Αγάπα τον παραπλησίον σου;

 

Αγάπα τον παραπλησίον σου;

Του Robert Pfaller, καθηγητή φιλοσοφίας στο Universität für angewandte Kunst, Βιέννη

Philosophie Magazin, April/Mai, Nr.3, 2014, σελ. 26

Την χριστιανική αρχή «αγάπα τον πλησίον σου», η οποία επεκτείνεται στην αγάπη για τους εχθρούς, ο Sigmund Freud δεν την εκτίμησε ως ένα πολιτισμικό (zivilisatorisch) κατόρθωμα, αλλά την χαρακτήρισε ως μια αντιπαραγωγική στρατηγική: «Η εντολή είναι άγονη. Ένας τόσο μεγάλος πληθωρισμός της αγάπης μπορεί μόνο να μειώσει την αξία της. Δεν μπορεί να απομακρύνει την ανάγκη». Ακόμα και στην αυθεντική μορφή αυτής της αρχής βρίσκεται κάτι περίεργο: για να καταργήσει κανείς την αρχή αυτή και να την ξεφορτωθεί, πρέπει απλώς να οξύνει λίγο και να υπερβάλει την δικαιολογημένη απαίτηση. Η στρατηγική αυτή έχει σήμερα ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, που μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: «αγάπα τον παραπλησίον σου».

Σε μια νεοφιλελεύθερη εποχή, κατά την οποία ο ανταγωνισμός έχει γίνει πιο έντονος, είναι εύκολο να απελευθερωθεί κανείς από τις απαιτήσεις αλληλεγγύης, με την υπερβολή των απαιτήσεων, και την επέκταση τους σε αυτούς που βρίσκονται πιο μακριά. Όσοι ανήκουν στις αστικές ελίτ, σπάνια απαιτούν αυξήσεις μισθών για τους εργαζόμενους ή αύξηση του επιδόματος ανεργίας. Προτιμούν την κομψή, συναισθηματική και μη δεσμευτική συμπάθεια για τους πιθανούς μετανάστες. Δεν θέτουν όμως το ερώτημα, τι σημαίνει για την κοινωνία ο αυξανόμενος ανταγωνισμός και η μείωση μισθών (λόγω πίεσης ανταγωνισμού) στους όχι και τόσο καλά ειδικευμένους εργάτες. Η στάση τους αυτή επωφελείται από τα ακροδεξιά κόμματα, η δραστηριότητα των οποίων έχει ως αποτέλεσμα, κάθε νηφάλια ενασχόληση με τα ερωτήματα αυτά να κατηγορείται ως ρατσισμός. Η επέκταση της αλληλεγγύης στους μεθεπόμενους έχει την ευχάριστη συνέπεια, ότι δεν χρειάζεται να τους δώσεις τίποτα, και ταυτόχρονα υπερπηδάς τους πλησίον, με τους οποίους σε συνδέει μια ισχυρότερη αντιπαράθεση συμφερόντων.

Η αγάπη για τον παραπλησίον  φαίνεται πολύ καλά στην περίπτωση της πολιτικής των Δυτικών έναντι της Ρωσίας. Είναι φυσικά ορθό να ασκείται κριτική σε μια δικαιοσύνη η οποία φυλάκισε τις τραγουδίστριες του Pussy Riot με μια κατηγορία (βλασφημία) η οποία δεν βρίσκεται στον ποινικό κώδικα. Ένα όμως πολύ πιο μεγάλο σκάνδαλο έμεινε απαρατήρητο: με τον τρόπο αυτό μάθαμε, πως στην Ρωσία υπάρχουν ακόμα γκούλαγκ, πολύ καιρό μετά το τέλος του σταλινισμού. Η Δύση βέβαια, που δεν είναι σε θέση να κλείσει τα δικά της Guantanamo, δεν τολμά να αναφερθεί στο θέμα. Οι Pussy Riot όμως δεν είναι απλώς οι παραπλησίον, σε σχέση με τους κρατούμενους στα ρωσικά και  αμερικάνικα στρατόπεδα. Ενδιαφέρον θα ήταν να δούμε τι θα γινόταν αν οι Pussy Riot γινόταν πλησίον για την Δύση, και έπαιζαν το ωραίο τους τραγουδάκι στον καθεδρικό ναό της Κολωνίας ή στην Washington National Cathedral, και αν προσεύχονταν για την «σωτηρία μας από τον πονηρό», με την μορφή της Μέρκελ ή του Ομπάμα.

Αλλά και η αλληλεγγύη των Δυτικών για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων στην Ρωσία, στα πλαίσια των Ολυμπιακών αγώνων, αποδεικνύεται ως πονηρή αγάπη για τον παραπλησίον. Αν η Δύση δεν το έκανε θέμα, οι ομοφυλόφιλοι στην Ρωσία (όπου οι ομοφυλοφιλικές πράξεις είναι νόμιμες) θα αποκτούσαν σε δέκα χρόνια περίπου τα ίδια δικαιώματα όπως και σε κάποιες καθυστερημένες προς το ζήτημα δυτικές δημοκρατίες (Αυστρία για παράδειγμα): ίσως να μην μπορούν να παντρευτούν, αλλά να ζουν σε νόμιμο δεσμό. Η αναστάτωση όμως που προκάλεσαν οι δυτικοί καθιστά αδύνατη την σιωπηλή μετάβαση. Με τον τρόπο αυτό η εξίσωση των ομοφυλοφίλων της Ρωσίας με τον υπόλοιπο πληθυσμό θα καθυστερήσει για δεκαετίες. Για την ικανοποίηση του φθηνού πάθους τής με το αζημίωτο υποστήριξης αυτών των παραπλησίων, οι Δυτικοί δεν δίστασαν να τους ζημιώσουν και αυτούς ακόμα.

Εδώ φαίνεται μια γενική αρχή της πολιτικής: ακόμα και η πιο ορθή πολιτική τοποθέτηση καθίσταται εσφαλμένη και ακάθαρτη, όταν χρησιμοποιείται ως προπέτασμα για άλλους σκοπούς.

Αμέθυστος