Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (9)

Συνέχεια από: Κυριακή 24 Σεπτεμβρίου 2017

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 

Του Adolf Trendelenburg.

Εισαγωγή του Giovanni Reale.

12. Οι κατηγορίες δέν εξαντλούν το "όν σαν όν".

  

        
Ο ίδιος ο Bonitz, ο οποίος υπήρξε τον περασμένο αιώνα ο πιό αποτελεσματικός υποστηρικτής τής μεταφυσικής σημασίας τών κατηγοριών, έχει πολλές αμφιβολίες σχετικές με το θέμα!

          Και πράγματι αφού δήλωσε ότι οι κατηγορίες αντιπροσωπεύουν τις πολλαπλές σημασίες που έχει το Είναι, κάτι που κατενόησε στην πιό γενική σημασία τού όρου, και ότι είναι τα υπέρτατα γένη τα οποία χωρίζουν ολόκληρη την σφαίρα τού Είναι, ο Bonitz μένει έκπληκτος ακριβώς στον ορισμό αυτού τού Είναι, το οποίο αυτός πιστεύει ότι μπορεί να απλωθεί ταυτοχρόνως, στις σκέψεις μας, στα περιεχόμενα τών αναπαραστάσεών μας και στα αντικείμενα τής εμπειρίας.

          Ήδη ο Apelt πρόσεξε αυτό το ολίσθημα τού Bonitz κατά το οποίο, στο πλαίσιο τών κατηγοριών εισήλθαν ταυτόχρονα όντα και σκέψεις, αλλά εκείνο το οποίο μάς φαίνεται άλυτο-και αυτό ισχύει για όλους τούς μελετητές που ερευνήσαμε-είναι το πρόβλημα εάν οι κατηγορίες εξαντλούν την ολότητα τού Είναι, ή μήπως αυτές ισχύουν μόνον περιοριστικά για το αισθητό Είναι. Μόνον λύνοντας αυτό το πρόβλημα μπορούμε να εννοήσουμε αληθινά την σημασία και το εύρος τών κατηγοριών.

          Είναι γνωστό ότι για τον Αριστοτέλη, το Είναι λέγεται με πολλές σημασίες (πολλαχώς λέγεται το όν. (Μετ. 1003 α 33, 1003 b 5...) και ότι αυτές τίς πολλές σημασίες προσπάθησε να τις μειώσει σε μερικές  και ακριβέστερα, όπως προκύπτει απο μερικά χωρία τής Μεταφυσικής (1003 b 6...), σε τέσσερις βασικές:

1)Το όν κατά τα σχήματα τών κατηγοριών (1051 α 34)

2) Το όν κατά δυνάμει και ενεργεία.

3) Το όν κατά συμβεβηκός.

4) Το όν ώς αληθές και το μή όν ώς ψευδές!

          Αυτό τό τετραμερές, δέν εξαντλεί πραγματικά τις "σημασίες" τού Είναι. Οι τρείς τελευταίες είναι δυνατές και κατανοούνται μόνον σε σχέση με την πρώτη σημασία τού Είναι, και συγκεκριμένα σε σχέση με την ουσία, μάλιστα δέ με την αισθητή ουσία.

          Το δυνάμει Είναι δέν εννοείται παρά μιάς ουσίας και μιας ουσίας, προσθέτει ο Αριστοτέλης, διαθέτουσας ύλη! (Μετ. 1088 b :1 ανάγκη τε εκάστου ύλην είναι το δυνάμει τοιούτον). Και έτσι η ενέργεια για την οποία μιλούν εκείνοι που ακολουθούν αυτή την τεταρτομέρεια είναι η ενέργεια τής μορφής τού αισθητού συνόλου.

          Το ίδιο μπορούμε να πούμε για το συμβεβηκός όν, το οποίο είναι το μή-αναγκαστικώς όν και επομένως μπορεί να ανήκει αποκλειστικώς στα όντα που δέν είναι τής ανάγκης, δηλαδή τών αισθητών. Στο έκτο βιβλίο διαβάζουμε επομένως ότι η ύλη πρέπει να είναι η αιτία τού συμβεβηκότος, διότι αυτή μπορεί με ένα διαφορετικό τρόπο από όπως είναι συνήθως (ώστε η ύλη έσται αιτία η ενδεχομένη παρά το ώς επί το πολύ άλλως τού συμβεβικότος! Μετ 1027 α 13).

          Το ίδιο θα πούμε τέλος για το Είναι το όν ώς αληθές και το μή όν ώς ψεύδος, τα οποία σαν τέτοια, δέν υπάρχουν πραγματικά έξω της διανοίας. Ο Αριστοτέλης το λέει χωρίς δισταγμούς: ού γάρ έστι το ψεύδος και το αληθές εν τοις πράγμασιν..αλλ'εν διανοία (Μετ. 1027 b 25)

          Μάλιστα δε σχετικά μ'αυτό ο Αριστοτέλης έγραψε: Όπως το Είναι ώς συμβεβηκός, έτσι και το Είναι σαν αληθές το αφήνουμε κατά μέρος. Η αιτία τού πρώτου είναι αόριστος ενώ το δεύτερο συνίσταται απο ένα πάθος τής διανοίας και αμφότερα στηρίζονται στο υπόλοιπο γένος τού όντος και δέν φανερώνουν μια πραγματικότητα η οποία υφίσταται έξω τής διανοίας και αντικειμενικά. Αυτοί οι τρόποι τού Είναι, λοιπόν πρέπει να αφεθούν κατά μέρος και πρέπει αντιθέτως να ερευνήσουμε τίς αιτίες και τίς αρχές τού όντος σαν όντος (...το μέν ώς συμβεβηκός και το ώς αληθές όν αφετέον -το γάρ αίτιον του μέν αόριστον του δε της διανοίας τι πάθος, και αμφότερα περί το λοιπόν γένος του όντος, και ού έξω δηλούσιν ουσάν τίνα φύσιν του όντος αυτού τα αίτια και τας αρχάς ή όν! ) Μετ. 1027 b 33-1028 a 4!

          Το κατά συμβεβηκός Είναι, το αληθές και θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και εκείνο το δυνάμει, δέν μας δίνουν εν τέλει το κατεξοχήν Είναι, την αυθεντική φύση τού όντος. Αυτή η φύσις προσφέρεται απο την ουσία και δηλώνεται καθαρά απο τον Αριστοτέλη: "για την αλήθεια, αυτό που απ τους αρχαίους χρόνους, όπως και σήμερα και πάντοτε, αποτελεί το αιώνιο αντικείμενο ερεύνης και το αιώνιο πρόβλημα, τι το όν, αυτό εξισούται μ'αυτό, τί είναι η ουσία! (και δή και το πάλαι τε και νύν και αεί ζητούμενον και αεί απορούμενον, τί το όν, τούτο εστί τις η ουσία). Μετ. 1028 b 2!

          Έτσι λοιπόν η ουσία είναι το πρώτως όν και γι'αυτή κάθε άλλο είναι όν. Αυτή είναι, όπως λέει ο Αριστοτέλης, το θεμελιώδες Είναι, το όν απλώς! (ώστε το πρώτως όν και ού τι όν αλλ'όν απλώς η ουσία αν είη! 1028 α 30)!

          Μία υποδιαίρεση δηλαδή ένας πίνακας τών σημασιών τού Είναι αληθινά πλήρης θα είναι λοιπόν όχι μόνον εκείνος ο οποίος περιλαμβάνει μόνον τούς δευτερεύοντες τρόπους τού Είναι, αλλά το όν απλώς. Και καθώς ένα τέτοιο όν απλώς είναι η ουσία, το πρόβλημα θα τεθεί μ'αυτόν τον τρόπο: υπάρχουν μόνον οι αισθητές ουσίες, δηλαδή υπάρχουν άλλες ουσίες πέραν ή παρά τα αισθητά; Με άλλους όρους: το είναι τών αισθητών εξαντλεί όλο το Είναι ή όχι;

          Έτσι εκφράζεται ο Αριστοτέλης: Έτσι πρέπει να εξετάσουμε τί πράγμα είναι ακριβές ή μή-ακριβές σε όλες τις βεβαιώσεις, και εάν υπάρχουν ή όχι μερικές ουσίες δίπλα στις αισθητές και ποιός είναι ο τρόπος τής υπάρξεώς τους, και εάν υπάρχει κάποια ξεχωριστή ουσία απο τις αισθητές, γιατί υπάρχει και με ποιό τρόπο υπάρχει, δηλαδή πέραν τών αισθητών δέν υπάρχει κάποια ουσία; Μετ. 1028 b 27: Περί δε τούτων τι λέγεται καλώς ή μή καλώς και τίνες εισίν ουσίας, και πότερον εισί τινες παρά τας αισθητάς ή ούκ εισί και αυταί πώς εισί, και πότερον έστι τις χωριστή ουσία, και δια τι και πώς ή ουδεμία, παρά τας αισθητάς σκεπτέον, υποτυπωσαμένοις την ουσίαν πρώτον τί εστίν.

          Αυτό σημαίνει λοιπόν να αναρωτηθούμε δεδομένης τής εξισώσεως ανάμεσα στο Είναι και την ουσία, εάν το αισθητό είναι ή όχι "όλο" το Είναι, εάν δηλαδή εξαντλεί την σημασία τού Είναι.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.