"ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ" στις μαρτυρίες του Αριστοτέλη (3)

Συνέχεια από:Παρασκευή, 5 Σεπτεμβρίου 2014

«ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ» στις μαρτυρίες του Αριστοτέλη

                                  του Enrico Berti

          Αυτό που πρέπει να σημειώσουμε, σχετικά με το "περί του Αγαθού" του Αλέξανδρου είναι πώς ούτε σ'αυτό, αυτή η πρώτη επαναφορά των αισθητών πραγμάτων στους αριθμούς περιέχει κάποια αναφορά των ιδεών, και επομένως δημιουργείται η εντύπωση πώς ανήκει σ'ένα πλαίσιο επιχειρημάτων το οποίο ήταν πρωταρχικώς ανεξάρτητο απο την θεωρία των ιδεών.

          Αντιθέτως είναι στενεά δεμένη μ'αυτή, η δεύτερη εξήγηση που δίνει ο Αλέξανδρος, αντλώντας την πάντοτε απο το "περί του Αγαθού", δηλαδή : "και επειδή οι μορφές είναι πρώτες και οι ιδέες είναι πρώτες ώς πρός τα πράγματα, τα οποία σύμφωνα με τον Πλάτωνα βρίσκονται σε σχέση μ'αυτές και απο αυτές δέχονται το Είναι (ότι οι ιδέες υπάρχουν αυτός προσπαθούσε να το αποδείξει μέσω πολλών επιχειρημάτων), έλεγε πώς οι ιδέες είναι αριθμοί. Εάν πράγματι αυτό που είναι Ένα στην μορφή (το μονοειδές) είναι πρώτο σε σχέση με τα πράγματα που σχετίζονται μ'αυτό, αλλά τίποτε δέν είναι πρώτο αναφορικά με τον αριθμό, οι μορφές είναι αριθμοί. Γι'αυτό έλεγε πώς οι αρχές του αριθμού είναι επίσης και αρχές των μορφών (ειδών) και πώς το Ένα είναι αρχή όλων των πραγμάτων" (Αφροδισιέως Μεταφυσική 55, 26-56,5).

          Εδώ η μείωση των αισθητών πραγμάτων στους αριθμούς έγινε μέσω των ιδεών, οι μορφές δηλαδή, υπολογισμένες σαν απόλυτες πραγματικότητες, απέναντι στις οποίες τα αισθητά πράγματα είναι μόνον σχετικά, πραγματικότητες δηλαδή που δέχονται το Είναι απο τις πρώτες και πάνω απ'όλα  υπολογιζόμενες σαν ενότητες μορφής, ειδικές ενότητες, απέναντι στις οποίες τα αισθητά πράγματα είναι μόνον σχετικές ενότητες, δηλαδή πραγματικότητες που δέχονται την ενότητα. Οι ιδέες είναι λοιπόν αιτία ενότητος, και μ'αυτή την σημασία της τάξεως και οι αριθμοί είναι εκφράσεις ενότητος, δηλαδή της τάξεως. Και γι'αυτό οι ιδέες ταυτίζονται ή επανέρχονται στους αριθμούς. Φαίνεται λοιπόν να υπάρχει κάποια αναλογία ανάμεσα σ'αυτό το επιχείρημα, που ανεπτύχθη στο περί του Αγαθού και το δεύτερο εκέινων που ανέπτυξε ο Αριστοτέλης στην Μεταφυσική, εκείνο δηλαδή που επανέλαβε στα Ηθικά Ευδήμεια. Τελειώνοντας απο όλα τα χωρία που υπολογίσαμε προκύπτει πώς ο Αριστοτέλης προσέδιδε στον Πλάτωνα δύο επιχειρήματα με τα οποία μείωνε (ανέφερε) την αισθητή πραγματικότητα στους αριθμούς, το ένα βασισμένο στην μαθηματική έννοια του ορίου, και το άλλο βασισμένο στην θεωρία των ιδεών.

          Ας δούμε όμως τώρα ποιά έννοια της σχέσεως ανάμεσα στους αριθμούς και τις ιδέες απέδιδε ο Αριστοτέλης στον Πλάτωνα. Σε πολυάριθμα χωρία της Μεταφυσικής δηλώνει καθαρά πώς, για τον Πλάτωνα, "οι μορφές, τα είδη, είναι αριθμοί" (Μεταφ 991 b 9-1086 a 12), ή "οι ιδέες είναι αριθμοί" (Μεταφ 1090 α 16-17), όπως, δηλώνει και το αντίστροφο, δηλαδή πώς "οι αριθμοί είναι ιδέες" (Μετ. 1084 α 7-8) ή "καθένας απο τους αριθμούς είναι μία ιδέα" (Μετ. 1090 α 5). Αυτό επιβεβαιώνεται, όπως ήδη έχουμε δεί απο τα αποσπάσματα του "περί του Αγαθού" που μας διέσωσε ο Αλέξανδρος. Θα μπορούσαμε να σκεφθούμε, επομένως, σε μία τέλεια ταυτότητα, ή σε μία διαμοιβαιότητα ανάμεσα στα δύο γένη των όντων.

          Αλλά σ'αυτό αντιτίθεται μία άλλη θεωρία, η οποία αποδίδεται εξίσου απο τον Αριστοτέλη στον Πλάτωνα, σύμφωνα με την οποία η σειρά των αριθμών στους οποίους γίνεται αναφορά φτάνει μόνον μέχρι το δέκα (10), ενώ οι ιδέες είναι πολυάριθμες. Δηλώνει λοιπόν ο Αριστοτέλης: "Εάν είναι όριο του αριθμού η δεκάδα, όπως λένε μερικοί, θα τους απαντήσουμε ότι κατά πρώτον σύντομα θα παρουσιαστεί έλλειψη αριθμών σχετικά με τα είδη. Αν π.χ. η Τριάδα είναι αυτοάνθρωπος (καθ'αυτός άνθρωπος), ποιός αριθμός θα είναι αυτόιππος; Γιατί ο ειδητικός αριθμός που αντιστοιχεί στις τάξεις του κάθε πράγματος περιορίζεται έως την δεκάδα (αυτό γάρ έκαστος αριθμός μέχρι δεκάδος). Ειναι ανάγκη βέβαια να είναι κάποιος απο τους αριθμούς που περιέχεται μέσα στους αριθμούς αυτούς, γιατί αυτοί είναι ουσίες και ιδέες. Με όλο τούτο θα παρουσιαστή έλλειψη, επειδή τα είδη του ζώου θα είναι περισσότερα". (Μεταφ 1084 α 12-17). Ότι εδώ ο Αριστοτέλης αναφέρεται στον Πλάτωνα επιβεβαιώνεται απο ένα χωρίο της Φυσικής όπου, το όνομα του Πλάτωνος αναφέρεται καθαρά και δηλώνεται ότι αυτός "θέτει τον αριθμό μέχρι την δεκάδα" (Φυσικά 206 b 27-33).

          Σ'αυτό προστίθεται και μία διάσημη μαρτυρία του Θεόφραστου, που θα μπορούσε να εξαρτάται απο τον Αριστοτέλη, όπως συμβαίνει συχνά με τον Θεόφραστο, ο οποίος υπήρξε άμεσος μαθητής του Αριστοτέλη και διάδοχος του στην σχολή, αλλά θα μπορούσε να είναι και ανεξάρτητη, διότι ο Θεόφραστος στην νεαρή του ηλικία παρακολούθησε ο ίδιος την Ακαδημία και επομένως είχε ακούσει τον ίδιο τον Πλάτωνα να διδάσκει, και η οποία μαρτυρία έχει ώς εξής : "Ο Πλάτων λοιπόν μειώνοντας ( εν τω ανάγειν) στις αρχές, θα μπορούσε να φανεί πώς χειρίζεται τα άλλα πράγματα επανασυνδέοντας τα (ανάπτων) στις ιδέες, τις οποίες στην συνέχεια συνδέει με τους αριθμούς και απο τους αριθμούς επανέρχεται στις αρχές, κατεβαίνοντας στην συνέχεια σύμφωνα με το είδος μέχρι τα εν λόγω πράγματα" (Μεταφ. 6b 12-16 Ross). Απο αυτό το κείμενο προκύπτει πώς ο Πλάτων δέν ταύτιζε τις ιδέες με τους αριθμούς, αλλά επανήγαγε, επανέφερε τις ιδέες στους αριθμούς με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο είχε επαναφέρει τα αισθητά πράγματα στις ιδέες και με τον οποίο θα είχε στην συνέχεια επαναφέρει τους αριθμούς στις αρχές.

          Γι'αυτόν τον λόγο το μεγαλύτερο μέρος των ερμηνευτών ισχυρίζεται ότι ο Αριστοτέλης δέν έμεινε πιστός στην σκέψη του Πλάτωνος αποδίδοντας του μία ακριβέστατη ταυτότητα ανάμεσα στις ιδέες και στους αριθμούς. Τελευταίως όμως η J. Annas ισχυρίσθηκε πώς στην πραγματικότητα ο Αριστοτέλης παρουσιάζει πάντοτε αυτή την ταυτότητα σαν το συμπέρασμα ενός επιχειρήματος και γι'αυτό δέν μπορούμε να πούμε πώς την απέδωσε άμεσα στον Πλάτωνα. Στην πραγματικότητα η επαναγωγή των ιδεών στους αριθμούς με τον ίδιο τρόπο που συνάγονται τα αισθητά πράγματα στις ιδέες, για τον οποίο μας μιλά ο Θεόφραστος, μπορεί να μας οδηγήσει να υπολογίσουμε τους αριθμούς, στην γλωσσική έκφραση, σαν κατηγορήματα των ιδεών, με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο, πάντοτε στην γλωσσική διατύπωση, θεωρούνται οι ιδέες σαν κατηγορήματα των αισθητών πραγμάτων. Για παράδειγμα, όταν λέγεται "ο Σωκράτης είναι άνθρωπος" ή "ο άνθρωπος είναι ζώον" υπολογίζονται αντιστοίχως η ιδέα του ανθρώπου σαν κατηγορούμενο του Σωκράτη και η ιδέα του ζώου σαν κατηγορούμενο (ιδιότητα) του ανθρώπου. Αυτό δέν σημαίνει πώς υπάρχει αληθινή ταυτότης ανάμεσα στο πράγμα και στην ιδέα, αλλά παρ'όλα αυτά μπορούμε να δηλώσουμε πώς το πράγμα "είναι" η ιδέα.

          Σ'αυτές τις δηλώσεις επιπλέον, πώς οι ιδέες "είναι" αριθμοί, το ρήμα είναι, μπορεί να χρησιμοποιηθεί όχι για να εκφράσει ταυτότητα, αλλά μόνον ιδιότητα, κάτι που είναι τελείως συμβατό με την θεωρία της αναγωγής των ιδεών στους αριθμούς. Οι δηλώσεις όμως πώς οι αριθμοί "είναι ιδέες'' μπορούν να κατανοηθούν, όπως θα δούμε σε λίγο, σαν ενδείξεις πώς οι αριθμοί στους οποίους ανάγονται οι ιδέες δέν είναι οι μαθηματικοί αριθμοί, αλλά οι ιδανικοί αριθμοί, και μ'αυτή την έννοια είναι και αυτοί ιδέες. Και αυτές λοιπόν είναι πλήρως συμβατές με την θεωρία της αναγωγής των ιδεών σε αριθμούς.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.