Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (5)

 Συνέχεια από: Πέμπτη 15 Απριλίου 2021

Προλεγόμενα σε μία φιλοσοφική Χριστολογία.

Tου Xavier Tilliette.

4. Κιρκεγκωρ.

       

   Ο Χέγκελ τίμησε εκ των υστέρων τον Χάμανν, προσπαθώντας σχεδόν να τον ξεφορτωθεί, πέφτοντας όμως σ' ένα αθέλητο λάθος, καθότι η επίθεση εναντίον των φώτων θα επαναστατούσε στα σίγουρα και ενάντια στην παντοδυναμία τής Έννοιας. Ιδιαιτέρως δέ ο Χέγκελ θα συναντούσε γρήγορα στον Κίρκεργκωρ έναν αντίπαλο στα μέτρα του, ο οποίος δυστυχώς "θάφτηκε" στην απομακρυσμένη Κοπενχάγη η οποία μετρίαζε την δυνατή του φωνή. Το καλύτερο του εαυτού του ο Κίρκεργκωρ το προσέφερε στα κηρύγματά του στους θρησκευτικούς του διαλόγους. Εδώ μιλά  προσωπικά-ή όπως λέγεται με τον χαρακτήρα του-ονομαστικά και με τις ποιότητές του. Έτσι λοιπόν τα κηρύγματα και οι στοχασμοί τούς οποίους υπέγραψε χωρίς ψευδώνυμο, αποπνέουν μία παθιασμένη αγάπη για τον Χριστό, πυρακτωμένη, άμεση, χωρίς διαλεκτική, η οποία όμως δέν θα' πρεπε να εναντιωθεί στην έμμεση επικοινωνία και στο έργο που υπέγραψε με ψευδώνυμο. Αυτός ο Κίρκεγκωρ των ψευδώνυμων δέν ήταν λιγότερο αληθινός απο τον εραστή του Σταυρού μόνον που αφήνει χώρο στις διακυμάνσεις τής αμφιβολίας, στον στοχασμό, μία ανάγκη και ένα μαρτύριο ταυτοχρόνως.Τα ψευδώνυμα τοποθετούν στην πράξη τις ψευδαισθήσεις, τις υποθέσεις, των οποίων οι παραισθήσεις διαλυόμενες γεννούν την βεβαιότητα. Αυτά καταλαμβάνουν την σκηνή, διεκπεραιώνουν τον ρολο τους πρίν αποσυρθούν για να αφήσουν την θέση τους στην καθαρή "διαφάνεια" και στην αυθεντική πίστη, στον δημιουργό ο οποίος έγινε με την σειρά του ηθοποιός, αλλά με έναν προσωπικό χαρακτήρα.

          Η αντιπαράθεση με την κυριαρχούσα φιλοσοφία, ιδιαιτέρως με την Εγελιανή και τον Σέλλινγκ δέν είναι οπωσδήποτε αποκαλυπτική της Χριστολογίας τού Κίρκεγκωρ όσο ο συσχετισμός τών αποκλειστικά Χριστιανικών κατηγοριών, οι απορρέουσες απο τον εσωτερικό Χριστό αληθινή "αναλογία της πίστεως στον Χριστό", με την έννοια ότι ο Χριστός είναι η αναλογία όλων των υπαρξιακών τρόπων της βεβαιότητος. Παρ' όλα αυτά η σύγκρουση, ενωμένη με την απελπισμένη απαίτηση τής υποκειμενικότητος, χρειάζεται στην επεξεργασία μίας φιλοσοφικής Χριστολογίας η οποία παρέμεινε όμως στο στάδιο του σχεδιασμού: τα φιλοσοφικά ψιχία! Αυτό το κείμενο ακολούθησε το Υστερόγραφο το οποίο αποδομεί τις θέσεις του, μέχρι του σημείου να απορρίψει την κυριότητα των ψιχίων και να τα αποδώσει στον climacus, ο οποίος του μοιάζει σαν αδελφός χωρίς να είναι ένας δίδυμος ή ένας σωσίας. Έτσι ετοιμάζεται να πραγματοποιήσει την μετάθεση ή την έμμεση επικοινωνία, του αντικειμένου τής πίστεως: του Χριστού ή του "Θεού" που έγινε άνθρωπος. Η μετάθεση αυτή καλείται υπόθεση τέχνασμα, "ιδανικό σχέδιο", ποιητική άσκηση, ακουστική ψευδαίσθηση, πλάνη, κάτι που παραπέμπει στο φιλί του Αλιόσια, στον Ιβάν μετά την αφήγηση του ποιήματος του Μεγάλου ιεροεξεταστή. Κάτω απο το πέπλο της ειρωνείας η οποία είναι κάτι σαν χιούμορ, η κοσμική κατηγορία η οποία είναι πιό κοντά στο ιερό και την θρησκεία-ο Κλίμακος κρύβει μία ντροπή, ένα παράπονο, τα οποία αποπροσανατολίζουν τις τρομπέτες του κηρύγματος.

          Αλλά δέν διακινδυνεύει να κατηγορηθεί για εικονισμό; Αυτό όμως θα σήμαινε να παρανοήσουμε το πλαίσιο το οποίο κατασκεύασε ο Κίρκεγκαρντ. Ο νεαρός δέν είναι Χριστιανός και είναι καθαρή ειλικρίνεια η δική του. Μία έκθεση των πραγμάτων για τα οποία άκουσε να λένε, στα οποία δέ ενσταλλάζει ζωντάνια και ευαισθησία. Επιπλέον  πρόκειται για απάντηση στον Σωκράτη, σε στύλ σωκρατικό, όπως επίσης και για ανασκευή του Χέγκελ και του Φώυερμπαχ οι οποίοι με διαφορετικό τρόπο, ξεπετούν την ιστορία του Ιησού με όρους "ακουστικής ψευδαισθήσεως". Είναι η μετασχηματοποιημένη τακτική η οποία παίρνει τα όπλα του αντιπάλου και τα στρέφει εναντίον του. Κανείς δέν μπορεί να αμφιβάλλει για την υποκειμενική αλήθεια που εμπνέει τον Κλίμακο και φυσικά για τον υποβολέα του, τον Κίρκεγκωρ.

          Ένα άλλο θέμα τοποθετεί απο την μεριά τού λάθους, επίσης όσους το διατυπώνουν. Είναι η κατηγορία του ακτουαλισμού (της επικαιρότητος, του Εδώ και τώρα), σαν να υπάρχει μόνον ένα λεπτό σημείο μίας πολύ εκλεπτυσμένης πίστεως, χωρίς ιστορία, πάνω στην οποία μπορούμε να ακουμπήσουμε το πάθος τής υποκειμενικότητος. Φαίνεται όμως ότι ο ίδιος ο Κιρκεγκωρ προσφέρει έδαφος σε μία τέτοια κατηγορία καθότι αναφέρεται στην φαινομενική έλλειψη σπουδαιότητος τού γεγονότος της ενσαρκώσεως, "απλή σημείωση της παγκόσμιας ιστορίας" (ψιχία, φιλοσοφίας, κεφ 5, παρ.2 σελ 213). Αλλ'όμως μία ιστορικότης μειωμένη απο την παγκόσμια οπτική γωνία δέν είναι αναγκαίως ένα ελάττωμα ιστορικότητος, και το "σημείωσε με προσοχή" δέν έχει πιθανόν το νόημα μίας σημείωσης στο βάθος τής σελίδος ώστε να υποβαθμίζει το γεγονός απέναντι στην μεγάλη ιστορία. Είναι ένα "σημείωσε με προσοχή" των ημερολογίων που μαρτυρεί μία σημαντική παρατήρηση, μία υπενθύμιση. Έτσι και αυτό το σημείο αποκτά την σημασία του και δέν διαλύεται στο ιστορικό-καθολικό στοιχείο.

          Ακόμη και η βιογραφία τού Θεού που έγινε άνθρωπος δέν μειώνεται στην πιό απλή της έκφραση, δέν εξαερώνεται σε ένα απλό γεγονός. Δέν είναι παρά ένα σχέδιο, ξεσηκωμένο απο την προσποίηση, που αφήνει όμως να το διαπεράσουν τα Ευαγγελικά χαρακτηριστικά, και συνθέτει την φυσιογνωμία τής "μορφής του δούλου", τόσο με το συγκινητικό διήγημα της "πιό όμορφης ιστορίας αγάπης", όσο και με την βοήθεια μίας συρραφής κειμένων που παρεμβαίνουν με λεπτότητα! Ο αφηρημένος "Θεός" των πρώτων μέτρων, αναδύεται απο την ανωνυμία και παρότι δέν ξεφεύγει απο κάποιο ημίφως, αναγνωρίζεται καθαρά. Δέν είναι ντυμένος το ένδυμα τής πλάνης τού δοκητισμού, δέν είναι ο παράνομος επισκέπτης που σαν τους Ολύμπιους Θεούς περιδιαβαίνει τις ζωές των ανθρώπων, αλλά είναι ο άγνωστος κατάσκοπος που ξαφνιάζει και πιάνει επ'αυτοφόρω τους ανθρώπους του. Το ζωηρό στύλ της διηγήσεως δέν αφαιρεί τίποτε απο τον υπονοούμενο ρεαλισμό.

          Παρ'όλα αυτά ο Κίρκεγκωρ δέν ξεχνά να χρησιμοποιήσει έναν λυρικό μάρτυρα, ένα αποστασιωποιημένο φερέφωνο.

          Και πράγματι ο Κλίμακος επιδεικνύει την αυτοπεποίθηση του περιγράφοντας τον φανερωθέντα Θεό σαν ένα αδιάκριτο ηθικό υποκείμενο, παντρεμένο, υπάλληλο, μισθοδοτούμενο-μία εικόνα παραίτησης περισσότερο ηθικού χαρακτήρος, παρά μία εικόνα του απείρου, την οποία στην συνέχεια διορθώνει με την φαινομενική αληθοφάνεια με την οποία γοήτευσε τους συγχρόνους του. Μ' αυτή την διόρθωση φανερώνει την ειλικρίνειά του, παρότι δέν τολμά να συνοδεύσει τον Χριστό στο πάθος Του και στον Σταυρό Του. Μία τέτοια μίμηση προορίζεται για τον μαθητή και για την ώρα παραμερίζεται λόγω του ενδιαφέροντος για πρωτοτυπία και αυθεντικότητα. Η απάντηση, την οποία οφείλουμε στον Αντικλίμακο, που είναι ένας "δυναμωμένος" Κίρκεγκωρ, όπως ο Κλίμακος είναι ένας αδύναμος εξασθενημένος, βρίσκεται στο βιβλίο "Σχολή του Χριστιανισμού", η οποία είναι αφιερωμένη στην λατρεία του Εσταυρωμένου.

          Στα σίγουρα πάντως απο τα ψιχία φιλοσοφίας στην Σχολή του Χριστιανισμού αλλάζει η πρόθεση και η εγγραφή. Αλλά είναι πάντοτε ο ίδιος Χριστός, ο οποίος εξετάζεται εκεί, αλλά καλεί στην μίμηση εδώ. Τα ψιχία δέν επιτυγχάνουν κάποια Χριστολογική πυκνότητα, αντιθέτως μάλιστα, αλλά είναι το μόνο έργο το οποίο περιλαμβάνει ήδη στον τίτλο, την φιλοσοφική πλευρά, δηλαδή μία φιλοσοφία τής πίστεως στον Χριστό, μία φιλοσοφική νόηση τής ενσαρκώσεως. Πραγματοποιεί με την πιό στενή έννοια τον Χριστό ο οποίος διαθέτει πλέον τον τόπο τής φιλοσοφίας: απο την μορφή δούλου "forma servi" απορρέουν οι κατηγορίες οι οποίες διαρθρώνουν την επιστήμη του Χριστού, το παράδοξο, το παράλογο, το σκάνδαλο, την στιγμή, την συγχρονότητα, το άγνωστο και άρρητο. Υπάρχουν και άλλες: η υποκειμενικότης, η επανάληψη, ο διπλασιασμός, οι οποίες ενυπάρχουν και αναπτύσσονται αλλού.

          Η ζωντανή πίστη με την κατηγορία της εξαιρέσεως ή την φιγούρα του Ιππότη τού κρυμμένου και αόρατου, φυλάσσεται σε άλλες περιγραφές. Σ' αυτά τα προλεγόμενα τής πράξης τής πίστεως το Άτομο δέν αμφισβητείται, τουλάχιστον απευθείας. Αυτό που ενδιαφέρει τον φιλόσοφο και τον διαλεκτικό Johannes Climacus, είναι να σχεδιάσει ένα λογικό πλαίσιο στην ιστορική ύπαρξη του Χριστού, μία "λογική της πίστεως" επομένως, καθότι έχει σαν αντικείμενό του τον Χριστό και μόνον αυτόν.

Συνεχίζεται.

Σχόλιο: Γίνεται σιγά-σιγά φανερό ότι απο την πίστη της Δύσεως απουσιάζει ο Άγιος και η Αγιότης, που είναι η ιστορική ύπαρξη του Χριστού. Αυτή την απουσία εισήγαγε και φύτεψε στην ορθοδοξία η νεοορθοδοξία μέσω της φιλοσοφίας του προσώπου.

Αμέθυστος!