ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥΣ ΚΑΘΩΣ ΜΕΓΑΛΩΝΟΥΝ - Ο ANIMUS (2)

Συνέχεια από Κυριακή 8 Απριλίου

JANE WHEELWRIGHT
ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΆ ΤΟΥΣ ΚΑΘΩΣ ΜΕΓΑΛΩΝΟΥΝ - Ο ANIMUS
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3^Ο

ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ Ο ANIMUS ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΝΕΙΡΑ

Όταν ήμουν νέα, η συμπεριφορά του animus, όπως καθοριζόταν τότε, ήταν εύκολο να εντοπισθή, επειδή σχεδόν πάντα ερχόταν σε αντίθεση με τη στερεότυπη γυναικεία συμπεριφορά. Όπως έχω εξηγήσει αλλού, το γυναικείο πρότυπο συμπεριφοράς επηρεάσθηκε πολύ από την ανδρική anima· και ήταν επίσης το αντίστοιχο του ανδρικού προτύπου συμπεριφοράς. Η ιουδαιο-χριστιανικής πολιτιστικής βάσης δυτική κοινωνία ήταν αυστηρά πατριαρχική για περισσότερο από 2.000 χρόνια. Σε όλο αυτό το διάστημα, το θηλυκό στοιχείο δεν αντιπροσωπευόταν στην εικόνα του Θεού, ούτε καν έπαιρνε μια θέση δίπλα της. Επιπλέον, οι γυναίκες μόνο σχετικά πρόσφατα, και λίγο ως πολύ ταυτόχρονα με το σύγχρονο γυναικείο κίνημα, έχουν προστατευθή με την αντισύλληψη. Στην πραγματικότητα, μπορεί το κέρδος της αντισύλληψης να απελευθέρωσε την ενέργεια των γυναικών, ώστε να ανάψουν τη σπίθα της νέας απελευθερωτικής προσπάθειας. Για όλους αυτούς τους λόγους, και εξαιτίας ανδρικών και γυναικείων προκαταλήψεων, ο,τιδήποτε δεν ήταν παθητικά, δεκτικά, αγαπητικά, στοργικά θηλυκό (εκτός από κάποιαν ικανότητα να καταφέρνης διάφορα πράγματα με πονηριά, αναπόφευκτη σε μιαν ανδροκρατούμενη κοινωνία) φορτωνόταν στην κατηγορία του animus. Στην Ευρώπη, αυτή είναι η πραγματικότητα ακόμη και σήμερα, πολύ περισσότερο από ό,τι οι άνθρωποι εδώ (Σημ: στην Αμερική) γνωρίζουν. Η παράδοση σπάζει εκεί πολύ αργά. Θυμάμαι ένα περιστατικό που είναι ένα καλό παράδειγμα. Ήμουν σε μιαν παραλία πριν από μερικά χρόνια, με ένα ζευγάρι Ευρωπαίων. Πήγαμε όλοι για μπάνιο. Η σύζυγος δεν είχε μάθει, χαρακτηριστικά, ποτέ της να κολυμπάη. Ένοιωσα την ελευθερία και την ζωντάνια που δίνει ο ωκεανός, και βγήκα έξω, τσαλαβουτώντας με χαρούμενη διάθεση. Ο σύζυγος είπε τότε: ο “animus”!

Οι καιροί έχουν αλλάξει ριζικά. Οι γυναίκες μπορούν τώρα να εκφρασθούν με μυριάδες τρόπους, οι οποίοι είναι, από όσο μπορώ να καταλάβω, φυσιολογικοί, όσο αυτοί οι τρόποι συμπεριφοράς δεν προέρχονται από μιαν ταύτιση με τον animus.

Λέγοντας αυτό, χρειάζεται να εξηγήσω τί εννοώ με τον όρο ταύτιση. Για να κάνω απλούστερο το πρόβλημα, θα χρησιμοποιήσω μερικές φανταστικές εικόνες από τα όνειρα που βρίσκονται στη ρίζα του προβλήματος στην πραγματική ζωή. Στα όνειρα ειδικά, εμείς οι γυναίκες βλέπουμε και γυναικείες και ανδρικές μορφές. Οι γυναικείες μορφές αντιπροσωπεύουν την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το θηλυκό εγώ, καθώς και τη σκιά, η οποία περιλαμβάνει όχι μόνο μειονεκτήματα, αλλά και λίγο ή πολύ διαθέσιμα, με δυνατότητες δηλ. ανάπτυξης, θηλυκά χαρακτηριστικά. Οι ανδρικές εικόνες στα όνειρα αντιπροσωπεύουν όψεις των χαρακτηριστικών του αντιθέτου φύλου μέσα στη γυναίκα, και είναι, σπανιώτερα, σχόλια σχετικά με έναν πραγματικόν άνδρα. Μερικές ανδρικές ονειρικές εικόνες αλλάζουν ή εξαφανίζονται, καθώς τα προικισμένα με δυνατότητες χαρακτηριστικά που αντιπροσωπεύουν γίνονται περισσότερο συνειδητά, με την προσπάθεια της γυναίκας να συνειδητοποιήση τη θηλυκή της σκιά. Το επόμενο βήμα είναι αυτό, κατά το οποίο αυτές οι ιδιότητες εμφανίζονται σαν θηλυκές μορφές, πλησιάζοντας μ’ αυτόν τον τρόπο περισσότερο τη συνείδησή της.

Όλα αυτά είναι ωραία, και όπως θά ’πρεπε να είναι. Αλλά η γενική παράθεση αυτών των γυναικείων και ανδρικών μορφών, όπως φαίνονται στα όνειρα και τις εικόνες της φαντασίας, υποδεικνύει το πρόβλημα της ταύτισης, αν υπάρχει τέτοιο πρόβλημα. (Στην πραγματική ζωή η θέση τού animus, ειδικά στην περίπτωση της ταύτισης, είναι πιο δύσκολο να εντοπισθή, και σχεδόν αδύνατο να υποδειχθή, παρά μόνο στον βαθμό που εμφανίζεται σε μια γυναίκα, η οποία συμπεριφέρεται σαν ψευδο-άντρας). Για να το εκφράσουμε διαφορετικά: είναι η σχέση του θηλυκού εγώ με τον animus στην ψυχή της γυναίκας και τα όνειρά της που έχει σημασία. Εάν αυτή (το εγώ της) βρίσκεται στην εικόνα δίπλα στην αρσενική μορφή (τον animus της)· και αν αυτή η μορφή εκτελεί έναν συνοδευτικό ή ενισχυτικό-υποστηρικτικό ρόλο, εκείνη, το θηλυκό εγώ, δυναμώνει. Εάν η αρσενική μορφή είναι πίσω της, είναι ακόμη καλύτερα. Αλλά εάν ο άνδρας (animus) στέκεται μπροστά της, έτσι που η όραση και η ακοή της να παρεμποδίζονται, ή αν πρέπη να κοιτάξη μέσα από αυτόν, έχει πάθει, στην πραγματικότητα, ταύτιση. Εάν η όραση και η ακοή της έχουν, στη γλώσσα του ασυνειδήτου,  μόνο μερικώς ζημιωθή, είναι κι αυτή, στην πραγματική ζωή της, μόνο μερικώς ταυτισμένη. (Η εξαίρεση είναι όταν η ανδρική μορφή την οδηγή, σαν ψυχοπομπός ή οδηγός, στην πορεία της προς μεγαλύτερη πνευματική συνειδητότητα). Εάν βρίσκεται μερικές μόνο φορές σ’ αυτήν την άνιση σχέση, τότε είναι, σ’ αυτές τις περιπτώσεις, ταυτισμένη. Εάν φαίνεται να έχη, ειδικά σ’ ένα όνειρο, ανδρικό γεννητικό όργανο ή ανδρικά σωματικά χαρακτηριστικά, τότε ταυτίζεται πιο πρόθυμα ακόμη, εκτός κι αν χρειάζεται να ενεργοποιηθή ο animus της περισσότερο. Εάν τής επιτίθενται ή την πληγώνουν ή τη σκοτώνουν, συνήθως άνδρες στα όνειρά της ή τις φανταστικές εικόνες της, η εξωτερική κατάσταση ταύτισης εκφράζεται περισσότερο με αισθήματα γυναικείας κατωτερότητας.

Μια γυναίκα μπορεί να μεταφέρη στον εξωτερικό κόσμο τις προκαταλήψεις που αντιπροσωπεύουν οι ανδρικές μορφές στα όνειρά της. Κατά σύμπτωση, η λέξη προκατάληψη σημαίνει, στην αυθεντική της έννοια, προκατασκευασμένες κρίσεις, κάτι που περιγράφει πολύ καλά τον κίνδυνο, όσον αφορά στην πραγματική ζωή, στον οποίον και αναφέρομαι. Εάν εγώ επισκιάζομαι, για παράδειγμα, από τη μορφή του Jung ή κάποιου εντυπωσιακού οπαδού  του Jung σ’ ένα όνειρο, ή εμφανίζομαι σε υποδεέστερη θέση απέναντι σ’ αυτούς τους άνδρες, είμαι προκατειλημμένη υπέρ του Jung και δεν μπορώ να ακούσω άλλες ψυχολογικές θεωρίες, τουλάχιστον σε κείνον τον καιρό, ή για εκείνο το περιστατικό. Εάν μια γυναίκα ονειρεύεται ότι κυριαρχείται σεξουαλικά από έναν άνδρα ενάντια στη θέλησή της (ή, μερικές φορές, και με τη συγκατάθεσή της), ονειρεύεται την κατοχή από τον animus, εκτός εάν το όνειρο σημαίνη, ότι η γυναίκα πρέπει να αναλάβη ένα στοιχείο που έχει περάσει (μέσα στους αιώνες…) στην ανδρική δικαιοδοσία.

Το ασυνείδητο δεν είναι συνήθως, ίσως και ποτέ, τόσο απλοποιημένο στις εκφράσεις του, όσο το έδειξα ως τώρα. Χρησιμοποιώ αυτά τα ονειρικά και φαντασιακά θέματα για να διαφωτίσω απλώς ένα φαινόμενο της πραγματικής ζωής, που είναι δύσκολο να περιγραφή με άλλον τρόπο. Αυτά τα θέματα μπορούν να μας βοηθήσουν να βρούμε μιαν άκρη μέσα σ’ ένα σύννεφο από δεδομένα. Ο animus μπορεί να είναι τόσο διακριτικός στις εξωτερικές του εκδηλώσεις, ώστε να βλέπη, παραδείγματος χάριν, κανείς μερικές φορές μια γυναίκα να είναι φαινομενικά εντάξει, αλλά να της είναι δύσκολο να έρθη, στην πραγματικότητα, σε επαφή στο προσωπικό επίπεδο με το άλλο φύλο. Αυτό μπορεί να είναι έργο του animus, ο οποίος βρίσκεται στο ασυνείδητο, και δεν αποκαλύπτεται ανοιχτά. Είναι συνήθως πάρα πολύ εύκολο να δούμε τον animus. Μια ολοκληρωμένη εντούτοις έλλειψη κάποιας άποψης σε μια γυναίκα, μπορεί να προέρχεται επίσης από μιαν αρνητική σχέση με τον animus.

Για να κάνουμε μιαν ανακεφαλαίωση, πιστεύω πως το πρόβλημα της ταύτισης με τον animus είναι τόσο κυρίαρχο στην κοινωνία μας σήμερα, όσο και οι προκατειλημμένες στάσεις των γυναικών.

 Σύμφωνα με την εμπειρία μου από το παρελθόν, υπάρχουν σχηματικά δύο ομάδες γυναικών: αυτές που έζησαν μέσω των ανδρών, και αυτές που προσπάθησαν, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, να προχωρήσουν μόνες τους. Θα αρχίσω με μερικές παρατηρήσεις σχετικά με την πρώτη ομάδα.

Οι γυναίκες που ζουν μέσω των ανδρών δεν είναι πλέον τόσο συντριπτική πλειονότητα όσο ήταν άλλοτε· είναι όμως αυτές που παρέδωσαν το έργο τού αυτοελέγχου, δηλαδή της πειθάρχησης του animus στους άνδρες τους. Περίμεναν από τους άνδρες, που είχαν σύμφωνα με τον κοινωνικό κώδικα  το χαρακτηριστικό της επιβολής, να τις προσαρμόζουν και να τις περιορίζουν όταν γίνονταν αυταρχικές. Γι’ αυτόν τον λόγο, όταν προβαλόταν ο animus, και για όσο διαρκούσε η προβολή, ήταν μια διατηρήσιμη σχέση δυνατή. Όταν όμως διαταράσσονταν, από τη μια ή την άλλην αιτία, οι προβολές, το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι τραγικό, αφού αφηνόταν η γυναίκα σε έναν ανανάπτυκτο και ανεκπαίδευτο animus. Πολύ πιθανόν να ερχόταν σε μιαν κατάσταση θλίψης στα μέσα της ζωής της ή αργότερα, επειδή δεν είχε απαλλαγή νωρίτερα από τις προβολές της μέσω της σύγκρουσης. Αυτές οι γυναίκες, που ζούσαν μέσω των ανδρών τους, μπορούσαν να ζήσουν την ζωή τους σε μιαν ανεμελιά και ελευθερία, που φαινόταν συχνά ζηλευτή σ’ αυτούς που τις έβλεπαν. Αλλά όταν ο άνδρας εξαφανιζόταν, ή δεν υπήρχαν πια υποψήφιοι για την προβολή της, γίνονταν δυσάρεστες, τυραννικές και αρνητικές. Και είχαν και ιδιαίτερα προβλήματα στις σχέσεις με εκείνες τις γυναίκες από τη δεύτερη ομάδα, που είχαν μάθει να βάζουν φρένο στον animus. Αναφέρομαι μ’ αυτό σε κείνες τις γυναίκες, που είχαν μάθει να φέρνουν στην επιφάνεια τον θετικό animus (δύναμη της θέλησης) ή τον έλεγχο της θηλυκής συνείδησης, και να κρατούν κάτω από τον έλεγχό τους την αρνητική πλευρά του, μέχρι που να δείξη το αληθινό της πρόσωπο. Πιστεύω μέχρι και σήμερα, πως ο αρνητικός ή εκτός θέσης animus είναι εχθρικός προς το εγώ. Ο animus που ελεγχόταν από τον άνδρα ήταν πρωτόγονος, έτεινε να χρησιμοποιή την ενέργειά του με πρωτόγονο τρόπο, και το ίδιο κάνει και σήμερα. Η πρωτόγονη χρήση της ενέργειας του animus μπορεί να κάνη μια γυναίκα μέγαιρα, ή οποιοδήποτε άλλο ισοδύναμο της μέγαιρας.

Για τη δεύτερη ομάδα η κατάσταση ήταν διαφορετική. Την αποτελούσαν οι βιαστικές κυρίως και αγχώδεις γυναίκες, που είχαν πάρα πολλά να κάνουν, αυτές που ήταν αναγκασμένες να λειτουργήσουν μέσω του animus για να επιζήσουν. Από την άλλην πλευρά, όταν δεν κατεύθυνε βιαστικά ο animus τα πράγματα, μπορούσαν να είναι ελκυστικές και ήρεμες αυτές οι γυναίκες. Άν όμως βρισκόταν κάτω από αρκετή πίεση αυτό το είδος της γυναίκας, και κατέφευγε συχνά στον animus της για να επιβιώση, γινόταν τελικά σκληρή και επιθετική η γυναίκα, ως το σημείο να μεταχειρίζεται με περιφρόνηση τους άλλους και να αποξενώνη τους άνδρες γύρω της. Οι νεώτερες γενιές φαίνεται πως έχουν μπορέσει να συνδυάσουν καλύτερα και πιο αποτελεσματικά τη γοητεία με τη μόρφωση και την κοινωνική επιτυχία, αν και αυτό έγινε μόνον επιφανειακά.

Σήμερα οι σπουδές, το επάγγελμα και τα ενδιαφέροντα έξω από το σπίτι και την οικογένεια είναι αποδεκτά από την αρχή, έτσι ώστε να είναι δυνατόν για τις σύγχρονες γυναίκες, που το πεδίο δραστηριότητάς τους έχει πολύ αυξηθή, να κινούνται πιο άνετα μέσα σ’ έναν ευρύτερο και πιο ταιριαστόν σ’ αυτές τρόπο ζωής. Δεν χρειάζεται να χρησιμοποιούν τόσο πολύ τη δύναμη της θέλησης. Και επιπλέον, όταν μια δραστηριότητα βρίσκεται σε αρμονία μ’ αυτόν που την εκτελεί, απαιτεί λιγώτερη ενέργεια και προσπάθεια. Πιο συχνά στο παρελθόν, και με τις περιορισμένες τότε δυνατότητες εργασίας, προερχόταν η ταύτιση με τον animus από την τοποθέτηση μιας γυναίκας σε λάθος θέση. Έπρεπε κατά συνέπεια, να εξασκήση η γυναίκα μεγάλη δύναμη θέλησης για να προσαρμοσθή στη δουλειά της, και ως το σημείο, να ταυτισθή μερικές φορές με την ίδια τη δύναμη της θέλησης. Η δύναμη της θέλησης είναι ενέργεια του animus, και είναι ο καλύτερος φίλος τής γυναίκας εάν γίνη συνειδητή. Θα πρέπη όμως να πω περισσότερα για τη δύναμη της θέλησης παρακάτω.

Υπάρχουν σήμερα ακόμη πολλές γυναίκες με το ίδιο προαιώνιο πρόβλημα,  με την αδυναμία να χρησιμοποιήσουν δηλ. τον animus, χωρίς να ταυτισθούν μαζί του. Το πρόβλημα περιλαμβάνει τις γυναίκες που δεν εντοπίζουν μέσα τους τον animus σαν ένα μέσο άμυνας απέναντι σ’ ένα ανυπόφορο περιβάλλον, καθώς και εκείνες που δεν έχουν προικισθή με ισχυρά αρσενικά γονίδια. Αυτές είναι οι γυναίκες που τους λείπει η κρίση ή ο συνειδητοποιημένος animus. Μπορούν να ασχοληθούν με μια δουλειά που τους είναι δυσάρεστη, κουραστική, πολύ απαιτητική, ή που χρειάζεται πολλή προσπάθεια. Παλαιότερη, η επιμονή σε μιαν εργασία απαιτούσε ένα υπερβολικό  ποσοστό αποφασιστικότητας ή δύναμης θέλησης. Κάτω από την επίδραση του άγχους, πολλές απ’ αυτές τις γυναίκες που ανελάμβαναν κοπιαστικές εργασίες, έχασαν την εικόνα του εαυτού τους ως ανθρωπίνου όντος, και  έ γ ι ν α ν  η δουλειά. Αυτό είχε σαν συνέπεια να χάσουν την ενστικτώδη, ασυνείδητη, θετική σχέση τους με τον animus, και να διασπασθούν έτσι οι σχέσεις τους με τον εξωτερικόν κόσμο.

Για να μπορέση να ανταποκριθή με επιτυχία μια σύγχρονη γυναίκα στον διπλό ρόλο της εργασίας και της σχέσης, πρέπει να ταυτισθή με το θηλυκό εγώ και να πάρη υποστήριξη από τον animus. Όπως οι γυναίκες της γενιάς μου, θα πρέπη να αποταυτισθή ίσως από τον animus με συνειδητή προσπάθεια. Μπορεί να βρεθή έπειτα, χρησιμοποιώντας αυτή τον animus, αντιμέτωπη με την υποχρέωση να διατηρήση, σαν ανεξάρτητη γυναίκα, μια σχέση μ’ έναν άνδρα. Αφού γίνη ο animus που τη βοηθούσε στη δουλειά ή στην κοινωνική επιτυχία συνειδητός, θα χρειασθή να ζήση και εξωτερικά σε συντροφικότητα μαζί του. Το να προβάλη αυτήν την πλευρά του animus σε μια σχέση μ’ έναν άνδρα, δεν θα είναι πια κάτι το εφικτό. Θα πρέπη να βρη τότε έναν άνδρα, που θα έχη διανύσει κι αυτός, σε σχέση με την anima του,  την ίδιαν πορεία.

Παρουσίασα αναπόφευκτα μιαν ζοφερή εικόνα του παρελθόντος, και θα συνεχίσω να κάνω το ίδιο και σε μερικά από τα θέματα που ακολουθούν. Περιγράφει αυτή η ζοφερή εικόνα όχι μόνον αυτά που συνέβησαν στο παρελθόν, αλλά σκιαγραφεί επίσης πιο καθαρά τον animus, δείχνοντας την ακραία συμπεριφορά του στο παρελθόν. Είναι σημαντικό να θυμώμαστε, ότι το πρόβλημα του animus, εξαιτίας των κοινωνικών περιορισμών και της χριστιανικής μας ηθικής, ήταν  ζ ο φ ε ρ ό. Οι γυναίκες της γενιάς μου δεν είχαν καμμιάν ευκαιρία να βελτιώσουν την κατάστασή τους, μέχρι που παρουσίασε ο Jung με σαφήνεια το πρόβλημα, και ανέπτυξε μιαν αντίληψη για τα χαρακτηριστικά του αντιθέτου φύλου, επάνω στην οποία μπορούσε να εργασθή κανείς. Και τότε όμως ακόμη, η απελευθέρωση των γυναικών ήταν κάθε άλλο παρά καθολική, επειδή οι παραδοσιακοί ρόλοι για τις γυναίκες και τους άνδρες διατηρούνταν ακόμη σταθερά στις μικρές κοινότητες. Μια γυναίκα μπορούσε να γνωρίζη πράγματα για τον animus της και να γίνεται αποδεκτή, μόνο στον βαθμό που τον κρατούσε έξω από τις σχέσεις της στην καθημερινή ζωή. (Φοβάμαι ότι τα προβλήματα τα σχετικά με τον animus και την anima μπορεί να είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνα και για τις βραχύβιες σχέσεις που βλέπουμε παντού γύρω μας σήμερα). Ένα μέρος από τη συμπεριφορά που αποδιδόταν στον animus στο παρελθόν, αναγνωρίζεται σήμερα σαν αποδεκτή γυναικεία συμπεριφορά. Ίσως να είναι πιο σεβαστός ο animus στις μέρες μας. Μια γυναίκα επιτρέπεται πάντως να ζήση ένα μέρος του στις σχέσεις της… Εκτός αυτού, όλο και πιο πολλοί άνδρες ζουν ένα μέρος της δικής τους anima. Αυτή η κατάσταση μπορεί να βελτιωθή μόνο με τον ερχομό τής κάθε νέας γενιάς, εάν δεν εισχωρήση βέβαια η ταύτιση με τον animus, ώστε να πνίξη το θηλυκό εγώ, μέχρι το σημείο να περιορίση για μιαν ακόμη φορά τη δυνατότητα στις γυναίκες, να προσφέρουν την ιδιαίτερη συνεισφορά τους στην κοινωνία.

(συνεχίζεται)

Αμέθυστος