«Ἡ θεολογία τοῦ π Ἰωάννη Ρωμανίδη» Ναυπάκτου Ἱερόθεος ΑΕΑΑ β 2025.12.10
Διασώζεται μια επιστολή του πατρός Γεωργίου Φλορόφσκι στον πατέρα Στανισλάβ, στις 17 Δεκεμβρίου 1960, στην οποία κάνει κριτική ο Φλορόφσκι σε πολλούς θεολόγους της εποχής μας, όπως τον Μέγεντορφ, τον Ευδοκίμοφ, τον Κλεμάν, τον Σέραρντ, και επαινεί πάνω από όλους τον πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη· και αυτό το αγνοούν, ενώ το έχω δημοσιεύσει. Γράφει ότι είναι από τις λίγες δυνάμεις που υπάρχουν στην Ορθόδοξη Εκκλησία σήμερα· τον αποκαλεί μαθητή του, στον οποίον, εισαγωγικά, εναποθέτει τις ελπίδες του. Γράφει ότι έκανε υπέροχη διδακτορική διατριβή για το προπατορικό αμάρτημα, σπουδή στους δύο πρώτους αιώνες, και τώρα εργάζεται κοντά μου για το διδακτορικό στο Χάρβαρντ, το οποίο δεν το πήρε, διότι πήρε σύνταξη ο Φλορόφσκι, και ο Ρωμανίδης είπε: «Δεν μου χρειάζεται τώρα να συνεχίσω με κανέναν άλλον, μου είναι απαραίτητο το ορθόδοξο διδακτορικό που πήρα από την Αθήνα». Ποιος το κάνει αυτό;
Και γράφει ο Φλορόφσκι· παρατηρεί μια αποστροφή προς τη Δύση, γιατί βρήκε την ιστορία — πράγμα που δεν κάνουν οι άλλοι — και απομονώνεται, λέει, στη βυζαντινή παράδοση, αλλά παραμένοντας στο επίπεδο της γνήσιας θεολογικής κουλτούρας και της βαθιάς εκκλησιαστικότητας. Κριτική του Φλορόφσκι. Αυτό που εντοπίζει ο πατήρ Γεώργιος Φλορόφσκι, ότι ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης έμεινε βαθιά στην ανατολική παράδοση, υποδηλώνει ότι ο Ρωμανίδης, ως Ρωμιός με καππαδοκικές και ησυχαστικές βάσεις, προχώρησε περισσότερο στην ησυχαστική, εμπειρική θεολογία ως ερμηνεία των Πατέρων της Εκκλησίας και των Οικουμενικών Συνόδων. Είναι ένας μεγάλος έπαινος του Φλορόφσκι για τον Ρωμανίδη.
Έτσι φαίνεται ότι ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης άρχισε από τον πατέρα Γεώργιο Φλορόφσκι και πέρασε πέρα από αυτόν, αφού καθόρισε με καθαρότερο τρόπο την ορθόδοξη θεολογία και είδε τις προϋποθέσεις της, που είναι ο ιερός ησυχασμός. Στηρίχθηκε στην ενότητα της εμπειρίας μεταξύ προφητών, αποστόλων και Πατέρων. Γι’ αυτό απορώ γιατί σύγχρονοι επιστήμονες θεολόγοι αγνοούν, παρακάμπτοντας τη σχέση μεταξύ του πατέρου Ιωάννη Ρωμανίδη και του πατέρου Γεωργίου Φλορόφσκι, επαινώντας άλλους που είχαν λιγότερη ή μηδαμινότερη σχέση μαζί του. Αυτό νομίζω είναι και αντιδεοντολογικό και αντιεπιστημονικό.
Ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης είναι ένας κορυφαίος δογματικός θεολόγος των τελευταίων χρόνων στην Εκκλησία μας. Αυτό το λέω με ευγνωμοσύνη, και πρέπει να πω ότι είχα διαβάσει όλους τους Πατέρες της Εκκλησίας, από τον Μέγα Βασίλειο μέχρι τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη· μελέτησα επισταμένως τη Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, εγνώρισα πολλούς από τους νέους Αγίους της Εκκλησίας μας, όπως τον Άγιο Σωφρόνιο, τον Άγιο Παΐσιο, και όταν συνάντησα μετά γραπτά τη διδασκαλία του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη και έπειτα τον ίδιο προσωπικά, ανεγνώρισα τον γνήσιο και αυθεντικό εκφραστή τους. Γι’ αυτό και τον απεκάλεσα κορυφαίο δογματικό θεολόγο της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Τώρα, ύστερα από αυτά, το ερώτημα το οποίο τίθεται: δεν έκανε λάθη ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης; Φυσικά και έκανε· αλάθητος δεν είναι κανείς, αλλά όλοι παλεύουμε να σωθούμε και να αληθεύουμε. Μόνον οι Οικουμενικές Σύνοδοι έχουν το αλάθητο, διότι αποτελούνται από θεουμένους Πατέρες. Παρά τα λάθη που έκανε, μπορεί κανείς να αναγνωρίσει όλο το άλλο έργο και να τονίσει μόνο μερικά λάθη. Και ο ίδιος αναγνώρισε τα λάθη του ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης.
Σε μια προφορική ομιλία — πρέπει να σας πω ότι έχω ψάξει και έχω βρει πάρα πολλές κασέτες με πολλές προφορικές ομιλίες και διδασκαλίες στη Θεολογική Σχολή· τις απομαγνητοφώνησα και έχω πέντε μεγάλους τόμους, από 300 σελίδες ο κάθε τόμος, έτοιμους προς έκδοση, όπου φαίνεται όλο το μεγαλείο του από την προφορική διδασκαλία του· ίσως ήταν πιο εύκολος στο να μιλά παρά στο να γράφει — και εκεί λοιπόν, σε μια προφορική ομιλία που έκανε στο Πανεπιστήμιο της Τσάνιξ, μεταξύ των άλλων είπε: «Έτυχε να μην εκλεγώ Πάπας Ρώμης, δηλαδή είχα την ατυχία να μην γίνω Πάπας Ρώμης. Γι’ αυτό το λόγο είμαι από εκείνους τους ανθρώπους που κάνουν λάθη».
Γι’ αυτό, ακολουθώντας τους Πατέρες της Εκκλησίας, έκανε λόγο για τον εμπειρικό θεολόγο που έχει το χάρισμα της διακρίσεως των πνευμάτων και ο νους του κινείται απλανώς, οπότε είναι θεούμενος. Σε μια προφορική παράδοση το είπε — την έχω καταγεγραμμένη και θα δημοσιευθεί — ότι όταν έχει κανείς το χάρισμα της διακρίσεως των πνευμάτων, τότε ο νους του πλέον κινείται εν προσευχή και φτάνει στο απλανές, δηλαδή στη μη πλάνη. Γι’ αυτό το λόγο έλεγα στους Λατίνους ότι εγώ δεν θα είχα αντίρρηση να δεχθώ το αλάθητο του Πάπα, εφόσον εξακρίβωνα ότι ο Πάπας βρίσκεται σε κατάσταση θεώσεως, οπότε ό,τι και να πει θα ήταν απλανές.
Όταν όμως ο Πάπας δεν ξέρει καν τι είναι η θεωρία και δεν ξέρει τι είναι η πράξη και δεν ξέρει τι είναι η νοερά προσευχή και δεν έχει ούτε την πράξη ούτε τη γνώση περί της υπάρξεώς της, πώς να δεχθώ τον Πάπα ως αλάθητο; Τον Απόστολο Πέτρο τον δέχομαι ως αλάθητο, στα θεολογικά θέματα εννοείται, διότι και στη Μεταμόρφωση ήταν και στην Πεντηκοστή ήταν· αλλά ο Πάπας της Ρώμης, εφόσον δεν έχει τεκμήρια ότι μετέχει της εμπειρίας της θεώσεως και ότι είναι θεούμενος, πώς να δεχθώ αυτομάτως, από μια χειροτονία, ότι είναι αλάθητος; Αυτό δεν μπορώ να το κάνω επιστημονικά· επιστημονικά δεν γίνεται εξ επόψεως ψυχιατρικής. Γι’ αυτό, ένας που πιστεύει στο αλάθητο του Πάπα, μάλλον τρελοκομείο πρέπει να θέλει· δεν μπορεί να είναι νορμάλ ένας τέτοιος άνθρωπος.
Εφόσον ο καρπός της θεολογίας είναι η κάθαρση και ο φωτισμός του νου και το δόγμα είναι η έκφραση της εμπειρίας της θεώσεως, το δόγμα τότε είναι αλάθητο στην Ορθόδοξη Εκκλησία, διότι είναι η έκφραση της εμπειρίας της θεώσεως των προφητών, των Αποστόλων και των Πατέρων της Εκκλησίας· το δόγμα που είναι έκφραση της εμπειρίας της θεώσεως.
Δεν το ξέρουμε μόνο ως δόγμα, αλλά το ξέρουμε και ως βίωμα των Αγίων της Εκκλησίας. Ο οποιοσδήποτε φτάνει στην ίδια την εμπειρία της θεώσεως. Έχουμε το δόγμα που είναι έκφραση της εμπειρίας της θεώσεως και μετά έχουμε το δόγμα που γίνεται βίωμα σε αυτούς που φτάνουν στη θέωση. Οπότε έχουμε έναν κύκλο, όπως έχουμε στην αστρονομία: ο πρώτος είδε για πρώτη φορά 200 γαλαξίες, ενώ πριν νόμιζαν ότι υπάρχει ένας γαλαξίας, τώρα έχουμε κάπου 100.000 γαλαξίες, και αυτή η εμπειρία γίνεται εμπειρία των διαδόχων του. Έχουμε την εμπειρία, έχουμε την έκφραση της εμπειρίας, έχουμε την επανάληψη της εμπειρίας και μετά, στην αστρονομία και στις θετικές επιστήμες, έχουμε και βαθύτερη εμπειρία, διότι όσο καλύτερο όργανο φτιάχνουμε τόσο καλύτερες εμπειρίες θα έχουμε και τόσο ευρύτερες εμπειρίες θα έχουμε και στις θετικές επιστήμες.
Στη θεολογία, όμως, δεν έχουμε αυτά τα είδη γνώσης — προσέξτε εδώ την παρατήρηση — διότι το αντικείμενο είναι απερίγραπτο· δεν είναι περιγράψιμο, ούτε είναι κτιστό ώστε να μπορούμε με κτιστά όργανα να γνωρίσουμε το άκτιστο. Αλλά ο άνθρωπος φυσιολογικά έχει το όργανο που λέγεται νους, με τον οποίο ετοιμάζεται να έχει την εμπειρία της θεώσεως. Όταν όμως φτάνει στην εμπειρία της θεώσεως, επειδή δεν υπάρχει καμιά ομοιότητα μεταξύ ακτίστου και κτιστού, το άκτιστο παραμένει μυστήριον και παραμένει απερίγραπτον. Ο άνθρωπος αυτός γίνεται θεατής του απεριγράπτου, το οποίο δεν μπορεί να το περιγράψει· αν θέλει να το καταλάβει, δεν μπορεί· είναι και ακατανόητον, είναι μυστήριον, απερίγραπτον· απλώς το βλέπει κανείς.[ΔΕΝ ΦΤΑΝΕΙ ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΔΗΛ. Η ΧΑΡΙΣ ΔΙΝΕΤΑΙ ΔΩΡΙΖΕΤΑΙ]
Εδώ τελειώνει η προφορική του παράδοση για το έργο και τη θεολογία και για τον πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη. Ασχολήθηκα πάρα πολύ σε όλα τα έργα μου· με επηρέασε η θεραπευτική ζωή και η πράξη της Εκκλησίας, που στην πραγματικότητα είναι ορθόδοξη, ησυχαστική, νηπτική μέθοδος, και ειδικότερα ασχολήθηκα με την ανάδειξη του έργου και της διδασκαλίας του. Γι’ αυτό μέχρι τώρα δημοσίευσα:
Πρώτον, δύο τόμους δογματικής με τίτλο Εμπειρική δογματική κατά τις προφορικές του παραδόσεις. Έπειτα, δεύτερον, πολυσέλιδο βιβλίο με τον τίτλο Πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης, ένας κορυφαίος δογματικός θεολόγος της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας. Τα πρώτα ήταν το 2010 και 2011, το βιβλίο αυτό το 2012, όπου δημοσιεύονται και 25 επιστολές στον πατέρα Γεώργιο Φλορόφσκι, που αναζήτησα και βρήκα στο αρχείο, στο αρχείο του πατρός Γεωργίου Φλορόφσκι του Πανεπιστημίου του Πρίνστον, που είναι ανέκδοτο και σημαντικό υλικό μαζί με ανάλυση όλου του επιστημονικού του έργου.
Τρίτον, Πατερική και σχολαστική θεολογία και το περιβάλλον τους κατά τις απομαγνητοφωνημένες παραδόσεις του (το 2021). Τέταρτον, Διορθόδοξος θεολογικός διάλογος περί του Αγίου Πνεύματος και το μυστήριο του Σταυρού και της Αναστάσεως του Χριστού (το 2024). Πέμπτον, Θεολογικές μελέτες, δηλαδή επιστημονικές ερευνητικές εργασίες κυρίως της περιόδου 1954–1970, με συνεργασία με τον καθηγητή Γεώργιο Παναγόπουλο, που συνέταξε τις εισαγωγές και τα σχόλια, και αυτό εκδόθηκε το 2024. Έκτον, Πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης και το έργο και η διδασκαλία του. Πρακτικά ημερίδας και θεολογικές–ιστορικές μελέτες, με πολύ σημαντικό υλικό. Δεκάδες άρθρα και διαλέξεις που είναι υπό δημοσίευση. Και όγδοον — μάλλον — Στοιχεία δογματικής, ανέκδοτο αυτό και υπό έκδοση, κατά τις σημειώσεις των φοιτητών του στη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού Βοστόνης (1961–1962), όπου φαίνεται όλη η προσωπικότητά του· είχε καταρτιστεί, είχε τελειώσει όλο το έργο του από έρευνα και επιστημονική πλευρά, ενώ ήταν 31 χρονών. Και, πέμπτον, πέντε ανέκδοτοι τόμοι απομαγνητοφωνημένων πανεπιστημιακών παραδόσεων, με εκπληκτικό θεολογικό και ιστορικό υλικό.
Η θεολογική προσφορά του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη είναι μεγάλη, διότι μας έδωσε κυρίως και προφανώς τα ερμηνευτικά κλειδιά της θεολογίας των προφητών, των αποστόλων και των πατέρων της Εκκλησίας.[ΣΑΝ ΤΟΝ ΠΕΤΡΟ] Θεωρώ, λοιπόν — και με αυτό τελειώνω — ότι συνέδεσε πάρα πολύ στενά το lex credendi, που είναι ο νόμος της πίστεως, τα δόγματα της Εκκλησίας, με το lex orandi, που είναι τα μυστήρια της Εκκλησίας και τα κείμενα, και το lex vivendi, που είναι η ζωή, η άσκηση, κάθαρση, φωτισμός, θέωση. Γι’ αυτό είναι ένας Ορθόδοξος, καθολικός, δογματικός θεολόγος.[ΓΕΜΙΣΕ ΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΜΑΣ ΜΕ ΙΕΡΟΚΛΕΨΙΜΑΙΙΚΑ]
Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστούμε πολύ, Σεβασμιώτατε, για αυτή τη σκιαγράφηση, όλη αυτή την παρουσίαση, και να πάρει κατευθείαν τη σκυτάλη ο καθηγητής κ. Γεώργιος Παναγόπουλος, ώστε να αξιοποιήσουμε όλον τον χρόνο που έχουμε για τη συζήτησή μας.
Νομίζω — και φρονώ ότι διερμηνεύω τα συναισθήματα όλων των παρόντων — όταν εκφράζω, και εκφράζω, τις ευχαριστίες αλλά και τη συγκίνησή μου προς τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ναυπάκτου για αυτή την εμπεριστατωμένη εισήγηση, αυτό το σύντομο αλλά περιεκτικότατο πανόραμα της ζωής αλλά κυρίως της θεολογικής σκέψης και της διδασκαλίας του αειμνήστου πατρός Ιωάννου Ρωμανίδη. Δεν θέλω να ροκανίσω τον χρόνο· δεν έρχεστε εδώ για να ακούσετε εμένα, ήρθαμε εδώ για να ακούσουμε έναν άνθρωπο που γνώρισε βιωματικά και εμπειρικά τον Ρωμανίδη και χάρη στον οποίο σήμερα, αυτή τη στιγμή, μιλάμε για τον Ρωμανίδη, διότι είχε την καλοσύνη και τη βαθύτατη ευγένεια της ψυχής του — ο Άγιος Ναυπάκτου πριν από λίγο να αναφέρει και την ταπεινότητά μου αλλά και άλλους καθηγητές — ανάμεσα σε εκείνους που συνεχίζουμε να εμπνεόμαστε από τη θεολογία του Ρωμανίδη. Αλλά η αλήθεια, η αναμφισβήτητη, είναι ότι χωρίς τον Ναυπάκτου το έργο και η προσωπικότητα του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη θα είχαν υποστεί αυτό που οι αρχαίοι Ρωμαίοι ονομάζουν Damnatio memoriae, δηλαδή η μνήμη και το όνομά του θα είχαν καταδικαστεί στη λήθη.
Ο Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου, με το έργο του δεκαετίες τώρα — και το συγγραφικό, αλλά και το ποιμαντικό και ρηματικό — διασώζει από τη λήθη τον Ρωμανίδη και, άρα, αν κατά Χάιντεγκερ η αλήθεια είναι ανάδυση από τη λήθη, τότε διασώζει την αλήθεια περί του Ρωμανίδη και, στην πραγματικότητα, την αλήθεια περί της ορθοδόξου εκκλησιαστικής πατερικής παραδόσεως. Διότι περί αυτού πρόκειται· δεν πρόκειται ούτε για τον Ρωμανίδη ούτε για τον Ναυπάκτου ούτε για κάποιο άλλο πρόσωπο· πρόκειται για την πίστη της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας.
Θα ήθελα πρώτα από τους συναδέλφους, αν υπάρχουν ερωτήματα, και μετά να προχωρήσουμε και στους κληρικούς μας, όλους τους φοιτητές και βεβαίως στους παρισταμένους φίλους της Σχολής. Ο πατήρ Παύλος, η κυρία Παζάρχη, ο κύριος Πλατιπόδης· κρατάω αυτή τη σειρά: πατήρ Παύλος, η κυρία Παζάρχη και ο κύριος Πλατιπόδης. Πάτερ Παύλε, σας ακούμε.
— Σας ευχαριστούμε πολύ, Σεβασμιώτατε· ήταν πραγματικά πολύ ενημερωτική και εντυπωσιακή η παρουσίασή σας και μας συμπληρώσατε και πολλά στοιχεία τα οποία γνωρίσατε από την προσωπική σας επαφή με αυτόν τον μεγάλο θεολόγο. Έχω πολλές ερωτήσεις, θα σταθώ σε δύο, μάλλον μία διπλή. Η πρώτη είναι: δεν μας αναλύσατε καθόλου — είπατε μερικά πράγματα, αλλά δεν μας αναλύσατε καθόλου — τη θεολογία του πατρός Ρωμανίδη για τα στάδια μέχρι να φτάσει κανείς στη θέωση. Αν μπορούσατε, σας παρακαλώ, λιγάκι να μας τα παρουσιάσετε αυτά. Μέσα τώρα σε αυτό το ερώτημα είναι και ένα υποερώτημα: η συμμετοχή στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας σε ποιο από αυτά τα στάδια εντάσσεται; Αν καλύπτει και τα τρία στάδια με διαφορετικό τρόπο; Και η τελευταία μου ερώτηση: αν θα θέλατε να μας πείτε για αυτή την άποψη περί εννέα Οικουμενικών Συνόδων, που είπατε λιγάκι, έτσι να μας το αναλύσετε αυτό· δεν ξέρω αν ασπάζεστε αυτή την άποψη ή όχι, επειδή το αναφέρατε για την παλαμική Σύνοδο, την Ενάτη Σύνοδο, λιγάκι έτσι να μας ενημερώσετε για αυτό, να μάθουμε και εμείς. Σας ευχαριστώ πολύ.
— Μάλλον πρέπει να κάνω ολόκληρη διατριβή τώρα, έτσι;
— Ναι, ναι, ναι.
— Δεν μπορώ να απαντήσω μόνο λεκτικά· είναι όχι… κέρια η ερώτησή σας, είναι καίρια η ερώτησή σας, και θα προσπαθήσω έτσι πολύ πολύ συνοπτικά να παρουσιάσω. Λέτε τα στάδια της πνευματικής τελειώσεως· δεν είναι ρωμανιδική διδασκαλία, είναι διδασκαλία όλης της Εκκλησίας. Ήδη ανέφερα προηγουμένως κάτι· ανέφερα ότι κατά τον Άγιο Απόστολο Παύλο λέει: «καθαρίσωμεν ἑαυτούς, ἀδελφοί, ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ σαρκός καὶ πνεύματος»· μιλάει για τον φωτισμό κλπ. Ήδη υπάρχουν όλοι οι Πατέρες· ο Μάξιμος ο Ομολογητής μιλάει για την πρακτική φιλοσοφία, φυσική θεωρία, μυστική θεολογία· ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος: «καθαρθῶμεν πρῶτον, καθαρθῶμεν· καὶ εἶτα τοῖς κεκαθαρμένοις προσαχθῶμεν· φωτισθῶμεν καὶ τοὺς φωτίζοντας φωτίσωμεν»· όλη η πατερική παράδοση, ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, όλοι αυτοί. Αλλά πώς το εννοούν; Δεν είναι στάδια διακεκριμένα, να πούμε: τώρα είναι στην κάθαρση, μετά πάει στον φωτισμό· αλλά είναι η ενέργεια του Θεού. Αυτό διδάσκει στα έργα του Αγίου Διονυσίου: ο Θεός ενεργεί, στέλνει την ενέργειά Του· τώρα, ανάλογα με τα αποτελέσματα, λαμβάνει ονόματα. Εάν κάποιος, ας πούμε, δέχεται την ενέργεια του Θεού και αρχίζει μετάνοια και τον καθαρίζει, λέμε ότι είναι καθαρτική ενέργεια· μία είναι η ενέργεια του Θεού και εμπειρώνεται ποικιλοτρόπως από τους ανθρώπους. Όπως λέμε και για τον παράδεισο και την κόλαση: ο ίδιος ο Θεός στέλνει την αγάπη Του σε όλους και ο ένας την αισθάνεται ως φως, ο άλλος την αισθάνεται ως φωτιά· άρα είναι μέθεξη της ακτίστου ενέργειας του Θεού ποικιλοτρόπως.
Φυσικά, αυτό γίνεται και στη Θεία Ευχαριστία· δηλαδή όλοι κοινωνούν — και το είπα προηγουμένως — όλοι κοινωνούν· για τους μεν η Θεία Κοινωνία γίνεται ζωή, φως, ζωή· για τους άλλους γίνεται «εἰς κρίμα ἢ εἰς κατάκριμα». Φυσικά αυτό θα γίνει και στη μέλλουσα ζωή, στον παράδεισο, όταν διαφανεί ο Θεός· όλοι θα Τον δουν, όλοι θα έχουν μέθεξη του Θεού, με διαφορετικό τρόπο.
Τώρα, δεν είναι διακεκριμένα τα στάδια, αλλά υπάρχει μια γενική (πορεία). Όταν κανείς αρχίσει και μετανοεί, σιγά-σιγά μεταμορφώνεται η ιδιωτελής αγάπη και γίνεται ανιδιοτελής· μεταμορφώνεται η φιλαυτία και γίνεται φιλοθεΐα και φιλανθρωπία. Με αυτή την έννοια λέμε: αρχίζει μετά η προσευχή, η αέναη μνήμη του Θεού· αυτό λέγεται φωτισμός του νου· αρχίζει συνέχεια να μνημονεύει το όνομα του Θεού. Επομένως υπάρχει μέθεξη της ακτίστου ενεργείας του Θεού με διαφορετικό τρόπο από τον καθέναν.
Και βέβαια, να πω για το άλλο, για την 9η Οικουμενική Σύνοδο: ξέρουμε τη 7η Οικουμενική Σύνοδο, αυτό είναι γνωστό, όλοι το γνωρίζουμε, αλλά υπάρχει και η 8η, επί Μεγάλου Φωτίου. Και με ρωτάνε: «Γιατί τη λέτε 8η;». Βεβαίως, υπάρχουν κείμενα και συγχρόνων καθηγητών που την ονομάζουν Ογδόη, αλλά ήδη η Επιστολή των Πατριαρχών της Ανατολής, το 1848, απαντάει στον Πάπα τότε για διάφορα θέματα και την ονομάζει Ογδόη Οικουμενική, επί Μεγάλου Φωτίου. Βεβαίως, εδώ υπάρχει μια διαφορά — και πρέπει να το πω αυτό — με τους Ρωμαιοκαθολικούς· αυτοί θεωρούν ως Ογδόη Οικουμενική Σύνοδο τη Σύνοδο του 869, που κατεδίκασε τον Μέγα Φώτιο· είναι ένα σκάνδαλο. Εμείς θεωρούμε ως Ογδόη Οικουμενική τη Σύνοδο του 879, που αποκατέστησε τον Μέγα Φώτιο· είναι ένα μεγάλο σκάνδαλο.
Τώρα, η Ενάτη ποιος την ονόμασε; Υπάρχουν θεολόγοι που το παρουσιάζουν και την ονομάζουν Ενάτη, αλλά ήδη την αναγνωρίζουμε ως Μεγάλη Σύνοδο, διότι το Συνοδικό της Ορθοδοξίας, όπως το ξέρετε, αποτελείται από δύο κομμάτια· το πρώτο κομμάτι είναι η απόφαση της 7ης Οικουμενικής Συνόδου, η άλλη είναι το κομμάτι από τον ησυχαστικό αυτόν (κύκλο) του 1368, νομίζω, των ησυχαστικών αυτών ερίδων. Αλλά, πέρα από αυτό, να σας πω ότι, επειδή ήμουν μέλος της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου εδώ, στην Κρήτη, εκεί — αν δείτε την εγκύκλιο που στείλαμε, πέρα από τις αποφάσεις που πήραμε — στείλαμε μια εγκύκλιο· η εγκύκλιος αυτή λέει: υπάρχουν επτά Οικουμενικές Σύνοδοι και υπάρχουν και οι γενικές, καθολικές, δηλαδή Ορθόδοξες Σύνοδοι, και μνημονεύει και την Ογδόη και την Ενάτη ως καθολικές Συνόδους, και άλλες Συνόδους, όπως τη Σύνοδο του 1484, που καταδίκασε τη Σύνοδο Φερράρας–Φλωρεντίας. Δηλαδή τις ονομάζει καθολικές· και όταν λέμε «γενικές, καθολικές», τι εννοούμε; Καθολικές, Ορθόδοξες και γενικές. Συνοπτικά απάντησα.
— Ναι, ναι, να προχωρήσουμε, για να μην καθυστερούμε, επειδή έχουν ζητήσει τον λόγο και άλλοι συνάδελφοι. Η κυρία Παζάρχη.
— Ναι, ναι, όσο το δυνατόν πιο σύντομα, για να μιλήσουν και να ρωτήσουν όσο το δυνατόν περισσότεροι. Θεραπεύω το γνωστικό αντικείμενο Παλαιά Διαθήκη, οπότε κάτι σχετικό. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για τα σπουδαία που ακούσαμε· είναι τιμή μου να απευθύνομαι σε εσάς αυτή τη στιγμή. Εξ όσων έχω διαβάσει, ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης θίγει το ζήτημα — μάλλον προσεγγίζει, κατά τη γνώμη μου υγιώς — το ζήτημα της θεογνωσίας στην Παλαιά Διαθήκη ως προσωπική βιωματική εμπειρία. Εσείς ήδη επισημάνατε την ενότητα προφητών, Αποστόλων και Πατέρων κατά τον πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη. Ένα είναι αυτό που θα θέλαμε: θα θέλαμε να μας το αναπτύξετε. Και το θέμα, ένα καυτό θέμα, που επίσης απασχολεί μέχρι τώρα και τους φοιτητές μου — το ακούω πολύ — το ζήτημα της ενοποίησης, της σχέσης–ενότητας Παλαιάς και Καινής Διαθήκης κατά τον πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη, που πάλι, εξ όσων έχω διαβάσει, θεωρεί ότι δεν υπάρχει κανένα θεολογικό χάσμα· ίσα ίσα, ότι αποτελεί ένα κυρίαρχο θεμέλιο η Παλαιά Διαθήκη και για την ανάπτυξη της θεολογίας στη συνέχεια. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.
— Και εγώ ευχαριστώ. Θέλω να σας πω ότι ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης συμμετείχε στους θεολογικούς διαλόγους, εκφραστής της Εκκλησίας της Ελλάδος, σε πολλούς· και με τους Αγγλικανούς και μετά με τους Ρωμαιοκαθολικούς και στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών και με τους Προχαλκηδονίους. Λοιπόν, έλεγε ότι, στο διάλογο αυτό, εντόπιζε τι πρέπει να γίνει και έλεγε: ένα θέμα με το οποίο πρέπει να απασχοληθούμε είναι η ενότητα μεταξύ Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Ποιος Θεός εμφανιζόταν στην Παλαιά Διαθήκη; Εδώ είναι πάρα πολύ σημαντικό θέμα· δηλαδή ποιος ήταν ο εμφανιζόμενος Θεός; Είναι ο Γιαχβέ. Τι ήταν ο Γιαχβέ; Ο Γιαχβέ ήταν ο άκτιστος Λόγος. Και εδώ ερχόταν σε διαφορά μεγάλη και με τον Ιερό Αυγουστίνο, που υποστήριζε μια άποψη, την οποία αποδέχθηκε ο σχολαστικισμός. Αν διαβάσει κανείς το De Trinitate του Ιερού Αυγουστίνου, στο δεύτερο και τρίτο κεφάλαιο, εκεί λέει καθαρά ότι αυτός που εμφανιζόταν στην Παλαιά Διαθήκη ήταν ο Θεός· αλλού λέει ο τριαδικός Θεός, με κτιστά ρήματα και νοήματα, με σύμβολα, και αυτό το αποδέχθηκε ο σχολαστικισμός — ο Θωμάς Ακινάτης και οι επόμενοι. Ο Ρωμανίδης έλεγε ότι ένας είναι ο Θεός που εμφανίζεται: ο Λόγος· επομένως, στην Παλαιά Διαθήκη, ο άσαρκος, στην Καινή Διαθήκη — το λέμε, το ψάλλουμε — ο σεσαρκωμένος: «πρότερον μὲν ἄσαρκος, ὕστερον σεσαρκωμένος». Η μόνη διαφορά που υπάρχει μεταξύ Παλαιάς και Καινής Διαθήκης είναι ότι εκεί ο Λόγος είναι άσαρκος, εδώ ο Λόγος είναι σεσαρκωμένος· επομένως έβλεπε την ενότητα, και όπως όλοι οι Πατέρες, το βλέπουμε στον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, ας πούμε.
Συνεχίζεται
https://www.youtube.com/watch?v=rrXJnpEzDNQ
Διασώζεται μια επιστολή του πατρός Γεωργίου Φλορόφσκι στον πατέρα Στανισλάβ, στις 17 Δεκεμβρίου 1960, στην οποία κάνει κριτική ο Φλορόφσκι σε πολλούς θεολόγους της εποχής μας, όπως τον Μέγεντορφ, τον Ευδοκίμοφ, τον Κλεμάν, τον Σέραρντ, και επαινεί πάνω από όλους τον πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη· και αυτό το αγνοούν, ενώ το έχω δημοσιεύσει. Γράφει ότι είναι από τις λίγες δυνάμεις που υπάρχουν στην Ορθόδοξη Εκκλησία σήμερα· τον αποκαλεί μαθητή του, στον οποίον, εισαγωγικά, εναποθέτει τις ελπίδες του. Γράφει ότι έκανε υπέροχη διδακτορική διατριβή για το προπατορικό αμάρτημα, σπουδή στους δύο πρώτους αιώνες, και τώρα εργάζεται κοντά μου για το διδακτορικό στο Χάρβαρντ, το οποίο δεν το πήρε, διότι πήρε σύνταξη ο Φλορόφσκι, και ο Ρωμανίδης είπε: «Δεν μου χρειάζεται τώρα να συνεχίσω με κανέναν άλλον, μου είναι απαραίτητο το ορθόδοξο διδακτορικό που πήρα από την Αθήνα». Ποιος το κάνει αυτό;
Και γράφει ο Φλορόφσκι· παρατηρεί μια αποστροφή προς τη Δύση, γιατί βρήκε την ιστορία — πράγμα που δεν κάνουν οι άλλοι — και απομονώνεται, λέει, στη βυζαντινή παράδοση, αλλά παραμένοντας στο επίπεδο της γνήσιας θεολογικής κουλτούρας και της βαθιάς εκκλησιαστικότητας. Κριτική του Φλορόφσκι. Αυτό που εντοπίζει ο πατήρ Γεώργιος Φλορόφσκι, ότι ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης έμεινε βαθιά στην ανατολική παράδοση, υποδηλώνει ότι ο Ρωμανίδης, ως Ρωμιός με καππαδοκικές και ησυχαστικές βάσεις, προχώρησε περισσότερο στην ησυχαστική, εμπειρική θεολογία ως ερμηνεία των Πατέρων της Εκκλησίας και των Οικουμενικών Συνόδων. Είναι ένας μεγάλος έπαινος του Φλορόφσκι για τον Ρωμανίδη.
Έτσι φαίνεται ότι ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης άρχισε από τον πατέρα Γεώργιο Φλορόφσκι και πέρασε πέρα από αυτόν, αφού καθόρισε με καθαρότερο τρόπο την ορθόδοξη θεολογία και είδε τις προϋποθέσεις της, που είναι ο ιερός ησυχασμός. Στηρίχθηκε στην ενότητα της εμπειρίας μεταξύ προφητών, αποστόλων και Πατέρων. Γι’ αυτό απορώ γιατί σύγχρονοι επιστήμονες θεολόγοι αγνοούν, παρακάμπτοντας τη σχέση μεταξύ του πατέρου Ιωάννη Ρωμανίδη και του πατέρου Γεωργίου Φλορόφσκι, επαινώντας άλλους που είχαν λιγότερη ή μηδαμινότερη σχέση μαζί του. Αυτό νομίζω είναι και αντιδεοντολογικό και αντιεπιστημονικό.
Ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης είναι ένας κορυφαίος δογματικός θεολόγος των τελευταίων χρόνων στην Εκκλησία μας. Αυτό το λέω με ευγνωμοσύνη, και πρέπει να πω ότι είχα διαβάσει όλους τους Πατέρες της Εκκλησίας, από τον Μέγα Βασίλειο μέχρι τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη· μελέτησα επισταμένως τη Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, εγνώρισα πολλούς από τους νέους Αγίους της Εκκλησίας μας, όπως τον Άγιο Σωφρόνιο, τον Άγιο Παΐσιο, και όταν συνάντησα μετά γραπτά τη διδασκαλία του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη και έπειτα τον ίδιο προσωπικά, ανεγνώρισα τον γνήσιο και αυθεντικό εκφραστή τους. Γι’ αυτό και τον απεκάλεσα κορυφαίο δογματικό θεολόγο της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Τώρα, ύστερα από αυτά, το ερώτημα το οποίο τίθεται: δεν έκανε λάθη ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης; Φυσικά και έκανε· αλάθητος δεν είναι κανείς, αλλά όλοι παλεύουμε να σωθούμε και να αληθεύουμε. Μόνον οι Οικουμενικές Σύνοδοι έχουν το αλάθητο, διότι αποτελούνται από θεουμένους Πατέρες. Παρά τα λάθη που έκανε, μπορεί κανείς να αναγνωρίσει όλο το άλλο έργο και να τονίσει μόνο μερικά λάθη. Και ο ίδιος αναγνώρισε τα λάθη του ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης.
Σε μια προφορική ομιλία — πρέπει να σας πω ότι έχω ψάξει και έχω βρει πάρα πολλές κασέτες με πολλές προφορικές ομιλίες και διδασκαλίες στη Θεολογική Σχολή· τις απομαγνητοφώνησα και έχω πέντε μεγάλους τόμους, από 300 σελίδες ο κάθε τόμος, έτοιμους προς έκδοση, όπου φαίνεται όλο το μεγαλείο του από την προφορική διδασκαλία του· ίσως ήταν πιο εύκολος στο να μιλά παρά στο να γράφει — και εκεί λοιπόν, σε μια προφορική ομιλία που έκανε στο Πανεπιστήμιο της Τσάνιξ, μεταξύ των άλλων είπε: «Έτυχε να μην εκλεγώ Πάπας Ρώμης, δηλαδή είχα την ατυχία να μην γίνω Πάπας Ρώμης. Γι’ αυτό το λόγο είμαι από εκείνους τους ανθρώπους που κάνουν λάθη».
Γι’ αυτό, ακολουθώντας τους Πατέρες της Εκκλησίας, έκανε λόγο για τον εμπειρικό θεολόγο που έχει το χάρισμα της διακρίσεως των πνευμάτων και ο νους του κινείται απλανώς, οπότε είναι θεούμενος. Σε μια προφορική παράδοση το είπε — την έχω καταγεγραμμένη και θα δημοσιευθεί — ότι όταν έχει κανείς το χάρισμα της διακρίσεως των πνευμάτων, τότε ο νους του πλέον κινείται εν προσευχή και φτάνει στο απλανές, δηλαδή στη μη πλάνη. Γι’ αυτό το λόγο έλεγα στους Λατίνους ότι εγώ δεν θα είχα αντίρρηση να δεχθώ το αλάθητο του Πάπα, εφόσον εξακρίβωνα ότι ο Πάπας βρίσκεται σε κατάσταση θεώσεως, οπότε ό,τι και να πει θα ήταν απλανές.
Όταν όμως ο Πάπας δεν ξέρει καν τι είναι η θεωρία και δεν ξέρει τι είναι η πράξη και δεν ξέρει τι είναι η νοερά προσευχή και δεν έχει ούτε την πράξη ούτε τη γνώση περί της υπάρξεώς της, πώς να δεχθώ τον Πάπα ως αλάθητο; Τον Απόστολο Πέτρο τον δέχομαι ως αλάθητο, στα θεολογικά θέματα εννοείται, διότι και στη Μεταμόρφωση ήταν και στην Πεντηκοστή ήταν· αλλά ο Πάπας της Ρώμης, εφόσον δεν έχει τεκμήρια ότι μετέχει της εμπειρίας της θεώσεως και ότι είναι θεούμενος, πώς να δεχθώ αυτομάτως, από μια χειροτονία, ότι είναι αλάθητος; Αυτό δεν μπορώ να το κάνω επιστημονικά· επιστημονικά δεν γίνεται εξ επόψεως ψυχιατρικής. Γι’ αυτό, ένας που πιστεύει στο αλάθητο του Πάπα, μάλλον τρελοκομείο πρέπει να θέλει· δεν μπορεί να είναι νορμάλ ένας τέτοιος άνθρωπος.
Εφόσον ο καρπός της θεολογίας είναι η κάθαρση και ο φωτισμός του νου και το δόγμα είναι η έκφραση της εμπειρίας της θεώσεως, το δόγμα τότε είναι αλάθητο στην Ορθόδοξη Εκκλησία, διότι είναι η έκφραση της εμπειρίας της θεώσεως των προφητών, των Αποστόλων και των Πατέρων της Εκκλησίας· το δόγμα που είναι έκφραση της εμπειρίας της θεώσεως.
Δεν το ξέρουμε μόνο ως δόγμα, αλλά το ξέρουμε και ως βίωμα των Αγίων της Εκκλησίας. Ο οποιοσδήποτε φτάνει στην ίδια την εμπειρία της θεώσεως. Έχουμε το δόγμα που είναι έκφραση της εμπειρίας της θεώσεως και μετά έχουμε το δόγμα που γίνεται βίωμα σε αυτούς που φτάνουν στη θέωση. Οπότε έχουμε έναν κύκλο, όπως έχουμε στην αστρονομία: ο πρώτος είδε για πρώτη φορά 200 γαλαξίες, ενώ πριν νόμιζαν ότι υπάρχει ένας γαλαξίας, τώρα έχουμε κάπου 100.000 γαλαξίες, και αυτή η εμπειρία γίνεται εμπειρία των διαδόχων του. Έχουμε την εμπειρία, έχουμε την έκφραση της εμπειρίας, έχουμε την επανάληψη της εμπειρίας και μετά, στην αστρονομία και στις θετικές επιστήμες, έχουμε και βαθύτερη εμπειρία, διότι όσο καλύτερο όργανο φτιάχνουμε τόσο καλύτερες εμπειρίες θα έχουμε και τόσο ευρύτερες εμπειρίες θα έχουμε και στις θετικές επιστήμες.
Στη θεολογία, όμως, δεν έχουμε αυτά τα είδη γνώσης — προσέξτε εδώ την παρατήρηση — διότι το αντικείμενο είναι απερίγραπτο· δεν είναι περιγράψιμο, ούτε είναι κτιστό ώστε να μπορούμε με κτιστά όργανα να γνωρίσουμε το άκτιστο. Αλλά ο άνθρωπος φυσιολογικά έχει το όργανο που λέγεται νους, με τον οποίο ετοιμάζεται να έχει την εμπειρία της θεώσεως. Όταν όμως φτάνει στην εμπειρία της θεώσεως, επειδή δεν υπάρχει καμιά ομοιότητα μεταξύ ακτίστου και κτιστού, το άκτιστο παραμένει μυστήριον και παραμένει απερίγραπτον. Ο άνθρωπος αυτός γίνεται θεατής του απεριγράπτου, το οποίο δεν μπορεί να το περιγράψει· αν θέλει να το καταλάβει, δεν μπορεί· είναι και ακατανόητον, είναι μυστήριον, απερίγραπτον· απλώς το βλέπει κανείς.[ΔΕΝ ΦΤΑΝΕΙ ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΔΗΛ. Η ΧΑΡΙΣ ΔΙΝΕΤΑΙ ΔΩΡΙΖΕΤΑΙ]
Εδώ τελειώνει η προφορική του παράδοση για το έργο και τη θεολογία και για τον πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη. Ασχολήθηκα πάρα πολύ σε όλα τα έργα μου· με επηρέασε η θεραπευτική ζωή και η πράξη της Εκκλησίας, που στην πραγματικότητα είναι ορθόδοξη, ησυχαστική, νηπτική μέθοδος, και ειδικότερα ασχολήθηκα με την ανάδειξη του έργου και της διδασκαλίας του. Γι’ αυτό μέχρι τώρα δημοσίευσα:
Πρώτον, δύο τόμους δογματικής με τίτλο Εμπειρική δογματική κατά τις προφορικές του παραδόσεις. Έπειτα, δεύτερον, πολυσέλιδο βιβλίο με τον τίτλο Πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης, ένας κορυφαίος δογματικός θεολόγος της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας. Τα πρώτα ήταν το 2010 και 2011, το βιβλίο αυτό το 2012, όπου δημοσιεύονται και 25 επιστολές στον πατέρα Γεώργιο Φλορόφσκι, που αναζήτησα και βρήκα στο αρχείο, στο αρχείο του πατρός Γεωργίου Φλορόφσκι του Πανεπιστημίου του Πρίνστον, που είναι ανέκδοτο και σημαντικό υλικό μαζί με ανάλυση όλου του επιστημονικού του έργου.
Τρίτον, Πατερική και σχολαστική θεολογία και το περιβάλλον τους κατά τις απομαγνητοφωνημένες παραδόσεις του (το 2021). Τέταρτον, Διορθόδοξος θεολογικός διάλογος περί του Αγίου Πνεύματος και το μυστήριο του Σταυρού και της Αναστάσεως του Χριστού (το 2024). Πέμπτον, Θεολογικές μελέτες, δηλαδή επιστημονικές ερευνητικές εργασίες κυρίως της περιόδου 1954–1970, με συνεργασία με τον καθηγητή Γεώργιο Παναγόπουλο, που συνέταξε τις εισαγωγές και τα σχόλια, και αυτό εκδόθηκε το 2024. Έκτον, Πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης και το έργο και η διδασκαλία του. Πρακτικά ημερίδας και θεολογικές–ιστορικές μελέτες, με πολύ σημαντικό υλικό. Δεκάδες άρθρα και διαλέξεις που είναι υπό δημοσίευση. Και όγδοον — μάλλον — Στοιχεία δογματικής, ανέκδοτο αυτό και υπό έκδοση, κατά τις σημειώσεις των φοιτητών του στη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού Βοστόνης (1961–1962), όπου φαίνεται όλη η προσωπικότητά του· είχε καταρτιστεί, είχε τελειώσει όλο το έργο του από έρευνα και επιστημονική πλευρά, ενώ ήταν 31 χρονών. Και, πέμπτον, πέντε ανέκδοτοι τόμοι απομαγνητοφωνημένων πανεπιστημιακών παραδόσεων, με εκπληκτικό θεολογικό και ιστορικό υλικό.
Η θεολογική προσφορά του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη είναι μεγάλη, διότι μας έδωσε κυρίως και προφανώς τα ερμηνευτικά κλειδιά της θεολογίας των προφητών, των αποστόλων και των πατέρων της Εκκλησίας.[ΣΑΝ ΤΟΝ ΠΕΤΡΟ] Θεωρώ, λοιπόν — και με αυτό τελειώνω — ότι συνέδεσε πάρα πολύ στενά το lex credendi, που είναι ο νόμος της πίστεως, τα δόγματα της Εκκλησίας, με το lex orandi, που είναι τα μυστήρια της Εκκλησίας και τα κείμενα, και το lex vivendi, που είναι η ζωή, η άσκηση, κάθαρση, φωτισμός, θέωση. Γι’ αυτό είναι ένας Ορθόδοξος, καθολικός, δογματικός θεολόγος.[ΓΕΜΙΣΕ ΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΜΑΣ ΜΕ ΙΕΡΟΚΛΕΨΙΜΑΙΙΚΑ]
Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστούμε πολύ, Σεβασμιώτατε, για αυτή τη σκιαγράφηση, όλη αυτή την παρουσίαση, και να πάρει κατευθείαν τη σκυτάλη ο καθηγητής κ. Γεώργιος Παναγόπουλος, ώστε να αξιοποιήσουμε όλον τον χρόνο που έχουμε για τη συζήτησή μας.
Νομίζω — και φρονώ ότι διερμηνεύω τα συναισθήματα όλων των παρόντων — όταν εκφράζω, και εκφράζω, τις ευχαριστίες αλλά και τη συγκίνησή μου προς τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ναυπάκτου για αυτή την εμπεριστατωμένη εισήγηση, αυτό το σύντομο αλλά περιεκτικότατο πανόραμα της ζωής αλλά κυρίως της θεολογικής σκέψης και της διδασκαλίας του αειμνήστου πατρός Ιωάννου Ρωμανίδη. Δεν θέλω να ροκανίσω τον χρόνο· δεν έρχεστε εδώ για να ακούσετε εμένα, ήρθαμε εδώ για να ακούσουμε έναν άνθρωπο που γνώρισε βιωματικά και εμπειρικά τον Ρωμανίδη και χάρη στον οποίο σήμερα, αυτή τη στιγμή, μιλάμε για τον Ρωμανίδη, διότι είχε την καλοσύνη και τη βαθύτατη ευγένεια της ψυχής του — ο Άγιος Ναυπάκτου πριν από λίγο να αναφέρει και την ταπεινότητά μου αλλά και άλλους καθηγητές — ανάμεσα σε εκείνους που συνεχίζουμε να εμπνεόμαστε από τη θεολογία του Ρωμανίδη. Αλλά η αλήθεια, η αναμφισβήτητη, είναι ότι χωρίς τον Ναυπάκτου το έργο και η προσωπικότητα του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη θα είχαν υποστεί αυτό που οι αρχαίοι Ρωμαίοι ονομάζουν Damnatio memoriae, δηλαδή η μνήμη και το όνομά του θα είχαν καταδικαστεί στη λήθη.
Ο Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου, με το έργο του δεκαετίες τώρα — και το συγγραφικό, αλλά και το ποιμαντικό και ρηματικό — διασώζει από τη λήθη τον Ρωμανίδη και, άρα, αν κατά Χάιντεγκερ η αλήθεια είναι ανάδυση από τη λήθη, τότε διασώζει την αλήθεια περί του Ρωμανίδη και, στην πραγματικότητα, την αλήθεια περί της ορθοδόξου εκκλησιαστικής πατερικής παραδόσεως. Διότι περί αυτού πρόκειται· δεν πρόκειται ούτε για τον Ρωμανίδη ούτε για τον Ναυπάκτου ούτε για κάποιο άλλο πρόσωπο· πρόκειται για την πίστη της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας.
Θα ήθελα πρώτα από τους συναδέλφους, αν υπάρχουν ερωτήματα, και μετά να προχωρήσουμε και στους κληρικούς μας, όλους τους φοιτητές και βεβαίως στους παρισταμένους φίλους της Σχολής. Ο πατήρ Παύλος, η κυρία Παζάρχη, ο κύριος Πλατιπόδης· κρατάω αυτή τη σειρά: πατήρ Παύλος, η κυρία Παζάρχη και ο κύριος Πλατιπόδης. Πάτερ Παύλε, σας ακούμε.
— Σας ευχαριστούμε πολύ, Σεβασμιώτατε· ήταν πραγματικά πολύ ενημερωτική και εντυπωσιακή η παρουσίασή σας και μας συμπληρώσατε και πολλά στοιχεία τα οποία γνωρίσατε από την προσωπική σας επαφή με αυτόν τον μεγάλο θεολόγο. Έχω πολλές ερωτήσεις, θα σταθώ σε δύο, μάλλον μία διπλή. Η πρώτη είναι: δεν μας αναλύσατε καθόλου — είπατε μερικά πράγματα, αλλά δεν μας αναλύσατε καθόλου — τη θεολογία του πατρός Ρωμανίδη για τα στάδια μέχρι να φτάσει κανείς στη θέωση. Αν μπορούσατε, σας παρακαλώ, λιγάκι να μας τα παρουσιάσετε αυτά. Μέσα τώρα σε αυτό το ερώτημα είναι και ένα υποερώτημα: η συμμετοχή στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας σε ποιο από αυτά τα στάδια εντάσσεται; Αν καλύπτει και τα τρία στάδια με διαφορετικό τρόπο; Και η τελευταία μου ερώτηση: αν θα θέλατε να μας πείτε για αυτή την άποψη περί εννέα Οικουμενικών Συνόδων, που είπατε λιγάκι, έτσι να μας το αναλύσετε αυτό· δεν ξέρω αν ασπάζεστε αυτή την άποψη ή όχι, επειδή το αναφέρατε για την παλαμική Σύνοδο, την Ενάτη Σύνοδο, λιγάκι έτσι να μας ενημερώσετε για αυτό, να μάθουμε και εμείς. Σας ευχαριστώ πολύ.
— Μάλλον πρέπει να κάνω ολόκληρη διατριβή τώρα, έτσι;
— Ναι, ναι, ναι.
— Δεν μπορώ να απαντήσω μόνο λεκτικά· είναι όχι… κέρια η ερώτησή σας, είναι καίρια η ερώτησή σας, και θα προσπαθήσω έτσι πολύ πολύ συνοπτικά να παρουσιάσω. Λέτε τα στάδια της πνευματικής τελειώσεως· δεν είναι ρωμανιδική διδασκαλία, είναι διδασκαλία όλης της Εκκλησίας. Ήδη ανέφερα προηγουμένως κάτι· ανέφερα ότι κατά τον Άγιο Απόστολο Παύλο λέει: «καθαρίσωμεν ἑαυτούς, ἀδελφοί, ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ σαρκός καὶ πνεύματος»· μιλάει για τον φωτισμό κλπ. Ήδη υπάρχουν όλοι οι Πατέρες· ο Μάξιμος ο Ομολογητής μιλάει για την πρακτική φιλοσοφία, φυσική θεωρία, μυστική θεολογία· ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος: «καθαρθῶμεν πρῶτον, καθαρθῶμεν· καὶ εἶτα τοῖς κεκαθαρμένοις προσαχθῶμεν· φωτισθῶμεν καὶ τοὺς φωτίζοντας φωτίσωμεν»· όλη η πατερική παράδοση, ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, όλοι αυτοί. Αλλά πώς το εννοούν; Δεν είναι στάδια διακεκριμένα, να πούμε: τώρα είναι στην κάθαρση, μετά πάει στον φωτισμό· αλλά είναι η ενέργεια του Θεού. Αυτό διδάσκει στα έργα του Αγίου Διονυσίου: ο Θεός ενεργεί, στέλνει την ενέργειά Του· τώρα, ανάλογα με τα αποτελέσματα, λαμβάνει ονόματα. Εάν κάποιος, ας πούμε, δέχεται την ενέργεια του Θεού και αρχίζει μετάνοια και τον καθαρίζει, λέμε ότι είναι καθαρτική ενέργεια· μία είναι η ενέργεια του Θεού και εμπειρώνεται ποικιλοτρόπως από τους ανθρώπους. Όπως λέμε και για τον παράδεισο και την κόλαση: ο ίδιος ο Θεός στέλνει την αγάπη Του σε όλους και ο ένας την αισθάνεται ως φως, ο άλλος την αισθάνεται ως φωτιά· άρα είναι μέθεξη της ακτίστου ενέργειας του Θεού ποικιλοτρόπως.
Φυσικά, αυτό γίνεται και στη Θεία Ευχαριστία· δηλαδή όλοι κοινωνούν — και το είπα προηγουμένως — όλοι κοινωνούν· για τους μεν η Θεία Κοινωνία γίνεται ζωή, φως, ζωή· για τους άλλους γίνεται «εἰς κρίμα ἢ εἰς κατάκριμα». Φυσικά αυτό θα γίνει και στη μέλλουσα ζωή, στον παράδεισο, όταν διαφανεί ο Θεός· όλοι θα Τον δουν, όλοι θα έχουν μέθεξη του Θεού, με διαφορετικό τρόπο.
Τώρα, δεν είναι διακεκριμένα τα στάδια, αλλά υπάρχει μια γενική (πορεία). Όταν κανείς αρχίσει και μετανοεί, σιγά-σιγά μεταμορφώνεται η ιδιωτελής αγάπη και γίνεται ανιδιοτελής· μεταμορφώνεται η φιλαυτία και γίνεται φιλοθεΐα και φιλανθρωπία. Με αυτή την έννοια λέμε: αρχίζει μετά η προσευχή, η αέναη μνήμη του Θεού· αυτό λέγεται φωτισμός του νου· αρχίζει συνέχεια να μνημονεύει το όνομα του Θεού. Επομένως υπάρχει μέθεξη της ακτίστου ενεργείας του Θεού με διαφορετικό τρόπο από τον καθέναν.
Και βέβαια, να πω για το άλλο, για την 9η Οικουμενική Σύνοδο: ξέρουμε τη 7η Οικουμενική Σύνοδο, αυτό είναι γνωστό, όλοι το γνωρίζουμε, αλλά υπάρχει και η 8η, επί Μεγάλου Φωτίου. Και με ρωτάνε: «Γιατί τη λέτε 8η;». Βεβαίως, υπάρχουν κείμενα και συγχρόνων καθηγητών που την ονομάζουν Ογδόη, αλλά ήδη η Επιστολή των Πατριαρχών της Ανατολής, το 1848, απαντάει στον Πάπα τότε για διάφορα θέματα και την ονομάζει Ογδόη Οικουμενική, επί Μεγάλου Φωτίου. Βεβαίως, εδώ υπάρχει μια διαφορά — και πρέπει να το πω αυτό — με τους Ρωμαιοκαθολικούς· αυτοί θεωρούν ως Ογδόη Οικουμενική Σύνοδο τη Σύνοδο του 869, που κατεδίκασε τον Μέγα Φώτιο· είναι ένα σκάνδαλο. Εμείς θεωρούμε ως Ογδόη Οικουμενική τη Σύνοδο του 879, που αποκατέστησε τον Μέγα Φώτιο· είναι ένα μεγάλο σκάνδαλο.
Τώρα, η Ενάτη ποιος την ονόμασε; Υπάρχουν θεολόγοι που το παρουσιάζουν και την ονομάζουν Ενάτη, αλλά ήδη την αναγνωρίζουμε ως Μεγάλη Σύνοδο, διότι το Συνοδικό της Ορθοδοξίας, όπως το ξέρετε, αποτελείται από δύο κομμάτια· το πρώτο κομμάτι είναι η απόφαση της 7ης Οικουμενικής Συνόδου, η άλλη είναι το κομμάτι από τον ησυχαστικό αυτόν (κύκλο) του 1368, νομίζω, των ησυχαστικών αυτών ερίδων. Αλλά, πέρα από αυτό, να σας πω ότι, επειδή ήμουν μέλος της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου εδώ, στην Κρήτη, εκεί — αν δείτε την εγκύκλιο που στείλαμε, πέρα από τις αποφάσεις που πήραμε — στείλαμε μια εγκύκλιο· η εγκύκλιος αυτή λέει: υπάρχουν επτά Οικουμενικές Σύνοδοι και υπάρχουν και οι γενικές, καθολικές, δηλαδή Ορθόδοξες Σύνοδοι, και μνημονεύει και την Ογδόη και την Ενάτη ως καθολικές Συνόδους, και άλλες Συνόδους, όπως τη Σύνοδο του 1484, που καταδίκασε τη Σύνοδο Φερράρας–Φλωρεντίας. Δηλαδή τις ονομάζει καθολικές· και όταν λέμε «γενικές, καθολικές», τι εννοούμε; Καθολικές, Ορθόδοξες και γενικές. Συνοπτικά απάντησα.
— Ναι, ναι, να προχωρήσουμε, για να μην καθυστερούμε, επειδή έχουν ζητήσει τον λόγο και άλλοι συνάδελφοι. Η κυρία Παζάρχη.
— Ναι, ναι, όσο το δυνατόν πιο σύντομα, για να μιλήσουν και να ρωτήσουν όσο το δυνατόν περισσότεροι. Θεραπεύω το γνωστικό αντικείμενο Παλαιά Διαθήκη, οπότε κάτι σχετικό. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για τα σπουδαία που ακούσαμε· είναι τιμή μου να απευθύνομαι σε εσάς αυτή τη στιγμή. Εξ όσων έχω διαβάσει, ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης θίγει το ζήτημα — μάλλον προσεγγίζει, κατά τη γνώμη μου υγιώς — το ζήτημα της θεογνωσίας στην Παλαιά Διαθήκη ως προσωπική βιωματική εμπειρία. Εσείς ήδη επισημάνατε την ενότητα προφητών, Αποστόλων και Πατέρων κατά τον πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη. Ένα είναι αυτό που θα θέλαμε: θα θέλαμε να μας το αναπτύξετε. Και το θέμα, ένα καυτό θέμα, που επίσης απασχολεί μέχρι τώρα και τους φοιτητές μου — το ακούω πολύ — το ζήτημα της ενοποίησης, της σχέσης–ενότητας Παλαιάς και Καινής Διαθήκης κατά τον πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη, που πάλι, εξ όσων έχω διαβάσει, θεωρεί ότι δεν υπάρχει κανένα θεολογικό χάσμα· ίσα ίσα, ότι αποτελεί ένα κυρίαρχο θεμέλιο η Παλαιά Διαθήκη και για την ανάπτυξη της θεολογίας στη συνέχεια. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.
— Και εγώ ευχαριστώ. Θέλω να σας πω ότι ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης συμμετείχε στους θεολογικούς διαλόγους, εκφραστής της Εκκλησίας της Ελλάδος, σε πολλούς· και με τους Αγγλικανούς και μετά με τους Ρωμαιοκαθολικούς και στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών και με τους Προχαλκηδονίους. Λοιπόν, έλεγε ότι, στο διάλογο αυτό, εντόπιζε τι πρέπει να γίνει και έλεγε: ένα θέμα με το οποίο πρέπει να απασχοληθούμε είναι η ενότητα μεταξύ Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Ποιος Θεός εμφανιζόταν στην Παλαιά Διαθήκη; Εδώ είναι πάρα πολύ σημαντικό θέμα· δηλαδή ποιος ήταν ο εμφανιζόμενος Θεός; Είναι ο Γιαχβέ. Τι ήταν ο Γιαχβέ; Ο Γιαχβέ ήταν ο άκτιστος Λόγος. Και εδώ ερχόταν σε διαφορά μεγάλη και με τον Ιερό Αυγουστίνο, που υποστήριζε μια άποψη, την οποία αποδέχθηκε ο σχολαστικισμός. Αν διαβάσει κανείς το De Trinitate του Ιερού Αυγουστίνου, στο δεύτερο και τρίτο κεφάλαιο, εκεί λέει καθαρά ότι αυτός που εμφανιζόταν στην Παλαιά Διαθήκη ήταν ο Θεός· αλλού λέει ο τριαδικός Θεός, με κτιστά ρήματα και νοήματα, με σύμβολα, και αυτό το αποδέχθηκε ο σχολαστικισμός — ο Θωμάς Ακινάτης και οι επόμενοι. Ο Ρωμανίδης έλεγε ότι ένας είναι ο Θεός που εμφανίζεται: ο Λόγος· επομένως, στην Παλαιά Διαθήκη, ο άσαρκος, στην Καινή Διαθήκη — το λέμε, το ψάλλουμε — ο σεσαρκωμένος: «πρότερον μὲν ἄσαρκος, ὕστερον σεσαρκωμένος». Η μόνη διαφορά που υπάρχει μεταξύ Παλαιάς και Καινής Διαθήκης είναι ότι εκεί ο Λόγος είναι άσαρκος, εδώ ο Λόγος είναι σεσαρκωμένος· επομένως έβλεπε την ενότητα, και όπως όλοι οι Πατέρες, το βλέπουμε στον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, ας πούμε.
Συνεχίζεται
ΑΓΕΥΣΤΟΣ ΤΗΣ ΑΓΙΟΤΗΤΟΣ Ο ΙΕΡΟΘΕΟΣ ΜΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΟΝ ΑΓΕΥΣΤΟ ΡΩΜΑΝΙΔΗ.ΑΛΛΑ ΠΕΡΙΑΥΤΟΛΟΓΕΙ. Ο ΡΩΜΑΝΙΔΗΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΟΧΗΜΑ ΠΟΥ ΠΙΣΤΕΨΕ ΠΩΣ ΒΡΗΚΕ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟΝ ΟΔΗΓΗΣΕΙ ΣΤΗ ΔΟΞΑ. ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ, ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ! ΤΗΣ ΦΙΛΑΥΤΙΑΣ ΙΕΡΟΘΕΕ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου