Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής (54) - EΠΑΝΑΛΗΨΗ

Μαζική παράνοια α

Αφθονία, πλούτος για όλους και η κοινωνία της γνώσης

Το αύταρκες μίνι οικονομικό σύστημα του Ροβινσώνα Κρούσου, χρησίμευσε για πολύ και στους οικονομολόγους ως μοντέλο για τό πως ο άνθρωπος «κάνει και πράττει», σύμφωνα με τον Walter Kempowski.

Διάρκεσε 100 χρόνια, μέχρι που ένας αναγνώστης ανακάλυψε το σήμερα πλέον διάσημο σφάλμα στο βιβλίο «Ροβινσών Κρούσος»: ο Ροβινσώνας κολυμπά γυμνός για να πάει στο πλοίο, όπου είναι τα εργαλεία τα οποία χρειάζεται για να επιβιώσει, και τα οποία βάζει στις τσέπες των ενδυμάτων, τα οποία όμως δεν φοράει αφού είναι γυμνός.

Κανείς δεν γνωρίζει γιατί ο Daniel Dafoe υπέπεσε σε αυτό το σφάλμα. Ίσως να ήταν αφηρημένος. Ίσως να ήταν σαδιστής. Σε μια σπηλιά γεμάτη θησαυρούς, δεν είναι τίποτα χειρότερο από την πρόταση «πάρε όσα μπορείς», την στιγμή που δεν μπορείς να πάρεις τίποτα.

Ίσως να ήθελε με λεπτότητα να υποδείξει, πως ολόκληρη η ιστορία, την οποία δεν διηγείται ο ίδιος, αλλά κάποιος Ροβινσώνας Κρούσος, λειτουργεί μόνο στην φαντασία.

Είναι το λάθος το οποίο έχει εισχωρήσει κρυφά στις βιογραφίες των ανθρώπων. Την ιστορία αυτή δεν διηγούνται σήμερα λέξεις, αλλά τύποι και αριθμοί. Ο καθένας είναι ένα είδος στατιστικού, μέσος όρος, Ροβινσώνα. Ένας ως προς τις έννοιες καχύποπτος και ληθαργικός ναυαγός, που έχει ξεβράσει στον ύφαλο της κοινωνίας της πληροφορίας και της παγκοσμιοποίησης.

«Δεν είμαστε πια νησί»296, «Ο κόσμος δεν μας περιμένει πια», «Ο καιρός των φοινίκων και των κρεμαστών κρεβατιών τελείωσε», είναι τα μηνύματα του υπέρ-συγγραφέα, η φωνή του οποίου συνίσταται από κάθε άρθρο εφημερίδας, κάθε talkshow, κάθε πολιτικό-οικονομική προειδοποιητική ομιλία.

Και ο Ροβινσώνας είχε ακολουθήσει την οικονομία τής πληροφορίας της εποχής του. Μέσω της Βίβλου που έφερε από το πλοίο, ο μέχρι τότε άπιστος είχε δικτυωθεί με τον Θεό, και αυτό που σήμερα ονομάζουμε «γνώση», ήταν γι’ αυτόν «πρόνοια» (ίσως είναι τραβηγμένο, αλλά η Βίβλος την οποία ο Ροβινσώνας ανοίγει κατά τύχη για να βρει απαντήσεις, παίζει τον ρόλο ενός παντογνώστη αλγόριθμου).

Με το κεφάλι, το χέρι και την πληροφορία ως τα σημαντικότερα εργαλεία του πολιτισμού, είναι ο κυρίαρχος ισχυρισμός σήμερα, ο κάθε ένας νικά μέσα στην ζούγκλα του καπιταλισμού. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι διαθέσιμο σε αφθονία, πρέπει απλώς να κοπιάσουμε με το κεφάλι μας, να πηδήξουμε στη θάλασσα, και να προμηθευτούμε εργαλεία και πληροφορίες από την κιβωτό τού Νώε της κοινωνίας της γνώσης. Ο Ροβινσώνας τα κατάφερε σε ένα έρημο νησί, και σήμερα, ακόμα και ένας Μασάι πολεμιστής, «με ένα κινητό, έχει στη διάθεση του περισσότερες πληροφορίες από αυτές που πριν 15 χρόνια είχε ο πρόεδρος των ΗΠΑ»²⁹⁷, λέει ένας σύγχρονος Dafoe.

Και διερωτάται κανείς: «γιατί λοιπόν, δεν είναι ένα είδος προέδρου ο Μασάι;»

Το πρόβλημα είναι το εξής: στον δρόμο από τον ύφαλο στην κιβωτό του Νώε της κοινωνίας της γνώσης, οι συντάκτες των νέων βιογραφιών κάτι ξέχασαν.

Το κρίσιμο σημείο για τους ανθρώπους, που στον καπιταλισμό τής πληροφορίας κερδίζουν ή χάνουν, είναι μεταξύ ακτής και πλοίου. Είναι αντιμέτωποι με τον ισχυρισμό, πως όποιος θέλει, μπορεί να καταφέρει τα πάντα. Έχουμε να κάνουμε με τον συνδετικό κρίκο που λείπει. Τον συνδετικό κρίκο μεταξύ της μεταμόρφωσης του γυμνού ανθρώπου, που είναι η πρώτη ύλη, και εκείνου, που σαν τον Ροβινσώνα μαζεύει επιμελώς πληροφορίες (Βίβλος, τέσσερις πυξίδες, χάρτες και βιβλία πλοήγησης), αρχίζει από την αρχή (reboot) και δημιουργεί ένα παράδεισο.

Αυτή η μεταμόρφωση ονομάζεται σήμερα «γνώση», «δημιουργικότητα» και «ταλέντο». Παλιά την έλεγαν μόρφωση ή ιστορία, αλλά σήμερα σημαίνει πολύ περισσότερα από ποτέ. «Κοινωνία της γνώσης» σημαίνει: κολύμπα γυμνός και πάρε ότι μπορείς.

Ο Ροβινσώνας είχε φέρει στη στεριά ακριβώς τα σωστά πράγματα: όλα εξαρτώνται από τα σύνεργα πλοήγησης και την Βίβλο, δηλαδή δυο τεχνολογίες. Η πρώτη έχει για το κάθε τι μια σύνδεση, η δεύτερη ξέρει για το κάθε τι μια απάντηση.

Η «κοινωνία της γνώσης» αγαπά τα άυλα αγαθά και το εικονικό κεφάλαιο, και όπως αναφέρθηκε γδύνει (dismantle) άτομα και ολόκληρες επιχειρήσεις, και το δαρβινιστικό τους Evergreen είναι: «δια βίου μάθηση». Η «δια βίου μάθηση» είναι μια θαυμάσια, αν και κοινότοπη, σύλληψη.

Ίσως η πιο λυπηρή παράπλευρη απώλεια της κρίσης, η οποία (απώλεια) συνοδεύει την μεταμόρφωση, είναι η απάτη των εννοιών. Τόσος ιδεαλισμός λοιπόν εξαπάτησε και χρησιμοποίησε τις καλύτερες πλευρές του ίντερνετ για ίδιους σκοπούς. Διότι πίσω από την υποχρέωση για «δια βίου μάθηση» του ατόμου, που στην πραγματικότητα ήταν η υποχρέωση διαρκούς ετοιμότητας για προσαρμογή, κρύφτηκε η γνώση περί της δυσκινησίας των θεσμών.

Το οκτάωρο του παραδοσιακού κόσμου της εργασίας διαμόρφωνε όχι μόνο την ημέρα, αλλά και το έτος, και την ζωή. Σήμερα δεν είναι δυνατόν να ζει κανείς στην εποχή όπου όλα συμβαίνουν ταυτόχρονα, και να πιστεύει πως η οικονομία του χρόνου της ζωής του δεν επηρεάζεται.

Η εξαφάνιση των αλληλουχιών του χρόνου που όλο προχωρά, σε ένα κόσμο υψηλής συχνότητας εμπορίου και επικοινωνίας σε πραγματικό χρόνο, και (η εξαφάνιση) προχωρά από το μικρο-επίπεδο στο μακρο-επίπεδο, όπου εξαλείφεται η διάκριση εργασιακού και ελεύθερου χρόνου.

 Η «Δια βίου μάθηση» έχει ως λειτουργία, να δημιουργήσει και στο κεφάλι αυτή την κατάσταση, όπου όλα συμβαίνουν ταυτόχρονα. Και έτσι, η «δια βίου μάθηση», που ακούγεται ως κάτι ήρεμο και ειδυλλιακό, είναι ακριβώς το αντίθετο από αυτό που φαντάζεται κανείς: είναι η ικανότητα να εξαλείφεις διαρκώς την γνώση στην οποία μέχρι χθες πίστευες, ακόμα και την ίδια σου την ταυτότητα. Γιατί αυτό που ήταν, αυτό που έπρεπε να μάθεις, ήταν ακόμα και για τις εκπαιδευτικές υπηρεσίες αινιγματικό, οι οποίες μέσα σε λίγα χρόνια γράφουν εντελώς νέα σχολικά προγράμματα, που αντιφάσκουν στα παλιά. 

Συνεχίζεται

Σημειώσεις

296. ΣτΜ: Τα ανθρώπινα όντα κάνουν άσχημα όταν απομονώνονται από τους άλλους και πρέπει να είναι μέρος μιας κοινότητας, προκειμένου να ευδοκιμήσουν‎.

297. Peter H. Diamandis and Steven Kotler, Abundance: The Future Is Better Than You Think (Αφθονία: Το μέλλον είναι καλύτερο από ό, τι νομίζετε), σ. 9.