Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ – Ignace de la Potterie (46)- ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ

Συνέχεια από Τετάρτη, 1^η Μαρτίου 2017     

            

           IGNACE  DE LA POTTERIE, S. J.

           Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ

                            ΤΟΜΟΣ  1^ος

   Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ. ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ

                         ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

                ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ

5^ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ :  Ο ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΣ, ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ

ΙΙ. Οι πέντε υποσχέσεις

Ε. Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ (συνέχεια 6^η)

4. Συμπέρασμα: «η πᾶσα αλήθεια»

     

Ολοκληρώνοντας αυτή την μακροσκελή ανάλυση θα χρειαστεί να ξαναθυμηθούμε την πολύπλοκη δομή του τελευταίου αποσπάσματος που περιγράψαμε στην αρχή και αναφέρεται στον Παράκλητο: ολόκληρη η περεταίρω ανάπτυξη του Ευαγγελιστή – από το στ. 13β έως το τέλος του 15 – έχει αποκλειστικό σκοπό να ερμηνεύσει την ουσιαστική λειτουργία του Πνεύματος: οδηγήσει υμάς  ε ι ς  τ ην  α λ ή θ ε ι α ν  π ᾶ σ α ν. Η έκταση αυτής της υποσχέσεως και οι διαφορετικές επεξηγήσεις τού συγγραφέα της, αποδεικνύουν την σημασία που της αποδίδει. Αυτό είναι χωρίς αμφιβολία το τελειότερο θεολογικό κείμενο, από όλα τα γραπτά του Ιωάννη πάνω στην αλήθεια.

     α) Η πᾶσα αλήθεια προς την οποία μάς οδηγεί το Πνεύμα της αλήθειας δεν είναι διαφορετική από την αλήθεια του Χριστού· δεν πρόκειται για νέα αποκάλυψη. Διότι το Πνεύμα θα μεταδώσει μόνο την αλήθεια που άκουσε από τον Χριστό. Η χρήση του ρήματος λαλεῖν, τόσο από τον Πνεύμα όσο και από τον Χριστό, υπογραμμίζει την απόλυτη συνέχεια ανάμεσα στα δύο στάδια τής αποκαλύψεως: η ενέργεια του Πνεύματος αναφέρεται πάντοτε στον «λόγο» του Ιησού  (14, 26).

     β) Θα διδάξει όμως αυτόν τον λόγο, αυτή την αλήθεια, με μια νέα πληρότητα (πᾶσαν): ο καθαυτό ρόλος του Πνεύματος θα είναι να μας μεταδώσει την αληθινή κατανόηση (αναγγελεῖ)· να μας βοηθήσει να εισχωρήσουμε (εις) στην καρδιά αυτής της αλήθειας· να την κατανοήσουμε εσωτερικά· στην Επιστολή του ο Ιωάννης θα γράψει ότι ο λόγος της αλήθειας πρέπει να βρίσκεται «εν υμίν» (1^η Επ. Ιωάν. 2, 27)· να αποτελέσει για μας «έλαιον χρίσματος» (1^η Επ. Ιωάν. 2, 20.27). Μπορούμε επομένως να συμπεράνουμε ότι αποστολή του Πνεύματος, κατά τον Ιωάννη, είναι να μην αφήσει την αποκάλυψη του Ιησού να καταλήξει γράμμα νεκρό, αλλά να την καταστήσει μια νέα αποκάλυψη για τον πιστό, εσωτερική και καθαυτό προσωπική.

     γ) Αυτή η αλήθεια του Ιησού, φωτισμένη από το Πνεύμα, πρέπει να γίνει το φως και η δύναμη των μελλοντικών χρόνων, των έσχατων καιρών: η αλήθεια του Ιησού, που θα διατηρηθεί ζωντανή και παρούσα από το Πνεύμα, θα μείνει για πάντα ο κυρίαρχος κανόνας της Εκκλησίας.

     δ) Ποια είναι λοιπόν αυτή η «πᾶσα αλήθεια» στην οποία μας οδηγεί το Πνεύμα; Οι πολλαπλές αναφορές σ’ αυτά τα χωρία (16, 13-14-15) στο πρόσωπο του Χριστού αποδεικνύουν ότι δεν μπορεί παρά να είναι η αλήθεια του Ιησού. Αυτή η αλήθεια όμως δεν είναι απλώς ένα θείο μήνυμα που μεταφέρει ο Ιησούς και ως προς το οποίο παραμένει ο ίδιος ξένος: αυτή η αλήθεια «ανήκει σ’ αυτόν» (το εμόν). Την έννοια αυτή θα πρέπει να την εκλάβουμε με την ευρύτερη δυνατή σημασία της: το εμόν είναι ταυτόχρονα  το έργο του Ιησού και η ύπαρξή του (το πρόσωπό του)· είναι η αποστολή της αποκάλυψης και ολόκληρο το μήνυμά του· είναι το έργο του της σωτηρίας που οδεύει προς την κορύφωση όταν έλθει η Ώρα· είναι τέλος ο ίδιος ο Ιησούς, μέσα στο μυστήριο των σχέσεών του προς τον Πατέρα, ο Ιησούς ως Υιός του Θεού. Όλα αυτά που η πίστη μάς μαθαίνει για τον Ιησού, όλα αυτά – που αποκαλύπτονται και εσωτερικεύονται μέσω του Πνεύματος – αποτελούν «την πᾶσα αλήθεια».

     Αυτή η τελευταία υπόσχεση του Παρακλήτου μάς αποκαλύπτει κάτι από το ίδιο το μυστήριο του Ιησού και από την τριαδική ζωή των θείων Προσώπων. Και έτσι επιστρέφουμε στα συμπεράσματα της ανάλυσης του αποσπάσματος 14, 6 στο οποίο ο Ιησούς δηλώνει ότι είναι η Αλήθεια. Τα δύο αυτά κείμενα φωτίζονται και επιβεβαιώνονται αμοιβαία: στο 14, 6, όπως είπαμε, ο Ιησούς μπορούσε να ταυτισθεί με την Αλήθεια, διότι έφερε στο πρόσωπό του την οριστική αποκάλυψη των έσχατων καιρών· αποκάλυψε δηλαδή το προσωπικό του μυστήριο και εμφανίσθηκε ως ο Λόγος του Πατρός και ο μονογενής Υιός. Στο 16, 13-15 η προοπτική διευρύνεται για να συμπεριλάβει ταυτόχρονα το έργο του Ιησού και την αποκάλυψη του προσώπου του. Και όπως ο λόγος του Ιησού για τον εαυτό του στο 14, 6, έτσι και η τελευταία του υπόσχεση για τον Παράκλητο, μας αναβιβάζει μέχρι τον Πατέρα.

      Επομένως, σ’ αυτό το απόσπασμα ιδιαιτέρως, η λέξη αλήθεια σημαίνει κυριολεκτικά την «αποκάλυψη». Ο σκοπός και το περιεχόμενο αυτής της αποκάλυψης καταδεικνύεται ξεκάθαρα. Αποστολή του Πνεύματος θα είναι στο εξής να εισάγει τους μαθητές σε αυτήν την πάσᾶ αλήθεια· όχι συμπληρώνοντας την αλήθεια που έφερε ο Ιησούς, αλλά καθοδηγώντας τους πιστούς στην ίδια την καρδιά αυτής της αλήθειας, θα τους προσφέρει μια βαθύτερη κατανόηση του μυστηρίου του Ιησού και του έργου του τής σωτηρίας, καθώς και μια δυνατότερη πίστη στην  αλήθεια αυτή.

     ε) Ας εξετάσουμε τέλος την διεύρυνση που προσφέρουν εδώ στην έννοια της αλήθειας η προσθήκη του προσδιορισμού «ολόκληρη» (πᾶσα,) και της αναφορικής αντωνυμίας, στην δευτερεύουσα πρόταση που ακολουθεί:

 - ε ἰ ς  την αλήθειαν  π ᾶ σ α ν

- ὄ σ α  ἀκούσει λαλήσει

Αυτή η διπλή μορφή διευρυμένης αναφορικότητας (πᾶσα – ὂσα) προσφέρει μιαν απεριόριστη προοπτική στην ανακάλυψη της αλήθειας. Συναντάμε εδώ έναν απόηχο και μια νέα διευκρίνιση της πρώτης υποσχέσεως: το Πνεύμα της αλήθειας θα μείνει μεθ’  υμών «εις τον αιώνα» (14, 16). Η καθοδήγηση της Εκκλησίας προς την πληρότητα της αλήθειας είναι ένα έργο που θα ολοκληρώνεται καθ’ όλη την διάρκεια των χρόνων της σωτηρίας. Το χωρίο αυτό εκφράζει ακριβώς τον νόμο βάσει του οποίου αυξάνει ο περιπλανώμενος λαός του Θεού.

       Δικαίως, ορισμένοι Πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Τερτυλλιανός,    αποδίδουν σ’ αυτό το χωρίο καθοριστική σημασία στην μελέτη του ρόλου της αλήθειας στην Εκκλησία. Όπως έγραψε και ο Loisy (Alfred F. Loisy, 1857 – 1940, καθολικός κληρικός, καθηγητής και θεολόγος που εκπροσωπεί   τον Βιβλικό Μοντερνισμό. Τα βιβλία του καταγγέλθηκαν από το Βατικανό και ο ίδιος αφορίστηκε το 1908), σχολιάζοντας αυτό το χωρίο: « Κατ’ αυτόν τον τρόπο εδραιώνεται η αρχή της κινήσεως, της αναπτύξεως και της προόδου στην ζωή και το δόγμα της Εκκλησίας». Αυτός ο νόμος της ανάπτυξης, αυτή η ζωή της Εκκλησίας καθ’ οδόν προς τα έσχατα και την πληρότητα της αλήθειας, περιγράφεται με εξαιρετικό τρόπο στην 2^η Σύνοδο του Βατικανού, σε μια θαυμαστή δήλωση, εμπνευσμένη από τον Άγιο Ιωάννη: “Ecclesia…, volventibus saeculis, ad plenitudinem divinae veritatis iugiter tendit, donec in ipsa consummentur verba Dei” («Η Εκκλησία… συντελουμένων των αιώνων, τείνει προς την πληρότητα της θείας αλήθειας, εφ’ όσον ανακεφαλαιώνει στον εαυτό της τον λόγο του Θεού» …) (Const. Dei Verbum, n. 8).

ΕΠΙΛΟΓΟΣ  ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

     
Το πρώτο μέρος αυτού του τόμου (Κεφ. Ι-ΙΙΙ) φώτισε κυρίως την χριστολογική πλευρά της αλήθειας κατά Ιωάννη. Τα κείμενα όμως που αναλύσαμε στο δεύτερο μέρος (Κεφαλ. IV-V) ανέδειξαν μία άλλη άποψη του ζητήματος, εξίσου σημαντική: η παρουσία της αλήθειας στην χριστιανική μας ζωή, είναι πάντοτε έργο του Πνεύματος. Πώς να συνταυτίσουμε αυτές τις δύο πλευρές; Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στην αποκαλυπτική ενέργεια του Χριστού-Αλήθεια και σ’ αυτήν του Πνεύματος, που επίσης αποκαλείται Αλήθεια; Παρά την διαφορετική προσέγγιση των αντίστοιχων κειμένων, οι Επιστολές και το Ευαγγέλιο, δίνουν στο ερώτημα μια αντίστοιχη, αν όχι ταυτόσημη απάντηση. Την διατυπώνουμε ως εξής: η ενέργεια του Πνεύματος, κατά τον Ιωάννη, φανερώνεται πάντοτε στην αποκάλυψη του Ιησού, στην αλήθεια, που κηρύσσεται από αυτόν και που είναι παρούσα σε αυτόν.

1. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, αν θυμηθούμε ότι, κατά την θεολογία του Ιωάννη, ακόμη και όταν δεν τίθεται άμεσα το θέμα της αλήθειας, η ενέργεια του Πνεύματος στην χριστιανική ζωή έχει σκοπό σχεδόν πάντοτε να ενισχύσει την πίστη. Γι’  αυτό και ο ρόλος του είναι συνήθως παράλληλος με τους λόγους του Ιησού (δηλαδή της αλήθειας), σε βαθμό που να φαίνεται ότι ταυτίζονται. Τούτο είναι εμφανές από το πρώτο εδάφιο που αναφέρεται στο Πνεύμα σε σχέση με τους πιστούς: «γεννάται εκ του Πνεύματος», στο κατά Ιωάν. 3, 5-8, σημαίνει ότι γεννάται στην ζωή της πίστεως, υπό την επήρεια του Πνεύματος. Στον στ. 3, 34, ο Ιωάννης ο Βαπτιστής μαρτυρεί περί του Χριστού: «ὃν γὰρ ἀπέστειλεν ὁ Θεὸς, τὰ ῥήματα τοῦ Θεοῦ λαλεῖ· οὐ γὰρ ἐκ μέτρου δίδωσιν ὁ Θεὸς τὸ Πνεῦμα»: σύμφωνα με τον παραπάνω στίχο η μετάδοση των λόγων του Θεού και η μετάδοση του Πνεύματος φαίνεται να είναι ένα και το αυτό διότι ακριβώς το Πνεύμα ενεργεί δια και εντός των λόγων. Η αναλογία ανάμεσα στην ενέργεια των λόγων του Ιησού και σ’ αυτήν του Πνεύματος είναι εμφανέστερη στον στ. 6, 63: «τὸ Πνεῦμά ἐστιν τὸ ζῳοποιοῦν, ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδέν· τὰ ῥήματα ἃ ἐγὼ λαλῶ ὑμῖν, πνεῦμά ἐστι καὶ ζωή ἐστιν».

2. Καμμία έκπληξη επίσης εφ’ όσον ξαναβρίσκουμε ακόμη καθαρότερη την ίδια αρχή στα αποσπάσματα που σχετίζουν άμεσα το Πνεύμα με την αλήθεια. Η ανάλυση των κειμένων της 1^ης Επιστολής (κ. 4^ο ) απέδειξε ότι η ενέργεια του Πνεύματος της αλήθειας αναφέρεται πάντοτε στην πίστη στον Ιησού ή στις εκδηλώσεις του μεταξύ των πιστών. Σε ότι αφορά τούς αποστόλους, δηλαδή τούς μαθητές που «ήσαν μαζί του από την αρχή» (Ιωάν. 15, 27) η ενέργεια αυτή του Πνεύματος έχει τώρα σκοπό της να τους καταστήσει μάρτυρες στην κοινότητα, τους μάρτυρες της πίστεως στον Ιησού, Υιό του Θεού και Σωτήρα του κόσμου· στους απλούς πιστούς, που υπόκεινται στους κινδύνους αιρετικών δογμάτων, το Πνεύμα της αλήθειας εκπληρώνει έναν αντίστοιχο έργο: τους παροτρύνει να ομολογήσουν την πίστη τους στον Ιησού-Μεσσία, και να υιοθετήσουν απέναντι σ’ αυτούς που τους διδάσκουν μια υπάκουη στάση εμπνευσμένη από την πίστη. Το Πνεύμα, χωρίς αμφιβολία τους οδηγεί στην άσκηση της ελεημοσύνης, μέσα όμως από την σκοπιά της πίστεως: διότι η χριστιανική αποκάλυψη, η αλήθεια, είναι ουσιαστικά η αποκάλυψη της αγάπης του Πατρός, που εκφράζεται με την αποστολή και το έργο τού Υιού του· η χριστιανική πίστη έχει ως αντικείμενο την αποκάλυψη της αγάπης· και έτσι καθίσταται, στους ίδιους τους πιστούς, πηγή ελεημοσύνης. Εάν το Πνεύμα εμπνέει σ’ αυτούς την ελεημοσύνη είναι διότι  τους έχει προηγουμένως εμπνεύσει την πίστη αποκαλύπτοντάς τους την αλήθεια στον Ιησού, και την αγάπη του Πατρός: για τον Ιωάννη, αγάπη στους χριστιανούς, είναι πάντοτε καρπός της παρουσίας σ’ αυτούς της αλήθειας.

     Το κείμενο της 1^ης Επιστολής 5, 6 όπου ο Ιωάννης δηλώνει ότι το Πνεύμα είναι η αλήθεια είναι επίσης αφιερωμένο στην πίστη. Η επίκληση από τον συγγραφέα της μαρτυρίας –της μαρτυρίας του Πνεύματος – έχει σκοπό να ενισχύσει την πίστη των χριστιανών απέναντι στην άρνηση του κόσμου. Μόνο το Πνεύμα μπορεί να γίνει ο αυθεντικός και αποτελεσματικός μάρτυς «διότι το Πνεύμα είναι η Αλήθεια»: όλη του η ενέργεια, πράγματι, αποβλέπει στην εφαρμογή στην ζωή τους της αλήθειας του Ιησού, στην ανάδειξη της πίστης τους σ’ αυτόν. Βλέπουμε εδώ πως η Επιστολή λύνει το πρόβλημα: η ενέργεια του Πνεύματος αποβλέπει στην αποδοχή της αλήθειας του Ιησού, στον οποίο συντελέστηκε η μεγάλη αποκάλυψη της αγάπης του Πατέρα. Και επειδή καθιστά παρούσα και ενεργό στην χριστιανική ζωή αυτήν την αποκάλυψη, αυτή την αλήθεια, το Πνεύμα είναι επίσης για εμάς «η Αλήθεια».

3. Το αξίωμα των υποσχέσεων του Παρακλήτου, στην αποχαιρετιστήρια ομιλία του 4^ου  Ευαγγελίου, είναι ουσιαστικά το ίδιο. Η «εν ζωή καθέδρα» των πέντε αποσπασμάτων συνίσταται στην μεγάλη θεολογική διένεξη ανάμεσα στον Ιησού και τον κόσμο. Η Επιστολή αναφέρεται κυρίως στην περίπτωση των αιρετικών που εγκατέλειψαν την κοινότητα· αλλά για τον άγιο Ιωάννη αυτοί οι άνθρωποι αντιπροσωπεύουν ήδη «τον κόσμο». Στις υποσχέσεις του Παρακλήτου αντιμετωπίζεται κυρίως αυτή η ανώνυμη πραγματικότητα του «κόσμου» που εχθρεύεται τον Ιησού. Η συγκεκριμένη αυτή περιγραφή του μίσους του κόσμου μας επιτρέπει να αντιληφθούμε το περιεχόμενο των πέντε υποσχέσεων στις οποίες αναμειγνύονται χαρακτηριστικά άλλοτε δικανικά και  ρητορικά, και άλλοτε αντίθετα κηρυγματικά και δογματικά: εδώ, όπως και αλλού, το Πνεύμα ενεργεί επί της πίστεως των μαθητών· εξ αιτίας όμως της αντίθεσης του κόσμου η πίστη αυτή χρειάζεται ενδυνάμωση εκ του Παρακλήτου, προκειμένου να νικήσει τον κόσμο (1^η Επιστ. 5,6).

     Η αντίθεση αυτή εμφανίζεται ξεκάθαρα ήδη από την πρώτη υπόσχεση (14, 16-17): ο κόσμος, που αδυνατεί να διακρίνει την ενέργεια του Πνεύματος στο έργο του Ιησού, δεν θα είναι στη συνέχεια σε θέση να το δεχθεί· γι’ αυτό το Πνεύμα της αλήθειας προορίζεται για τους μαθητές: θα τους συντροφέψει και θα είναι παρόν μαζί τους στην διάρκεια των αγώνων τους κατά του κόσμου. Η δεύτερη υπόσχεση ( 14, 25-27) υπογραμμίζει με ένταση ότι αυτή η ενέργεια του Παρακλήτου αναφέρεται εξ ολοκλήρου στους λόγους του Ιησού: ο ρόλος του Αγίου Πνεύματος θα συνίσταται σε μια πραγματική διδασκαλία με την έννοια όμως ότι θα διατηρεί ζωντανή στην ζωή τους της διδασκαλία του Ιησού· θα αποτελεί δηλαδή «ενθύμηση» των λόγων του Ιησού επειδή θα τους προσφέρει την κατανόηση των λόγων του δια της πίστεως. Στις δύο επόμενες υποσχέσεις (15, 26-27 και 16, 7-11), τονίζεται κυρίως η δικανική πλευρά: ο Παράκλητος εμφανίζεται ως  μάρτυρας του Ιησού και κατήγορος του κόσμου. Αυτή όμως η ενέργεια του Πνεύματος δεν αποβλέπει στο να οδηγήσει άμεσα τους μαθητές σε δημόσια μαρτυρία ενώπιον των δικαστηρίων ή σε ένα κατηγορητήριο  εναντίον του αμαρτωλού κόσμου· θα αποτελέσει μια εσωτερική φώτιση που θα παγιώσει την πίστη των μαθητών στον Ιησού, παρά τις διώξεις, και θα τους πείσει ότι η αμαρτία βρίσκεται στον κόσμο. Αυτή η πίστη εδώ έχει δικανική μορφή: αποτελεί απάντηση στις καταγγελίες και τις απειλές του κόσμου· είναι η πίστη που θριαμβεύει του κόσμου. Η πέμπτη υπόσχεση (16, 12-15) τέλος είναι αποκορύφωμα όλων των προηγουμένων: το Πνεύμα θα εισάγει του μαθητές στην πληρότητα της αλήθειας. Το Πνεύμα δεν φέρει μια καινούργια αλήθεια που συμπληρώνει την αποκάλυψη του Ιησού. Η αποκαλυπτική ενέργειά του προεκτείνει ασφαλώς αυτήν του Ιησού, αλλά σε ένα άλλο επίπεδο, στην κατανόηση της πίστεως. Η ενέργειά του, όπως και αυτή του Ιησού αποκαλείται λαλεῖν, για να αναδείξει την συνέχεια του έργου των δύο αποκαλύψεων: έργο του Πνεύματος θα είναι να επαναλαμβάνει, πάντοτε μέσα στην Εκκλησία εκ νέου τον λόγο του Ιησού. Η «αλήθεια» αυτή που θα διατηρεί το Πνεύμα ζωντανή θα αποτελεί το «εμόν» του Ιησού, δηλαδή το σύνολο του μηνύματός του και του έργου του, το μυστήριο της ύπαρξης και της σχέσης του με τον Πατέρα. Έτσι αποδεικνύεται με ποια ακριβώς έννοια η ενέργεια του Πνεύματος μπορεί και πρέπει να καλείται επίσης, αποκαλυπτική: διότι το Πνεύμα της αλήθειας θα διερμηνεύει αυτήν την αλήθεια του Ιησού, εις τους αιώνας· θα αποκαλύπτει (ἀναγγέλλειν) όλο το περιεχόμενο και όλη την σημασία της για τους πιστούς και για ολόκληρη της Εκκλησία. Και έτσι θα οδηγεί την Εκκλησία στον Χριστό.

     Η ολοκληρωμένη αλήθεια στην οποία αποκτούμε πρόσβαση μέσω του Πνεύματος είναι λοιπόν, η αλήθεια του Ιησού που βρίσκεται μέσα στην πίστη. Έτσι λύνεται εύκολα το πρόβλημα που τέθηκε στην αρχή αυτού του επιλόγου, εάν λάβουμε υπ’ όψη την θεολογία του Ιωάννη περί της αποκαλύψεως σε δύο χρόνους, ή ακόμη την εκδοχή ότι η μεσσιανική αποκάλυψη συντελείται ολοκληρωτικά σε δύο διαδοχικά στάδια: τον ιστορικό καιρό τής δια Χριστόν αποκαλύψεως, η οποία όμως παρέμεινε μερικώς ακατανόητη· και τον εκκλησιαστικό χρόνο της ερμηνείας και προοδευτικής διείσδυσής της, υπό την επήρεια του Πνεύματος.

4. Το Πνεύμα, επομένως, στα κείμενα του Ιωάννη, είναι κυρίως Πνεύμα της Αλήθειας. Δεν είναι τυχαίο ότι η έκφραση το πνεῦμα της ἀληθείας στην Κ. Δ. ανήκει στον Ιωάννη και ότι μπόρεσε ακόμη και να δηλώσει για το Άγιο Πνεύμα:  το πνεῦμα ἐστίν η ἀλήθεια (1^η Επιστ. 5, 6). Διότι γι’ αυτόν, όπως αποδείξαμε, υπάρχει αντιστοιχία ανάμεσα στην ενέργεια του λόγου του Ιησού (ή της αλήθειας) και την ενέργεια του Πνεύματος σ’ εμάς· γι’ αυτό μπορεί και να πει χωρίς διάκριση ότι ο πιστός γεννιέται από το Πνεύμα (Ιωάν. 3, 5-8) ή ότι γεννιέται από τον Θεό, από την σπορά του λόγου ( 1^η Επιστ. 3,9).

     Ποια ακριβώς έννοια μπορεί να έχει τότε η έκφραση του Ιωάννη το πνεῦμα της ἀληθείας; Ο Barrett εύλογα δηλώνει ότι η ἀλήθεια δεν είναι γενική επεξηγηματική, ούτε ένας απλός προσδιορισμός του Ιησού-Αλήθεια (το Πνεύμα της Αλήθειας = το Πνεύμα του Ιησού, που είναι η Αλήθεια). Για μερικούς σύγχρονους ερμηνευτές, που διακρίνουν στην ἀλήθεια του Ιωάννη την έσχατη ουσία των πραγμάτων», την θεία πραγματικότητα, θα σήμαινε «το Πνεύμα της Αλήθειας», δηλαδή της θεότητας που εκδηλώνεται μ’ αυτόν τον τρόπο, ή ακόμη, την θεία και απόλυτη φύση του Πνεύματος, το ομοούσιο του Πατρός και του Υιού Πνεύμα. Οι ερμηνείες αυτές όμως αγνοούν απολύτως το γεγονός ότι το πνεῦμα της ἀληθείας είναι εβραϊκό, και ότι στην εβραϊκή παράδοση δεν υπάρχει η ελληνική έννοια σύμφωνα με την οποία «η Αλήθεια» είναι «θεία πραγματικότητα».

     Υπάρχει όμως και μια απλούστερη ερμηνεία. Τα κείμενα του Ιωάννη μας καλούν να θεωρήσουμε την έκφραση της ἀληθείας σαν ένα είδος γενικής αντικειμενικής ή καλύτερα γενικής ποιοτικής: η έννοια περιγράφει την χαρακτηριστική ιδιότητα του Πνεύματος, το αντικείμενο της ενέργειάς του. «Το Πνεύμα της αλήθειας, είναι λοιπόν το Πνεύμα που μας κοινοποιεί την αλήθεια του Ιησού, το Πνεύμα που έχει προορισμό να μας διδάξει την αλήθεια του Χριστού και να την ενσταλάξει μέσα μας. Κατ’ αυτήν την αντίληψη, η έκφραση «το Πνεύμα της Αλήθειας» εκφράζει ακριβώς αυτό που η εξηγητική ανάλυση των κειμένων μας οδήγησε να ανακαλύψουμε.

5. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν τώρα πώς ο Ιωάννης χωρίς να αντιφάσκει μπορεί να δηλώνει αφ’ ενός ότι ο Ιησούς είναι η Αλήθεια (Ιωάν. 14,6)) και αφ’ ετέρου ότι το Πνεύμα είναι η Αλήθεια (1^η Επιστ. 5,6). Θα πρέπει δηλαδή να λάβουμε από κοινού αυτά τα δύο εδάφια-ορισμούς για να εκφράσουμε την αλήθεια κατά Ιωάννη στην πληρότητα της. Ο ίδιος ο Ιησούς, με την απόλυτη έννοια, είναι αυτός που αποκαλύπτει την αλήθεια, αυτός ο ίδιος είναι η αλήθεια, η ολοκληρωτική αποκάλυψη. Αλλά μόνον το Πνεύμα μπορεί να προσφέρει την κατανόηση της πίστεως σ’ αυτήν την αλήθεια. Ο Ιησούς είναι η Αλήθεια, αντικειμενικά και ιστορικά· ενώ το Πνεύμα, μπορούμε να πούμε ότι είναι η Αλήθεια σε σχέση με εμάς. Η αλήθεια, κατά Ιωάννη, είναι λοιπόν ολόκληρη η αποκάλυψη των έσχατων καιρών: προερχόμενη (εκπορευόμενη) από τον Πατέρα, δια της Ενσαρκώσεως του Λόγου, ο οποίος κατέστη εξ αυτού ο Χριστός-Αλήθεια, φτάνει σ’  εμάς μόνο με την αποτελεσματική ενέργεια του Πνεύματος της Αληθείας. Ανάμεσα στην αποκαλυπτική ενέργεια του Ιησού και σ’ αυτήν του Πνεύματος υπάρχει μια στενή συνάφεια, μια απόλυτη συνέχεια: η αλήθεια, με την πλήρη έννοιά της, όπως την αντιλαμβάνεται ο Ιωάννης, είναι η αποκάλυψη του Ιησού, που ανανεώνεται συνέχεια στην καρδιά και την ζωής των πιστών από το Πνεύμα.

                                      Τ Ε Λ Ο Σ