ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Η βλάστηση: Δέντρο, χλόη, στάχυ και άνθος
«Ήμουν μόνος μου μέσα σε ένα μεγάλο, γεωμετρικά διαμορφωμένο κήπο, σαν αυτούς που βρίσκει κανείς στην Ευρώπη. Το γρασίδι είναι ένα ασυνήθιστο είδος χόρτου, αιώνες παλαιό. Υπάρχουν φράχτες από πυξό, και όλα είναι τέλεια τακτοποιημένα. Στο τέρμα του κήπου βλέπω μία κίνηση. Στην αρχή φαίνεται να είναι ένας τεράστιος βάτραχος που αποτελείται από χλόη. Καθώς πλησιάζω, βλέπω ότι είναι στην πραγματικότητα ένας πράσινος άνθρωπος, χορτάρινος, φτιαγμένος από χλόη. Εκτελεί ένα χορό. Ο χορός είναι πολύ όμορφος, και μου έρχεται στο νου το μυθιστόρημα του Hudson “Πράσινα μέγαρα”(1). Μου έδινε μία αίσθηση ειρήνης, αν και δεν μπορούσα να καταλάβω πραγματικά τι έβλεπα»(2).
Αυτός ο πράσινος άνθρωπος, όπως ο Αιγυπτιακός Όσιρις, είναι ένα πνεύμα της βλάστησης. Ο βάτραχος, με τον οποίο μπέρδεψε στην αρχή ο ονειρευόμενος τον πράσινο άνθρωπο, μας θυμίζει την Αιγυπτιακή βασίλισσα-βάτραχο Heqet, που συχνά την απεικόνιζαν να κάθεται πάνω στο κεφάλι μιας μούμιας, και η οποία συμβόλιζε την ανάσταση. Πάνω στα λυχνάρια των πρωτοχριστιανικών τάφων, αυτή φέρνει καθαρά το όνομα «ανάσταση». Στον Μεσαίωνα το πράσινο εθεωρείτο σαν το χρώμα του Αγίου Πνεύματος, της ζωής, της γέννησης και της ανάστασης(3). Είναι το χρώμα ενός είδους πνεύματος της ζωής ή παγκόσμιας ψυχής, που διαπερνάει τα πάντα. Όσον αφορά τον πράσινο άνθρωπο που χορεύει στο όνειρο, ο J.G. Frazer(4) και ο W. Mannhardt(5) αναφέρουν πολυάριθμα Ευρωπαϊκά έθιμα, στα οποία ένα νεαρό αγόρι, την άνοιξη ή την εβδομάδα της Πεντηκοστής σκεπάζεται ολόκληρο με χόρτα ή φύλλα, βυθίζεται στο νερό ή «σκοτώνεται» συμβολικά με άλλο τρόπο, και έπειτα ανασταίνεται. Ονομάζεται «ο βασιλιάς του Μάη», «ο πράσινος Γεώργιος» κλπ. Το δρώμενο είναι μία μαγική τελετή, σχεδιασμένη για να προκαλέσει την ήττα του χειμώνα, και να κάνει σίγουρη την ευφορία και την επαρκή βροχόπτωση τον χρόνο που έρχεται. Μερικές φορές αυτό το «αγόρι της Πεντηκοστής» αντικαθίσταται από ένα πλούσια στολισμένο κομμένο δέντρο(6).
Σε μερικά μέρη αυτό το πρόσωπο θάβεται κιόλας κάτι που ερμηνεύεται σαν ένα “δρώμενο θανάτου”(7). Ότι κι αν σημαίνει αυτή η μυθική μορφή καθ' εαυτή έχει κάποια σχέση με τον θάνατο και την αναβλάστηση της ζωής. Ο πράσινος χορευτής του Αμερικανού ασθενούς θα πρέπει επίσης να αντιπροσωπεύει ένα τέτοιο “βασιλιά του Μάη”, μια εικόνα της αρχής της ζωής και του θανάτου που συμβολίζεται με την βλάστηση.
Μαζί με το χορτάρι και τον σπόρο, και το δέντρο επίσης εμφανίζεται σαν ένα σύμβολο για την μυστηριώδη σχέση του θανάτου με την ζωή. Έτσι για παράδειγμα, το σύμβολο του δέντρου που αναφέραμε, και το οποίο αποτελείτο από ορατή και αόρατη κοσμική φωτιά (κοσμική ενέργεια) έφερε κατά τον Σίμωνα τον Μάγο τις έννοιες της ζωής και του θανάτου ενωμένες μέσα του· ενώ στην διδασκαλία των Μανιχαίων, και σύμφωνα με την γενικώτερα δυαλιστική άποψή τους για τον κόσμο, το δέντρο διαιρείτο σε δέντρο του θανάτου και σε δέντρο της ζωής. Το πρώτο, φυτεμένο από τον δαίμονα της επιθυμίας, άσχημο και σχισμένο στην μέση, συμβόλιζε την ύλη και το κακό· το δεύτερο, όμως, σήμαινε την γνώση και την σοφία· είναι το “δέντρο της γνώσεως”, που ο καρπός του άνοιξε τα μάτια του Αδάμ όταν τον έφαγε. Σε κάποιο μελλοντικό χρόνο ο Λυτρωτής θα κόψει το δέντρο του θανάτου, αλλά θα φυτέψει και θα συντηρήσει τα δέντρα του καλού. Το δέντρο του φωτός παριστάνεται επίσης σαν ένα δέντρο από πολύτιμο λίθο(8).
Στην εντυπωσιακή σειρά από τα όνειρα μιας νέας γυναίκας που πέθαινε από καρκίνο, και που τα αναφέρει η Jane Wheelwright, το τελευταίο όνειρο είναι το ακόλουθο: «Ήμουν ένα φοίνικας, το μεσαίο από τρία δέντρα. Ένας σεισμός επρόκειτο να συμβεί που θα κατέστρεφε κάθε ζωντανό πλάσμα, και εγώ δεν ήθελα να σκοτωθώ από τον σεισμό»(9). Όπως παρατηρεί η Wheelwright, το δέντρο είναι, ανάμεσα σε άλλα πράγματα, και ένα μητρικό σύμβολο. Το δέντρο του ονείρου επομένως, αντιπροσωπεύει την αφοσίωση στην “μητέρα φύση”. Ο Jung σχολιάζει ένα γερμανικό θρύλο, σύμφωνα με τον οποίο ο άνθρωπος προήλθε αρχικά από τα δέντρα, και στο τέλος θα εξαφανισθεί μέσα σ’ αυτά πάλι(10). Ο κόσμος της συνείδησης υποκύπτει στον κόσμο της βλάστησης. Το δέντρο είναι η ασυνείδητη ζωή που ανανεώνεται και συνεχίζει να υπάρχει αιώνια, ακόμη και όταν η ανθρώπινη συνείδηση έχει σταματήσει να υπάρχει.
Ένας άνδρας εβδομήντα πέντε χρόνων που βρισκόταν κοντά στον θάνατο, είδε το ακόλουθο όνειρο:
«Βλέπω ένα γέρικο, στριμμένο δέντρο ψηλά, πάνω σε ένα απότομο ακρωτήριο. Είναι μόνο το μισό ριζωμένο στην γη, ενώ οι υπόλοιπες ρίζες του καταλήγουν στο κενό. Έπειτα ξεχωρίζει τελείως από την γη, χάνει το στήριγμά του και πέφτει. Η καρδιά μου σταματάει για μια στιγμή. Αλλά τότε συμβαίνει κάτι θαυμάσιο: το δέντρο επιπλέει, δεν πέφτει, επιπλέει. Προς τα πού; Προς την θάλασσα; Δεν ξέρω»(11).
Και σ’ αυτό το όνειρο επίσης το δέντρο είναι σίγουρα μία εικόνα της ζωής που συνεχίζεται. Και το τελευταίο όνειρο ενός άλλου άνδρα, που πέθανε λίγο μετά από τότε που το είδε, ήταν το εξής:
«Είμαι επάνω ή μέσα σε ένα αερώδες υγρό που έχει το χρώμα του ουρανού και το σχήμα ενός αυγού, και έχω την αίσθηση ότι πέφτω μέσα στο γαλάζιο, μέσα στο διάστημα. Αλλά έπειτα δεν γίνεται έτσι. Πιάνομαι και μεταφέρομαι από ένα μικρό γαλάζιο ρούχο ή από νιφάδες που με συγκρατούν. Τώρα πέφτω στο διάστημα – θέλω να το δοκιμάσω. Αλλά δεν χάνω το κράτημά μου, και μεταφέρομαι από πανιά και από ανθρώπους που μου μιλούν. Τα μικρά ρούχα με περικυκλώνουν. Κόκκινες σκάλες πέφτουν σαν σταγόνες και σχηματίζουν ένα Χριστουγεννιάτικο δέντρο»(12).
Το γαλάζιο κοσμικό αερώδες υγρό στο όνειρο θα συζητηθεί αργότερα. Αυτό που είναι σημαντικό εδώ είναι το Χριστουγεννιάτικο δέντρο, που εμφανίζεται στον άνθρωπο που πρόκειται να πεθάνει σαν ένας στόχος, που βρίσκεται στο Υπερπέραν. Ο Jung παρατηρεί στο «φιλοσοφικό δέντρο»(13) ότι στην αλχημιστική παράδοση, το δέντρο επίσης εμφανίζεται σαν ένα σύμβολο του «αλχημιστικού έργου». Ψυχολογικά, συμβολίζει την πορεία της εξατομίκευσης, δηλαδή την συνεχή εσωτερική ανάπτυξη προς μία ανώτερη συνειδητότητα, στην οποία συνεχώς όλο και καινούργια φώτα γίνονται ορατά.
Ένα τέτοιο δέντρο υπάρχει επίσης στην ουράνια Ιερουσαλήμ του βιβλίου της Αποκάλυψης: «Εν μέσω της πλατείας αυτής… ξύλον ζωής, ποιούν καρπούς δώδεκα… και τα φύλλα του ξύλου εις θεραπείαν των εθνών» (Αποκ. 22,2). Στον Ισλαμικό παράδεισο υπάρχουν επίσης πολυάριθμα δέντρα από πολύτιμους λίθους, το πιο συνηθισμένο από τα οποία είναι το ονομαζόμενο «δέντρο tula».
«Η ρίζα του είναι από μαργαριτάρι και τα φύλλα του είναι από μετάξι και κεντημένο υφαντό ύφασμα... Κανένας χώρος, καμία αψίδα, κανένα δέντρο δεν υπάρχει στον κήπο που να μην σκιάζεται από ένα κλαδί του δέντρου tula. Οι καρποί του είναι σπάνιοι, και πάρα πολύ επιθυμητοί σ’ αυτό τον κόσμο, επειδή σίγουρα σ’ αυτό τον κόσμο δεν υπάρχουν. Οι ρίζες του είναι στον ουρανό και το φως του φθάνει σε κάθε γωνιά του κόσμου»(14).
Εδώ έχουμε ένα δέντρο ανεστραμμένο δέντρο. «Τιμητικά ενδύματα» αναδύονται από την κορυφή του για τους ευσεβείς. Μπορεί κανείς να τα συγκρίνει με τα μικρά γαλάζια ρούχα στο όνειρο, που προστατεύουν τον ονειρευόμενο από την διάλυση. Ο Jung γράφει γι’ αυτό το ανεστραμμένο δέντρο:
«Οι αλχημιστές είδαν την ένωση των αντιθέτων κάτω από το σύμβολο του δέντρου, και επομένως δεν είναι εκπληκτικό που το ασυνείδητο του σημερινού ανθρώπου, ο οποίος δεν αισθάνεται πλέον άνετα στον κόσμο του, και ο οποίος δεν μπορεί να βασίσει την εμπειρία του ούτε στο παρελθόν, που δεν υπάρχει πια, ούτε στο μέλλον, που ακόμη δεν υπάρχει, κοιτάζει προς τα πίσω, στο σύμβολο του κοσμικού δέντρου, που έχει τις ρίζες του σ’ αυτό τον κόσμο και υψώνεται ως τον ουρανό – το δέντρο, που είναι επίσης ο άνθρωπος.
Στην ιστορία των συμβόλων αυτό το δέντρο περιγράφεται σαν ο δρόμος για την ίδια την ζωή, σαν μία ανάπτυξη για να φθάσει κανείς αυτό που υπάρχει αιώνια και δεν αλλάζει· αυτό που ξεπηδάει από την ένωση των αντιθέτων, και, με την διαρκή του παρουσία, κάνει επίσης αυτή την ένωση δυνατή.
Φαίνεται πως μόνο μέσα από μία εμπειρία της συμβολικής πραγματικότητας ο άνθρωπος, που μάταια ψάχνει για την ίδια του την “ύπαρξη” και που κάνει αυτή την ύπαρξη φιλοσοφία, μπορεί να βρει πάλι τον δρόμο προς τον κόσμο εκείνο, μέσα στον οποίο δεν είναι πια ένας ξένος»(15).
Το όνειρο φαίνεται να λέει στον ονειρευόμενο ότι στο Υπερπέραν θα συνεχίσει να αναπτύσσεται και να εξελίσσεται προς ένα υψηλότερο βαθμό συνειδητότητας.
(Συνεχίζεται)
Αμέθυστος
Σημειώσεις
1. Μεταξύ άλλων, ο ήρωας στο «Πράσινα μέγαρα» προσαρμόζεται ολοκληρωτικά στο πνεύμα της βλάστησης της ζούγκλας του Αμαζονίου.
2. «Το Εγώ και το Αρχέτυπο», σελ. 212.
3. Σύγκρινε: C.G. Jung
4. «Άδωνις, Άττις, Όσιρις»
5. «Λατρεία των δασών και των αγρών»
6. Αυτόθι, τόμος 1, σ. 313 κ.ε.
7. Αυτόθι, σ. 410 κ.ε.
8. Σύγκρινε: V. Arnold Döben «Ο συμβολισμός του δέντρου στον Μανιχαϊσμό», τόμος 5, σ. 10 κ.ε.
9. «Ο θάνατος μιας γυναίκας», σ. 269
10. «Σύμβολα της μεταμόρφωσης»
11. Αναφέρεται στο έργο του Kurt Lϋckel: «Συνάντηση με τους νεκρούς», σ. 107.
12. Η τελευταία πρόταση από το όνειρο δεν είναι διατυπωμένη με σαφήνεια, επειδή ο ετοιμοθάνατος δεν μπορούσε πια να μιλήσει καθαρά. Αυτό που εννοούσε είναι ότι κόκκινες σταγόνες σχημάτιζαν ένα είδος σκάλας, και μόλις την ανέβηκε, είδε ένα Χριστουγεννιάτικο δέντρο επάνω από αυτόν. Αυτή, πάντως, είναι η ερμηνεία που έδωσε η γυναίκα του νεκρού για αυτό το κομμάτι του ονείρου σε εμένα.
13. Στο «Αλχημιστικές μελέτες», παρ. 304-482.
14. Ιμάμη Abd ar-Rahim ibn Ahmad Al-Qadi: «Το βιβλίο των Νεκρών του Ισλάμ», σ. 179.
15. «Τα Αρχέτυπα και το συλλογικό ασυνείδητο».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου