ΤΟ ΔΡΑΜΑ ΤΟΥ ΑΘΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ (15)
HENRI DE LUBAC
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Δεν
έχουμε σκοπό να επεξεργαστούμε μια μεθοδική κριτική, ούτε και να
επαναλάβουμε γι’ άλλη μια φορά όλο εκείνο το μέρος της αλήθειας που
υπάρχει στις θέσεις του διαλεκτικού υλισμού, στην καταγγελία της
υποκρισίας, στο μπέρδεμά του και στην ανοχή του σε μια μορφή
πνευματισμού, ή στην εφαρμογή της Εγελιανής διαλεκτικής στην πραγματική
ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών. Ούτε έχουμε σαν σκοπό μας να αγγίξουμε
αναλυτικά την δραματική κατάσταση της κοινωνικής δικαιοσύνης η οποία
στηρίχθηκε στην πορεία της με εμπιστοσύνη σε πρόσωπα που ήταν ήδη
συνδεδεμένα με την μαρξιστική ιδεολογία. Διότι η ιδεολογία αυτή ωθεί
στην κοινωνική πράξη και πρωτοβουλία, και ήταν ήδη στρατευμένα στις
μαρξιστικές οργανώσεις και στην συνέχεια, είχαμε ήδη στην ιστορία των
κοινωνικών απαιτήσεων, μια ανεπάρκεια στους κοινωνικούς στόχους που
έπρεπε να επιτευχθούν.
Θα
αναρωτηθούμε απλά: σε ποιο αιώνιο βιβλίο οι μαρξιστές διάβασαν αυτό το
νόημα της ιστορίας που υιοθετούν με τόση σιγουριά; Από το άλλο μέρος, το
γεγονός πως έχουν πολύ συχνά μια οξύτατη αίσθηση του νοήματος της
ιστορίας και γνωρίζουν να παρατηρούν την πορεία της, και να αναλύουν τις
αιτίες για να αντλούν πλεονεκτήματα για την τακτική τους, αυτό είναι
ένα διαφορετικό θέμα! Αλλά από πού προέρχεται η ιδέα τους του τέλους προς το οποίο, κατά τη γνώμη τους, η ιστορία πορεύεται αλάνθαστα; Πώς
γνωρίζουν πως σ’ αυτή την τελευταία φάση ο άνθρωπος επιτέλους θα
διαθέτει τα μέσα για να λύσει όλα τα ανθρώπινα προβλήματα η λύση των
οποίων όμως τώρα είναι αδύνατη; Τα προβλήματα της ευτυχίας, της γνώσης, της αγάπης και του θανάτου; Πού έχουν δει πως, από αντίφαση σε αντίφαση, τα πάντα έτειναν προς μια συμπαντική συμφιλίωση;
Ποιος μπόρεσε να τους προφητέψει τον οριστικό θρίαμβο τού ναι, την
εξαφάνιση της αρνήσεως και την πλήρη αμοιβαιότητα της αγάπης; Ποιος τούς
εγγυήθηκε πως οι αντιφάσεις, σιγά-σιγά, θα κατευνάζοντο; Στην
πραγματικότητα η εμπειρία δεν μας φανερώνει κάτι παρόμοιο.
Ότι
υπάρχει ή δεν υπάρχει πρόοδος, αρκεί να υπάρχει προηγουμένως, να
προηγείται, ένας ορισμός και ένα κριτήριο, βάσει του οποίου θα
καθορίζεται αυτή η πρόοδος, μπορεί να μας το πει. Αλλά
δεν μπορεί να μας πει πως στο τέλος, η ελευθερία και η αρμονία θα
παρουσιαστούν αφ’ εαυτές, αρκεί να βοηθήσουμε την γέννησή τους! Για κάθε ιστορική κατάσταση μπορούμε να αχνοδιακρίνουμε μια λύση, αλλά ποιος θα μας φανερώσει την ΛΥΣΗ;
Έτσι ο M. Merleau – Ponty,
στο περιοδικό του Σαρτρ «Οι Μοντέρνοι Καιροί», τον Νοέμβριο του 1945,
σ. 355…, γράφει: «Μια φιλοσοφία η οποία εγκαταλείπει το απόλυτο πνεύμα
σαν κινητήριο δύναμη της ιστορίας, η οποία δεν αναγνωρίζει στα πράγματα
διαφορετικά νοήματα από εκείνα που αφήνουν να φανούν η εμφάνισή τους και
η αμοιβαία τους δράση, αυτή η φιλοσοφία δεν μπορεί να βεβαιώσει a priori
την δυνατότητα τού πλήρους ανθρώπου, να υποθέσει μια τελική σύνθεση
στην οποία θα έχουν λυθεί όλες οι αντιφάσεις αλλά δεν μπορεί ούτε να
επιβεβαιώσει την αναπόφευκτη πραγματοποίησή της. Εάν ο Χέγκελ μπορεί και
εμπιστεύεται τυφλά την πορεία των πραγμάτων, οφείλεται στο γεγονός ότι
σ’ αυτόν παραμένει στο βάθος του κάτι από την θεολογία, όμως η
μαρξιστική πράξη δεν έχει τους ίδιους πόρους, δεν θα μπορούσε να
προσχεδιάσει ένα τέλος της ιστορίας. Αυτό που ανήκει μόνον στον μαρξισμό είναι η πρόσκληση του να επιβάλουμε, χωρίς καμμία μεταφυσική εγγύηση, την λογική της ιστορίας πάνω στην τυχαιότητά της».
Επί
πλέον, εάν πρόκειται αληθινά για ένα πραγματικό τέλος όπως το επιθυμούν
οι μαρξιστές, οι αντιθέσεις τής διαλεκτικής είναι ανίκανες να το
δημιουργήσουν. Η διαλεκτική προχωρά με αλλεπάλληλες αρνήσεις. Από το αντίθετο αντλεί το αντίθετο, αλλά ακριβώς λόγω της αρχής της, η ισορροπία ανατρέπεται συνεχώς. Κάθε
λύση λοιπόν είναι πρόσκαιρη, μια άκρη καλεί την άλλη άκρη και δεν
υπάρχει κανένας τρόπος να σταματήσουμε αυτή την κίνηση η οποία ακολουθεί
μια σπασμένη γραμμή. Με άλλα λόγια, η αντίθεση γεννά και διαιωνίζει τον εαυτό της. Η
καθοριστική αρμονία δεν μπορεί να αναδυθεί από τους κόλπους της
αντιφάσεως. Καμμία επανάσταση δεν μπορεί να προσφέρει την συμπαντική
συμφιλίωση, διότι κάθε επανάσταση είναι διαλεκτική. Ο
μη-διαλεκτικός δεν θα εμφανισθεί ποτέ. Και εδώ σταματά η «θαυμάσια
δύναμη του σχετικού» για την οποία μιλούσε ο Χέγκελ και ο Μαρξ, μετά απ’
αυτόν.
Όλο
αυτό λοιπόν που απαιτεί να είναι καθοριστικό, απαιτεί μιαν αρχή που δεν
μπορεί να είναι διαλεκτική, ένα ναι που δεν θα είναι το απλό όχι ενός
όχι! (Μαρξ: οικονομικο-φιλοσοφικά χειρόγραφα του 1844: συλλαμβάνοντας
την άρνηση των αρνήσεων, ο Χέγκελ βρήκε την αφηρημένη έκφραση της
κινήσεως της Ιστορίας). Για την προετοιμασία του είναι αναγκαία κάποια
μέσα που πρέπει να του είναι ήδη ομογενή. Διαφορετικά, από ανατροπή σε
ανατροπή, η διαλεκτική συνεχίζει, και εκείνη η οποία πιθανόν εθεωρείτο ο
τελευταίος σταθμός πριν το μεγάλο «άλμα» στο απόλυτο δεν είναι παρά
ένας κρίκος ενός κολασμένου κύκλου. Όποιος θέλει ένα τέλος θέλει και τα
μέσα, αλλά όποιος δεν θέλει ένα οποιοδήποτε τέλος, δεν θέλει ούτε
οποιαδήποτε μέσα. Κανένα σόφισμα δεν θα κατορθώσει να υποχρεώσει να
ξεπηδήσει το αγαθό από το κακό, η αλήθεια από το ψέμα, η ελευθερία από
την τυραννία. Ούτε θα μπορέσει ποτέ να αποδείξει ότι η αγάπη ενυπάρχει στο μίσος, ούτε
θα κατορθώσει να μεταχειρισθεί αποτελεσματικά την σημερινή πρακτική
υποτίμηση του ανθρώπου για τους σκοπούς που οραματίστηκε η πίστη στον
άνθρωπο.
Γι’
αυτό και δεν θα απωθήσουμε ορισμένες πλευρές τής μαρξιστικής ηθικής,
αλλά καθόσον τοποθετείται με επιμονή στο επίπεδο της
αποτελεσματικότητος, θα πιστοποιήσουμε την αναποτελεσματικότητά της. Και
σ’ αυτό το σημείο δεν θα αρνηθούμε πως στην διαδρομή της ιστορίας, μια
παρόμοια ηθική μπορεί να παρουσιάσει κάποιες επιτυχίες, αλλά δεν θα
συμφωνήσουμε πως αυτές οι επιτυχίες μπορούν να γίνουν καθοριστικές,
ακριβώς επειδή αυτή η ηθική δεν μπορεί παρά να είναι πρόσκαιρη. Θα
αρνηθούμε πως αυτές οι επιτυχίες μπορούν να είναι ανθρώπινες, πρώτα απ’
όλα διότι «γεννούν» μια πρόσκαιρη τάξη η οποία δεν είναι τάξη, και
επειδή ακόμη και πληρώνοντας αυτή την τιμή, δεν κατορθώνουν να φτάσουν
ποτέ στην απελευθέρωση του ανθρώπου. Μια πολιτική επιτυχία είναι ένα
πράγμα, αλλά η λύση του προβλήματος του ανθρώπου είναι ένα άλλο πράγμα.
Και δεν υπάρχει καμμία σύγκριση μεταξύ τους.
Συνεχίζεται
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου