίζω είναι αντιεπιστημονική. Μπορεί κανείς να αξιοποιεί κείμενά του και να τα κρίνει, αλλά όχι να τον απαξιώνει παντελώς.
Σε βιβλία μου ανέλυσα διεξοδικά την προσωπικότητα του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη, το έργο του και την προσφορά του στη θεολογία. Εδώ θα τονιστούν μερικά ενδιαφέροντα, συνοπτικά θέματα και φυσικά μετά θα ακολουθήσει η συζήτηση.
Πρώτον, μερικά γνωρίσματα της προσωπικότητάς του: Ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης γεννήθηκε εδώ στον Πειραιά το 1927. Αμέσως η μητέρα του και ο πατέρας του πήγαν στην Αμερική, άρα μεγάλωσε σε ένα καππαδοκικό περιβάλλον που ζούσε στο μεγαλύτερο κέντρο της Αμερικής, στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης. Σε μια από τις επισκέψεις που έκανα στην Αμερική, πήγα να δω ποια είναι η γειτονιά· είναι περίπου εκεί που είναι το κτίριο των Ηνωμένων Εθνών. Εκεί μεγάλωσε ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης.
Ο πατέρας του ανήκε στον δημοκρατικό χώρο· η μητέρα του ήταν ασκήτρια, με κομποσχοίνι, προσευχή, μετάνοιες, και τελείωσε τη ζωή της ως μοναχή στη Σουρωτή. Έβλεπε αγγέλους, αγίους, και την εκτιμούσε πάρα πολύ ο Άγιος Παΐσιος.
Ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης μελέτησε τον Θωμά Ακινάτη ήδη από το γυμνάσιο· ήταν σε ρωμαιοκαθολικό σχολείο και ο καθηγητής του ήταν ιησουίτης θεολόγος. Πρώτη φορά άκουσε για τον Θωμά Ακινάτη και φυσικά, έχοντας αυτή την παράδοση της Καππαδοκίας, αντέδρασε στις απόψεις του Θωμά Ακινάτη. Συνέχισε τις σπουδές του στο Holy Cross στη Βοστώνη, μελετώντας σχολαστική και προτεσταντική θεολογία, αφού τότε η σχολή είχε επηρεαστεί και από τις δύο αυτές παραδόσεις. Έφτασε στο Πανεπιστήμιο Yale, μαθαίνοντας την ιστορικοφιλολογική μέθοδο έρευνας της Αγίας Γραφής. Εκεί γνώρισε τον πατέρα Γεώργιο Φλορόφσκι και μυήθηκε στην Ορθόδοξη Πατερική Θεολογία.
Ένα διάστημα, μάλιστα, ήταν και στον Άγιο Βλαδίμηρο ένα εξάμηνο και τελείωσε από τον Άγιο Βλαδίμηρο, όπου τότε πρύτανης και καθηγητής ήταν ο πατέρας Γεώργιος Φλορόφσκι, όπως ο ίδιος ομολογεί. Μετέφερε την ιστορικοφιλολογική μέθοδο ερμηνείας που διδάχθηκε στο Γέιλ στην Ορθόδοξη Εκκλησιαστική Ιστορία και έτσι διέκρινε ότι μεταξύ των προτεσταντών που διαβάζουν την Καινή Διαθήκη και του σχολαστικισμού υπάρχει μια ζωντανή παράδοση από τους Αποστόλους, τους Αποστολικούς Πατέρες και τους Πατέρες από τον 4ο έως τον 5ο αιώνα. Έτσι διέκρινε τη διαφορά μεταξύ σχολαστικισμού και προτεσταντισμού ήδη από φοιτητής ακόμη, δηλαδή πριν έρθει στην Ελλάδα, καθώς και τη διαφορά εμπειρικών πατέρων.
Μιλούσε για ερμηνευτικά κλειδιά της Ορθοδόξου Θεολογίας. Στη συνέχεια, με καθοδήγηση και του πατρός Γεωργίου Φλορόφσκι, πήγε στο Θεολογικό Ινστιτούτο στο Παρίσι, όπου γνώρισε τη ρωσική θεολογία, η οποία είχε επηρεαστεί από τον γερμανικό ιδεαλισμό και από τη δυτική θεολογία, φιλοσοφία, σχολαστικισμό και προτεσταντισμό. Ένα διάστημα πέρασε και από τη Γερμανία και κατέβηκε μετά στην Ελλάδα για να κάνει τη διατριβή το 1955.
Ήρθε, λοιπόν, στην Ελλάδα το 1955 για την εκπόνηση του διδακτορικού του έργου, όπου απογοητεύτηκε, γιατί είδε ότι όσα ο ίδιος είχε απορρίψει ήδη από την Αμερική —τον δυτικό επηρεασμό από διάφορα φιλοσοφικά και θεολογικά ρεύματα, τα οποία ήδη είχε κριτικάρει— εδώ τα δίδασκαν. Συνέχισε μετά το διδακτορικό του την έρευνα στην Αμερική, στο Χάρβαρντ, κάτω από την καθοδήγηση του πατρός Γεωργίου Φλορόφσκι. Μελέτησε κυρίως τη διαφορά μεταξύ των Πατέρων των πρώτων αιώνων και των φιλοσοφούντων θεολόγων· έτσι ερεύνησε αυτή τη διαφορά στα πρακτικά των Οικουμενικών Συνόδων μέχρι τη Σύνοδο του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, που θεωρείται ως ενάτη Οικουμενική Σύνοδος, καθώς επίσης και τη διαφορά μεταξύ του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και του Βαρλαάμ.
Μια μικρή περίληψη του ερευνητικού του έργου είναι η εκπληκτική ομιλία που έκανε στο θεολογικό συνέδριο που έγινε το 1976 στην Αθήνα, «Κριτικός έλεγχος των εφαρμογών της θεολογίας». Αυτά είναι μερικά κεντρικά σημεία από τη βιογραφία του. Να έρθω στο δεύτερο σημείο, από τα βασικά σημεία του θεολογικού του έργου.
Θα μπορούσα να αναφέρω πολλά σημεία ως βασικά, αλλά θα περιοριστώ μόνο σε δύο, δηλαδή στο θεολογικό και στο ιστορικό. Ήταν και θεολόγος, δογματικός θεολόγος, αλλά ταυτόχρονα και ιστορικός κάτω από τον επηρεασμό του πατρός Γεωργίου Φλορόφσκι, ο οποίος έλεγε ότι δεν μπορεί κανείς να μιλά για θεολογία αν δεν ξέρει και την ιστορία. Άρα, λοιπόν, το έργο του πατρός Γεωργίου Φλορόφσκι στηρίζεται και στη θεολογία τη δογματική, την πατερική και στην ιστορία.
Πρώτον, το θεολογικό του έργο διακρίνεται — θα μπορούσα να πω — στα δύο άκρα και το ενδιάμεσο. Όταν μιλώ για δύο άκρα, εννοώ τα σχετικά με το προπατορικό αμάρτημα, για το οποίο μίλησε προηγουμένως ο κ. Παπαθανασίου, και την εσχατολογία. Και όταν μιλώ για το ενδιάμεσο, εννοώ το έργο της Εκκλησίας.
Το πρώτο θεολογικό άκρο, το αρχικό, εννοείται στο προπατορικό αμάρτημα· στο τι είναι αυτό το αμάρτημα, σε τι συνίσταται. Τον απασχολούσε από τα φοιτητικά του χρόνια, γιατί εκεί διείδε τη διαφορά μεταξύ σχολαστικισμού και προτεσταντισμού, αλλά και την αδυναμία των Ορθοδόξων να αρθρώσουν έναν ορθόδοξο πατερικό λόγο έναντι αυτών και έναντι του προπατορικού αμαρτήματος. Τον ενόχλησε πάρα πολύ όταν άκουγε τι έλεγαν οι προτεστάντες για το προπατορικό αμάρτημα και οι σχολαστικοί θεολόγοι, προφανώς επηρεασμένοι από τον Αυγουστίνο· και όταν διάβασε τη Δογματική του Ανδρούτσου, που έλεγε: «Δεν γνωρίζουμε το προπατορικό αμάρτημα, είναι ένα μυστήριο στην Ορθόδοξη θεολογία».
Αυτό τον ενόχλησε πάρα πολύ· γι’ αυτό άρχισε να ασχολείται με το θέμα. Έτσι ασχολήθηκε με το Προπατορικό αμάρτημα κατά τον Απόστολο Παύλο, το πρώτο έργο που έγραψε, το οποίο επηρέασε πάρα πολύ ο πατήρ Γεώργιος Φλορόφσκι. Μελέτησε την πεπτωκυία κατάσταση της δημιουργίας, τη δικαιοσύνη του Θεού και τον νόμο, τον προορισμό του ανθρώπου και την ανθρωπολογία, και όλα αυτά κατά τον Απόστολο Παύλο.
Μετά προχώρησε στη διδακτορική του διατριβή, ερευνώντας την άποψη περί προπατορικού αμαρτήματος στους μετέπειτα αιώνες. Οπότε ο υπότιτλος της διατριβής ήταν: Συμβολή στην έρευνα των προϋποθέσεων της διδασκαλίας περί προπατορικού αμαρτήματος μέχρι τον Άγιο Ειρηναίο· Αρχαία Εκκλησία εν αντιβολή προς την καθ’ όλου κατεύθυνση της Ορθοδόξου και Δυτικής μέχρι Θωμά του Ακινάτου θεολογίας. Και τότε, ενώ εδώ είχαν άγνοια του Θωμά του Ακινάτη —και πολλοί και σήμερα οι θεολόγοι έχουν άγνοια του τι διδάσκει ο Θωμάς Ακινάτης— εκείνος τον είχε διαβάσει και τον είχε απορρίψει στην πραγματικότητα.
Με τη διατριβή αυτή, την οποία έκανε εδώ στην Αθήνα, «έπιασε» — επιτρέψτε την έκφραση — τον ταύρο από τα κέρατα. Δεν μπορεί κανείς να θεολογήσει αν δεν δει πώς ήταν ο άνθρωπος προ και μετά την πτώση και δεν μπορεί να καθορίσει ποιο είναι το έργο του Χριστού με την ενανθρώπησή Του. Για παράδειγμα, ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής ερευνά το φυσικό και το γνωμικό θέλημα, τη βούλη, την κρίση, τη γνώμη, την προαίρεση, στηριζόμενος στην ανθρωπολογία του Νεμεσίου Εμέσης Περί φύσεως, ο οποίος έζησε στα τέλη του 4ου και αρχές του 5ου αιώνα στη σημερινή Χομς.
Η ενανθρώπηση του Χριστού δεν μπορεί να καθοριστεί θεολογικά — τι έκανε ο Χριστός, ποιος είναι ο σκοπός της ενανθρωπήσεως — εάν δεν διερευνηθεί η πτώση του ανθρώπου και η πτωτική του κατάσταση. Άλλωστε είναι γνωστός ο λόγος του Μεγάλου Αθανασίου: «γέγονεν ἄνθρωπος ὁ Θεός ἵνα Θεὸν τὸν Ἀδὰμ ἀπεργάσηται». Και βέβαια μεταξύ του πρώτου έργου που έγραψε, Το προπατορικό αμάρτημα κατά τον Απόστολο Παύλο, και της διδακτορικής διατριβής, προηγήθηκαν τρία-τέσσερα σημαντικά έργα προδιδακτορικά, όπως δηλαδή Η Ανθρωπολογία κατά το Μέγα Ευχολόγιο — ένα πάρα πολύ σημαντικό έργο —, Η Εκκλησιολογία κατά τον Άγιο Ιγνάτιο τον Θεοφόρο και Η Ορθόδοξη Θεολογία κατά τον Αλέξιο Χομιακόφ.
Αυτά προηγήθηκαν της διδακτορικής διατριβής και δεν μπορεί κανείς να καταλάβει τη διατριβή και το προπατορικό αμάρτημα αν δεν διαβάσει προσεκτικά τα κείμενα αυτά, τα οποία δούλεψε για να φτάσει εκεί. Άρα, λοιπόν, αυτό ήταν το πρώτο άκρο με το οποίο ασχολήθηκε: τι είναι ο άνθρωπος με τη δημιουργία του και τι έγινε με την πτώση του.
Το δεύτερο άκρο, από την άλλη πλευρά της θεολογίας, είναι τα μετά τη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού και την Ανάσταση του Χριστού· οπότε θα έρθει η Κρίση και θα αρχίσει ο Παράδεισος. Ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης δεν το έβλεπε αυτοδικανικά — πράγμα που σκανδάλιζε και σκανδαλίζει πολλούς σύγχρονους θεολόγους — αλλά το έβλεπε μέσα από την ανταπόκριση του κάθε ανθρώπου στη χάρη του Θεού και πώς μετέχεται από τους ανθρώπους.
Ακολουθώντας τους Καππαδόκες Πατέρες, Μέγα Βασίλειο, Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, και σύνολη την πατερική παράδοση, ομιλούσε για τον Θεό που μετέχεται ως φως και ως πυρ. Φως και πυρ είναι δύο ενέργειες του Θεού, ο οποίος φωτίζει και καίει· δεν πρόκειται για δύο διαφορετικά όντα και δύο διαφορετικές πραγματικότητες.
Μιλώντας για την κόλαση, έλεγε ότι ο Χριστός έκανε λόγο — και το διαβάζουμε στις ομιλίες Του — για το πυρ το αιώνιο και μετά μιλούσε για το σκότος το εξώτερον, αλλά έλεγε: όπου υπάρχει πυρ δεν υπάρχει σκοτάδι και όπου υπάρχει σκοτάδι δεν υπάρχει φως. Οπότε είναι η ίδια πραγματικότητα, η άκτιστη, της οποίας άλλοι μετέχουν στις φωτιστικές ενέργειες του Θεού και λέγεται παράδεισος και άλλοι μετέχουν στις καυστικές ενέργειες του Θεού και λέγεται κόλαση.
Αυτή ήταν η βασική διδασκαλία του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη, ότι ο παράδεισος και η κόλαση δεν υπάρχουν εξ επόψεως του Θεού, αλλά υπάρχουν εξ επόψεως του ανθρώπου. Ο Θεός αγαπά τους πάντες, αλλά άλλοι μετέχουν στις φωτιστικές ενέργειές Του και άλλοι στις καυστικές ενέργειές Του. Θα συμβεί ό,τι συμβαίνει και στη Θεία Κοινωνία· άλλοι φωτίζονται και άλλοι καταδικάζονται.
Επομένως, τα δύο θεολογικά άκρα του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη — να το πω έτσι συμβατικά — είναι το τι είναι το προπατορικό αμάρτημα και, το άλλο, το τι είναι ο παράδεισος και η κόλαση.
Θα πρέπει εδώ να ανοίξω μια παρένθεση και να πω — ίσως θα φάνηκε στη συζήτηση — ότι έγραψε για το προπατορικό αμάρτημα, στο οποίο όλοι αναφέρονται, αλλά ο ίδιος το αναμόρφωσε, και ο ίδιος, θεωρώ, είναι από τους λίγους επιστήμονες που, εκ των υστέρων, είπε και τα λάθη τα οποία υπάρχουν στο Προπατορικό αμάρτημα· τα βρήκε εκ των υστέρων και λέει: «Ευτυχώς δεν τα βρήκαν οι κριτές μου».
Επομένως, έχουμε από τη μια μεριά τι είναι ο άνθρωπος προ και μετά την πτώση και η κτίση, και από τη δεύτερη μεριά τι είναι παράδεισος και κόλαση. Τα δύο αυτά θεολογικά άκρα οδηγούν στο ενδιάμεσο θεολογικό στάδιο: ποιο είναι το έργο της Εκκλησίας. Άρα έχουμε θεολογία και εκκλησιολογία.
Δίδασκε ότι το έργο της Εκκλησίας είναι να προετοιμάζει τον άνθρωπο να συναντήσει τον Χριστό, ώστε ο Χριστός να γίνει φως, παράδεισος, και όχι πυρ, κόλαση. Αυτό γίνεται με την επαναφορά του ανθρώπου από τον σκοτισμό του νου. Ο νους είναι ο οφθαλμός της ψυχής κατά τον Άγιο Ιωάννη· είναι η λεπτοτάτη προσοχή κατά τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά. Αυτός ο νους αμαυρώθηκε με την πτώση, σκοτίστηκε, και αυτός πρέπει να φωτιστεί για να δει τον Θεό ως φως και όχι ως πυρ.
Αυτό το κατάλαβε πολύ ενωρίς, από τότε που σπούδαζε στο Ινστιτούτο του Αγίου Σεργίου στο Παρίσι, πριν τη διδακτορική του διατριβή στην Αμερική, όταν ερεύνησε το Ευχολόγιο της Εκκλησίας και έγραψε, όπως προανέφερα, τη μελέτη του Ο άνθρωπος και η αληθινή ζωή του κατά το ελληνορθόδοξο Μέγα Ευχολόγιο, καθώς επίσης και τη μελέτη του Η Εκκλησιολογία του Αγίου Ιγνατίου του Αντιοχείας.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο έκανε λόγο για θεραπεία του ανθρώπου. Δεν το είδε, όπως λένε μερικοί, ότι απλώς επηρεάστηκε από τους προτεστάντες της Αμερικής — δηλαδή είμαστε εύκολοι στο να λέμε εύκολες λύσεις και να κολλάμε «ρετσέτες»: «το πήρε από εκεί, μιλάει για τη θεραπεία γιατί είδε τους προτεστάντες». Αυτό ήταν αποτέλεσμα όλης της θεολογικής του δουλειάς.
Και όταν μιλούσε για θεραπεία του ανθρώπου, τη συγκεκριμενοποιούσε στον φωτισμό του νου. Και όταν μιλούσε για φωτισμό του νου, εννοούσε τη μετατροπή της κακίας σε φιλοθεΐα και φιλαθρωπία, ή τη μετατροπή της ιδιωτελούς αγάπης — γιατί όλοι έχουμε αγάπη και η αγάπη μας είναι άρρωστη, γιατί είναι ιδιωτελής — και αυτή η ιδιωτελής αγάπη πρέπει να μεταμορφωθεί και να γίνει ανιδιοτελής αγάπη, η «ἀγάπη οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς», που λέει ο Απόστολος Παύλος.
Όλη αυτή η μεταμόρφωση και η θεραπεία γίνεται μέσα στην Εκκλησία, με την άσκηση και τα μυστήρια, και γι’ αυτό η Εκκλησία είναι, κατά αυτόν και κατά τους Πατέρες, θεραπευτήριο, νοσοκομείο.
Αυτό το εντόπισε στον τρόπο με τον οποίο γίνεται η θεραπεία του ανθρώπου, δηλαδή στη μετατροπή της ιδιοτέλειας σε ανιδιοτέλεια· κι αυτό γίνεται με την κάθαρση του νου, τον φωτισμό του νου και τη θέωση.
Εντόπισε αυτόν τον τρόπο στη διδασκαλία του Χριστού: «μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται», στο ότι ο Χριστός διακηρύττει «ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου» και ότι «ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου». Το εντόπισε στην παραβολή του Χριστού για τον γάμο του Νυμφίου και βέβαια του καλού Σαμαρείτου. Επίσης αυτό το εντόπισε στη διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου, του οποίου ήταν δεινός ερμηνευτής.
Μην ξεχνάτε ότι σπούδασε τέσσερα χρόνια στο Γέιλ, στη Θεολογική Σχολή του Γέιλ, και ασχολήθηκε με την ιστορικοφιλολογική μελέτη της Αγίας Γραφής, και εκεί μελέτησε πολύ και τον Απόστολο Παύλο. Και διάφορα κείμενα τα οποία ο Απόστολος Παύλος χρησιμοποιεί, όπως «καθαρίσωμεν ἑαυτοὺς ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ σαρκός καὶ πνεύματος, ἐπιτελοῦντες ἁγιοσύνην ἐν φόβῳ Θεοῦ», ή αλλού «ἐξέλθετε ἐκ μέσου αὐτῶν καὶ ἀφορίσθητε, καὶ ἀκαθάρτου μὴ ἅπτεσθε». Και επίσης μιλούσε για τον φωτισμό και τον δοξασμό.
Αυτό ήταν, να πούμε, κατά τον Απόστολο Παύλο: «Όταν ὁ Χριστός φανερωθῇ, ἡ ζωή ἡμῶν, τότε καὶ ἡμεῖς σὺν αὐτῷ φανερωθησόμεθα ἐν δόξῃ». Βέβαια, αυτό το βρήκε και σε όλη την παράδοση της Εκκλησίας· στον Άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη, τον οποίο θεωρούσε ως τον καλύτερο ερμηνευτή του Αποστόλου Παύλου,
στον Άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, στον Άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο, στον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, στον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, στη Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών. Να σημειωθεί ότι ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής κάνει λόγο για πρακτική φιλοσοφία, φυσική θεωρία και μυστική θεολογία. Ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος χωρίζει τα κεφάλαιά του σε πρακτικά, γνωστικά, θεολογικά.
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς τα χωρίζει σε ηθικά, φυσικά, θεολογικά. Η Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών έχει ως υπότιτλο: «Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν, ἐν ᾗ κατὰ τὴν πρᾶξιν καὶ θεωρίαν ὁ νοῦς καθαίρεται, φωτίζεται καὶ τελειοῦται». Αυτή είναι η κάθαρση, ο φωτισμός του νου και η θέωση, που ερμηνεύεται ως μετοχή του ανθρώπου στη χάρη του Θεού ως κάθαρση, φωτισμός και θέωση.
Πρόκειται για τη θεολογική μέθοδο γνώσεως του Θεού. Στην ανθρώπινη γνώση υπάρχουν στάδια και βαθμοί· γιατί να μην υπάρχουν στάδια και βαθμοί και στην ορθόδοξη θεολογία, που βέβαια δεν είναι καθορισμένα· υπάρχουν μεταπτώσεις, αλλά υπάρχει η βίωση, πώς βιώνει κανείς τη χάρη του Θεού.
Αυτή είναι η ουσία του ορθόδοξου ησυχασμού, που κατοχυρώθηκε στην Ενάτη Οικουμενική Σύνοδο, και είναι η ουσία της ασκητικής ζωής αλλά και η βάση της ορθόδοξης υμνογραφίας. Είναι αδιανόητο, για παράδειγμα, να ψάλλουμε στην Εκκλησία τροπάρια που συντονίζονται στην ορθόδοξη θεολογία και ασκητική, και να θεολογούμε έξω από αυτή την ατμόσφαιρα.
Λέμε, πάμε στην Εκκλησία τη μέρα της Πεντηκοστής και ψάλλουμε: «Θείῳ καλυφθείς ὁ βραδύγλωσσος, ὡς γνώφῳ ἐρητόρευσε τὸ θεόγραφον νόμον, εἰληφὼς γὰρ ἐκ τῆς ἀκτῖνος ἀσώματον νοῦ, ὁρᾶν τὸν ὄντα καὶ μυεῖται Πνεύματος γνώσιν», και μετά στη θεολογία μας να λέμε άλλα πράγματα. Ή να λέμε το απολυτίκιο στους Αγίους: «Καὶ τρόπον μέτοχος καὶ θρόνον διάδοχος τῶν Ἀποστόλων γενόμενος, τὴν πρᾶξιν εὗρες, θεόπνευστε, εἰς θεωρίας ἐπίβασιν· διὰ τούτων τὸν λόγον τῆς ἀληθείας ὀρθοτομῶν καὶ τὴν πίστιν στήριξας μέχρις αἵματος, σεμνὲ ἱερομάρτυς, τάδε…», και μετά στα κοινωνικά μας να λέμε άλλα πράγματα. Ψάλαμε στα τροπάρια «άλλα» και λέμε «άλλα».
Δεν είναι μία θεολογική σχιζοφρένεια. Χαρακτηριστικά κείμενα του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη προς την κατεύθυνση αυτή είναι το «Ιησούς Χριστός, η ζωή του κόσμου», όπου αναπτύσσει τις επιμέρους ενότητες: ο Χριστός, η Παλαιά Διαθήκη και η Οικουμενική Σύνοδος· η μύηση στη ζωή και στην πάσαν αλήθεια, δηλαδή τον Χριστό, δια του Αγίου Πνεύματος κατά την Πεντηκοστή· η διάγνωση και θεραπεία· το σώμα του Χριστού — το προφητεύει και το θεολογεί — και η συνέπεια και τα αποτελέσματα. Επίσης χαρακτηριστικό έργο του είναι το «Η θρησκεία είναι νευρολογική ασθένεια, ενώ η Ορθοδοξία είναι η θεραπεία της».
Εκεί αναπτύσσει τα θέματα: η νόσος της θρησκείας, η Σύνοδος ως εταιρεία «νευρολογικών κλινικών» — παίρνει αυτό το παράδειγμα· αλλά, αν διαβάζει κανείς το εξωτερικό, μπορεί να σκανδαλίζεται εξωτερικά με το παράδειγμα, όπως και με τις παραβολές: χρησιμοποιούμε διάφορα παραδείγματα. Όταν όμως διαβάζει κανείς την ουσία, θα δει πόσο ορθόδοξο είναι· στο βιβλίο αυτό παρουσιάζεται η θεραπευτική και μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας και η προέλευση των Συνόδων, και αναπτύσσεται η διαφορά των πολιτισμών σε σχέση με τη θεραπεία του ανθρώπου. Και όταν κάνει λόγο για θεραπεία, εννοεί τον ορθόδοξο προφητικό, αποστολικό και πατερικό ησυχασμό.
Πάντως, ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης τον ορθόδοξο ησυχασμό τον βρήκε στη μητέρα του. Τον είδε στη διδασκαλία του πατρός Γεωργίου Φλορόφσκι, ο οποίος ήδη είχε αρχίσει να εντοπίζει την αξία της Φιλοκαλίας, χωρίς να την αναπτύσσει ακόμη περισσότερο· και τον διδάχτηκε από τον μαθητή του πατρός Ιωσήφ του Ησυχαστού, του Αγίου Ιωσήφ του Ησυχαστού, τον Παντελεήμονα Μητρόπουλο. Δηλαδή, ο Παντελεήμων Μητρόπουλος ήταν ένας μαθητής του Αγίου Ιωσήφ του Ησυχαστού, ο οποίος έφυγε από εκεί, πήγε στην Αμερική, ίδρυσε ένα μοναστήρι· πήγαινε ο Ρωμανίδης εκεί, είχε αλληλογραφία με τον Άγιο Ιωσήφ τον Ησυχαστή — αυτά τα εντόπισα και τα έχω δημοσιεύσει — και έρχονταν οι επιστολές του Αγίου Ιωσήφ του Ησυχαστού και τις διάβαζε, και από εκεί μπήκε περισσότερο στο νόημα τι θα πει νους, τι θα πει καρδιά, τι θα πει ησυχία.
Αυτό ήταν το θεολογικό του έργο, που αφορούσε το πρώτο άκρο, θα λέγαμε, της ανθρώπινης ζωής, που είναι η πτώση του ανθρώπου — δημιουργία και πτώση — και το τελευταίο, που είναι τα έσχατα, ο παράδεισος και η κόλαση, και το ενδιάμεσο, που είναι το έργο της Εκκλησίας. Το ιστορικό έργο του κινήθηκε παράλληλα με το θεολογικό έργο.
Ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης είχε μέντορα και δάσκαλο τον πατέρα Γεώργιο Φλορόφσκι, όπως ο ίδιος ομολόγησε, ο οποίος άσκησε κριτική στη ρωσική θεολογία, γνώρισε την πατερική θεολογία και βασιζόταν στην ιστορία. Έγραψε μάλιστα ότι όποιος αρνείται την ιστορία δεν είναι καλός χριστιανός. Όταν κανείς αρνείται την ιστορία και την ιστορική Εκκλησία, καταλήγει στις αιρέσεις.
Μελετώντας ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης το πώς οι Ρωμαιοκαθολικοί έφτασαν στον σχολαστικισμό, διέγνωσε τη μεγάλη παρέμβαση του Καρλομάγνου, ο οποίος στη Σύνοδο της Φραγκφούρτης, το 794 μ.Χ., σχεδίασε την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους και την απομάκρυνσή του από την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Έτσι ονόμασε τους Ανατολικούς Ρωμαίους «Γραικούς» και ο ίδιος ο Καρλομάγνος προσέλαβε τον τίτλο του Ρωμαίου. Περιθωριοποίησε τους Πατέρες της Ανατολής, υιοθέτησε μερικές απόψεις του Ιερού Αυγουστίνου και τη λατινική γλώσσα, και έτσι άρχισε ο δυτικός σχολαστικισμός, ο οποίος συνδέθηκε με την ελληνική φιλοσοφία. Ο δε πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης περισσότερο επέμενε στον φραγκο-λατινικό πολιτισμό, γιατί ακριβώς τον δημιούργησαν οι Φράγκοι και χρησιμοποίησαν τη λατινική γλώσσα.
Αυτά είναι ντοκουμέντα ιστορικά, τα οποία σήμερα όλοι τα δέχονται· επομένως αυτό δεν μπορεί κανείς να το αρνηθεί και δεν το αρνούνται, ακόμη και ιστορικοί σήμερα. Διαβάζω και στο ChatGPT — το βλέπω, βάζω μέσα, μου το λέει καθαρά· άμα ανοίξει κανείς το AI είτε της Google, τα λέει καθαρά, τα λέει όλα αυτά· δεν είναι του Ρωμανίδη.
Η εισαγωγή του Filioque στο Σύμβολο της Πίστεως και της αιρετικής διδασκαλίας του actus purus — όταν λέμε actus purus εννοούμε ότι οι σχολαστικοί ταύτιζαν την ύπαρξη του Θεού με την ουσία και την ενέργειά Του, άρα ταυτίζεται η ενέργεια και η ουσία και η ύπαρξη του Θεού — και το ερώτημα πώς επικοινωνεί ο Θεός με τον κόσμο: με τις κτιστές ενέργειες. Αυτό διαμόρφωσε μια διαφορετική θεολογία. Από εκεί προέρχεται το Filioque, γιατί δεν μπόρεσαν να κάνουν τη διάκριση μεταξύ ουσίας και ενέργειας· ενώ όταν κάνουμε διάκριση ουσίας και ενέργειας, το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται εκ του Πατρός ως ουσία και πρόσωπο και διά του Υιού ως ενέργεια. Όταν ταυτίζει κανείς την ουσία και την ενέργεια, ταυτίζει και το «ἐκ» και το «διά». Νάτο το Filioque.
Και από αυτή τη διδασκαλία του actus purus, εξ αντιδράσεως, προήλθαν άλλα χριστιανικά και φιλοσοφικά ρεύματα, όπως η Αναγέννηση, η Μεταρρύθμιση, ο Διαφωτισμός, ο Γερμανικός Ιδεαλισμός, ο Ρομαντισμός, ο Υπαρξισμός κτλ. Ο θεολόγος που μελετά την εξέλιξη της θεολογίας οπωσδήποτε πέφτει επάνω στην ιστορία, και έτσι ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης ήταν θεολόγος και ιστορικός· θεολογία έξω από την ιστορία είναι ένας «μονοφυσιτισμός» και ιστορία έξω από τη θεολογία είναι ένας «νεστοριανισμός».
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο ασχολήθηκε με τη Ρωμιοσύνη και την είδε σε αντίθεση με τη Φραγκοσύνη, όπως εκφράζεται στον δυτικό πολιτισμό, με τον ευδαιμονιστικό τρόπο ζωής, τη φιλαυτία και την ηδονoκρατία· και μέσα από αυτή την προοπτική είδε και την αλλοίωση της ορθόδοξης θεολογίας στον ελλαδικό χώρο — φυσικά και στον δυτικό χώρο. Μέσα σε αυτό το θεολογικό και ιστορικό πλαίσιο πρέπει να ενταχθεί ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης ως θεολόγος και ιστορικός.
Τώρα, το τρίτο σημείο που θέλω να τονίσω είναι η σχέση του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη με τον Φλορόφσκι. Ήδη έχω πει μερικά πράγματα, θα το πω λίγο περισσότερο. Ήδη προαναφέρθηκε η στενή σχέση μεταξύ του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη και του πατρός Γεωργίου Φλορόφσκι, που είναι ένα απαραίτητο ερμηνευτικό κλειδί της διδασκαλίας του Ρωμανίδη.
Όλοι μιλούν για την αξία του μεγάλου θεολόγου του 20ού αιώνα, πατρός Γεωργίου Φλορόφσκι, τονίζοντας την επίδραση που είχε σε νεότερους θεολόγους και την προσφορά του στην Ορθόδοξη Θεολογία. Όμως αγνοούν ή θέλουν να αγνοούν επιδεικτικά — και θα έλεγα και αντιεπιστημονικά — ότι ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης ήταν ο καλύτερος μαθητής του πατρός Γεωργίου Φλορόφσκι. Όχι μόνο επειδή ήταν ένα διάσημο μαθητής του και μετέπειτα, αλλά είχε μια διαρκή σχέση και επικοινωνία μαζί του και ήταν και καθηγητές στη Θεολογική Σχολή της Βοστώνης· και όταν έδιωξαν τον Φλορόφσκι, παραιτήθηκε ως καθηγητής, μαζί με άλλους, και ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης ως συμπαράσταση.
Συνεχίζεται
ΤΟ ΣΙΓΟΥΡΟ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΑΝΑΚΑΤΕΨΕ ΤΑ ΣΤΑΣΙΜΑ ΥΔΑΤΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΤΗΝ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕ ΣΤΗΝ ΚΟΛΥΜΒΗΘΡΑ ΤΟΥ ΣΙΛΩΑΜ ΛΟΓΩ ΤΟΥ ΦΛΩΡΟΦΣΚΙ. ΔΕΝ ΕΞΗΓΕΙΤΑΙ ΑΚΟΜΗ ΣΗΜΕΡΑ Η ΑΠΟΡΡΟΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΟ ΦΛΩΡΟΦΣΚΙ ΤΟΥ ΖΗΖΙΟΎΛΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΙΔΗ. Ο ΕΝΑΣ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΕ ΤΟΝ ΚΛΗΡΟ ΚΑΙ Ο ΑΛΛΟΣ ΤΟΝ ΛΑΟ. ΜΕ ΤΟΝ ΦΑΝΑΤΙΣΜΟ ΤΟΥ ΚΛΗΡΙΚΑΛΙΣΜΟΥ Ο ΕΝΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΑΡΧΙΑΣ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΙΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ Ο ΑΛΛΟΣ. Η ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΑΝΑΒΑΠΤΙΣΤΗΚΕ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΦΑΡΙΣΑΙΚΗ ΝΟΜΙΚΗ ΙΕΡΑΡΧΙΑ, ΔΕΧΕΤΑΙ ΤΗΝ ΧΑΡΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΘΕΑΡΧΙΑ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΤΗΝ ΔΩΣΕΙ. ΥΠΗΡΕΤΕΙ ΤΗΝ ΚΑΘΑΡΣΗ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΩΣΕΙ ΤΟΝ ΦΩΤΙΣΜΟ. ΕΤΣΙ Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ ΥΠΗΡΞΕ Ο ΑΓΙΟΣ ΙΩΣΗΦ Ο ΗΣΥΧΑΣΤΗΣ. Ο ΦΛΩΡΟΦΣΚΙ ΕΦΑΓΕ ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΤΟΥ ΣΤΟ ΠΣΕ ΠΑΡΑΣΥΡΟΝΤΑΣ ΣΤΟΝ ΘΑΝΑΣΙΜΟ ΕΝΑΓΚΑΛΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΕΩΣ ΠΑΣΕΙ ΘΥΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΡΩΜΑΝΙΔΗ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΜΟΝΟΦΥΣΙΤΙΣΜΟΥ ΣΑΝ ΙΣΟΔΥΝΑΜΟ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ. ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΕΜΜΕΣΩΣ ΤΟ ΛΑΘΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ.
ΜΕ ΤΟ ΠΡΟΠΑΤΟΡΙΚΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΑΝ ΕΠΙΣΗΣ ΜΕΓΑΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ. ΜΑΣ ΕΠΕΙΣΕ ΟΤΙ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΔΕΝ ΘΥΣΙΑΣΤΗΚΕ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΕΥΝΑΣΕΙ ΤΟΝ ΘΥΜΟ ΕΝΟΣ ΠΡΟΔΟΜΕΝΟΥ ΘΕΟΥ. ΑΛΛΑ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΔΕΝ ΚΛΗΡΟΝΟΜΕΙΤΑΙ; ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΜΑΣ ΑΠΑΛΛΑΣΣΕΙ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΠΑΤΟΡΙΚΟ ΟΧΙ ΟΜΩΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΕΙΡΑΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΑΜΑΡΤΙΑΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΕΝΝΗΘΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΧΩΡΙΣ ΦΙΛΑΥΤΙΑ; ΧΩΡΙΣ ΤΟ ΜΗΤΡΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ; ΧΩΡΙΣ ΕΓΩ ΣΗΜΕΡΑ;.ΠΟΛΕΜΗΣΕ ΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΤΟΝΙΖΟΝΤΑΣ ΟΤΙ ΤΟ ΚΑΤΈΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΧΑΘΗΚΕ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΚΑΤΕΣΤΗΣΕ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΧΑΡΙ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΝΤΟΛΕΣ ΤΟΥ; Ο ΝΟΥΣ ΕΠΕΣΕ ΧΑΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΑΤ'ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΝ ΠΝΟΗ ΖΩΗΣ ΤΟ ΠΛΑΣΜΑ ΠΟΥ ΕΞΗΛΘΕ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΥ ΗΤΑΝ ΚΑΤ΄ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΕΩΣΦΟΡΟΥ, ΜΕ ΔΑΙΜΟΝΙΚΗ ΠΝΟΗ. ΙΚΑΝΟ ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΕΙ ΟΤΙ ΟΙΚΟΔΟΜΕΙ. ΛΟΙΠΟΝ ΙΕΡΟΘΕΕ;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου