ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΕΛΠΙΔΑ - TEILHARD DE CHARDIN-επανάληψη

ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΕΛΠΙΔΑ

Αντίθετα από την θεολογική σύλληψη πως ο άνθρωπος πλήρως ανεπτυγμένος ετοποθετήθη μέσα σ’ έναν πλήρως ανεπτυγμένο κόσμο, η ανθρωπολογία και η κοσμολογία κατέληξαν στο συμπέρασμα πως όχι μόνον ο άνθρωπος ο ίδιος, σαν είδος, είναι μέρος μιας μεγάλης αλυσίδας η οποία εκτυλίσσεται κατά μήκος τής ανάπτυξης της ζωής, αλλά επίσης πως ταυτοχρόνως ο άνθρωπος συνεχίζει να αναπτύσσεται και αυτός σταθερά μέσω της συνειδητότητος. Έτσι ο άνθρωπος δεν μεταμορφώνει μόνον το περιβάλλον του, επηρεάζει άμεσα και τη δική του συνεχή εξέλιξη!
Όταν οι περισσότεροι θεολόγοι ασχολούντο με την υπαρξιακή απόφαση στο παρόν, και είχαν ξεχάσει να εντρυφήσουν το νόημα του μέλλοντος, οι φυσικές επιστήμες έθεσαν το ερώτημα για το μέλλον του ανθρώπου με μια τέτοια ένταση που εκπλήσσει τελικώς, καθώς οι σημερινές μας γνώσεις για την ανάπτυξη του ανθρώπου στο παρελθόν πιέζουν για μία απάντηση γύρω από το μέλλον του ανθρώπου.
Η ελπίδα ήταν η πρωτογενής ώθηση της θεολογίας. Αλλά εγκατελείφθει σε εκκοσμικευμένες ιδεολογίες όπως ο Μαρξισμός και ο κομμουνισμός. Αφομοιώθηκε όμως από τους στοχασμούς των σοφών γύρω από την σχέση ανάμεσα στην ύπαρξη και τον θάνατο και απέκτησε κάποια γοητεία όταν στερέωσε τις έρευνες γύρω από τα προβλήματα του κακού και του προπατορικού αμαρτήματος. Σήμερα πλέον η Ανθρωπολογία, μια φυσική επιστήμη, ξανατοποθετεί την ελπίδα στη σωστή της θέση!
Την θεολογική αλλαγή ή προσαρμογή στην πραγματικότητα, κατόρθωσε ο Γάλλος, Ιησουίτης Teilhard de Chardin. Θεολόγος και παλαιοντολόγος από επάγγελμα, προσπάθησε να βρει μια Χριστιανική ερμηνεία για το μοντέρνο, εξελικτικό κοσμοείδωλο και να συμφιλιώσει το όραμά του για το “ανθρώπινο φαινόμενο” με την ανάπτυξη της ζωής και της συνειδήσεως, σε μια Χριστιανική ολοκληρωτική κατανόηση της πραγματικότητος. Έτσι λοιπόν ο Teilhard παρήγαγε μια νέα θεωρία της δημιουργίας, της Σωτηρίας και της εσχατολογίας κάτω από το φως της εννοίας της Εξελίξεως.
Μπορούμε να πούμε πως η θεολογική πρόταση του Teilhard (Τεγιάρ) ήταν η προσπάθεια να ενσωματώσει την Χριστιανική κατανόηση της Ιστορίας της Σωτηρίας στην κίνηση της εξελίξεως. Αυτό σημαίνει πως η Ιστορία της Σωτηρίας προεκτείνεται σε ολόκληρη την ανάπτυξη της ζωής και κατά συνέπειαν και του Σύμπαντος.
H εξέλιξη της ζωής κορυφώνεται στον άνθρωπο, ο οποίος είναι ο αληθινός άξονας της εξελίξεως. Η ανθρωπολογία του Τεγιάρ ανατρέπει και αντιστρέφει την ερμηνεία του ανθρώπου που δίδεται από πολλούς υλιστάς διαδόχους του Δαρβίνου. Ο Τεγιάρ ανανέωσε την θέση του ανθρώπου στον άξονα της εξελίξεως δείχνοντας πως ο άνθρωπος είναι η οργανική συνέχεια αυτής της συνεχούς προόδου που ξεκίνησε από την στιγμή που εμφανίζεται στην ζωή η βιόσφαιρα δηλαδή από την στιγμή που η πρώτη ζωντανή ύπαρξη αναδύεται και με τον τρόπο που φανερώνεται στην οργάνωση τής ύλης.
Ο κύριος σκοπός της επιστημονικής έρευνας του Τεγιάρ ήταν να βρει τον τρόπο αναπτύξεως της αναδυομένης ζωής και την εξέλιξη του ανθρωπίνου φαινομένου. Ο άνθρωπος καθορίζει μια νέα φάση της ζωής! Ο άνθρωπος είναι ένα σκεπτόμενο πλάσμα. Και τα ζώα γνωρίζουν, αλλά μόνον ο άνθρωπος γνωρίζει πως γνωρίζει. Πρώτος ο άνθρωπος χρησιμοποίησε τις ιδιότητες τής συνειδήσεώς του προκειμένου να ζήσει, να επιβιώσει. Σήμερα ζούμε σύμφωνα με την τάξη της σκέψης, χρησιμοποιώντας όλο το δυναμικό της συνειδήσεως. Μεταφερόμαστε από ένα προοδευτικό κύμα αυτοσυνειδησίας.
Πού θα φθάσει η ανθρωπότης μεταφερόμενη στην πλάτη αυτού του κύματος εξελίξεως; Όταν ο Τεγιάρ σκέφτεται την ανθρωπότητα στην ολότητά της, χρησιμοποιεί ονόματα σαν “κοινωνικοποίηση” ή “στην ανάπτυξη υπερσυνειδήσεως” αλλά πολύ συχνά χρησιμοποιεί επίσης το “superman (surhomme)”.
Ο Τεγιάρ συμπεραίνει ευθύς εξ αρχής ότι ορισμένη ανάπτυξη τού ανθρωπίνου είδους φτάνει στο τέλος της και στην ολοκλήρωσή της! Τα πρώτα σημάδια αυτής της ολοκληρώσεως είναι η προτεραιότητα και η βιασύνη για ενότητα και κοινωνικότητα. Ο Τεγιάρ υπολογίζει την κοινωνικότητα σαν το βασικότερο στοιχείο της διαδικασίας της εξελίξεως. “Κοινωνικοποίησις” είναι η οργανική επέκταση μέσα στον ανθρώπινο χώρο της κοινής έλξεως των ατόμων την οποία ανακαλύπταμε ήδη υπάρχουσα στο χωρίς οργανική ζωή Σύμπαν.
Στο ζωικό βασίλειο αυτή η ανάγκη για σύνδεση και ενότητα στερεώνεται και εκλεπτύνεται απείρως. Τέλος, με την νοόσφαιρα -τον χώρο της αυτοσυνειδήσεως- παρατηρούμε την ικανότητα τού ανθρώπου να αναδύεται πιο συνειδητός μέσα από ένα καθεστώς ευρείας ομαδοποιήσεως. Εάν η κοινωνικοποίηση δεν είναι τίποτε άλλο παρά το υψηλότερο αποτέλεσμα της “συγκροτήσεως σώματος” της -corpusculisation- τότε η νοόσφαιρα, σαν το τελευταίο και υψηλότερο προϊόν αυτής της προόδου, μπορεί να αποκτήσει την πλήρη σημασία της μόνο κάτω από μία συνθήκη: Εάν υπολογισθεί, στην τέλεια ανάπτυξή της σαν ένα μοναδικό άπειρο σώμα στο οποίο, μετά από πάνω από εξακόσια εκατομμύρια χρόνια, το έργο τής κατασκευής τού εγκεφάλου -cerebration- ολοκληρώνεται στη βιόσφαιρα.
Αυτή η πορεία κοινωνικοποιήσεως λαμβάνει χώρα σε όλα τα επίπεδα σήμερα. Μπορούμε να την δούμε στην τεχνολογική και οικονομική ομοιομορφία του κόσμου και στην ομοιομορφία των κοινωνικών δομών. Φανερώνει τον εαυτό της σαν μια πορεία συναντήσεως και αλληλοδιεισδύσεως πολιτισμών και καλλιεργειών σε παγκόσμια κλίμακα. Λαμβάνει χώρα με ταχύτατες επιταχύνσεις διευκολυνόμενη από τις σύγχρονες μεθόδους επικοινωνίας και μεταφοράς. Η ανθρωπότης αρχίζει να οργανώνεται μ’ έναν απίστευτο μέχρι χθες τρόπο.
Ταυτοχρόνως η ανθρωπότης έφτασε στα όρια της φυσικής της εξαπλώσεως. Η Γη πυκνοκατοικείται. Σε λίγο θα μπορεί να μην υπακούει πλέον στον νόμο της “Νεολιθικής πατριαρχίας” που ζητούσε από τους ανθρώπους να “αυξηθούν και να κατακυριεύσουν την Γη”. Οι συνθήκες είναι πλέον κατάλληλες για ένα καινούργιο εξελικτικό άλμα, που θα μεταφέρει την ανθρωπότητα στη σφαίρα του υπερ-ανθρώπου.
Ο ανθρώπινος ολοκληρωτισμός, η τεχνολογική και κοινωνική ομοιομορφία της ζωής μας, φέρνει μαζί του και τον κίνδυνο τής μηχανοποιήσεως και της απανθρωπίας. Όμως από την στιγμή της εμφάνισής του, ο αληθινός του χαρακτήρας είναι αυτός μιας νέας βιολογικής διαστάσεως. Η πίεση με την οποία οδηγεί στην ολοκλήρωση είναι ένα πνευματικό φαινόμενο το οποίο γεννά πνεύμα. Οδηγεί σε ακόμη ισχυρότερη προσωποποίηση.
«Οι βιογενετικοί νόμοι (της γενέσεως της ζωής) οδηγούν φυσικώς σε μία οικονομική δοκιμασία την ανθρώπινη κατάσταση. Αλλά αυτό που εμπλέκεται δεν είναι μόνον η καλοπέραση (well-being) αλλά ο αγώνας για being more, ο οποίος μόνον μπορεί να σώσει την σκεπτόμενη ανθρωπότητα από την αδράνεια της ζωής! To be more, δηλαδή θέλω περισσότερη ζωή, σημαίνει να ερευνήσω περισσότερο, να γνωρίσω περισσότερο, να κατανοήσω περισσότερο, να ενώσω περισσότερο, να αγαπήσω περισσότερο».
Αυτό ενώ είναι το σημείο όπου ξεκινά μια νέα, αποφασιστικής σημασίας, γραμμή σκέψης του Τεγιάρ. «Είναι αναγκαίο όλοι οι άνθρωποι της Γης να φθάσουν στο τελικό σημείο της εξελίξεώς των. Τότε θα ανακαλύψουμε πως η τελειότης η οποία ενυπάρχει στην ανθρωπότητα -ο υπεράνθρωπος- και με την οποία η ανθρωπότης θα πορευθεί στη συνέχεια της εξελίξεως, είναι ταυτόσημη με το κορυφαίο σημείο που όλοι οι Χριστιανοί προσδοκούν και το οποίο ορίζεται σαν “ενσάρκωση”».
Η τελειότης της Γης αντιστοιχεί τοιουτοτρόπως στην “τελειότητα του Θεού” στον ορατό κόσμο. Αυτό σημαίνει πώς για τον Τεγιάρ η Γένεση της Βασιλείας του Θεού, η ενσάρκωση, δεν θα προέλθει σαν μία επιβολή από κάτι υπερφυσικό μέσα σ’ ένα έκπτωτο κόσμο ο οποίος κυβερνάται από τους δαίμονες. Αντιθέτως θα συμβεί με την ανάβαση της Γης και της μεταμορφώσεώς της σε μια πραγματικότητα που έχει ήδη αναγνωριστεί.
Πρόκειται για μια πραγματικότητα ενός “εντελώς διαφορετικού είδους”, το σημείο Ωμέγα, στο οποίο η νοόσφαιρα θα κατορθώσει το υπέρτατο σημείο της ομοιομορφίας της. Αυτή η ομοιόμορφος ανθρωπότης θα κυλήσει μέσα στον Θεό ο οποίος Θεός σαν κέντρο και άξονας κυλά μέσα στην ανθρωπότητα από όπου θα γίνει ορατός στα πάντα!
Η ανθρωπότητα όμως δεν κυβερνάται από την Γη και από το Σύμπαν. Σαν η “πνευματική Γη” είναι αυτό το είδος στο οποίο η ανάβαση και μεταμόρφωση της ζωής, από την πρωταρχή στην βιόσφαιρα και από εκεί στην νοόσφαιρα, συμπεριλαμβάνεται!
Η ενσάρκωση του Θεού δεν είναι μία διεργασία που εξαντλεί τον εαυτό της σ’ ένα ατομικό και μοναδικό ιστορικό πρόσωπο. Είναι μία διαδικασία μεταμορφώσεως η οποία καταλήγει στην Θεοποίηση του ανθρώπου. Αλλά, που στον άνθρωπο, δια του ανθρώπου, μεταμορφώνει όλο το Σύμπαν.
Μία νέα κατανόηση του Θεού φανερώνεται πλέον στην σκέψη του Τεγιάρ. Υπάρχει οπωσδήποτε ένας Θεός πρώτος, πίσω από την ζωή, ο οποίος δημιουργεί έναν κόσμο που τρέχει μακρυά απ’ αυτόν. Αλλά υπάρχει και ένας Θεός-μπροστά, μπροστά από μας ο οποίος πραγματοποιεί τον εαυτό του στην Δημιουργία του. Αυτός αποτελεί το μέλλον του κόσμου και του ανθρώπινου είδους. Σ’ αυτόν ολόκληρη η εξέλιξη της ζωής συμποσούται και αυτός διευθύνει την εξέλιξη προς τον εαυτό του!
Ο Χριστιανικός δρόμος του στοχασμού του Τεγιάρ εδώ αποκαλύπτεται! Η ενσάρκωσις είναι η βασική Ιδέα τής επιστημονικής και θεολογικής του σκέψης! Αναγνωρίζει την δημιουργία του ανθρώπου σαν την βάση της οργανώσεως του Σύμπαντος, τον άξονα της βασικής κινήσεως της ζωής. Όλη η ύλη θέλει να ζήσει, όλη η ζωή θέλει να γίνει άνθρωπος και στον άνθρωπο, να χαρεί το ανθρώπινο χάρισμα, που είναι ο θεός. Η ενσάρκωση είναι η ψυχή του θεού, η ψυχή της αυτοπραγματώσεώς του.
Σ’ αυτή τη βάση, ακόμη και η κατανόηση του Χριστού προσλαμβάνει μια εντελώς καινούρια όψη. Για τον Τεγιάρ, επίσης, ο ιστορικός Ιησούς Χριστός είναι η προσωπική επιφάνεια ενός θεού, του οποίου η εργασία είναι ορατή στην εξέλιξη, παρότι ο ίδιος δεν είναι ορατός. Ο θεός γίνεται ορατός στη μορφή της Ιστορικής ανθρώπινης προσωπικότητας. Η ενσάρκωση στον Ιησού Χριστό, δεν είναι μία μοναδική ιστορική πρόοδος αλλά η αρχή μιας νέας φάσης εξελίξεως, μιας νέας μορφής ζωής, ενός νέου τρόπου υπάρξεως . Το ανθρώπινο είδος θα συμπεριληφθεί σ’ αυτήν την πρόοδο, αναλόγως της πνευματοποιήσεώς του, της προσωποποιήσεώς του και της χριστιανοποιήσεώς του. Ο Τεγιάρ πολύ συχνά αναφέρεται σε έναν “μεγαλύτερο Χριστό” ή στον “Χριστό της εξελίξεως”. Μ’ αυτούς τους όρους εννοεί τον Χριστό ο οποίος είναι το προσωπικό δώρο της ενσαρκώσεως, στον οποίο η ενσάρκωση του Σύμπαντος και η ενσάρκωση του Θεού συγκλίνουν. Στο μέλλον, η ανθρωπότης και το Σύμπαν θα αποτελέσουν μέρος αυτού σε ένα ανώτερο βαθμό. Πάνω σ’ αυτή τη βάση μπορούμε να καταλάβουμε γιατί η πορεία ενοποιήσεως αναφέρεται σαν προσωποποίησις. Προσωποποίησις είναι η “Χριστοποίηση”.
Στα 1936, ο Τεγιάρ έγραψε από την Κίνα : «πιστεύω πως δεν έχω ξαναδεί την κλήση μου για προσωποποίηση του κόσμου στον Θεό τόσο καθαρά και τόσο καθορισμένα μέχρι σήμερα»! Και στα 1937, έγραψε: «Το Σύμπαν συγκλίνει ήδη στο πρόσωπο! Για τον άνθρωπο, αυτή η πρόοδος συμβαίνει σαν μια πρόοδος προς την Μεταμόρφωση εν Χριστώ. Αυτός ο μέγιστος Χριστός είναι το κεντρικό σημείο όχι μόνον μιας ατομικής και υπερφυσικής λυτρώσεως, αλλά επίσης μιας συλλογικής και γήινης Σωτηρίας. Όλα αυτά θα πραγματοποιηθούν για λογαριασμό του Συμπαντικού Χριστού».
Το ίδιο το Σύμπαν είναι, όπως και ο άνθρωπος, στην οδό τής χριστοποιήσεως. Ο Τεγιάρ αναφερόμενος στην πίστη του την περιγράφει σαν «την καθολική, γενικευθείσα οικειότητα η οποία κυλά μαζί με μια ενεργό αφοσίωση σε ένα σύμπαν το οποίο βρίσκεται στον δρόμο της Χριστοποιήσεώς του». Ο μέγιστος Χριστός εμφανίζεται σαν ο εσωτερικός άξων και το δώρο της προόδου προς τον εξανθρωπισμό του σύμπαντος. Έτσι λοιπόν ο Τεγιάρ μπορεί και αναφέρεται σε μια Χριστοποίηση της εξελίξεως.
Ο Τεγιάρ ντε Σαρντέν γεννήθηκε την πρώτη Μαΐου του 1881, στην Γαλλία κοντά στο Clermont. Εξάσκησε το επάγγελμα του γεωλόγου και του παλαιοντολόγου με μεγάλη επιτυχία. Ταυτοχρόνως υπήρξε και μέλος των Ιησουιτών, από το 1899 σαν ιερεύς. Πέθανε στη Νέα Υόρκη την Κυριακή του Πάσχα, στις 10 Απριλίου το 1955.
Οι θεωρίες του σήμερα επιβιώνουν χωρίς το ένδυμα της πίστεως του Τεγιάρ ή ακόμη-ακόμη και με ένα πιο μοντέρνο θρησκευτικό ένδυμα. Αυτή η κυρίαρχη σωτηρία δια της κοινωνίας και όχι δια του Θεού, η οποία κυριαρχεί στην εποχή μας, βλέπουμε πως έχει και είχε ήδη κυριαρχήσει στην σκέψη όλων των ελευθέρων ανθρώπων (σκεπτόμενων ατόμων). Σε όλους όσους επιδιώκουν την εξατομίκευσή τους ή την Μοναδικότητά τους ή την αυτοσυνειδησία τους. Το σημειώνουμε σαν την πονηρή παγίδα που στήνει η Ιστορία ή το πνεύμα της εποχής στα ζωηρά παιδιά της.

Οι περισσότερες πληροφορίες αντλήθηκαν από το αντίστοιχο κείμενο του Ernest Benz.

ΣΧΟΛΙΟ: Εδώ μπορούμε νά δούμε καθαρά τήν εσχατολογία τού Ζηζιούλα καί τήν Σωτηρία τού κόσμου τού Γιανναρά.
Αμέθυστος