ANIMUS ΚΑΙ ANIMA – Δύο δοκίμια της Εmma Yung

Συνέχεια από Παρασκευή 17 Σεπτεμβρίου 2010

Επί πλέον, δεν είναι μόνο η απελευθερωμένη ψυχική ενέργεια που την φέρνει αντιμέτωπη με ένα καινούργιο έργο, αλλά εξ ίσου ο νόμος που προαναφέρθηκε του χρόνου – στιγμής, του κ α ι ρ ο ύ, στον οποίο όλοι είμαστε υποκείμενοι και από τον οποίο δεν μπορούμε να ξεφύγουμε, όσο και αν μας φαίνονται σκοτεινά τα όριά του. Πραγματικά, ο καιρός μας φαίνεται γενικά να απαιτή μια διεύρυνση της συνειδητότητας. Έτσι, στην ψυχολογία, έχουμε ανακαλύψει και ερευνούμε το ασυνείδητο˙ στην φυσική έχουμε ανακαλύψει φαινόμενα και διεργασίες – ακτίνες και κύματα, για παράδειγμα – που μέχρι τώρα ήταν ασύλληπτα, και δεν ανήκαν στην συνειδητή μας γνώση. Καινούργιοι κόσμοι, μαζί με τους νόμους που τους κυβερνούν, ανοίγουν, όπως για παράδειγμα αυτός του ατόμου. Επί πλέον ο τηλέγραφος, το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο και τεχνικά τελειοποιημένα όργανα κάθε είδους φέρνουν τα απομακρυσμένα πράγματα κοντά, επεκτείνοντας το βεληνεκές των αισθητών μας αντιλήψεων σε όλη τη γη, και ακόμη πιο μακριά από αυτήν. Σε όλα αυτά εκφράζεται η επέκταση και ο φωτισμός της συνειδητότητας. Το να συζητήσουμε περισσότερο τις αιτίες και τους σκοπούς αυτού του φαινομένου θα μας οδηγούσε πολύ μακριά˙ το αναφέρω απλώς σαν έναν από τους παράγοντες στο πρόβλημα που είναι τόσο οξύ για την σημερινή γυναίκα, το πρόβλημα του animus.

Η αύξηση της συνειδητότητας προϋποθέτει μια διοχέτευση της ψυχικής ενέργειας σε καινούργια μονοπάτια. Όλος ο πολιτισμός, όπως ξέρουμε, εξαρτάται από μια τέτοια διοχέτευση ενέργειας, και η ικανότητα να την επιτύχουμε είναι αυτό που ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα ζώα. Αλλά αυτή η διεργασία έχει μεγάλες δυσκολίες˙ πραγματικά, μας επηρεάζει σχεδόν όπως μια αμαρτία, ένα παράπτωμα, όπως δείχνεται σε μύθους όπως η πτώση του ανθρώπου ή η κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα, και έτσι μπορούμε να το δοκιμάσουμε και στη ζωή μας. Δεν είναι εκπληκτικό αυτό, επειδή έχει σχέση με την διακοπή ή την ανατροπή της φυσικής πορείας των πραγμάτων, πράγμα που είναι ένα πολύ επικίνδυνο εγχείρημα. Γι’ αυτό τον λόγο, αυτή η διαδικασία συσχετίσθηκε πάντα στενά με θρησκευτικές ιδέες και τελετές. Πραγματικά, το θρησκευτικό μυστήριο, με την συμβολική εμπειρία του θανάτου και της αναγέννησης, πάντοτε σημαίνει αυτή τη μυστηριώδη και θαυμαστή διαδικασία μεταμόρφωσης.

Όπως είναι φανερό στους μύθους που μόλις αναφέρθηκαν, και που αφορούν την πτώση του ανθρώπου και την κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα, είναι ο λόγος – δηλαδή η γνώση, η συνειδητότητα με μια λέξη – που υψώνουν τον άνθρωπο πάνω από την φύση. Αλλά αυτό το επίτευγμα τον φέρνει σε μια τραγική θέση ανάμεσα στο ζώο και στον Θεό. Εξ αιτίας αυτού, δεν είναι πιά παιδί της μητέρας φύσης οδηγείται έξω από τον Παράδεισο, αλλά δεν είναι και θεός, επειδή είναι ακόμη αναπόδραστα δεμένος με το σώμα του και τους φυσικούς του νόμους, ακριβώς όπως ο Προμηθέας ήταν αλυσοδεμένος στον βράχο.

Παρ’ όλο που αυτή η οδυνηρή κατάσταση της αμφιταλάντευσης, της διχοτόμησης ανάμεσα στο πνεύμα και στη φύση, είναι από πολύ καιρό γνώριμη για τον άνθρωπο, μόνο τελευταία η γυναίκα έχει αρχίσει να αισθάνεται την σύγκρουση, και μ’ αυτή τη σύγκρουση, που πηγαίνει χέρι με χέρι με μια αύξηση της συνειδητότητας, ξαναγυρίζουμε στο πρόβλημα του animus που τελικά οδηγεί στα αντίθετα, στην φύση και το πνεύμα, και την εναρμόνισή τους.

Πώς δοκιμάζουμε αυτό το πρόβλημα; Πώς αντιλαμβανόμαστε την πνευματική αρχή; Πρώτα απ’ όλα το αντιλαμβανόμαστε στον εξωτερικό κόσμο˙ το παιδί συνήθως το βλέπει στον πατέρα, ή σε ένα πρόσωπο που έχει την θέση του πατέρα˙ αργότερα, πιθανόν, σε ένα δάσκαλο ή μεγαλύτερο αδελφό, σύζυγο, φίλο, τελικά, επίσης, στα αντικειμενικά δείγματα του πνεύματος, στην Εκκλησία, στην πολιτεία και την κοινωνία με όλους τους θεσμούς τους, καθώς και στις δημιουργίες της επιστήμης και της τέχνης. Ως επί το πλείστον, μιά άμεση πρόσβαση σ’ αυτές τις αντικειμενικές μορφές του πνεύματος δεν είναι δυνατή για τη γυναίκα˙ την βρίσκει μόνο μέσα από έναν άνδρα, που είναι οδηγός και ο μεσολαβητής της. Αυτός ο οδηγός και μεσολαβητής γίνεται έπειτα ο φορέας ή εκπρόσωπος της εικόνας του animus˙ με άλλα λόγια ο animus προβάλλεται πάνω σ’ αυτόν. Όσο η προβολή είναι επιτυχημένη, δηλαδή όσο η εικόνα αντιστοιχεί σε έναν ορισμένο βαθμό με τον φορέα, δεν υπάρχει πραγματική σύγκρουση. Αντίθετα, αυτή η κατάσταση φαίνεται να είναι, με μιά ορισμένη έννοια, τέλεια, ειδικά όταν ο άνδρας που είναι ο πνευματικός μεσολαβητής είναι επίσης της ίδια στιγμή αντιληπτός σαν ένα ανθρώπινο όν με το οποίο έχει κανείς μια θετική ανθρώπινη σχέση. Αν μια τέτοια προβολή μπορεί να εγκαθιδρυθή μόνιμα, αυτό θα μπορούσα να ονομασθή ιδεώδης σχέση, ιδεώδης επειδή δεν υπάρχει σύγκρουση, αλλά η γυναίκα παραμένει σε κατάσταση μη συνειδητή. Το γεγονός ότι δεν ταιριάζει σήμερα να μένη κανείς τόσο ασυνειδητοποίητος, φαίνεται, εντούτοις, να το αποδεικνύη το γεγονός ότι πολλές, αν όχι οι περισσότερες γυναίκες, που πιστεύουν πως είναι ευτυχισμένες και ικανοποιημένες με αυτό που φαίνεται σαν μια τέλεια σχέση του animus, βασανίζονται από νευρικά ή σωματικά συμπτώματα ασθένειας. Πολύ συχνά παρουσιάζονται καταστάσεις άγχους, αϋπνία και γενική νευρικότητα, η σωματικές αρρώστειες όπως ο πονοκέφαλος και άλλοι πόνοι, ενοχλήσεις στην όραση, και, κάποτε, αρρώστειες των πνευμόνων. Γνωρίζω μερικές περιπτώσεις στις οποίες οι πνεύμονες προσβλήθηκαν από ασθένεια την στιγμή που το πρόβλημα του animus έγινε οξύ, και θεραπεύθηκαν αφού το πρόβλημα αναγνωρίσθηκε και κατανοήθηκε: ( ίσως τα όργανα της αναπνοής έχουν μια ιδιαίτερη σχέση με το πνεύμα, όπως φαίνεται από τις λέξεις animus ή πνέυμα και hauch = αναπνοή, ή geist = πνεύμα, και επομένως αντιδρούν με ιδιαίτερη ευαισθησία στις διεργασίες του πνεύματος. Πιθανόν οποιοδήποτε άλλο όργανο θα μπορούσε εξ ίσου να προσβληθή, και αυτό είναι απλώς θέμα ψυχικής ενέργειας που, επειδή δεν βρίσκει κατάλληλη διέξοδο και επιστρέφει πίσω στον εαυτό της, προσβάλλει οποιοδήποτε αδύνατο σημείο ).

Τέτοια συνολική μεταβίβαση της εικόνας του animus σαν αυτή που περιγράφθηκε πιο πάνω, δημιουργεί, μαζί με μια φανερή ικανοποίηση και πληρότητα, ένα είδος αναγκαστικού δεσμού με τον άνδρα για τον οποίο πρόκειται, και μια εξάρτηση απ’ αυτόν που συχνά φθάνει στο σημείο να γίνεται ανυπόφορη. Αυτή η κατάσταση του να γοητεύεται κανείς από κάποιον άλλο, και να είναι ολοκληρωτικά κάτω από την επίδρασή του είναι πολύ γνωστή με τον όρο «μεταβίβαση», πράγμα που δεν είναι τίποτε άλλο από προβολή. Εντούτοις, προβολή σημαίνει όχι μόνο την μεταβίβαση μιάς εικόνας σε ένα άλλο πρόσωπο, αλλά επίσης και των ενεργειών που πηγαίνουν μαζί με αυτήν, έτσι ώστε ο άνδρας, στον οποίο έχει μεταβιβασθή η εικόνα του animus, αναμένεται να αναλάβη όλες τις λειτουργίες που έχουν μείνει ανανάπτυκτες στην γυναίκα για την οποία πρόκειται, είτε την λειτουργία της σκέψης, είτε την δύναμη να ενεργή, ή την ευθύνη απέναντι στον εξωτερικό κόσμο. Με τη σειρά της η γυναίκα πάνω στην οποία ο άνδρας έχει προβάλει την anima του πρέπει να αισθάνεται γι’ αυτόν, ή να κάνει σχέσεις για λογαριασμό του, και αυτή η σχέση συμβίωσης είναι, κατά την γνώμη μου, η αληθινή αιτία της αναγκαστικής εξάρτησης που υπάρχει σ’ αυτές τις περιπτώσεις.

Αλλά μια τέτοια κατάσταση πλήρως επιτυχημένης προβολής συνήθως δεν έχει μεγάλη διάρκεια. Ιδιαίτερα αν η γυναίκα έχει στενή σχέση με τον άνδρα για τον οποίο πρόκειται. Τότε η ασυμφωνία ανάμεσα στην εικόνα και στον φορέα της συχνά γίνεται πάρα πολύ φανερή. Ένα αρχέτυπο σαν αυτό που αντιπροσωπεύει ο animus δεν θα συμπέση ποτέ πραγματικά με ένα ατομικό άνδρα και μάλιστα η σύμπτωση θα είναι τόσο μικρότερη όσο περισσότερο ατομικός είναι ο άνδρας. Η ατομικότητα είναι πραγματικά το αντίθετο του αρχέτυπου, επειδή αυτό που είναι ατομικό δεν είναι τυπικό, αλλά είναι ο μοναδικός συνδυασμός χαρακτηριστικών, που είναι πιθανόν τυπικά το κάθε ένα από μόνο του.

Όταν αρχίσει να εμφανίζεται αυτή η διάκριση ανάμεσα στην εικόνα και στο πρόσωπο, αντιλαμβανόμαστε προς μεγάλη μας σύγχυση και απογοήτευση, ότι ο άνδρας που φαινόταν να ενσαρκώνει την εικόνα μας δεν ανταποκρίνεται σ’ αυτήν στο ελάχιστο, αλλά διαρκώς συμπεριφέρεται πού διαφορετικά από τον τρόπο που νομίζουμε ότι θα συμπεριφερόταν. Στην αρχή ίσως προσπαθούμε να εξαπατήσουμε τον εαυτό μας σχετικά με αυτό και συχνά τα καταφέρνουμε εύκολα, χάρη σε μια ικανότητα να σβήνουμε τις διαφορές, που την οφείλουμε στις αμβλυμμένες δυνατότητες διάκρισης που έχουμε. Πολλές φορές προσπαθούμε με πραγματική πανουργία να κάνουμε τον άνδρα να είναι αυτό που νομίζουμε ότι θα έπρεπε να αντιπροσωπεύει. Όχι μόνο ασκούμε συνειδητά δύναμη και πίεση˙ πολύ πιο συχνά εξωθούμε εντελώς ασυνείδητα τον σύντροφό μας, με την συμπεριφορά μας, σε αντιδράσεις αρχετυπικές ή αυτές που αναλογούν στον animus.

Κανονικά, το ίδιο ισχύει για τον άνδρα στη σχέση του με την γυναίκα. Και αυτός επίσης θα ήθελε να δη σ’ αυτήν την εικόνα που αιωρείται μπροστά του, και μ’ αυτήν την επιθυμία, που δρα σαν υποβολή, μπορεί να την κάνη να μην ζη με τον αληθινό εαυτό της, αλλά να γίνη μια μορφή της anima. Αυτό, και το γεγονός ότι η anima και ο animus συγκαλούνται αμοιβαία (επειδή μία εκδήλωση της anima φέρνει στην επιφάνεια τον animus, και το αντίστροφο, προκαλώντας ένα φαύλο κύκλο που είναι πολύ δύσκολο να σπάση), διαμορφώνει μία από τις χειρότερες επιπλοκές στις σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών. Αλλά ως την στιγμή που θα ανακαλυφθή η ασυμφωνία μεταξύ του άνδρα και της εικόνας του animus, η γυναίκα είναι ήδη στο μέσο της σύγκρουσης, και δεν της απομένει τίποτε άλλο να κάνη, από το να συνεχίση μέχρι να ολοκληρώση την διαδικασία της διάκρισης ανάμεσα στην εσωτερική εικόνα και τον εξωτερικό άνδρα. Εδώ ερχόμαστε σ’ αυτό που έχει την μεγαλύτερη σημασία στο πρόβλημα του animus, δηλαδή το αρσενικό – διανοητικό στοιχείο μέσα στην ίδια την γυναίκα. Μου φαίνεται ότι η σχέση με αυτό το στοιχείο, η γνωριμία του και η ενσωμάτωσή του μέσα στην υπόλοιπη προσωπικότητα, είναι κεντρικά στοιχεία αυτού του προβλήματος, που είναι ίσως το πιο σημαντικό από όλα όσα αφορούν την σημερινή γυναίκα. Το ότι το πρόβλημα έχει να κάνη με μία φυσική προδιάθεση, έναν οργανικό παράγοντα που ανήκει στο άτομο και προορίζεται να λειτουργήση, εξηγεί γιατί ο animus μπορεί να προσελκύση ψυχική ενέργεια στο εαυτό του, μέχρι να γίνη μία αυτόνομη μορφή που κατακλύζει την συνείδηση.

Είναι πιθανό ότι όλα τα όργανα ή οι οργανικές τάσεις προσελκύουν προς τον εαυτό τους κάποιο ποσό ενέργειας, πράγμα που σημαίνει ετοιμότητα γιά λειτουργία, και ότι όταν ένα ορισμένο όργανο δέχεται ένα ανεπαρκές ποσό ενέργειας, αυτό το γεγονός γίνεται γνωστό από την εκδήλωση ενοχλήσεων ή από την εμφάνιση διαφόρων συμπτωμάτων. Εφαρμόζοντας αυτή την ιδέα στην ψυχή, θα μπορούσα να συμπεράνω από την παρουσία μιάς ισχυρής μορφής του animus – μιάς ονομαζόμενης «κατοχής από τον animus» – ότι το ενδιαφερόμενο πρόσωπο δίνει πολύ λίγη προσοχή στην αρσενική – διανοητική της τάση του «λόγου», και ή την έχει αναπτύξει και εφαρμόσει ανεπαρκώς, ή όχι με τον σωστό τρόπο.. Ίσως αυτό φαίνεται παράδοξο, επειδή, αν κοιτάξουμε εξωτερικά, φαίνεται σαν να είναι η θηλυκή αρχή που δεν λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψη, μια και η συμπεριφορά αυτών των γυναικών εμφανίζεται επιφανειακά σαν πολύ αρσενική, και υποδηλώνει έλλειψη θηλυκότητας. Αλλά στην εξωτερική εκδήλωση της αρσενικότητας βλέπω περισσότερο ένα σύμπτωμα, ένα σημάδι ότι κάτι αρσενικό στην γυναίκα ζητάει την προσοχή. Είναι αλήθεια ότι αυτό που είναι αρχικά θηλυκό καταβάλλεται και καταπιέζεται από την αυταρχική είσοδο στην σκηνή αυτής της αρσενικότητας, αλλά το θηλυκό στοιχείο μπορεί να φθάση στην σωστή του θέση μόνο μέσα από μια υποχώρηση, που συνεπάγεται συμβιβασμό με το αρσενικό στοιχείο, τον animus.

Το να ασχολούμαστε με κάτι, απλώς με ένα διανοητικό ή αντικειμενικά αρσενικό τρόπο φαίνεται ανεπαρκές, όπως μπορούμε να το δούμε σε πολλές γυναίκες που τελείωσαν μία σειρά σπουδών και ασκούν ένα μέχρι τώρα αρσενικό, διανοητικό επάγγελμα, αλλά που, εντούτοις, δεν ήρθαν ποτέ σε συμφωνία με το πρόβλημα του animus. Τέτοια αρσενική εκπαίδευση και τρόπος ζωής μπορεί πολύ καλά να επιτευχθή μέσω της ταύτισης με τον animus, αλλά τότε η θηλυκή πλευρά αφήνεται έξω στο κρύο. Αυτό που είναι απαραίτητο είναι ότι το θηλυκό διανοητικό στοιχείο, ο λόγος στη γυναίκα, πρέπει να πάρη τέτοια θέση μέσα στη φύση και τη ζωή της γυναίκας, ώστε να ακολουθήση την αρμονική συνεργασία ανάμεσα στους θηλυκούς και αρσενικούς παράγοντες, και κανένα μέρος να μην καταδικασθή σε μία σκιώδη ύπαρξη.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος