Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΝΕΑ ΗΘΙΚΗ (12)
Η νέα ηθική είναι «καθολική» με την ίδια έννοια που είναι προσανατολισμένη προς την ολότητα – και ειδικά προς δύο όψεις της ολότητας. Κατ’ αρχήν δεν είναι πλέον ατομικιστική· δεν παίρνει υπ’ όψη της μόνο την ηθική κατάσταση του ατόμου, αλλά ενδιαφέρεται επίσης για την επίδραση που θα έχη η στάση του ατόμου επάνω στο σύνολο. Έπειτα, δεν είναι πια μια μερική ηθική της συνείδησης, αλλά υπολογίσει επίσης την επίδραση της συνειδητής στάσης στο ασυνείδητο. Πραγματικά, η ευθύνη πρέπει τώρα να αναλυφθή από ολόκληρη την προσωπικότητα, όχι απλώς από το εγώ σαν το κέντρο της συνείδησης.
Αυτές οι δύο διευρύνσεις του ηθικού μας ορίζοντα συνδέονται στενά. Από την άποψη του εξωτερικού συλλογικού στοιχείου, η προσοχή που πρέπει τώρα να αποδωθή στην σκιά περιλαμβάνει τον πρωτόγονο άνθρωπο της μάζας μέσα στο πεδίο της ηθικής υπευθυνότητας· συγχρόνως, από την άποψη του ατόμου και σε ένα εσωτερικό κοίταγμα, αυτό αντιστοιχεί σε μια υπεύθυνη σχέση με τον πρωτόγονο μαζικό άνθρωπο που υπάρχει σαν ένα εσωτερικό συστατικό σε κάθε προσωπικότητα.
Το εξωτερικό συμβολικό στοιχείο με τις αρχαϊκές του τάσεις έχει το εσωτερικό αντίστοιχό του στο συλλογικό ασυνείδητο του κάθε ατόμου. Οι αρχαϊκές τάσεις και εικόνες του συλλογικού ασυνειδήτου, που αντιπροσωπεύουν τον κόσμο των ενστίκτων, είναι η αιτία της συλλογικής αρχέγονης εμπειρίας του ανθρώπου· μας δείχνουν, πραγματικά, τον χαρακτηριστικό τρόπο με τον οποίο έχει πάντοτε αντιδράσει και βιώσει την ζωή. Αλλά αυτό το ίδιο το συλλογικό ασυνείδητο κυβερνάει τις μάζες, και βρίσκει την υλοποίηση κι έκφρασή του στα μαζικά φαινόμενα του εξωτερικού συλλογικού στοιχείου.
Η νέα ηθική γεννήθηκε με κυρίαρχο άστρο την πληρέστερη ενόραση, την βαθύτερη αλήθεια και την σαφέστερη συνείδηση της ανθρώπινης φύσης σαν ολότητας, η οποία αποτελεί το πραγματικό επίτευγμα της ψυχολογίας του βάθους. Από αυτήν την άποψη, το ηθικό πρόβλημα του ατόμου κρυσταλλώνεται κατ’ αρχήν στην συνύπαρξη του εγώ και της σκιάς, και η ευθύνη της προσωπικότητας διευρύνεται, έτσι ώστε να μπορέση να περιλάβη το ασυνείδητο, ή εν πάσει περιπτώσει το προσωπικό στοιχείο του ασυνειδήτου, εκείνο το μέρος του που περιέχει την μορφή της σκιάς.
Η ευθύνη για την ομάδα προϋποθέτει μια προσωπικότητα που έχει αποκτήσει συνείδηση του προβλήματος της σκιάς της, και που προσπαθεί να αντιμετωπίση αυτό το πρόβλημα με όλες τις δυνάμεις που διαθέτει. Το άτομο πρέπει να εργασθή επάνω στο δικό του βασικό ηθικό πρόβλημα, προτού να είναι σε θέση να παίξη έναν υπεύθυνο ρόλο μέσα στο σύνολο. Η συνειδητοποίηση της ατέλειας κάποιου, που συνεπάγεται η αποδοχή της σκιάς, είναι ένα δύσκολο έργο, στο οποίο το άτομο απαιτείται να ελευθερωθή από την απολυτότητα της πληρωματικής του αντίληψης, καθώς και από την ταύτισή του με τις συλλογικές αξίες.
Η μείωση της προσωπικότητας που προκαλείται από την αποδοχή της σκιάς είναι μόνο φαινομενική. Αυτό που πραγματικά μειώνεται είναι μια απατηλή ταύτιση του εγώ με το απόλυτο – δηλαδή μια ψεύτικη και μονόπλευρη εξιδανίκευση της προσωπικότητας, που έτσι ή αλλοιώς τορπιλίζεται από το διαμετρικά αντίθετό της – την πραγματικότητα και την επίδραση του ασυνειδήτου. Η θυσία του απόλυτου ιδανικού της τελειότητας, που διδάχθηκε από την παλιά μονόπλευρη ηθική, οπωσδήποτε δεν οδηγεί σε κανένα είδος μείωσης της αξίας της ανθρωπότητας. Η εξάλειψη των αρνητικών επιδράσεων των διασπαστικών διαδικασιών, αντιπροσωπεύει από μόνη της ένα τόσο τεράστιο κέρδος στο επίπεδο της καθημερινής ανθρώπινης ζωής, ώστε η νέα ηθική απαίτηση για την αποδοχή του αρνητικού θα δικαιωνόταν και μόνο από αυτό το γεγονός.
Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο η κατηγορία ότι η νέα ηθική προέρχεται από «την επιθυμία να κάνη ο άνθρωπος την ζωή του ευκολώτερη» (Βλ.: Karl Jaspers: «Ο άνθρωπος στην σύγχρονη εποχή») πέφτει στο κενό· εξ’ ίσου ψεύτικη είναι η κατηγορία του καιροσκοπισμού και της αγάπης για την άνεση, που αντιπαρατίθεται στον ριζοσπαστικό χαρακτήρα και το σθένος της παλιάς ηθικής. Η ηθική αυστηρότητα ποτέ στην πραγματικότητα δεν εκτείνεται πέρα από μια μονομερή ηθική της συνείδησης· και η ιδέα της εφαρμογής της από ολόκληρη την προσωπικότητα είναι κάτι που δεν αποπειράθηκε κανείς ποτέ. Οι κίνδυνοι της αυστηρότητας είναι τεράστιοι. Επανειλημμένα στην πορεία της ιστορίας βρίσκουμε ότι η καταστροφική επίδραση των εγκληματικών προσωπικοτήτων εξισορροπείται μόνο από αυτήν μιας άλλης τάξης ανθρώπων – των φανατικών ιδεαλιστών, των δογματικών και των απολυταρχικών. Ο Νέρωνας και ο Καίσαρας Βοργίας στην πραγματικότητα δεν αντισταθμίζονται παρά μόνο από τον Torquemada (Σ.τ.Μ.: διάσημος για την σκληρότητά του Ιεροεξεταστής που έζησε στην Ισπανία τον 15ο αιώνα) και τον Ροβεσπιέρο.
Η νέα ηθική βασίζεται σε μια προσπάθεια να γίνουν συνειδητές και οι θετικές και οι αρνητικές δυνάμεις στην ανθρώπινη προσωπικότητα, και να σχετισθούν αυτές οι δυνάμεις συνειδητά με την ζωή του ατόμου και της κοινότητας. Η σκιά που απαιτεί αποδοχή είναι ο απόβλητος της ζωής. Είναι η ατομική μορφή που η σκοτεινή πλευρά της ανθρωπότητας παίρνει μέσα μου και για λογαριασμό μου, σαν ένα συστατικό της ίδιας μου της προσωπικότητας.
Η δική μου σκιώδης πλευρά είναι ένα μέρος και ένας αντιπρόσωπος της σκιώδους πλευράς ολόκληρης της ανθρώπινης φυλής· και εάν η σκιά μου είναι αντικοινωνική και άπληστη, σκληρή και κακόβουλη, φτωχή και άθλια – αν με πλησιάζει με την μορφή ενός ζητιάνου, ενός νέγρου ή ενός άγριου ζώου – τότε η συμφιλίωσή μου με αυτήν θα σημαίνει την ίδια στιγμή την συμφιλίωσή μου με τον σκοτεινό αδελφό ολόκληρης της ανθρώπινης φυλής. Αυτό σημαίνει ότι όταν τον δέχομαι, και, με αυτόν, δέχομαι τον εαυτό μου, επίσης δέχομαι, στο πρόσωπό του, ολόκληρο αυτό το συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης φυλής, το οποίο – σαν σκιά μου – είναι «ο πλησίον μου».
Εδώ η αγάπη για τον πλησίον που κηρύχθηκε από τον Ιησού γίνεται αγάπη του πλησίον με την μορφή του ληστή που μετανοεί πάνω στον σταυρό, και της σκιάς. Όταν περιορίζεται σε μια μορφή μέσα στα όρια της προσωπικότητας, αυτό εμφανίζεται σαν μια παράξενη μορφή αυτό-αγάπης, σε αντίθεση με την ανιδιοτελή αγάπη που κήρυξε ο Ναζωραίος. Ψυχολογικά, πάντως, η αγάπη και η αποδοχή της σκιάς είναι η ουσιαστική βάση για την πραγματική επίτευξη μιας ηθικής στάσης απέναντι στο «Εσύ» που είναι έξω από εμένα.
Στην ψυχολογία του αποδιοπομπαίου, η άρνηση του αρνητικού (και μαζί της η αυτοδικαίωση, που είναι ένα τόσο χαρακτηριστικό της στοιχείο) οδηγεί κατ’ ευθείαν σε μια άρνηση της αγάπης προς τον πλησίον. Σε αντίθεση με την αρχική χριστιανική ηθική του ίδιου του Ιησού του Ναζωραίου, η χριστιανική ηθική όπως την ξέρουμε δεν κατόρθωσε ποτέ να ξεπεράση αυτήν την διχοτόμηση· κατ’ αρχήν έμεινε πάντα σταθερή σε μια Γνωστική δυαλιστική σύλληψη ενός ανωτέρου και ενός κατωτέρου ανθρώπου, έναν δυαλισμό ανάμεσα σε αυτόν και τον άλλο κόσμου, δυαλισμό και μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο και μέσα στο σύμπαν.
Μόνο όταν έχω νιώσει τον εαυτό μου σαν σκοτάδι (όχι σαν αμαρτωλό) θα κατορθώσω να δεχθώ το σκοτεινό εγώ σαν πλησίον μου· αντιλαμβάνομαι την ενότητά μου με αυτόν ακριβώς επειδή «και εγώ είμαι σκοτάδι», ό χ ι επειδή «και εγώ είμαι φως».
Η εμπειρία του εαυτού μας που προκύπτει κατά την πορεία της ψυχολογίας του βάθους (το πρώτο στάδιο της οποίας είναι η συνάντηση με την σκιά) κάνει τον άνθρωπο φτωχότερο σε ψευδαισθήσεις αλλά πλουσιώτερο σε ενόραση και κατανόηση· η διεύρυνση την προσωπικότητας που προκαλείται από την επαφή με την σκιά ανοίγει ένα καινούργιο κανάλι επικοινωνίας, όχι μόνο με τα εσωτερικά βάθη του ίδιου του ατόμου, αλλά επίσης με την σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φυλής γενικά. Η αποδοχή της σκιάς προκαλεί μια ανάπτυξη σε βάθος μέσα στο έδαφος της ύπαρξης του ατόμου, και, με την απώλεια της απατηλής ψευδαίσθησης ενός ιδεώδους βασισμένου στο εγώ, γεννιέται ένα καινούργιο βάθος και ρίζωμα και σταθερότητα.
Αυτή η ζωντανή σχέση με την σκιά βοηθάει το εγώ να καταλάβη την αλληλεγγύη του με ολόκληρο το ανθρώπινο γένος και την ιστορία του με βάση την υποκειμενική εμπειρία, επειδή ανακαλύπτει μέσα του ένα πλήθος από προϊστορικές ψυχικές δομές με την μορφή ορμών, ενστίκτων, αρχέγονων εικόνων, συμβόλων, αρχετυπικών ιδεών και πρωτόγονων προτύπων συμπεριφοράς.
Αυτή η συνάντηση μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε την ομαδική ψυχολογία του ανθρώπου, και συγχρόνως το βασικό γεγονός ότι η περιοχή του εγώ και του συνειδητού, που διαφοροποιεί τους ανθρώπους μεταξύ τους, καταλαμβάνει ένα πολύ μικρό μέρος ολόκληρης της αχανούς έκτασης της ψυχής. Αυτό που είναι ειδικά ανθρώπινο και ατομικό αποτελεί μόνο ένα ανώτερο στρώμα του συλλογικού ασυνειδήτου, το οποίο εκτείνεται προς τα κάτω ως το επίπεδο του ζώου. Οι προσπάθειες που έχουν γίνει από το εγώ να αποκοπή από αυτήν την κοινή βάση και να ταυτισθή με τι λεγόμενες απόλυτες αξίες, που είναι ανεξάρτητες από τους γήινους περιορισμούς, είναι, επομένως, ανόητες και απατηλές.
Η ανάδυση παγανιστικών στοιχείων και συμβόλων σε σχέση με την σκιά (αλλά με κανένα τρόπο μόνο με αυτόν τον συσχετισμό), είναι σαφής ένδειξη της ιστορικής σύνδεσης, που μας ενώνει με ένα προγενέστερο ανθρώπινο ψυχικό στρώμα που υπάρχει κάτω από την Ιουδαιο-χριστιανική ηθική και θρησκευτική κουλτούρα του σύγχρονου ανθρώπου.
Όταν το εγώ συνειδητοποιήση την ενότητά του με τον κακό «απεχθέστατο άνθρωπο», το αρπακτικό πλάσμα και τον πιθηκάνθρωπο που ζη με τρόμο μέσα στην ζούγκλα, (Σημ.: Για να αποφευχθή η παρανόηση, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτό που έχουμε εδώ είναι μια ψυχική εικόνα που εμφανίζεται με αυτήν την μορφή και προβάλλεται. Η εικόνα αντιστοιχεί σε ένα ψυχολογικό, όχι ζωολογικό ή ανθρωπολογικό γεγονός) το ανάστημά του αυξάνεται με την προσθήκη ενός πολύ ζωτικού παράγοντα, η έλλειψη του οποίου έχει ρίξει τον σύγχρονο άνθρωπο στην τωρινή επικίνδυνη κατάσταση διχασμού και απομόνωσης του εγώ – και αυτός ο παράγοντας είναι: μία ζωντανή σχέση με την φύση και την γη.
Αλλά δεν είναι ο σκοπός μας εδώ να συζητήσουμε τα θετικά και εποικοδομητικά στοιχεία που υπάρχουν σε αυτό το βαθύ στρώμα του ασυνειδήτου, τα στοιχεία που βοηθούν στην αύξηση της συνειδητότητας – αν και αυτά είναι οπωσδήποτε καίριας σημασίας για το μέλλον της ανθρώπινης φυλής. Μας ενδιαφέρει αποκλειστικά η συνάντηση με αυτήν την πραγματικότητα που – από την άποψη του εγώ – είναι γνωστή σαν Κακό.
Η αποδοχή της σκιάς είναι ένα μέρος εκείνης της διαδικασίας ανάπτυξης, κατά την οποία – όπως είπαμε – δημιουργείται μια δομή της προσωπικότητας που ενώνει τα συστήματα του συνειδητού και του ασυνειδήτου. Αυτή η διεύρυνση της προσωπικότητας επιτυγχάνεται κατ’ αρχήν με την αφομοίωση και συνειδητοποίηση μερικών σπερματικών ασυνείδητων περιεχομένων που οδηγούν το συνειδητό σε καινούργιους δρόμους, και, κατά δεύτερο λόγο, με την ενσωμάτωση και μεταμόρφωση «αρνητικών» ασυνείδητων περιεχομένων – δηλαδή περιεχομένων που εμφανίζονται σαν εχθρικά προς το εγώ και το συνειδητό.
Έχουμε μάθει από την εμπειρία της ψυχολογίας του βάθους ότι αυτά τα περιεχόμενα είναι αυτόνομα. Το ασυνείδητο αποτελείται από αφθονία αναφομοίωτων μερικού χαρακτήρα περιεχομένων, με ξεχωριστές το κάθε ένα τάσεις (είναι τα συμπλέγματα που ανακαλύφθηκαν από τον Jung). Αυτά ζουν μια ανεξάρτητη αλλά πολύ πραγματική και με ισχυρή επίδραση ζωή μέσα στο ασυνείδητο, πέρα από τον έλεγχο της εγωικής συνείδησης.
Η ζωή και παθολογικών και ομαλών ατόμων και (σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό) η ζωή κοινωνικών ομάδων καθορίζεται από την κρυφή επίδραση αυτών των αυτόνομων ασυνείδητων περιεχομένων. Εκτός από αρνητικά περιεχόμενα όπως η σκιά, ένα θετικό ασυνείδητο περιεχόμενοι, όπως, για παράδειγμα, ένα ένστικτο ή αρχέτυπο, μπορεί να λειτουργήση, για να επιτύχη τον σκοπό του στην ζωή ενός ατόμου, με μια δύναμη αποκλειστικά δική του, ενώ το εγώ παραμένει σε τέλεια άγνοια της επίδρασης στην οποία είναι εκτεθειμένο.
Η αστάθεια μιας ομάδας ή του ατόμου ποικίλλει ανάλογα με το μέγεθος της έκτασης που καταλαμβάνουν τα ασυνείδητα περιεχόμενα, και αντιστρόφως ανάλογα με την έκταση της συνειδητότητας. Αυτός ο νόμος ισχύει τόσο για την ψυχολογία των ομαλών ατόμων, όσο και για την ψυχοπαθολογία του ατόμου ή της ομάδας. Ένα παραδείγματα είναι το εξαιρετικά υψηλό επίπεδο αστάθειας στους πρωτόγονους ή σε ανθρώπινες μάζες, όπου το μέγεθος της επίδρασης είναι, όπως ξέρουμε, πολύ μεγάλο.
Επειδή, όμως, όπως έχουμε τονίσει επανειλημμένα, η ψυχολογία των πρωτόγονων και της μάζας βρίσκεται βαθειά ριζωμένη μέσα σε κάθε άτομο, αυτός ο νόμος μπορεί να επαληθευθή παντού και στον καθένα. Η αστάθεια, η απροβλεψιμότητα και το μη υπολογίσιμο σε ένα δεδομένο πρόσωπο αυξάνουν σε αντίστροφη αναλογία με το επίπεδο της συνειδητότητάς του, και ανάλογα με τον βαθμό ενεργοποίησης της ζώνης των αυτόνομων ασυνείδητων περιεχομένων. Εκτός από ορισμένες βασικές ιδιοσυστασιακές κρίσεις ανάπτυξης όπως η παιδική ηλικία ή η ήβη, μια ενεργοποίηση αυτού του είδους μπορεί επίσης να συμβή (χωρίς συνειδητή πρόθεση) κατά την διάρκεια αρρώστειας, κατά τον ύπνο, ή σε μερικές καταστάσεις δηλητηρίασης ή μέθης· μπορεί να προκληθή συνειδητά για θρησκευτικούς ή λατρευτικούς σκοπούς· ή, από την άλλη μεριά, μπορεί να ενεργοποιηθή από κάποιες συλλογικές επιδράσεις, που επανασυλλογικοποιούν το άτομο και το υποβιβάζουν στο επίπεδο του πρωτόγονου ανθρώπου.
Σε όλες αυτές και σε παρόμοιες καταστάσεις το αποτέλεσμα είναι η αποσύνθεση της προσωπικότητας. Αυτό σημαίνει ότι η ενότητα της προσωπικότητας, που κανονικά αντιπροσωπεύεται από το εγώ, διαλύεται, και ένα επί μέρους περιεχόμενο του ασυνειδήτου, ένα σύμπλεγμα – μια ενεργοποιημένη κρυστάλλωση ενστίκτων, για παράδειγμα – παίρνει την κυριαρχία και εργάζεται για την εφαρμογή της θέλησής της, ανεξάρτητα από εκείνες τις τάσεις μέσα στο συνειδητό που είχαν αναγνωρισθή από το εγώ σαν κατευθυντήριες γραμμές σε προηγούμενη φάση.
Αναφέραμε σαν παράδειγμα αυτού του είδους της μείωσης της προσωπικότητας την περίπτωση της κατάληψης από την σκιά, κατά την οποία τα απορριφθέντα και απωθημένα περιεχόμενα, για μια φορά ακόμη, απλούστατα πραγματοποιούν αυτό που θέλουν εκείνα.
Για να εκπληρώση την λειτουργία της, η νέα ηθική θα πρέπει να χρησιμοποίηση πολύ διαφορετικές μεθόδους, τάσεις και στάσεις από την παλιά. Η ένταση μεταξύ των αντιθέτων, η οποία με την μορφή του δυαλισμού, ήταν το διακριτικό σημάδι της παλιάς ηθικής, δεν μπορεί με κανένα τρόπο απλώς να καταργηθή και να απορριφθή.
Εάν, αντί να καταπιέση και να απωθήση τα περιεχόμενα του συνειδητού, η νέα ηθική σκοπεύει να τα «δεχθή» και να τα ενσωματώση στην συνείδηση, θα βρεθή αναπόφευκτα μπροστά στο έργο της αφομοίωσής τους.
Η ενσωμάτωση αυτών των περιεχομένων μέσα σε μια ευρύτερη ολότητα, η οποία δεν είναι η δεδομένη ολότητα της συνείδησης όπως ήταν πρώτα, είναι το έργο της διαδικασίας εξατομίκευσης. Σε αυτήν την διαδικασία, περιεχόμενα που ήταν προηγουμένως αποσπασμένα και αυτόνομα, ενώνονται για να σχηματίσουν μέρη της περιεκτικής ψυχικής δομής, η οποία συνδέεται με το εγώ και το συνειδητό, και έτσι αποκτούν διαφορετικό νόημα και αξία στην ιεραρχία.
Ο σκοπός μας σε αυτήν την μελέτη είναι απλώς να περιγράψουμε τις βασικές αρχές και περιεχόμενα της νέας ηθικής, όχι να τα παρουσιάσουμε μέσω του ιστορικού διαφόρων περιπτώσεων. Μια λεπτομερής περιγραφή της μεταμόρφωσης ενός αρνητικού ασυνείδητου περιεχομένου σε ένα περιεχόμενο του συνειδητού, και του τρόπου με τον οποίο επιταχύνεται αυτή η μεταβολή, έχει δοθή αλλού. (Σύγκρινε: C.G.Jung: «Ψυχολογία και θρησκεία», Άπαντα, τόμος 11. C.G.Jung «Η ολοκλήρωση της προσωπικότητας», Routledge and Kegan Paul, Λονδίνο, 1952. C.G.Jung: «Ψυχολογία και Αλχημεία», Άπαντα, τόμος 12 ).
Συνεχίζεται
του ERICH NEUMANN
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV
Η ΝΕΑ ΗΘΙΚΗ (συνέχεια)
Το μόνο πρόσωπο που είναι ηθικά αποδεκτό στα μάτια της νέας ηθικής είναι αυτό που έχει αποδεχθή το πρόβλημα της σκιάς του – δηλαδή το πρόσωπο που έχει αποκτήσει συνείδηση της αρνητικής του πλευράς. Ο κίνδυνος που συνεχώς απειλεί την ανθρώπινη φυλή, και που έχει κυριαρχήσει στην ιστορία ως τις μέρες μας, προέρχεται από την έλλειψη δοκιμασίας των αρχηγών, που μπορεί στην πραγματικότητα να είναι ακέραιοι άνθρωποι σύμφωνα με την παλιά ηθική, αλλά που οι ασυνείδητες και απαρατήρητες αντιδράσεις τους έχουν γράψει στην πραγματικότητα μεγαλύτερη «ιστορία» από ότι οι συνειδητές τους στάσεις. Ακριβώς επειδή σήμερα αντιλαμβανόμαστε ότι το ασυνείδητο είναι συχνά, αν όχι πάντοτε, ένας πιό ισχυρός αποφασιστικός παράγοντας στην ζωή ενός ανθρώπου από την συνειδητή του στάση, την θέληση και τις προθέσεις του, δεν μπορούμε πια να προσποιούμαστε ότι είμαστε ικανοποιημένοι με την ονομαζόμενη «θετική προοπτική», που δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια εκδήλωση του συνειδητού. Φυσικά, αυτή η διαδικασία δεν πρέπει να αντιστραφή – και πραγματικά μπορεί θαυμάσια να φαίνεται σαν αξίωμα το ότι η αποδοχή της σκιάς δεν μπορεί να επιτευχθή από την ταύτιση μαζί της. Και όμως, όπως μας έχει διδάξει η ιστορία της εισβολής της σκοτεινής πλευράς στην Δύση, αντιστροφές της παλιάς ηθικής, όπως αυτές εκδηλώνονται με τις τελετές λατρείας του διαβόλου στον Μεσαίωνα, μπορούν να παρουσιασθούν, και έχουν στην πραγματικότητα γράψει παγκόσμια ιστορία.
Η νέα ηθική απορρίπτει την ηγεμονία μιας μερικής δομής της προσωπικότητας, και απαιτεί ολόκληρη την προσωπικότητα σαν βάση της ηθικής συμπεριφοράς. Μια ηθική που βασίζεται στην σκιά είναι ακριβώς τόσο μονόπλευρη, όσο αυτή που κατευθύνεται αποκλειστικά από τις αξίες του εγώ. Οδηγεί στην καταπίεση, στο μπλοκάρισμα και την εισβολή αντισταθμιστικών θετικών δυνάμεων· αλλά η αστάθεια της ψυχικής δομής του ατόμου είναι τόσο έντονη σε μια ηθική αυτού του είδους, όσο ήταν στην περίπτωση της παλιάς ηθικής. Μια αρνητική, τρομοκρατική ηθική δικτατορίας, βίας και τυχοδιωκτισμού, που αρνείται την αξιοπρέπεια του ατόμου, είναι ακριβώς τόσο μονομερής, όσο ήταν η Ιουδαιο-χριστιανική προκάτοχός της. Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο και στις δύο περιπτώσεις, με την διαφορά ότι ο ρόλος του αποδιοπομπαίου παίζεται από τα στοιχεία τα οποία η παλιά ηθική θεωρούσε ως θετικές αξίες.Η νέα ηθική είναι «καθολική» με την ίδια έννοια που είναι προσανατολισμένη προς την ολότητα – και ειδικά προς δύο όψεις της ολότητας. Κατ’ αρχήν δεν είναι πλέον ατομικιστική· δεν παίρνει υπ’ όψη της μόνο την ηθική κατάσταση του ατόμου, αλλά ενδιαφέρεται επίσης για την επίδραση που θα έχη η στάση του ατόμου επάνω στο σύνολο. Έπειτα, δεν είναι πια μια μερική ηθική της συνείδησης, αλλά υπολογίσει επίσης την επίδραση της συνειδητής στάσης στο ασυνείδητο. Πραγματικά, η ευθύνη πρέπει τώρα να αναλυφθή από ολόκληρη την προσωπικότητα, όχι απλώς από το εγώ σαν το κέντρο της συνείδησης.
Αυτές οι δύο διευρύνσεις του ηθικού μας ορίζοντα συνδέονται στενά. Από την άποψη του εξωτερικού συλλογικού στοιχείου, η προσοχή που πρέπει τώρα να αποδωθή στην σκιά περιλαμβάνει τον πρωτόγονο άνθρωπο της μάζας μέσα στο πεδίο της ηθικής υπευθυνότητας· συγχρόνως, από την άποψη του ατόμου και σε ένα εσωτερικό κοίταγμα, αυτό αντιστοιχεί σε μια υπεύθυνη σχέση με τον πρωτόγονο μαζικό άνθρωπο που υπάρχει σαν ένα εσωτερικό συστατικό σε κάθε προσωπικότητα.
Το εξωτερικό συμβολικό στοιχείο με τις αρχαϊκές του τάσεις έχει το εσωτερικό αντίστοιχό του στο συλλογικό ασυνείδητο του κάθε ατόμου. Οι αρχαϊκές τάσεις και εικόνες του συλλογικού ασυνειδήτου, που αντιπροσωπεύουν τον κόσμο των ενστίκτων, είναι η αιτία της συλλογικής αρχέγονης εμπειρίας του ανθρώπου· μας δείχνουν, πραγματικά, τον χαρακτηριστικό τρόπο με τον οποίο έχει πάντοτε αντιδράσει και βιώσει την ζωή. Αλλά αυτό το ίδιο το συλλογικό ασυνείδητο κυβερνάει τις μάζες, και βρίσκει την υλοποίηση κι έκφρασή του στα μαζικά φαινόμενα του εξωτερικού συλλογικού στοιχείου.
Η νέα ηθική γεννήθηκε με κυρίαρχο άστρο την πληρέστερη ενόραση, την βαθύτερη αλήθεια και την σαφέστερη συνείδηση της ανθρώπινης φύσης σαν ολότητας, η οποία αποτελεί το πραγματικό επίτευγμα της ψυχολογίας του βάθους. Από αυτήν την άποψη, το ηθικό πρόβλημα του ατόμου κρυσταλλώνεται κατ’ αρχήν στην συνύπαρξη του εγώ και της σκιάς, και η ευθύνη της προσωπικότητας διευρύνεται, έτσι ώστε να μπορέση να περιλάβη το ασυνείδητο, ή εν πάσει περιπτώσει το προσωπικό στοιχείο του ασυνειδήτου, εκείνο το μέρος του που περιέχει την μορφή της σκιάς.
Η ευθύνη για την ομάδα προϋποθέτει μια προσωπικότητα που έχει αποκτήσει συνείδηση του προβλήματος της σκιάς της, και που προσπαθεί να αντιμετωπίση αυτό το πρόβλημα με όλες τις δυνάμεις που διαθέτει. Το άτομο πρέπει να εργασθή επάνω στο δικό του βασικό ηθικό πρόβλημα, προτού να είναι σε θέση να παίξη έναν υπεύθυνο ρόλο μέσα στο σύνολο. Η συνειδητοποίηση της ατέλειας κάποιου, που συνεπάγεται η αποδοχή της σκιάς, είναι ένα δύσκολο έργο, στο οποίο το άτομο απαιτείται να ελευθερωθή από την απολυτότητα της πληρωματικής του αντίληψης, καθώς και από την ταύτισή του με τις συλλογικές αξίες.
Η μείωση της προσωπικότητας που προκαλείται από την αποδοχή της σκιάς είναι μόνο φαινομενική. Αυτό που πραγματικά μειώνεται είναι μια απατηλή ταύτιση του εγώ με το απόλυτο – δηλαδή μια ψεύτικη και μονόπλευρη εξιδανίκευση της προσωπικότητας, που έτσι ή αλλοιώς τορπιλίζεται από το διαμετρικά αντίθετό της – την πραγματικότητα και την επίδραση του ασυνειδήτου. Η θυσία του απόλυτου ιδανικού της τελειότητας, που διδάχθηκε από την παλιά μονόπλευρη ηθική, οπωσδήποτε δεν οδηγεί σε κανένα είδος μείωσης της αξίας της ανθρωπότητας. Η εξάλειψη των αρνητικών επιδράσεων των διασπαστικών διαδικασιών, αντιπροσωπεύει από μόνη της ένα τόσο τεράστιο κέρδος στο επίπεδο της καθημερινής ανθρώπινης ζωής, ώστε η νέα ηθική απαίτηση για την αποδοχή του αρνητικού θα δικαιωνόταν και μόνο από αυτό το γεγονός.
Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο η κατηγορία ότι η νέα ηθική προέρχεται από «την επιθυμία να κάνη ο άνθρωπος την ζωή του ευκολώτερη» (Βλ.: Karl Jaspers: «Ο άνθρωπος στην σύγχρονη εποχή») πέφτει στο κενό· εξ’ ίσου ψεύτικη είναι η κατηγορία του καιροσκοπισμού και της αγάπης για την άνεση, που αντιπαρατίθεται στον ριζοσπαστικό χαρακτήρα και το σθένος της παλιάς ηθικής. Η ηθική αυστηρότητα ποτέ στην πραγματικότητα δεν εκτείνεται πέρα από μια μονομερή ηθική της συνείδησης· και η ιδέα της εφαρμογής της από ολόκληρη την προσωπικότητα είναι κάτι που δεν αποπειράθηκε κανείς ποτέ. Οι κίνδυνοι της αυστηρότητας είναι τεράστιοι. Επανειλημμένα στην πορεία της ιστορίας βρίσκουμε ότι η καταστροφική επίδραση των εγκληματικών προσωπικοτήτων εξισορροπείται μόνο από αυτήν μιας άλλης τάξης ανθρώπων – των φανατικών ιδεαλιστών, των δογματικών και των απολυταρχικών. Ο Νέρωνας και ο Καίσαρας Βοργίας στην πραγματικότητα δεν αντισταθμίζονται παρά μόνο από τον Torquemada (Σ.τ.Μ.: διάσημος για την σκληρότητά του Ιεροεξεταστής που έζησε στην Ισπανία τον 15ο αιώνα) και τον Ροβεσπιέρο.
Η νέα ηθική βασίζεται σε μια προσπάθεια να γίνουν συνειδητές και οι θετικές και οι αρνητικές δυνάμεις στην ανθρώπινη προσωπικότητα, και να σχετισθούν αυτές οι δυνάμεις συνειδητά με την ζωή του ατόμου και της κοινότητας. Η σκιά που απαιτεί αποδοχή είναι ο απόβλητος της ζωής. Είναι η ατομική μορφή που η σκοτεινή πλευρά της ανθρωπότητας παίρνει μέσα μου και για λογαριασμό μου, σαν ένα συστατικό της ίδιας μου της προσωπικότητας.
Η δική μου σκιώδης πλευρά είναι ένα μέρος και ένας αντιπρόσωπος της σκιώδους πλευράς ολόκληρης της ανθρώπινης φυλής· και εάν η σκιά μου είναι αντικοινωνική και άπληστη, σκληρή και κακόβουλη, φτωχή και άθλια – αν με πλησιάζει με την μορφή ενός ζητιάνου, ενός νέγρου ή ενός άγριου ζώου – τότε η συμφιλίωσή μου με αυτήν θα σημαίνει την ίδια στιγμή την συμφιλίωσή μου με τον σκοτεινό αδελφό ολόκληρης της ανθρώπινης φυλής. Αυτό σημαίνει ότι όταν τον δέχομαι, και, με αυτόν, δέχομαι τον εαυτό μου, επίσης δέχομαι, στο πρόσωπό του, ολόκληρο αυτό το συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης φυλής, το οποίο – σαν σκιά μου – είναι «ο πλησίον μου».
Εδώ η αγάπη για τον πλησίον που κηρύχθηκε από τον Ιησού γίνεται αγάπη του πλησίον με την μορφή του ληστή που μετανοεί πάνω στον σταυρό, και της σκιάς. Όταν περιορίζεται σε μια μορφή μέσα στα όρια της προσωπικότητας, αυτό εμφανίζεται σαν μια παράξενη μορφή αυτό-αγάπης, σε αντίθεση με την ανιδιοτελή αγάπη που κήρυξε ο Ναζωραίος. Ψυχολογικά, πάντως, η αγάπη και η αποδοχή της σκιάς είναι η ουσιαστική βάση για την πραγματική επίτευξη μιας ηθικής στάσης απέναντι στο «Εσύ» που είναι έξω από εμένα.
Στην ψυχολογία του αποδιοπομπαίου, η άρνηση του αρνητικού (και μαζί της η αυτοδικαίωση, που είναι ένα τόσο χαρακτηριστικό της στοιχείο) οδηγεί κατ’ ευθείαν σε μια άρνηση της αγάπης προς τον πλησίον. Σε αντίθεση με την αρχική χριστιανική ηθική του ίδιου του Ιησού του Ναζωραίου, η χριστιανική ηθική όπως την ξέρουμε δεν κατόρθωσε ποτέ να ξεπεράση αυτήν την διχοτόμηση· κατ’ αρχήν έμεινε πάντα σταθερή σε μια Γνωστική δυαλιστική σύλληψη ενός ανωτέρου και ενός κατωτέρου ανθρώπου, έναν δυαλισμό ανάμεσα σε αυτόν και τον άλλο κόσμου, δυαλισμό και μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο και μέσα στο σύμπαν.
Μόνο όταν έχω νιώσει τον εαυτό μου σαν σκοτάδι (όχι σαν αμαρτωλό) θα κατορθώσω να δεχθώ το σκοτεινό εγώ σαν πλησίον μου· αντιλαμβάνομαι την ενότητά μου με αυτόν ακριβώς επειδή «και εγώ είμαι σκοτάδι», ό χ ι επειδή «και εγώ είμαι φως».
Η εμπειρία του εαυτού μας που προκύπτει κατά την πορεία της ψυχολογίας του βάθους (το πρώτο στάδιο της οποίας είναι η συνάντηση με την σκιά) κάνει τον άνθρωπο φτωχότερο σε ψευδαισθήσεις αλλά πλουσιώτερο σε ενόραση και κατανόηση· η διεύρυνση την προσωπικότητας που προκαλείται από την επαφή με την σκιά ανοίγει ένα καινούργιο κανάλι επικοινωνίας, όχι μόνο με τα εσωτερικά βάθη του ίδιου του ατόμου, αλλά επίσης με την σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φυλής γενικά. Η αποδοχή της σκιάς προκαλεί μια ανάπτυξη σε βάθος μέσα στο έδαφος της ύπαρξης του ατόμου, και, με την απώλεια της απατηλής ψευδαίσθησης ενός ιδεώδους βασισμένου στο εγώ, γεννιέται ένα καινούργιο βάθος και ρίζωμα και σταθερότητα.
Αυτή η ζωντανή σχέση με την σκιά βοηθάει το εγώ να καταλάβη την αλληλεγγύη του με ολόκληρο το ανθρώπινο γένος και την ιστορία του με βάση την υποκειμενική εμπειρία, επειδή ανακαλύπτει μέσα του ένα πλήθος από προϊστορικές ψυχικές δομές με την μορφή ορμών, ενστίκτων, αρχέγονων εικόνων, συμβόλων, αρχετυπικών ιδεών και πρωτόγονων προτύπων συμπεριφοράς.
Αυτή η συνάντηση μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε την ομαδική ψυχολογία του ανθρώπου, και συγχρόνως το βασικό γεγονός ότι η περιοχή του εγώ και του συνειδητού, που διαφοροποιεί τους ανθρώπους μεταξύ τους, καταλαμβάνει ένα πολύ μικρό μέρος ολόκληρης της αχανούς έκτασης της ψυχής. Αυτό που είναι ειδικά ανθρώπινο και ατομικό αποτελεί μόνο ένα ανώτερο στρώμα του συλλογικού ασυνειδήτου, το οποίο εκτείνεται προς τα κάτω ως το επίπεδο του ζώου. Οι προσπάθειες που έχουν γίνει από το εγώ να αποκοπή από αυτήν την κοινή βάση και να ταυτισθή με τι λεγόμενες απόλυτες αξίες, που είναι ανεξάρτητες από τους γήινους περιορισμούς, είναι, επομένως, ανόητες και απατηλές.
Η ανάδυση παγανιστικών στοιχείων και συμβόλων σε σχέση με την σκιά (αλλά με κανένα τρόπο μόνο με αυτόν τον συσχετισμό), είναι σαφής ένδειξη της ιστορικής σύνδεσης, που μας ενώνει με ένα προγενέστερο ανθρώπινο ψυχικό στρώμα που υπάρχει κάτω από την Ιουδαιο-χριστιανική ηθική και θρησκευτική κουλτούρα του σύγχρονου ανθρώπου.
Όταν το εγώ συνειδητοποιήση την ενότητά του με τον κακό «απεχθέστατο άνθρωπο», το αρπακτικό πλάσμα και τον πιθηκάνθρωπο που ζη με τρόμο μέσα στην ζούγκλα, (Σημ.: Για να αποφευχθή η παρανόηση, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτό που έχουμε εδώ είναι μια ψυχική εικόνα που εμφανίζεται με αυτήν την μορφή και προβάλλεται. Η εικόνα αντιστοιχεί σε ένα ψυχολογικό, όχι ζωολογικό ή ανθρωπολογικό γεγονός) το ανάστημά του αυξάνεται με την προσθήκη ενός πολύ ζωτικού παράγοντα, η έλλειψη του οποίου έχει ρίξει τον σύγχρονο άνθρωπο στην τωρινή επικίνδυνη κατάσταση διχασμού και απομόνωσης του εγώ – και αυτός ο παράγοντας είναι: μία ζωντανή σχέση με την φύση και την γη.
Αλλά δεν είναι ο σκοπός μας εδώ να συζητήσουμε τα θετικά και εποικοδομητικά στοιχεία που υπάρχουν σε αυτό το βαθύ στρώμα του ασυνειδήτου, τα στοιχεία που βοηθούν στην αύξηση της συνειδητότητας – αν και αυτά είναι οπωσδήποτε καίριας σημασίας για το μέλλον της ανθρώπινης φυλής. Μας ενδιαφέρει αποκλειστικά η συνάντηση με αυτήν την πραγματικότητα που – από την άποψη του εγώ – είναι γνωστή σαν Κακό.
Είναι αρκετά εκπληκτικό το ότι η ανάλυση ατόμων αποκαλύπτει επίσης πως η συνάντηση και η συμφιλίωση με την σκιά είναι σε πάρα πολλές περιπτώσεις ένας απαραίτητος όρος για την γέννηση μιας πραγματικά ανεκτικής στάσης απέναντι σε άλλους ανθρώπους, άλλες ομάδες, και άλλες μορφές και επίπεδα πολιτισμού.
Πρέπει πραγματικά πρώτα να αφομοιώσουμε την πρωτόγονη πλευρά της ίδιας μας της φύσης, προτού μπορέσουμε να φθάσουμε σε ένα σταθερό αίσθημα ανθρώπινης αλληλεγγύης και συνυπευθυνότητας με το σύνολο. Αφού η καθολική ηθική περιλαμβάνει την σκιά μέσα στην σφαίρα της ηθικής ευθύνης, έπεται ότι η προβολή αυτού του στοιχείου θα σταματήση, και μαζί της η ψυχολογία του αποδιοπομπαίου και η εκστρατεία της εκμηδένισης του «αντιπάλου», η οποία γίνεται κάτω από το πρόσχημα της ηθικής, ενάντια στο κακό που παρουσιάζεται ενσαρκωμένο στο πρόσωπο του «πλησίον»· την θέση της θα πάρη μια νέα προσέγγιση, που δεν θα προσδιορίζεται πια από την αμφίβολη ποινική και εξιλαστήρια στάση της παλιάς ηθικής.Η αποδοχή της σκιάς είναι ένα μέρος εκείνης της διαδικασίας ανάπτυξης, κατά την οποία – όπως είπαμε – δημιουργείται μια δομή της προσωπικότητας που ενώνει τα συστήματα του συνειδητού και του ασυνειδήτου. Αυτή η διεύρυνση της προσωπικότητας επιτυγχάνεται κατ’ αρχήν με την αφομοίωση και συνειδητοποίηση μερικών σπερματικών ασυνείδητων περιεχομένων που οδηγούν το συνειδητό σε καινούργιους δρόμους, και, κατά δεύτερο λόγο, με την ενσωμάτωση και μεταμόρφωση «αρνητικών» ασυνείδητων περιεχομένων – δηλαδή περιεχομένων που εμφανίζονται σαν εχθρικά προς το εγώ και το συνειδητό.
Έχουμε μάθει από την εμπειρία της ψυχολογίας του βάθους ότι αυτά τα περιεχόμενα είναι αυτόνομα. Το ασυνείδητο αποτελείται από αφθονία αναφομοίωτων μερικού χαρακτήρα περιεχομένων, με ξεχωριστές το κάθε ένα τάσεις (είναι τα συμπλέγματα που ανακαλύφθηκαν από τον Jung). Αυτά ζουν μια ανεξάρτητη αλλά πολύ πραγματική και με ισχυρή επίδραση ζωή μέσα στο ασυνείδητο, πέρα από τον έλεγχο της εγωικής συνείδησης.
Η ζωή και παθολογικών και ομαλών ατόμων και (σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό) η ζωή κοινωνικών ομάδων καθορίζεται από την κρυφή επίδραση αυτών των αυτόνομων ασυνείδητων περιεχομένων. Εκτός από αρνητικά περιεχόμενα όπως η σκιά, ένα θετικό ασυνείδητο περιεχόμενοι, όπως, για παράδειγμα, ένα ένστικτο ή αρχέτυπο, μπορεί να λειτουργήση, για να επιτύχη τον σκοπό του στην ζωή ενός ατόμου, με μια δύναμη αποκλειστικά δική του, ενώ το εγώ παραμένει σε τέλεια άγνοια της επίδρασης στην οποία είναι εκτεθειμένο.
Η αστάθεια μιας ομάδας ή του ατόμου ποικίλλει ανάλογα με το μέγεθος της έκτασης που καταλαμβάνουν τα ασυνείδητα περιεχόμενα, και αντιστρόφως ανάλογα με την έκταση της συνειδητότητας. Αυτός ο νόμος ισχύει τόσο για την ψυχολογία των ομαλών ατόμων, όσο και για την ψυχοπαθολογία του ατόμου ή της ομάδας. Ένα παραδείγματα είναι το εξαιρετικά υψηλό επίπεδο αστάθειας στους πρωτόγονους ή σε ανθρώπινες μάζες, όπου το μέγεθος της επίδρασης είναι, όπως ξέρουμε, πολύ μεγάλο.
Επειδή, όμως, όπως έχουμε τονίσει επανειλημμένα, η ψυχολογία των πρωτόγονων και της μάζας βρίσκεται βαθειά ριζωμένη μέσα σε κάθε άτομο, αυτός ο νόμος μπορεί να επαληθευθή παντού και στον καθένα. Η αστάθεια, η απροβλεψιμότητα και το μη υπολογίσιμο σε ένα δεδομένο πρόσωπο αυξάνουν σε αντίστροφη αναλογία με το επίπεδο της συνειδητότητάς του, και ανάλογα με τον βαθμό ενεργοποίησης της ζώνης των αυτόνομων ασυνείδητων περιεχομένων. Εκτός από ορισμένες βασικές ιδιοσυστασιακές κρίσεις ανάπτυξης όπως η παιδική ηλικία ή η ήβη, μια ενεργοποίηση αυτού του είδους μπορεί επίσης να συμβή (χωρίς συνειδητή πρόθεση) κατά την διάρκεια αρρώστειας, κατά τον ύπνο, ή σε μερικές καταστάσεις δηλητηρίασης ή μέθης· μπορεί να προκληθή συνειδητά για θρησκευτικούς ή λατρευτικούς σκοπούς· ή, από την άλλη μεριά, μπορεί να ενεργοποιηθή από κάποιες συλλογικές επιδράσεις, που επανασυλλογικοποιούν το άτομο και το υποβιβάζουν στο επίπεδο του πρωτόγονου ανθρώπου.
Σε όλες αυτές και σε παρόμοιες καταστάσεις το αποτέλεσμα είναι η αποσύνθεση της προσωπικότητας. Αυτό σημαίνει ότι η ενότητα της προσωπικότητας, που κανονικά αντιπροσωπεύεται από το εγώ, διαλύεται, και ένα επί μέρους περιεχόμενο του ασυνειδήτου, ένα σύμπλεγμα – μια ενεργοποιημένη κρυστάλλωση ενστίκτων, για παράδειγμα – παίρνει την κυριαρχία και εργάζεται για την εφαρμογή της θέλησής της, ανεξάρτητα από εκείνες τις τάσεις μέσα στο συνειδητό που είχαν αναγνωρισθή από το εγώ σαν κατευθυντήριες γραμμές σε προηγούμενη φάση.
Αναφέραμε σαν παράδειγμα αυτού του είδους της μείωσης της προσωπικότητας την περίπτωση της κατάληψης από την σκιά, κατά την οποία τα απορριφθέντα και απωθημένα περιεχόμενα, για μια φορά ακόμη, απλούστατα πραγματοποιούν αυτό που θέλουν εκείνα.
Για να εκπληρώση την λειτουργία της, η νέα ηθική θα πρέπει να χρησιμοποίηση πολύ διαφορετικές μεθόδους, τάσεις και στάσεις από την παλιά. Η ένταση μεταξύ των αντιθέτων, η οποία με την μορφή του δυαλισμού, ήταν το διακριτικό σημάδι της παλιάς ηθικής, δεν μπορεί με κανένα τρόπο απλώς να καταργηθή και να απορριφθή.
Εάν, αντί να καταπιέση και να απωθήση τα περιεχόμενα του συνειδητού, η νέα ηθική σκοπεύει να τα «δεχθή» και να τα ενσωματώση στην συνείδηση, θα βρεθή αναπόφευκτα μπροστά στο έργο της αφομοίωσής τους.
Η ενσωμάτωση αυτών των περιεχομένων μέσα σε μια ευρύτερη ολότητα, η οποία δεν είναι η δεδομένη ολότητα της συνείδησης όπως ήταν πρώτα, είναι το έργο της διαδικασίας εξατομίκευσης. Σε αυτήν την διαδικασία, περιεχόμενα που ήταν προηγουμένως αποσπασμένα και αυτόνομα, ενώνονται για να σχηματίσουν μέρη της περιεκτικής ψυχικής δομής, η οποία συνδέεται με το εγώ και το συνειδητό, και έτσι αποκτούν διαφορετικό νόημα και αξία στην ιεραρχία.
Ο σκοπός μας σε αυτήν την μελέτη είναι απλώς να περιγράψουμε τις βασικές αρχές και περιεχόμενα της νέας ηθικής, όχι να τα παρουσιάσουμε μέσω του ιστορικού διαφόρων περιπτώσεων. Μια λεπτομερής περιγραφή της μεταμόρφωσης ενός αρνητικού ασυνείδητου περιεχομένου σε ένα περιεχόμενο του συνειδητού, και του τρόπου με τον οποίο επιταχύνεται αυτή η μεταβολή, έχει δοθή αλλού. (Σύγκρινε: C.G.Jung: «Ψυχολογία και θρησκεία», Άπαντα, τόμος 11. C.G.Jung «Η ολοκλήρωση της προσωπικότητας», Routledge and Kegan Paul, Λονδίνο, 1952. C.G.Jung: «Ψυχολογία και Αλχημεία», Άπαντα, τόμος 12 ).
Συνεχίζεται
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου