Δευτέρα 4 Απριλίου 2022

Η οντολογία του προσώπου στη νεότερη θεολογική σκέψη: Ν. Νησιώτης, Χρ. Γιανναράς, Ι. Ζηζιούλας. Μια κριτική αποτίμηση (30)

Συνέχεια από:  Κυριακή 3 Απριλίου 2022

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ 

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Συστηματικής – Δογματικής Θεολογίας 

Διπλωματική εργασία Η οντολογία του προσώπου στη νεότερη θεολογική σκέψη: Ν. Νησιώτης, Χρ. Γιανναράς, Ι. Ζηζιούλας. Μια κριτική αποτίμηση.

Καθηγητής: Χρ. Σταμούλης 

Φοιτητής : Περικλής Αγγελόπουλος - Θεσσαλονίκη 2020

ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

5. Σχόλια στην οντολογία του Ι. Ζηζιούλα και του Χρ. Γιανναρά.

Να σημειώσουμε επιπλέον, ότι στο ζήτημα της τριαδολογίας, ο μητροπολίτης Περγάμου στο κείμενο του "Το είναι του Θεού και το είναι του ανθρώπου"451 αναφέρει «ότι το πρόσωπο εκφράζει την ιδιαιτερότητα και την ταυτότητα του, όχι με το να αντιτίθεται προς την κοινή ουσία , αλλά με το να την έχει κοινή με τα άλλα πρόσωπα».

Έτσι, φαίνεται, ότι αναγνωρίζει ότι δεν υπάρχει μια οντολογική προτεραιότητα του προσώπου του Πατέρα ανεξάρτητη από την κοινή ουσία. Να σημειώσουμε ότι σύμφωνα με τον Μάξιμο τον Ομολογητή «η Τριάδα … είναι ενούσια ύπαρξη μονάδας τρισυπόστατης. Η Μονάδα είναι αληθινά μονάδα, γιατί έτσι είναι κατά την ουσία· και η Μονάδα είναι αληθινά Τριάδα, γιατί έτσι είναι κατά την υπόσταση. Επειδή ακριβώς είναι μια θεότητα που έχει μοναδική ουσία και τριαδικήν υπόσταση»452. Ακόμα, ο επίσκοπος στο κείμενο του «Από το πρόσωπο εις το προσωπείον» ακολουθεί τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή και αναφέρει ότι «η ουσία δεν είναι ποτέ «γυμνή» δηλαδή χωρίς υπόστασιν, χωρίς «τρόπον υπάρξεως»…. Η προσωπική ύπαρξη του Θεού (ο Πατήρ) συνιστά κάνει υποστάσεις την ουσίαν Του. Το είναι του Θεού ταυτίζεται με το πρόσωπον»453. [ΔΕΝ ΚΡΥΒΕΤΑΙ ΤΟ ΖΙΖΑΝΙΟ. ΑΛΛΟΙΜΟΝΟ ΣΕ ΟΣΟΥΣ ΔΕΧΟΝΤΑΙ ΤΟ ΔΑΙΜΟΝΙΟ ΣΑΝ ΤΟ ΦΩΣ ΤΟ ΑΛΗΘΙΝΟ]. 

Με τις θέσεις αυτές φαίνεται ότι ο Ι. Ζηζιούλας, απαντώντας και στην κριτική που έχει δεχτεί, επιχειρεί να εξηγήσει και να διασαφηνίσει τις απόψεις του σχετικά με την έννοια του προσώπου.

Ακόμα, όπως έχουμε ήδη σημειώσει στην μελέτη μας ο Χρ. Γιανναράς, θα τονίσει ότι η ύπαρξη και η ουσία είναι αξεδιάλυτα δεμένες μεταξύ τους, καθώς η ουσία δεν υπάρχει δίχως τα πρόσωπα, τα οποία και υποστασιάζουν τα ουσιώδη χαρακτηριστικά. Η ουσία εκφράζει τις κοινές ιδιότητες, και τα πρόσωπα εκφράζουν την μοναδικότητα και την ιδιαιτερότητα της κάθε υπόστασης, που πραγματώνεται και φανερώνεται με τον τρόπο της ύπαρξης, που δεν είναι άλλος από τον τρόπο του προσώπου. Η ουσία λοιπόν, δεν είναι μια αφηρημένη έννοια, αλλά πραγματώνεται στην μοναδικότητα της κάθε ύπαρξης. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Χρ. Γιανναρά, η ανθρώπινη φύση αυτονομημένη από το θέλημα του Θεού, εναντιώνεται στον νόμο του Θεού καθώς επιθυμεί με ένα τρόπο που αποβλέπει στην αυτοσυντήρηση και την ικανοποίηση των εγωιστικών συμφερόντων και επιδιώξεων του ανθρώπου. Αντίθετα, η πίστη στον Θεό, και η συμφιλίωση μαζί Του, οδηγεί στη σωτηρία δια της ζωής που χορηγεί στον άνθρωπο ο Θεός. Η υπακοή του Χριστού στο θέλημα της ζωής ως κοινωνίας με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα, επιφέρει την ίαση και στην ανθρώπινη φύση, η οποία πλέον μετέχει στη ζωή της Αγίας Τριάδας. Η υπέρβαση της φυσικών περιορισμών συνιστά την πραγματικότητα του προσώπου, η οποία συγκεφαλαιώνει τις ενέργειες της φύσης στην ελεύθερη πραγματοποίηση της ζωής. Το πρόσωπο λοιπόν που υποστασιάζει την υλικότητα και συνιστά την ύπαρξη γίνεται ο φορέας της μετοχής στην απειρότητα εκφράζοντας την ελευθερία από την αναγκαιότητα454. 

Κλείνοντας θα θέλαμε να σημειώσουμε, ότι η οντολογία των θεολόγων που μελετήσαμε στην εργασία αυτή, διαμορφώθηκε ως απάντηση στην ιδέα του αυτόνομου υποκειμένου και την ατομικιστική θεώρηση επάνω στην οποία οικοδομήθηκε ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός. Η έννοια του προσώπου ως όντος σε σχέση και αναφορά υποδεικνύει ακριβώς την δυνατότητα ενός άλλου τρόπου υπάρξεως και συνακόλουθα την δημιουργία ενός άλλου πολιτισμικού παραδείγματος.

6. Επίλογος

Στην εργασία αυτή μελετήσαμε την θεολογική σκέψη των Ν. Νησιώτη, Χρ. Γιανναρά και Ι. Ζηζιούλα. Επισημάναμε τη σημασία της για τη διαμόρφωση της σύγχρονης θεολογικής σκέψης και την συνεισφορά της στον θεολογικό προβληματισμό του 20ου και του 21ου αιώνα.

Αναφερθήκαμε στον κριτικό χαρακτήρα της δογματικής τους θεώρησης και επισημάναμε την συνεισφορά τους καθώς και τις αντιδράσεις και την κριτική που δέχτηκαν. Η έννοια του προσώπου που χρησιμοποιήθηκε από τους Καππαδόκες Πατέρες τον 4ο αιώνα για να εκφράσει την πραγματικότητα του Τριαδικού Θεού αξιοποιήθηκε από τους θεολόγους που μελετάμε για τη διαμόρφωση της οντολογίας τους. Η θεολογία του προσώπου, η οποία δίνει την προτεραιότητα στην ύπαρξη, αποτέλεσε σημείο αμφιλεγόμενο το οποίο προκάλεσε και προκαλεί πλήθος αντιδράσεων, συζητήσεων και απασχόλησε πλήθος επιστημονικών εργασιών.

Ο Ν. Νησιώτης, ο Χρ. Γιανναράς και ο Ι. Ζηζιούλας τονίζουν την ανάγκη ο άνθρωπος να πλησιάσει τον Θεό και να ζήσει σε μια νέα συνθήκη που θα διανοίξει στην ύπαρξη του την απειρότητα. Αίροντας τον ηθικισμό και τοποθετώντας το ζήτημα της ηθικής στην οντολογική του βάση, συνέβαλλαν στην ανανέωση της θεολογική σκέψης της εποχής μας. Επιπλέον, η τριαδολογία, η χριστολογία, η ανθρωπολογία, η εκκλησιολογία τους, εδραιωμένη στην πατερική παράδοση αποτελεί παρακαταθήκη για την εκκλησιολογική σκέψη του μέλλοντος .

Τέλος, το έργο τους επισημαίνοντας την ανάγκη ο λόγος του ευαγγελίου να ακουστεί στο σύγχρονο κόσμο που απειλείται από τον «θάνατο του Θεού», αναδεικνύει τα οντολογικά θεμέλια του Θεού, του ανθρώπου, της Εκκλησίας και του κόσμου επάνω στα οποία ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να στηριχτεί για να αναζητήσει την αλήθεια.

Η εποχή μας χαρακτηρίζεται ως εποχή αγωνίας φαίνεται ότι το ερώτημα για τη ζωή, το θάνατο και την σχέση του ανθρώπου με το θεϊκό έχει παραμεριστεί, ενώ άλλες πτυχές του ανθρώπινου βίου που αφορούν τη διαχείριση της ζωής θεωρούνται περισσότερο σημαντικές.

Ωστόσο, μια και το ζήτημα του θανάτου είναι το πιο ριζικό η απάντηση στο μεταφυσικό και υπαρξιακό αυτό ερώτημα διαπερνά και καθορίζει όλες τις πτυχές του ανθρώπινου βίου. Το ερώτημα είναι όχι μόνο αν θα ζήσω αλλά και το πώς θα ζήσω. Η έννοια του προσώπου αποτελεί μια πρόταση για την διέξοδο από την κρίση του νεωτερικού παραδείγματος. Τα νέα μεγάλα ζητήματα, της βιοηθικής, της ανθρωπολογίας, η οποία λαμβάνει υπόψη της την επιστήμη, της ανθρώπινης σεξουαλικότητας, της ηθικής πολυμορφίας, αλλά και τα δεινά της φτώχιας και της κοινωνικής αδικίας που μαστίζουν τον σύγχρονο κόσμο, αποτελούν ιστορική πρόκληση για την ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία καλείται να μεταφέρει στον κόσμο το ήθος και το μήνυμα της σωτηρίας.

Η οντολογία και η δογματική των θεολόγων που μελετήσαμε, ανταποκρίνονται στην πρόκληση αυτή καθώς με το οικουμενικό της πνεύμα και τη σύνδεση της θεολογίας με τον πολιτισμό και τις επιστήμες συνέβαλλε στην καλλιέργεια ενός θρησκευτικού λόγου, ο οποίος γίνεται πειστικός καθώς αφορμάται από το ριζικότερο επίπεδο της ύπαρξης για να διατυπώσει το μήνυμα της σωτηρίας στο σύγχρονο κόσμο.

Παράλληλα, η οντολογία αυτή αφήνει παρακαταθήκη και κληρονομιά όχι μόνο το περιεχόμενο της αλλά κυρίως το ήθος, τον τρόπο με τον οποίο οι στοχαστές που μελετήσαμε διαμόρφωσαν την θεολογική τους σκέψη. Και ο τρόπος αυτός που χαρακτηρίζεται από το θάρρος, την ευρύτητα, την ανοικτότητα, το άνοιγμα προς το πραγματικό, την ελευθερία της σκέψης, αποτελεί και σήμερα μια πρόκληση για τη θεολογική σκέψη.

                                           ΤΕΛΟΣ

Σημειώσεις

451. Στο, Στ. Ράμφος, Ο Καημός του Ενός. Κεφάλαια της ψυχικής ιστορίας των Ελλήνων. Αθήνα, 2000, Αρμός.

452. Αγίου Μάξιμου του Ομολογητού, Φιλοσοφικά και θεολογικά ερωτήματα. (« Περί διαφόρων αποριών των αγίων Διονυσίου και Γρηγορίου»). (Εισαγωγή και σχόλια Πρωτοπρεβύτερος Δ. Στανιλοάε. Ι.Σακαλής Μτρφ). Γ' έκδοση. Αθήνα, Αποστολική Διακονία, 2002, σ.61

453. Ι. Ζηζιούλα, νυν μητροπολίτη Περγάμου, Από το προσωπείον εις το πρόσωπον. Η συμβολή της πατερικής θεολογίας εις την έννοιαν του προσώπου , ανάτυπον εκ του τόμου Χαριστήρια εις τιμήν του Μητροπολίτου γέροντος Χαλκηδόνος Μελίτωνος . εκδ. Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών. Θεσσαλονίκη 1977, σ. 300.

454. Χρ. Γιανναράς, Αλφαβητάρι της Πίστης. Δόμος, Αθήνα, 1994, σ. 147.

Δεν υπάρχουν σχόλια: