ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ, ΨΥΧΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΣ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (2)

  Συνέχεια από : Κυριακή 3 Νοεμβρίου 2024

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ, ΨΥΧΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΣ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
Enrico Berti.

1. Υποκείμενο

Όλη η πολεμική εναντίον της εννοιολογήσεως της ψυχής ή του πνεύματος, σαν «φάντασμα στην μηχανή», η οποία ανεπτύχθη κατά του Καρτέσιου απο τον Gilbert Ryle στο “the concept of mind” (η έννοια τής νοήσεως), δέν ακουμπά λοιπόν τον Αριστοτέλη, όπως το γνώριζε πολύ καλά ο Ryle, αλλά τον Πλάτωνα και τους Πλατωνικούς, οι οποίοι είναι οι νόμιμοι πρόγονοι, όσον αφορά την άποψη αυτή, του Καρτέσιου. Στον Αριστοτέλη μάλιστα και ακόμη καλύτερα στον επίγονό του Trendelenburg, ανήκει η άξια επαναφορά στην μοντέρνα εποχή μας, σε σκληρή πολεμική με τον Hegel, τής έννοιας τού υποκειμένου σαν υπόστρωμα του Γίγνεσθαι. Είναι γνωστό πάντως, πώς στο 1833 ο Trendelenburg, αφού είχε αφιερώσει το διδακτορικό του ακριβώς στην κριτική του Αριστοτέλη της Πλατωνικής θεωρίας των ιδεών και των αριθμών εξέδωσε μία έκδοση με μετάφραση και σχόλια του «Περι ψυχής», το οποίο στη συνέχεια χρησίμευσε σαν βάση στις κριτικές που απηύθηναν στον Hegel, πρώτα ο Φώϋερμπαχ, κατόπιν ο Μάρξ και στη συνέχεια ο Κίρκεγκαρντ. Στην «κριτική της Εγελιακής φιλοσοφίας» του 1839, ο Φώϋερμπαχ παρατηρούσε λοιπόν πώς ο Hegel εννοεί την ιδιαίτερη ιστορική ύπαρξη δηλ. το καθορισμένο Είναι, το συγκεκριμένο, το αισθητό «σάν ένα κατηγόρημα» και πώς μπορούμε να βγούμε απο τον ιδεαλισμό «μόνον εάν κάνομε το κατηγορούμενο... το υποκείμενο και το υποκείμενο το κατηγορούμενο». Το υποκείμενο που έρχεται στην επιφάνεια μ’αυτόν τον τρόπο είναι το «ιδιαίτερο είναι», δηλ. το ανθρώπινο άτομο, ενώ το κατηγορούμενο είναι το «γενικό Είναι», δηλ. το Γένος, η έννοια, η σκέψη. Και στις «Θέσεις για μία αναθεώρηση της φιλοσοφίας» του 1842, ο Φώϋερμπαχ είχε γράψει: «εμείς είμαστε πάντοτε ικανοί να μειώσουμε το κατηγορούμενο σε υποκείμενο, και καθότι υποκείμενο να το κάνουμε ένα αντικείμενο ή αρχή [κάτι που πραγματοποιεί η θεωρητική φιλοσοφία του Hegel] αρκεί λοιπόν να αναποδογυρίσουμε την θεωρητική φιλοσοφία και τότε θα έχουμε επιτέλους την γυμνή αλήθεια, την καθαρή αλήθεια». «Η αληθινή σχέση ανάμεσα στο Είναι και στην σκέψη δέν μπορεί παρά να είναι αυτή: το Είναι είναι το υποκείμενο, η σκέψη είναι το κατηγορούμενο». Ο Φώϋερμπαχ λοιπόν, σε πολεμική με τον Hegel, ξανακερδίζει την Αριστοτελική έννοια του υποκειμένου, το οποίο καθώς είναι μαζί, λογικό υποκείμενο της προτάσεως και οντολογικό υπόστρωμα του γίγνεσθαι, δέν διστάζει να ταυτίσει μ’αυτό ακριβώς τον άνθρωπο.
Ο Μάρξ, στην «Κριτική στην Εγελιανή φιλοσοφία του Δημοσίου Δικαίου» του 1843, γράφει : «η υποκειμενικότης είναι ένας προσδιορισμός του υποκειμένου, η προσωπικότης ένας προσδιορισμός του προσώπου : Αντί λοιπόν να τις εννοήσει ο Hegel σαν κατηγορούμενα τών υποκειμένων τους, ο Hegel ανεξαρτητοποιεί τά κατηγορούμενα και τα αφήνει να μεταλλαχθούν, με μυστικιστικό τρόπο, στα υποκείμενα τους. Ακριβώς λοιπόν επειδή ο Hegel ξεκινά τις σκέψεις του απο τα κατηγορήματα των γενικών προσδιορισμών, αντί να ξεκινά απο το πραγματικό όν (υποκείμενο), και να τα χρησιμοποιεί σαν στήριγμα αυτών τών προσδιορισμών γίνεται τό στήριγμα αυτό η μυστικιστική ιδέα». Ο Μάρξ ο οποίος είχε διαβάσει το σχόλιο του Trendelenburg στο «περι ψυχής» του Αριστοτέλη, χρησιμοποιεί εδώ ξεκάθαρα τον Αριστοτελικό όρο για να δείξει το υπόστρωμα, γράφοντας το μάλιστα στα Ελληνικά. Και αυτός επομένως όπως ο Φώϋερμπαχ, πολεμώντας εναντίον του Hegel επανέρχεται στο υποκείμενο κατανοημένο με την Αριστοτελική σημασία του όρου.
                              

Τέλος ο Κίρκεγκαρντ στο «Ψίχουλα φιλοσοφίας» του 1846 γράφει: «δέν είναι παράξενο επίσης να τοποθετούμε την κίνηση σαν θεμέλιο μίας σφαίρας όπου η κίνηση είναι αδιανόητη, δηλ. να αφήσουμε την κίνηση να εξηγήσει την λογική ενώ η λογική δέν μπορεί να εξηγήσει την κίνηση; Σ’αυτό το σημείο όμως εγώ μπορώ να αναφερθώ με την άνεση μου σ’έναν άνθρωπο ο οποίος σκέφτεται υγειώς και ο οποίος ωρίμασε στην σχολή των Ελλήνων (σπάνιες ποιότητες στην εποχή μας). Ένας άνθρωπος ο οποίος προτιμά να ευχαριστείται με τον Αριστοτέλη και με τον εαυτό του, και θέλω να πώ οτι είναι ο Adolfo Trendelenburg».
Ο Κίρκεγκαρντ αναφέρεται εδώ σε ένα άλλο διάσημο έργο του Trendelenburg τις «λογικές αναζητήσεις», οι οποίες εκδόθηκαν το 1840, και περιείχαν μία κριτική στον Hegel, η οποία άφησε εποχή.
Όταν λοιπόν ο Κίρκεγκαρντ, στο ίδιο γραπτό, μιλά για το «άτομο», το οποίο στην Εγελιανή λογική «γίνεται κατα βάθος αντικειμενικό», δηλ. «χάνει όλο και πιό πολύ την απόφαση τής υποκειμενικότητος και την ικανότητα να επιστρέψει στον εαυτό του» και όταν συμβουλεύει αυτόν που ασχολείται με την λογική σκέψη να «μήν ξεχάσει πώς, ακόμη και άν κατορθώσει να κατανοήσει και να κυριεύσει το σύστημα, είναι άτομο υπαρκτό», είναι πολύ πιθανόν να σκέφτεται το υποκείμενο με την Αριστοτελική σημασία του όρου.

Συνεχίζεται  

Αμέθυστος