Συνέχεια από: Δευτέρα, 4 Μαΐου 2020
Ο ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ
Το πλεονέκτημα αυτού του τρόπου εξήγησης των πραγμάτων κατανοείται εύκολα. Από το ένα μέρος επιτρέπει την συγκέντρωση γύρω από το ίδιο αντικείμενο, που είναι η Θεία αγαθότης, γύρω από την κοινή αγάπη των τριών προσώπων (την ουσιώδη αγάπη) και την κοινή αγάπη με την οποία ο Πατήρ και ο Υιός πνέουν το Άγιο Πνεύμα (την ιδέα της αγάπης, σήμερα την έννοια). Από το άλλο φανερώνει με επάρκεια την σχέση η οποία συστήνει το πρόσωπο τού Αγίου Πνεύματος στην πρόοδό του σαν αγάπη. Η έμπνευση του Αυγουστίνου βεβαίως δέν ξεχνιέται καθότι σ'αυτή την βάση ο Ακινάτης δέν έχει καμμία δυσκολία να την ξαναπροσλάβει και νά την συγχωνεύσει.
Ο ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ
Του Jean Pierre Torrell
Ο Δεσμός της αγάπης (συνέχεια)
«Πρέπει να δηλώσουμε ότι το Άγιο Πνεύμα είναι ο δεσμός (nexus) του Πατρός και του Υιού καθότι είναι η Αγάπη. Και πράγματι, μέσω μίας μοναδικής στοργής ο Πατήρ αγαπά τόσο τον εαυτό του όσο και τον Υιό - και αμοιβαίως. Στην συνέχεια καθότι Αγάπη, το Άγιο Πνεύμα ανακαλεί μία αμοιβαία σχέση ανάμεσα στον Πατέρα και τον Υιό, εκείνη του αγαπώντος και του αγαπώμενου. Αλλά ακριβώς για αυτό το ίδιο το γεγονός της αγάπης του Πατρός και του Υιού, επιβάλλεται αυτή η αμοιβαία τους αγάπη, η οποία ονομάζεται αλλοιώς Άγιο Πνεύμα, να προοδεύει και από το Ένα και από το άλλο (πρόσωπο). Εάν λοιπόν υπολογίσουμε την καταγωγή, το Άγιο Πνεύμα δέν βρίσκεται στο κέντρο, είναι το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος. Εάν υπολογίσουμε όμως την αμοιβαία σχέση για την οποία μιλήσαμε ήδη, τότε ναί, αυτό βρίσκεται ανάμεσα στα δύο άλλα πρόσωπα, σαν ο δεσμός που τα ενώνει, παρότι προοδεύει από καθένα από αυτά!» (Ι q. 37, a 1 εώς 3). [Αλλοίμονό μας]
Αυτό το κείμενο είναι θεμελιώδες και βλέπουμε αμέσως πού βρίσκεται η μετριοπαθής αλλά αποφασιστική διόρθωση. Χωρίς να παραιτείται από την ιδιοφυή έμπνευση του Αυγουστίνου, τής οποίας οι πνευματικές προεκτάσεις είναι τόσο πλούσιες, ο Ακινάτης την εισάγει στην εξήγησή του σε μία δεύτερη στιγμή, αφού την είχε προηγουμένως συστηματοποιήσει σε μία μεταφυσική βάση, εννοιολογικώς πιό σταθερή και δυνατή: Στήν αγάπη που έχει ο Θεός για την αγαθότητά του. Μέσω αυτής λοιπόν και μόνον, της μοναδικής στοργής του Θεού για την αγαθότητα του, ο Πατήρ και ο Υιός αγαπώνται αμοιβαίως και γι'αυτό το Άγιο Πνεύμα καθότι Αγάπη προϋποθέτει αυτή την αμοιβαία σχέση ανάμεσα στον Εραστή και τον Ερωμένο. Και επιπλέον αυτή η ίδια αγάπη επεκτείνεται σε όλη την κτίση!
Αλλά οφείλουμε επίσης σ'αυτό το σημείο να δηλώσουμε ότι εάν αυτό το θέμα του πνεύματος σαν δεσμού αγάπης στην εξηγητική του Ακινάτη εμφανίστηκε μόνον σ'έναν δεύτερο χρόνο, δέν εγκατελείφθη όμως ποτέ. Αντιθέτως χρησιμοποιείται με μία σταθερότητα γεμάτη σημασία στα σχόλια στις επιστολές του Απ. Παύλου, παρότι μερικές φορές αναφέρεται απλώς, σαν ένα δόγμα το οποίο έχει κατοχυρωθεί ήδη. Έτσι στην πρός Ρωμαίους π.χ. όπου ο Απόστολος χαιρετά τους Χριστιανούς ή στην πρός Κορινθίους Β' όπου εύχεται "χάρις ὑμῖν καὶ εἰρήνη ἀπὸ Θεοῦ πατρὸς ἡμῶν καὶ Κυρίου ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ" και δέν αναφέρεται το Άγιο Πνεύμα, ο Ακινάτης προσθέτει σχεδόν πάντοτε: «Το πρόσωπο του Αγίου Πνεύματος δέν αναφέρεται καθότι περιέχεται στα δώρα του που είναι η χάρις και η Ειρήνη, ή περιλαμβάνεται στα δύο πρόσωπα του Πατρός και του Υιού των οποίων είναι η ένωση και ο δεσμός».[Είναι μεγάλος κωμικός, αλλοίμονο].
Έχει μεγάλο ενδιαφέρον επίσης να δούμε πόσο αδιαχώριστη είναι η ποιότητα του Αγίου Πνεύματος από τον ορισμό του, για παράδειγμα σε μία από τις "Questioni disputate" (λογομαχίες), όπου ο Ακινάτης συζητά μία αντίρρηση λίγο εξειδικευμένη η οποία θέλει να διαχωρίσει την έννοια τής ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ από την πρόοδο του Αγίου Πνεύματος. Ταυτοχρόνως προσπαθούσε να αποδείξει ότι μπορούμε να σκεφθούμε την πρόοδο του Αγίου Πνεύματος χωρίς να υπολογίσουμε την κοινωνία ή το Φιλιόκβε (το οποίο συνεπάγεται απο την ιδιότητα της ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ). Φαινομενικώς πολύ απλή αντίρρηση, καί το επιχείρημα σημειώνει ότι είναι εννοιολογικώς δυνατόν να διακρίνουμε αυτό που προηγείται από αυτό που έπεται και ότι μπορούμε να αρνηθούμε αυτό που είναι ύστερο χωρίς να προσβάλλουμε αυτό που προηγείται. Έτσι, ακόμη και χωρίς την κοινωνία, θα μπορούσαμε να σκεφθούμε τα Θεία πρόσωπα χωρίς να καταλήξουμε στην πολλαπλότητά τους, δεδομένου ότι μ'αυτό δέν θα θίγουμε τις προόδους καταγωγής οι οποίες θεμελιώνουν αυτή την πολλαπλότητα. Και ο Ακινάτης απαντά:
Έχει μεγάλο ενδιαφέρον επίσης να δούμε πόσο αδιαχώριστη είναι η ποιότητα του Αγίου Πνεύματος από τον ορισμό του, για παράδειγμα σε μία από τις "Questioni disputate" (λογομαχίες), όπου ο Ακινάτης συζητά μία αντίρρηση λίγο εξειδικευμένη η οποία θέλει να διαχωρίσει την έννοια τής ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ από την πρόοδο του Αγίου Πνεύματος. Ταυτοχρόνως προσπαθούσε να αποδείξει ότι μπορούμε να σκεφθούμε την πρόοδο του Αγίου Πνεύματος χωρίς να υπολογίσουμε την κοινωνία ή το Φιλιόκβε (το οποίο συνεπάγεται απο την ιδιότητα της ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ). Φαινομενικώς πολύ απλή αντίρρηση, καί το επιχείρημα σημειώνει ότι είναι εννοιολογικώς δυνατόν να διακρίνουμε αυτό που προηγείται από αυτό που έπεται και ότι μπορούμε να αρνηθούμε αυτό που είναι ύστερο χωρίς να προσβάλλουμε αυτό που προηγείται. Έτσι, ακόμη και χωρίς την κοινωνία, θα μπορούσαμε να σκεφθούμε τα Θεία πρόσωπα χωρίς να καταλήξουμε στην πολλαπλότητά τους, δεδομένου ότι μ'αυτό δέν θα θίγουμε τις προόδους καταγωγής οι οποίες θεμελιώνουν αυτή την πολλαπλότητα. Και ο Ακινάτης απαντά:
«Είναι αλήθεια ότι εννοιολογικώς (per intellectum), η πρόοδος προηγείται της κοινωνίας, όπως ακριβώς αυτό που είναι κοινό προηγείται αυτού που είναι ιδιαίτερο, παρ'όλα αυτά αυτή η πρόοδος, του Αγίου Πνεύματος, η οποία προοδεύει σαν αγάπη και κοινωνία και δεσμός αγάπης του Πατρός και του Υιού, δέν είναι και εννοιολογικώς προηγούμενη της κοινωνίας. (Συνεπάγεται πώς εάν διαγράψουμε την κοινωνία δέν θα υπήρχε πλέον η πρόοδος του Αγίου Πνεύματος, διότι πρόκειται για το ίδιο πράγμα. Ένα παράδειγμα θα μας το φανερώσει εύκολα: Εννοιολογικώς [επινοία], το "ζώον" έρχεται πρό του "ανθρώπου", αλλά δέν ισχύει αναφορικώς με το "ζώον λόγον έχων", καθότι αυτός είναι ο ίδιος ο ορισμός του ανθρώπου)». [Είναι μεγάλος κωμικός, αλλοίμονό μας, διότι είναι ο δάσκαλος του Ζηζιούλα, ο νέος και μοναδικός Θεολόγος του Οικουμενισμού].
Φαίνεται λίγο λεπτός ο καθορισμός αυτός, αλλά είναι πολύ σημαντικός για την σκέψη τού Ακινάτη! Η αντίρρηση οφείλετο στην σύγχυση ανάμεσα στην γενική σημασία της "προόδου" και το ιδιαίτερο νόημα του ονόματος όταν διαγράφει την πρόοδο του Αγίου Πνεύματος. [Από εδώ ξεκίνησε η διαμάχη της ονοματολογίας και η νίκη της διότι η λατινική θεολογία ταυτίζει την οικονομική Τριάδα με την Θεολογική, την καθαυτή, την προαιώνιο. Την οποία ονομάζει ενυπάρχουσα, με έναν διφορούμενο φιλοσοφικό όρο].
Έτσι λοιπόν πρόοδος δέν σημαίνει τίποτε άλλο για το Άγιο Πνεύμα παρά πρόοδος σαν αγάπη και κοινωνία του Πατρός και του Υιού. [ΜΙΑ ΓΕΦΥΡΑ. ΠΟΝΤΙΦΗΞ. PONTEFICE. ENAΣ ΠΑΠΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ]. Εάν μέσα στον νού μας διαγράψουμε αυτή την κοινωνία του Πατρός και του Υιού, διαγράφουμε και την πρόοδο του Αγίου Πνεύματος καθότι αυτά τα δύο πράγματα, αυτές οι δύο πραγματικότητες, γεγονότα, είναι αλληλέγγυα. Επομένως δέν θα μπορούμε πλέον να σκεφθούμε ούτε την διάκριση του Τρίτου προσώπου, ούτε να υπολογίσουμε το έργο που πραγματοποιεί στην Εκκλησιαστική κοινωνία.
[ΓΕΓΟΝΟΣ ΛΟΙΠΟΝ ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ. ΣΥΜΒΑΝ ΟΠΩΣ ΤΟ ΟΝΟΜΑΖΕΙ ΣΗΜΕΡΑ Ο ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ]
[ΓΕΓΟΝΟΣ ΛΟΙΠΟΝ ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ. ΣΥΜΒΑΝ ΟΠΩΣ ΤΟ ΟΝΟΜΑΖΕΙ ΣΗΜΕΡΑ Ο ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου