«Σύγχρονο ελληνικό θέμα εμπνευσμένο από τη σφαγή της Σαμοθράκης, 1821». Ελαιογραφία του Ζαν-Μπατίστ Βενσόν. Ο Ελληνας ήρωας είναι ο ηττημένος.
«Από τη σφαγή της Χίου στην έξοδο του Μεσολογγίου» είναι ο τίτλος του βιβλίου του Νικόλαου Αναστασόπουλου που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση της Επανάστασης μέσα από τις ήττες των Ελλήνων και τις καταστροφές. Τον τρόπο που επηρέασαν στρατιωτικά την πορεία του Αγώνα αλλά και τις συνέπειες που είχαν στη συλλογική συμπεριφορά των ίδιων των Ελλήνων. Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, ο απόηχός τους στον υπόλοιπο κόσμο και η καταλυτική επίδρασή τους στο κίνημα του φιλελληνισμού.
Η σφαγή της Χίου, η μάχη του Πέτα, ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη, η σφαγή της Νάουσας και της Κάσου, η καταστροφή των Ψαρών, το Μανιάκι, και βέβαια η έξοδος του Μεσολογγίου, κατά τον συγγραφέα συμμετείχαν στη διαμόρφωση της πατριωτικής συνείδησης των εξεγερμένων Ελλήνων. Αν για τους περισσότερους στην αρχή του Αγώνα «πατρίδα» ήταν το χωριό τους, μέσα από τις καταστροφές άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι η πατρίδα χωράει όσους μοιράζονται την ίδια μοίρα απέναντι στους Οθωμανούς. Οι καταστροφές τούς βοήθησαν να αντιληφθούν τις ολέθριες συνέπειες των εμφύλιων συγκρούσεων. Και τέλος, οι καταστροφές και οι σφαγές ενίσχυσαν το κύμα συμπαράστασης στην Ευρώπη και στην Αμερική. «Η σφαγή της Χίου» και «Η Ελλάδα θρηνεί στα ερείπια του Μεσολογγίου» του Ντελακρουά αποτυπώνουν την ηθική πτυχή του ζητήματος. Η δραστηριοποίηση του Ελβετού τραπεζίτη Εϋνάρδου και οι έρανοι των φιλελληνικών κομιτάτων αντανακλούν την πρακτική πτυχή του.
«…Οι στρατιωτικές ήττες, μέσα από την τραγικότητά τους, ενίσχυσαν το πείσμα και το φρόνημα των επαναστατημένων Ελλήνων για συνέχιση της προσπάθειάς τους, χωρίς τον υπολογισμό του κόστους της ανθρώπινης ζωής αλλά και των ρεαλιστικών δεδομένων…» καταλήγει ο συγγραφέας.
Προσωπικά η ανάγνωση του έργου με βοήθησε να ερμηνεύσω μια κλίση της συλλογικής μας ψυχοσύνθεσης η οποία φθάνει έως τις μέρες μας. Την αποκαλώ «Ο αφηρωισμός της ήττας». Για εμάς, ήρωας είναι πάντα ο χαμένος, ο ηττημένος, ο κυνηγημένος. Ακόμη και στην πιο πρόσφατη Ιστορία μας. Η ηθική κυριαρχία της Αριστεράς στις δεκαετίες της μεταπολίτευσης οφείλεται στην κατ’ αρχήν αποδοχή ότι οι πραγματικοί ήρωες του Εμφυλίου είναι οι ηττημένοι κομμουνιστές. Οι νικητές είναι οι άλλοι. Ακόμη και όσοι παραδέχθηκαν επιτέλους πως έσωσαν την Ελλάδα από τη μοίρα της Αλβανίας δεν αγγίζουν το αίσθημά μας. Ετσι, η φωτογραφία του Βελουχιώτη βρήκε θέση ακόμη και σε υπουργικά γραφεία.
Θα μου πείτε, είμαστε παιδιά της μεγάλης τραγικής παράδοσης η οποία διατρέχει την ελληνική ύπαρξη λες και έχει φωλιάσει στις τροπές της γλώσσας μας. Ο τραγικός ήρωας, για να αποθεωθεί, όπως ο Οιδίπους στον Κολωνό, οφείλει να ηττηθεί από τη μοίρα του. Τον εκφυλισμό του αισθήματος τον ζήσαμε με την οικονομική κατάρρευση. Οι «Αγανακτισμένοι» της πλατείας Συντάγματος αισθάνονταν ήρωες επειδή η Ελλάδα είχε χάσει το παιχνίδι.
Διαβάζοντας το βιβλίο δεν είναι δυνατόν να μην προσέξει ο αναγνώστης και μια άλλη παράμετρο που ερμηνεύει το φαινόμενο. Τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε ο υπόλοιπος κόσμος τις δικές μας ήττες. Μας αγάπησαν μέσα από τη δυστυχία μας. Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο, θα μου πείτε. Επεται το ψυχικό σύνδρομο. Αν θέλουμε να μας αγαπάνε, οφείλουμε να είμαστε ηττημένοι. Υποσυνείδητα σκέφτεσαι ότι το Ναβαρίνο δεν θα είχε γίνει αν δεν είχε προηγηθεί η δήωση της Πελοποννήσου από τον Ιμπραήμ. Και εννοείται αν οι Ελληνες δεν επέμεναν πεισματικά στον αγώνα τους, αγνοώντας το κόστος που είχαν ήδη καταβάλει. Και για να έρθω στην πιο πρόσφατη Ιστορία μας, να θυμίσω ότι στην περίοδο της χούντας ο Μίκης και η Μελίνα πάλευαν να κινητοποιήσουν την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη στο όνομα του ελληνικού λαού που υπέφερε. Η χούντα ήταν μια ανωμαλία, αρκετοί υπέφεραν και άλλοι τόσοι ταλαιπωρήθηκαν. Ομως, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, ο ελληνικός λαός δεν υπέφερε. Και γι’ αυτό δεν ξεσηκώθηκε για να τη ρίξει.
Αξίζει να διαβαστεί το βιβλίο του Νίκου Αναστασόπουλου και για έναν ακόμη λόγο. Διότι προσεγγίζει την Επανάσταση χωρίς τις ιδεολογικές προδιαγραφές που προσπαθεί να τη φορτώσει η δική μας ιδιοτέλεια. Κι απ’ αυτή την άποψη συμβάλλει στην αυτοσυνειδησία μας. Να μην παραλείψω να σημειώσω ότι εντάσσεται σε μια σειρά των εκδόσεων Μεταίχμιο που διευθύνει ο ιστορικός Ιάκωβος Μιχαηλίδης και αποτελείται από μονογραφίες ανάλογου ενδιαφέροντος.
Στα πρώτα διακόσια χρόνια ηρωοποιήσαμε τις ήττες μας. Φτάσαμε να αγιοποιήσουμε τον Μακρυγιάννη επειδή μας έπεισε ότι η μοίρα μας είναι η μοίρα του αδικημένου. Ψυχολογικά δυσκολευόμαστε ακόμη και σήμερα να παραδεχθούμε ότι αυτά τα διακόσια χρόνια είναι στην πραγματικότητα μια επιτυχημένη ιστορία. Σαν να φοβόμαστε ότι θα χάσουμε τον εαυτό μας. Η ενδοχώρα της ψυχής μας αποστρέφεται την επιτυχία. Τη φθονεί. Κι έτσι φτάσαμε να πλατσουρίζουμε στα ρηχά της μετριοκρατίας, μια αποτυχία που υπονομεύει μια κατά τα άλλα επιτυχημένη Ιστορία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου