ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Συνέχεια από Τετάρτη, 13 Δεκεμβρίου 2023
Jacob Burckhardt
ΤΟΜΟΣ 3ος
ΜΕΡΟΣ ΟΓΔΟΟ: Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΟΙ ΕΠΙΣΤHΜΕΣ ΚΑΙ Η ΕΥΦΡAΔΕΙΑ
IΙ. Η ΡΗΞΗ ΜΕ ΤΟ ΜΥΘΟ - 2
Δεν γνωρίζουμε ποια ακριβώς υπήρξε η εσωτερική σχέση του Πυθαγόρα με το παρελθόν του, ποιες ήταν ακριβώς οι συνέπειές της, και επομένως δεν μπορούμε να αρνηθούμε κάθε είδους αληθοφάνεια στην αρχαία αφήγηση η οποία αναφέρει ότι διατηρούσε τη μνήμη τεσσάρων προηγούμενων ενσαρκώσεων, όπως επίσης και τη θρυλούμενη σχέσης του με το ζωικό βασίλειο· αναφέρεται ότι είχε κάποτε μακρά συνομιλία με μιαν αρκούδα, η οποία κατόπιν αναχώρησε ειρηνικά προς το δάσος· ένας μεγαλοπρεπής ταύρος εξημερώθηκε και έζησε για μεγάλο χρονικό διάστημα σε έναν ναό του Τάραντα· ένας αετός τον πλησίασε και δέχθηκε τις θωπείες του, κ.τ.λ.· αυτές οι περιγραφές ενδέχεται να υπονοούν ότι αναγνώριζε ανθρώπινες ψυχές στα ζώα.
Δεν γνωρίζουμε επίσης αν ο Πυθαγόρας προσέλαβε τη θεωρία της μετεμψύχωση από τους ορφικούς, ή αν αντιστρόφως οι τελευταίοι την δανείστηκαν από τον Έλληνα φιλόσοφο. Θα ήταν ορθότερο να συμπεράνουμε ότι η μετεμψύχωση έλαβε τη θέση της ανάμεσα στις υπόλοιπες δοξασίας γιατί δεν συνάντησε εμπόδια. Οι Έλληνες πάντως την συνέδεσαν με τον Πυθαγόρα τόσο στενά, ώστε κάθε φορά που αυτή η δοξασία αναβίωνε σε μια νέα, ή φαινομενικά νέα, μορφή, να την αποδίδουν στον Πυθαγόρα, και να αναπαράγουν, με έναν δικό τους τρόπο, που δεν σχετίζεται καθόλου με την ελληνική παράδοση, την αφοσίωση της φυλής των Γετών στο υπερπέραν, καθιστώντας τον Γέτη Ζάλμοξι (στην πραγματικότητα ένα μυθικό θεό) υπηρέτη του φιλοσόφου, ο οποίος επιστρέφοντας στην πατρίδα του είχε υποσχεθεί στους συμπατριώτες του την μετά θάνατον μακαριότητα. Αλλά ανάμεσα στους φιλοσόφους που προηγήθηκαν του Πλάτωνα, εκείνος που δίδαξε με την μεγαλύτερη σαφήνεια και συνέπεια την προΰπαρξη της ψυχής και την καταδίκη της (που την υποχρέωνε να μετενσαρκωθεί σε άνθρωπο, ζώο, ή φυτό), παρότι δεν ήταν πυθαγόρειος, υπήρξε ο Εμπεδοκλής ο Ακραγαντινός (περί το 444 π. Χ.), από τον οποίο κληρονομήσαμε την ακόλουθη ρήση: «Έχω ήδη ζήσει ως νέος άνδρας, ως κόρη, ως πρόβατο και πτηνό και ψάρι της θάλασσας».
Από την Αίγυπτο, χώρα κατ’ εξοχήν της μαθηματικής σκέψης και της γεωμετρίας, ο Πυθαγόρας απεκόμισε τις μαθηματικές του γνώσεις, και από αυτές προήλθε η επιστημονική πραγματεία που συνδέθηκε με τη θεωρία του, η οποία «περιέκλειε ασφαλώς τις βάσεις της μαθηματικής και μουσικής μελέτης, οι οποίες προσδιόρισαν αργότερα το χαρακτήρα της πλατωνικής φιλοσοφίας τόσο αποφασιστικά, ώστε ο πυθαγορισμός να δυνηθεί να ολοκληρώσει τη μαθηματική και αρμονική του κατασκευή του σύμπαντος, και να μην διολισθήσει, όπως η ορφική θεωρία, σε μια τερατώδη θεολογία». Ως προς την διατύπωση της θεωρίας των αριθμών, οι εκτιμήσεις είναι αμφιλεγόμενες, και δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε ποια είναι η πραγματική συνεισφορά του ίδιου του διδασκάλου· είναι πάντως φανερό ότι κατέστησε τα μαθηματικά την σημαντικότερη επιστήμη της διδασκαλίας του, όπως αποδεικνύεται χωρίς αμφιβολία από τη μαρτυρία του ίδιου του Αριστοτέλη περί της σχολής του, η οποία αναφέρει ρητά ότι η θεωρία των Πυθαγορείων διδάχθηκε πριν από αυτές του Εμπεδοκλή, του Δημόκριτου κ.τ.λ.
Πιστεύουμε ότι αυτός ο άνδρας ανέμειξε ηθελημένα μεταξύ τους διαφορετικές έννοιες στον τομέα των αριθμών. Κατά τον Πυθαγόρα οι αριθμοί είναι σύμβολα ισχύος, και οι σχέσεις των αριθμών συμβολίζουν σκέψεις. Ορισμένες σκέψεις τις συνέδεσε με την ενότητα και την πολλαπλότητα, με το άρτιο και το περιττό, με τον ιερό αριθμό 4 ως προς τη σχέση του με το 10 (1 + 2 + 3 + 4 = 10), μετατοπίζοντας ξαφνικά το ενδιαφέρον των ακροατών του σε ένα θαυμαστό κόσμο. Εκτός από την ηθική, η θεωρία του έχει επίσης και την αισθητική της πλευρά: ο κύκλος ορίζεται ως το ιδανικό σχήμα, η σφαίρα ως το ωραιότερο σώμα, κάτι πολύ σημαντικό σε μια εποχή που πίστευαν ότι η γη έχει τη μορφή έλλειψης, ή επίπεδου δίσκου. Εξ άλλου οι ήχοι αντιστοιχούν σε αριθμούς και το αντίστροφο, και επομένως καθίστανται η βάση της μουσικής, και τέλος τα στοιχεία έχουν τα πρότυπά τους μέσα σε συγκεκριμένα σώματα: το πυρ μέσα στην πυραμίδα,, ο αέρας μέσα στο εικοσάεδρο κ.ο.κ. Μπορούμε να φαντασθούμε σε ποιο βαθμό αυτή η ερμηνεία του ηθικού, του νοητικού και του υλικού κόσμου ήρθε να συγκλονίσει τα θεμέλια ολόκληρου του ελληνικού βίου· η τάση αυτή πάντως άφησε τα ίχνη της σε όλες τις επόμενες γενιές: η αριθμητική και η γεωμετρία παρέμειναν τα θεμέλια της γνώσης.
Οι αντιλήψεις αυτές συνέστησαν το θεμέλιο του καθαυτό θεωρητικού οικοδομήματος του σύμπαντος ( κόσμος). Ο Πυθαγόρας, ή η σχολή του, κατόρθωσαν το μέγα επίτευγμα, να μετακινήσουν δηλαδή για πρώτη φορά τη γη έξω από το κέντρο του σύμπαντος. Και παρότι αυτή η ανακάλυψη οδήγησε σε παρανοϊκές αντιλήψεις, όπως η ύπαρξη μιας άλλης εχθρικής γης και ενός κέντρου πυρός, υπήρξε το αρχικό έναυσμα για την παραδοχή ότι τελικά η γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της.
Σημαντική συνεισφορά της πυθαγόρειας διδασκαλίας συνιστά επίσης το γεγονός ότι διέκρινε μέσα στην ανθρώπινη ψυχή, για πρώτη φορά, ένα σύμπλεγμα αποτελούμενο από ευφυΐα (αντίληψη), επιθυμίες και νόηση, χαρακτηριστικά από τα οποία τα δύο πρώτα συναντώνται και στα κτήνη, ενώ το τρίτο μόνο στον άνθρωπο. Αλλά και σ’ αυτή την περί ψυχής θεωρία, δεν είναι δυνατόν να διακρίνουμε με την επιθυμητή διαύγεια, τί ακριβώς προέρχεται από τον διδάσκαλο και τί ανήκει στους μαθητές.
Αν αυτή η διδασκαλία συνιστούσε μόνο φιλοσοφία, η γυναικεία παρουσία δεν θα είχε θέση, και οι γυναίκες θα είχαν εξαιρεθεί. Αντ’ αυτού βλέπουμε εδώ παρούσες την σύζυγό του φιλοσόφου Θεανώ και την θυγατέρα του Δαμώ, να εκφράζουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για μέγιστα επιστημονικά θέματα· η κοινότητα των γυναικών που προσέγγισε εξ αρχής τον διδάσκαλο τοποθέτησε εξ ορισμού στο περιθώριο την ιδιότητα της εταίρας. Και είναι πολύ πιθανό η περί μετεμψυχώσεως θεωρία να συνέτεινε στην αναγνώριση της ισότητας των φύλων στην ευγενέστερη δυνατή μορφή της· ενδέχεται επίσης ο φιλόσοφος να εκτίμησε στο πρόσωπο των γυναικών τις μητέρες των επερχόμενων γενεών.
Η προσωπικότητα του Πυθαγόρα, στο βαθμό που το μυθικό περιτύλιγμα μας επιτρέπει να την διακρίνουμε είναι σεβαστή και απολλώνια. Η εμφάνισή του ήταν μεγαλοπρεπής, το πρόσωπό του αρμονικό, η κόμη του κυματιστή και το ένδυμά του λευκό. Το παρουσιαστικό του απέπνεε μια γλυκεία προσήνεια που απέκλειε κάθε πικρία. Άρχιζε να συζητά με κάποιους ανθρώπους, στη συνέχεια ο κύκλος γύρω του μεγάλωνε, και πολύ σύντομα μια ολόκληρη πόλη έσπευδε να τον ακούσει. Η μέθοδός του βασιζόταν στην ώριμη σκέψη. Η φημολογούμενη παράδοση σύμφωνα με την οποία οι μαθητές του, κατά τα πέντε πρώτα χρόνια της διδασκαλίας τους δεν τον είχαν συναντήσει, εξηγείται από το γεγονός ότι υπήρχε μια προπαρασκευαστική μαθητεία, στην οποία οι αρχαιότεροι μαθητές του δίδασκαν τους νεότερους. Μεταξύ των μαθητών του πρυτάνευε η αυθεντία του διδασκάλου, και όταν τα λεγόμενά τους συνόδευε η δήλωση, «αυτός το λέγει»[ΑΥΤΟΣ ΕΦΑ], δεν χρειαζόταν άλλη απόδειξη. Η φημολογούμενη αυταρχική εκφορά του λόγου του είναι πιθανότατα αληθής. Δεν μας παρέδωσε γραπτά κείμενα, αλλά γνωρίζουμε ότι είχε τη συνήθεια να αρχίζει την διδασκαλία του λέγοντας: «Στο όνομα του αέρα που αναπνέω και του ύδατος που πίνω, δεν θα επιτρέψω την αμφισβήτηση των όσων λέγω». Με αυτά τα λόγια ήθελε να τονίσει ότι η διδασκαλία του απαιτούσε τη σιωπή, τον στοχασμό και την προσήλωση. Ο ισχυρισμός ότι η διδασκαλία του κρατήθηκε μυστική θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με διάκριση. Είναι βέβαιο ότι η θεωρία της μετεμψύχωσης και η πυθαγόρεια ηθική ήταν προσιτές σε όλους. Είναι όμως πιθανόν η επιστημονική θεωρία του να κρατήθηκε μυστική, όχι διότι πίστευε ότι η γνώση περί του σύμπαντος ήταν επιβλαβής, αλλά διότι επιθυμούσε να υποδείξει ότι η μετάβαση έπρεπε να γίνει προοδευτικά και με σύνεση, και να αποτρέψει μιαν αυθαίρετη προεξόφληση των συνεπειών της. Γι αυτό το λόγο και ο όμιλος της διδασκαλίας του, προσπαθώντας να αποτρέψει την ευρύτερή διάδοσή της, χρησιμοποίησε μια μορφή επικοινωνίας συμβολική και ιεροπρεπή.
Ο Πυθαγόρας δεν υπήρξε ετερόδοξος, στο βαθμό που δεν αρνήθηκε την πίστη στους θεούς. Αλλά η αρχαία θρησκεία δεν τον κάλυπτε, διότι όχι μόνο δεν ήταν σε θέση να ερμηνεύσει τα μυστήρια του σύμπαντος, αλλά και οι περισσότεροι θεοί είχαν υποβαθμιστεί από τις προσβολές της ποιητικής παράδοσης, ξεκινώντας από τον Όμηρο και τον Ησίοδο. Έτσι περιορίστηκε στην διαμαρτυρία απέναντι σ’ αυτή την βδελυγμία· μεταξύ των καταδικασμένων ψυχών που συνάντησε στον Άδη, τις αυστηρότερες ποινές είχαν υποστεί ο Όμηρος και ο Ησίοδος. Εκτιμούσε όμως τους θεούς όπως μαρτυρεί η άποψή του περί της προσευχής· δεν θέλησε ποτέ να υπαγορεύσει στους θεούς ποια θα έπρεπε να είναι τα δώρα τους προς τους ανθρώπους, πιστεύοντας ότι πρέπει να επιλέξουν ελεύθερα τις προσφορές τους.
Η μετεμψύχωση του Πυθαγόρα συνάντησε εμπόδια στον Κρότωνα και το Μεταπόντιο, πόλεις που συντηρούσαν μια μεγαλοπρεπή παράδοση στη λατρεία των νεκρών, και ισχυρές προκαταλήψεις συνδεδεμένες με τη νεκρομαντεία και τις δοξασίες περί «επιστρεφόντων». Χρειαζόταν μια αναμόρφωση, την οποία κατόρθωσε να κάνει αποδεκτή, χάρη σε ένα είδος λατρείας πολύ πιο ειρηνικής από πολλές άλλες θρησκευτικές τελετές εκείνης της εποχής στη Ελλάδα. Η μετεμψύχωση διέθετε ήδη τη δική της λατρεία, καθώς και μιαν αρκετά λεπτομερή πρακτική.
(συνεχίζεται)
Δεν γνωρίζουμε επίσης αν ο Πυθαγόρας προσέλαβε τη θεωρία της μετεμψύχωση από τους ορφικούς, ή αν αντιστρόφως οι τελευταίοι την δανείστηκαν από τον Έλληνα φιλόσοφο. Θα ήταν ορθότερο να συμπεράνουμε ότι η μετεμψύχωση έλαβε τη θέση της ανάμεσα στις υπόλοιπες δοξασίας γιατί δεν συνάντησε εμπόδια. Οι Έλληνες πάντως την συνέδεσαν με τον Πυθαγόρα τόσο στενά, ώστε κάθε φορά που αυτή η δοξασία αναβίωνε σε μια νέα, ή φαινομενικά νέα, μορφή, να την αποδίδουν στον Πυθαγόρα, και να αναπαράγουν, με έναν δικό τους τρόπο, που δεν σχετίζεται καθόλου με την ελληνική παράδοση, την αφοσίωση της φυλής των Γετών στο υπερπέραν, καθιστώντας τον Γέτη Ζάλμοξι (στην πραγματικότητα ένα μυθικό θεό) υπηρέτη του φιλοσόφου, ο οποίος επιστρέφοντας στην πατρίδα του είχε υποσχεθεί στους συμπατριώτες του την μετά θάνατον μακαριότητα. Αλλά ανάμεσα στους φιλοσόφους που προηγήθηκαν του Πλάτωνα, εκείνος που δίδαξε με την μεγαλύτερη σαφήνεια και συνέπεια την προΰπαρξη της ψυχής και την καταδίκη της (που την υποχρέωνε να μετενσαρκωθεί σε άνθρωπο, ζώο, ή φυτό), παρότι δεν ήταν πυθαγόρειος, υπήρξε ο Εμπεδοκλής ο Ακραγαντινός (περί το 444 π. Χ.), από τον οποίο κληρονομήσαμε την ακόλουθη ρήση: «Έχω ήδη ζήσει ως νέος άνδρας, ως κόρη, ως πρόβατο και πτηνό και ψάρι της θάλασσας».
Από την Αίγυπτο, χώρα κατ’ εξοχήν της μαθηματικής σκέψης και της γεωμετρίας, ο Πυθαγόρας απεκόμισε τις μαθηματικές του γνώσεις, και από αυτές προήλθε η επιστημονική πραγματεία που συνδέθηκε με τη θεωρία του, η οποία «περιέκλειε ασφαλώς τις βάσεις της μαθηματικής και μουσικής μελέτης, οι οποίες προσδιόρισαν αργότερα το χαρακτήρα της πλατωνικής φιλοσοφίας τόσο αποφασιστικά, ώστε ο πυθαγορισμός να δυνηθεί να ολοκληρώσει τη μαθηματική και αρμονική του κατασκευή του σύμπαντος, και να μην διολισθήσει, όπως η ορφική θεωρία, σε μια τερατώδη θεολογία». Ως προς την διατύπωση της θεωρίας των αριθμών, οι εκτιμήσεις είναι αμφιλεγόμενες, και δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε ποια είναι η πραγματική συνεισφορά του ίδιου του διδασκάλου· είναι πάντως φανερό ότι κατέστησε τα μαθηματικά την σημαντικότερη επιστήμη της διδασκαλίας του, όπως αποδεικνύεται χωρίς αμφιβολία από τη μαρτυρία του ίδιου του Αριστοτέλη περί της σχολής του, η οποία αναφέρει ρητά ότι η θεωρία των Πυθαγορείων διδάχθηκε πριν από αυτές του Εμπεδοκλή, του Δημόκριτου κ.τ.λ.
Πιστεύουμε ότι αυτός ο άνδρας ανέμειξε ηθελημένα μεταξύ τους διαφορετικές έννοιες στον τομέα των αριθμών. Κατά τον Πυθαγόρα οι αριθμοί είναι σύμβολα ισχύος, και οι σχέσεις των αριθμών συμβολίζουν σκέψεις. Ορισμένες σκέψεις τις συνέδεσε με την ενότητα και την πολλαπλότητα, με το άρτιο και το περιττό, με τον ιερό αριθμό 4 ως προς τη σχέση του με το 10 (1 + 2 + 3 + 4 = 10), μετατοπίζοντας ξαφνικά το ενδιαφέρον των ακροατών του σε ένα θαυμαστό κόσμο. Εκτός από την ηθική, η θεωρία του έχει επίσης και την αισθητική της πλευρά: ο κύκλος ορίζεται ως το ιδανικό σχήμα, η σφαίρα ως το ωραιότερο σώμα, κάτι πολύ σημαντικό σε μια εποχή που πίστευαν ότι η γη έχει τη μορφή έλλειψης, ή επίπεδου δίσκου. Εξ άλλου οι ήχοι αντιστοιχούν σε αριθμούς και το αντίστροφο, και επομένως καθίστανται η βάση της μουσικής, και τέλος τα στοιχεία έχουν τα πρότυπά τους μέσα σε συγκεκριμένα σώματα: το πυρ μέσα στην πυραμίδα,, ο αέρας μέσα στο εικοσάεδρο κ.ο.κ. Μπορούμε να φαντασθούμε σε ποιο βαθμό αυτή η ερμηνεία του ηθικού, του νοητικού και του υλικού κόσμου ήρθε να συγκλονίσει τα θεμέλια ολόκληρου του ελληνικού βίου· η τάση αυτή πάντως άφησε τα ίχνη της σε όλες τις επόμενες γενιές: η αριθμητική και η γεωμετρία παρέμειναν τα θεμέλια της γνώσης.
Οι αντιλήψεις αυτές συνέστησαν το θεμέλιο του καθαυτό θεωρητικού οικοδομήματος του σύμπαντος ( κόσμος). Ο Πυθαγόρας, ή η σχολή του, κατόρθωσαν το μέγα επίτευγμα, να μετακινήσουν δηλαδή για πρώτη φορά τη γη έξω από το κέντρο του σύμπαντος. Και παρότι αυτή η ανακάλυψη οδήγησε σε παρανοϊκές αντιλήψεις, όπως η ύπαρξη μιας άλλης εχθρικής γης και ενός κέντρου πυρός, υπήρξε το αρχικό έναυσμα για την παραδοχή ότι τελικά η γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της.
Σημαντική συνεισφορά της πυθαγόρειας διδασκαλίας συνιστά επίσης το γεγονός ότι διέκρινε μέσα στην ανθρώπινη ψυχή, για πρώτη φορά, ένα σύμπλεγμα αποτελούμενο από ευφυΐα (αντίληψη), επιθυμίες και νόηση, χαρακτηριστικά από τα οποία τα δύο πρώτα συναντώνται και στα κτήνη, ενώ το τρίτο μόνο στον άνθρωπο. Αλλά και σ’ αυτή την περί ψυχής θεωρία, δεν είναι δυνατόν να διακρίνουμε με την επιθυμητή διαύγεια, τί ακριβώς προέρχεται από τον διδάσκαλο και τί ανήκει στους μαθητές.
Αν αυτή η διδασκαλία συνιστούσε μόνο φιλοσοφία, η γυναικεία παρουσία δεν θα είχε θέση, και οι γυναίκες θα είχαν εξαιρεθεί. Αντ’ αυτού βλέπουμε εδώ παρούσες την σύζυγό του φιλοσόφου Θεανώ και την θυγατέρα του Δαμώ, να εκφράζουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για μέγιστα επιστημονικά θέματα· η κοινότητα των γυναικών που προσέγγισε εξ αρχής τον διδάσκαλο τοποθέτησε εξ ορισμού στο περιθώριο την ιδιότητα της εταίρας. Και είναι πολύ πιθανό η περί μετεμψυχώσεως θεωρία να συνέτεινε στην αναγνώριση της ισότητας των φύλων στην ευγενέστερη δυνατή μορφή της· ενδέχεται επίσης ο φιλόσοφος να εκτίμησε στο πρόσωπο των γυναικών τις μητέρες των επερχόμενων γενεών.
Η προσωπικότητα του Πυθαγόρα, στο βαθμό που το μυθικό περιτύλιγμα μας επιτρέπει να την διακρίνουμε είναι σεβαστή και απολλώνια. Η εμφάνισή του ήταν μεγαλοπρεπής, το πρόσωπό του αρμονικό, η κόμη του κυματιστή και το ένδυμά του λευκό. Το παρουσιαστικό του απέπνεε μια γλυκεία προσήνεια που απέκλειε κάθε πικρία. Άρχιζε να συζητά με κάποιους ανθρώπους, στη συνέχεια ο κύκλος γύρω του μεγάλωνε, και πολύ σύντομα μια ολόκληρη πόλη έσπευδε να τον ακούσει. Η μέθοδός του βασιζόταν στην ώριμη σκέψη. Η φημολογούμενη παράδοση σύμφωνα με την οποία οι μαθητές του, κατά τα πέντε πρώτα χρόνια της διδασκαλίας τους δεν τον είχαν συναντήσει, εξηγείται από το γεγονός ότι υπήρχε μια προπαρασκευαστική μαθητεία, στην οποία οι αρχαιότεροι μαθητές του δίδασκαν τους νεότερους. Μεταξύ των μαθητών του πρυτάνευε η αυθεντία του διδασκάλου, και όταν τα λεγόμενά τους συνόδευε η δήλωση, «αυτός το λέγει»[ΑΥΤΟΣ ΕΦΑ], δεν χρειαζόταν άλλη απόδειξη. Η φημολογούμενη αυταρχική εκφορά του λόγου του είναι πιθανότατα αληθής. Δεν μας παρέδωσε γραπτά κείμενα, αλλά γνωρίζουμε ότι είχε τη συνήθεια να αρχίζει την διδασκαλία του λέγοντας: «Στο όνομα του αέρα που αναπνέω και του ύδατος που πίνω, δεν θα επιτρέψω την αμφισβήτηση των όσων λέγω». Με αυτά τα λόγια ήθελε να τονίσει ότι η διδασκαλία του απαιτούσε τη σιωπή, τον στοχασμό και την προσήλωση. Ο ισχυρισμός ότι η διδασκαλία του κρατήθηκε μυστική θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με διάκριση. Είναι βέβαιο ότι η θεωρία της μετεμψύχωσης και η πυθαγόρεια ηθική ήταν προσιτές σε όλους. Είναι όμως πιθανόν η επιστημονική θεωρία του να κρατήθηκε μυστική, όχι διότι πίστευε ότι η γνώση περί του σύμπαντος ήταν επιβλαβής, αλλά διότι επιθυμούσε να υποδείξει ότι η μετάβαση έπρεπε να γίνει προοδευτικά και με σύνεση, και να αποτρέψει μιαν αυθαίρετη προεξόφληση των συνεπειών της. Γι αυτό το λόγο και ο όμιλος της διδασκαλίας του, προσπαθώντας να αποτρέψει την ευρύτερή διάδοσή της, χρησιμοποίησε μια μορφή επικοινωνίας συμβολική και ιεροπρεπή.
Ο Πυθαγόρας δεν υπήρξε ετερόδοξος, στο βαθμό που δεν αρνήθηκε την πίστη στους θεούς. Αλλά η αρχαία θρησκεία δεν τον κάλυπτε, διότι όχι μόνο δεν ήταν σε θέση να ερμηνεύσει τα μυστήρια του σύμπαντος, αλλά και οι περισσότεροι θεοί είχαν υποβαθμιστεί από τις προσβολές της ποιητικής παράδοσης, ξεκινώντας από τον Όμηρο και τον Ησίοδο. Έτσι περιορίστηκε στην διαμαρτυρία απέναντι σ’ αυτή την βδελυγμία· μεταξύ των καταδικασμένων ψυχών που συνάντησε στον Άδη, τις αυστηρότερες ποινές είχαν υποστεί ο Όμηρος και ο Ησίοδος. Εκτιμούσε όμως τους θεούς όπως μαρτυρεί η άποψή του περί της προσευχής· δεν θέλησε ποτέ να υπαγορεύσει στους θεούς ποια θα έπρεπε να είναι τα δώρα τους προς τους ανθρώπους, πιστεύοντας ότι πρέπει να επιλέξουν ελεύθερα τις προσφορές τους.
Η μετεμψύχωση του Πυθαγόρα συνάντησε εμπόδια στον Κρότωνα και το Μεταπόντιο, πόλεις που συντηρούσαν μια μεγαλοπρεπή παράδοση στη λατρεία των νεκρών, και ισχυρές προκαταλήψεις συνδεδεμένες με τη νεκρομαντεία και τις δοξασίες περί «επιστρεφόντων». Χρειαζόταν μια αναμόρφωση, την οποία κατόρθωσε να κάνει αποδεκτή, χάρη σε ένα είδος λατρείας πολύ πιο ειρηνικής από πολλές άλλες θρησκευτικές τελετές εκείνης της εποχής στη Ελλάδα. Η μετεμψύχωση διέθετε ήδη τη δική της λατρεία, καθώς και μιαν αρκετά λεπτομερή πρακτική.
(συνεχίζεται)
1 σχόλιο:
https://www-maurizioblondet-it.translate.goog/la-bruttezza-come-politica/?_x_tr_sl=it&_x_tr_tl=el&_x_tr_hl=el&_x_tr_pto=wapp
Δημοσίευση σχολίου