2. Κατάσταση της Ευρώπης.
Τον 19ο αιώνα, ο Auguste Comte, ανέλυε
την ανάπτυξη της ανθρωπότητος με την οπτική μίας εναλλαγής οργανικών περιόδων
και περιόδων κρίσεως. Θεωρούσε την κοινωνία της εποχής του σαν μία κοινωνία σε κρίση,
σάν μία κοινωνία σε αναζήτηση μίας οργανικής καταστάσεως ισορροπίας, την οποία,
εκ μέρους του τοποθετούσε στο μέλλον και της οποίας το δικό του σύστημα θετικής
φιλοσοφίας ήταν προορισμένο να αντιπροσωπεύσει το σχέδιο.
Κάτω από μία
οπτική γωνία, η φιλοσοφία του Comte, είναι πολύ ενδιαφέρουσα και παρουσιάζει εμπνεύσεις
λεπτές και βαθειές. Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους της μοντέρνας
εποχής. Ακόμη και ο Max Scheler, έγραψε ένα
δοκίμιο με τίτλο: "ο κόσμος σε κατάσταση ανισορροπίας". Ο πρώτος παγκόσμιος
πόλεμος αντιπροσωπεύει για τον Σέλλερ ένα κρίσιμο σημείο καμπής στη ζωή του.
Είχε ξεκινήσει την καρριέρα του σαν στοχαστής εναντιωμένος χωρίς καμμία
υποχώρηση στις τάσεις παρακμής και ισοπέδωσης της μοντέρνας σκέψης. Μάλιστα δέ
αυτό που φαινόταν στα μάτια των άλλων δημοκρατικό, σ’αυτόν εμφανιζόταν σαν υπέρτατη
πτώση. Φτάνει όμως ο πόλεμος, και αυτό που ο Σέλλερ νόμιζε μία δύναμη ικανή να
υπερβεί αυτή την παρακμή, η αρχή της ιεραρχίας ή κατά άλλους η θεοκρατική αρχή,
αντιπρόσωποι της οποίας ήταν οι κεντρικές εξουσίες, καταστρέφεται. Ο Σέλλερ
ήταν ένα ζωντανό πνεύμα, δέν ήταν άτιμος σαν στοχαστής, ένας κατασκευαστής
ιδεολογιών στο πόδι. Ο πόλεμος τού προσφέρει την ευκαιρία του στοχασμού, της
επιστροφής στον εαυτό του, και σ’αυτό ακριβώς το σημείο επιννοεί την έννοια της
επαναφοράς της ισορροπίας. Αναγνωρίζοντας πώς η εξισωτική τάση της συγχρόνου
δημοκρατίας παίζει έναν σπουδαίο ρόλο προσπαθεί να την οδηγήσει πρός μία
κατεύθυνση πιό υψηλή, ανώτερη, με την βοήθεια της πρόθεσης και της μεταφυσικής
παραδόσεως. Αυτή η προσπάθεια εξηγεί την περαιτέρω κατεύθυνση της φιλοσοφίας
του, τον λόγο των ηθικο-κοινωνιολογικών μελετών του.
Αυτές οι φιλοσοφικές προσπάθειες μαρτυρούν πώς η
ισορροπία αναζητάται καί επιτυγχάνεται ακόμη και μέσω πολέμων και επαναστάσεων. Όλοι
αναζητούσαν μία συγκεκριμένη κατάσταση ισορροπίας, αλλά την κατανοούσαν στην
προοπτική της Ευρωπαϊκής ιστορίας και των Ευρωπαϊκών ιδεολογιών της ιστορίας.
Το θέμα όμως είναι το εξής: μήπως ψάχνοντας της ρίζες της σημερινής
ανισορροπίας, μήπως είναι αναγκαίο να φτάσουμε στην ίδια τήν αυγή της Ευρώπης,
και μέσω της καταγωγής της, μήπως φθάσουμε στην σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και
της θέσεως του στον κόσμο; Η ανισορροπία την οποία συνειδητοποιούμε σήμερα δέν
είναι ίσως κάτι που αφορά μόνον τον Ευρωπαίο άνθρωπο μίας συγκεκριμένης
εποχής της ιστορίας; Δέν αφορά ίσως γενικώς τον άνθρωπο στη σχέση του με τον
πλανήτη; Σήμερα αυτό το βλέπουμε καλύτερα από ποτέ, δεδομένου ότι η Ευρώπη αυτή
η γέρικη πλέον δομή που αριθμεί ήδη δύο χιλιάδες χρόνια, η οποία είχε
κατορθώσει να υψώσει την ανθρωπότητα σε ένα επίπεδο εντελώς καινούργιο και όχι
μόνον μίας στοχαστικής συνειδήσεως (ή αυτοσυνειδησίας) αλλά και δυνάμεως και
ισχύος, αυτή η ιστορική πραγματικότης η οποία για πάρα πολύ καιρό είχε
ταυτιστεί με το σύνολο της ανθρωπότητος, θεωρώντας το υπόλοιπο μέρος σαν
αμελητέα ποσότητα, έφτασε στο τέλος του δρόμου. Η Ευρώπη υπήρξε πράγματι ο δάσκαλος του κόσμου. Στην οικονομία: ανέπτυξε τον καπιταλισμό, το εμπορικό δίκτυο της οικονομίας του πλανήτη! Κυβέρνησε τον κόσμο μέσω της πολιτικής, χάρη στο μονοπώλιό της μίας δυνάμεως, η οποία προερχόταν από την επιστήμη και την τεχνολογία. Η Ευρώπη υπήρξε όλα αυτά. Φυσικά όλο αυτό εξαρτιόταν και από την ικανότητα στοχασμού και από την εκ πολιτιστική λογική την οποία από μόνη της διέθετε.
Και αυτή η κολοσσιαία πραγματικότης έσβυσε καθ’ολοκληρίαν μέσα στον γύρο τριάντα ετών, στην διάρκεια δύο πολέμων, μετά τους οποίους δέν υπάρχει ίχνος απο την ηγετική της δύναμη στον κόσμο. Κατεστράφη με τις ίδιες της τις δυνάμεις. Φυσικά, ενέπλεξε ολόκληρο τον κόσμο σ’ αυτή την διαδικασία, όπως ακριβώς πρίν τον είχε αποκτήσει με ένα παρόμοια βίαιο και υλικό τρόπο. Υποχρέωσε τον κόσμο ολόκληρο να λάβει μέρος σ’ αυτές τις διαδικασίες καταστροφής και το αποτέλεσμα υπήρξε φυσικά να εμφανιστούν κληρονόμοι οι οποίοι δέν θα επιτρέψουν ποτέ πιά στην Ευρώπη να ξαναγίνει αυτή που ήταν κάποτε.
Τί πράγμα μας οδήγησε σ’αυτό το στάδιο; Πώς μπόρεσε να
φτάσει η Ευρώπη σ’αυτό το σημείο; Η απάντηση δέν είναι δύσκολη. Η αιτία υπήρξε
από το ένα μέρος, η έλλειψη ενότητος και από το άλλο, η απέραντη δύναμις που
διέθετε! Η έλλειψη ενότητος υπήρξε το αποτέλεσμα του γεγονότος πώς η Ευρώπη
συγκροτείτο από μία πολλαπλότητα κυρίαρχων κρατών και σε διαφορετικά επίπεδα.
Μία πολλαπλότητα κυρίαρχων κρατών, κανένα από τα οποία δέν αναγνώριζε μία
κυριαρχία ανώτερή του, έτσι ώστε δέν ήταν δυνατόν να λυθούν οι αντιπαραθέσεις.
Τα κράτη ευρίσκοντο σε πολύ διαφορετικά επίπεδα
εσωτερικής οργανώσεως, πλούτου, οικονομικής αναπτύξεως, αλλά πάνω απ’όλα τα πιό
σημαντικά ήταν ταυτοχρόνως απασχολημένα στην προσπάθεια κατάκτησης του κόσμου.
Σ’αυτές τις συνθήκες, οι οποίες κατά ένα μέρος οφείλονται στην έλλειψη
ενότητος -στην απουσία κάτι γενικού ικανού να ενώσει τους αντιπάλους τόσο στο
εξωτερικό επίπεδο της πολιτικής οργανώσεως, όσο και στο πνευματικό επίπεδο- και
από το άλλο μέρος, σε μία δύναμη ισχύ,
χωρίς όρια, μία παγκόσμια ισχύ ώστε η σύγκρουση να είναι αναπόφευκτη. Μία
σύγκρουση λοιπόν η οποία δέν μπορούσε παρά να σημαίνει το ξόδεμα όλων των
δυνάμεων που αυτές οι κοινωνίες διέθεταν, με μοναδικό σκοπό την
αυτοκαταστροφή. Και αυτό συνέβη στ’αλήθεια. Ακριβώς αυτές οι δυνάμεις της
επιστήμης και της τεχνολογίας, όπως επίσης και όλα όσα είχαν κατακτηθεί
μ’αυτές, διαλύθηκαν σ’αυτή την επιχείρηση της αμοιβαίας καταστροφής. Και αυτό
δέν ερχόταν απέξω. Ήταν η εσωτερική μοίρα, μία λογική έμφυτη, ας πούμε της
ευρωπαϊκής καταστάσεως, η οποία ταυτοχρόνως είναι και η γενική κατάσταση του
μοντέρνου ανθρώπου. Αποτελείται από τρία κυρίως στοιχεία: την επιστήμη και την
τεχνολογία καθώς είναι η κυρίαρχη γνώση, το κυρίαρχο κράτος σαν συγκεκριμένη
οργάνωση της ανθρώπινης κοινωνίας, και τα κυρίαρχα κράτη στην διαφωνία και στην
έλλειψη ενότητος. Πάντως αυτή η διαίρεση και έλλειψη ενότητος δέν είναι ο κανόνας.
Οπωσδήποτε η Ευρώπη δέν υπήρξε πάντοτε ενωμένη. Η Ευρώπη
του 19ου αιώνος είναι κατακερματισμένη. Δέν είναι πλέον ένας οργανισμός αλλά υπήρξε μία εποχή στην
οποία μπορούσαμε να μιλήσουμε για την ενότητας της Ευρώπης. Στο νεανικό έργο
που ήταν αφιερωμένο στο σύνταγμα της Γερμανίας, ο Hegel λέει πώς η Ευρώπη
δέν είναι, και δέν μπορεί να είναι, ένα κράτος, αλλά υπήρξε όμως στο παρελθόν.
Για τον Hegel, το
κράτος είναι κάθε εποχιακή χρονική οργάνωση που συστήνει μίαν ενότητα ικανή για
επιθετική και αμυντική δράση: αλλά πάνω
απ’όλα αμυντική. Η Ευρώπη είναι κατά κάποιο τρόπο, σιωπηλά θεωρημένη από την
ιστοριογραφία, μία ενότης αυτού τού είδους: η επέκταση της Ευρώπης από τον ενδέκατο
εώς τον δέκατο τρίτο αιώνα, είναι η επέκταση της Ευρώπης, σαν ολότητος. Οι
σταυροφορίες, που θα καταστήσουν την Ευρώπη μία σταθερή ενότητα ενάντια στον
ισλαμικό κόσμο, περιγραμμένη από σταθερά σύνορα, η αποικιοκρατία, που θα
μεταφέρει αυτή την μορφή προς τα Ανατολικά, κατακτώντας τις φυλές των συνόρων,
τούς Σλάβους και τους λαούς της Βαλτικής κ.τ.λ. είναι Ευρωπαϊκά γεγονότα που
αφορούν την Ευρώπη στο σύνολο της.
(Συνεχίζεται)
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου